BETHLEHEM.
DE MUIZEVAL
Na 2000 jaar
nog steeds
weinig plaats
in de harten
van de mensen
De plunderaars van koninginnedag, de vandalen van de Prins
Hendrikkade, de raddraaiers van radio De Groote Keyser, de
stenengooiers van de Vogelstruys.ze hebben de
kraakbeweging nauwelijks in een geur gebracht waarbij de
woorden uit het dankzeggingsgebed „waarlijk rechtvaardig en
billijk, redelijk en heilzaam" van toepassing zijn. Door de
kettingreactie van gebeurtenissen walmen de krakers eerder de
reuk uit van „weglopers, drugsverslaafden, parasieten,
bijstandsprofiteurs, werkschuw tuig". Immers: „waar halen ze
anders de tijd vandaan om hun barricades te bewaken, om op te
duiken bij elke rel, om te pendelen van demonstratie naar
demonstratie?" De gesprekken aan de nationale bittertafel bollen
uit van dit soort heilige verontwaardiging. En wanneer dan Alida
Hol met haar twee dochtertjes in striemende regen en wind op
het vijftig meter hoge dak van de Technische Hogeschool te
Eindhoven gaat bivakkeren teneinde de aandacht te vestigen op
haar woningnood, haalt ze een gemengd bericht van precies
dertien en een halve regel in de krant. Zo wordt omgesprongen
met de signalen die soms ten hemel schreiend opstijgen uit de
meertijds stille ellende buiten de wallen van, ons
welvaartskasteel.
In dat kale veld is een aantal
hulpverleners, tezamen het
Landelijk Overleg Welzijnswerk
en Volkshuisvesting vormend,
maar eens aan het tellen ge
slagen. Ze waren gealarmeerd
door het feit dat 35 procent
van de gevallen die zich voor
steun en toeverlaat tot hen
wendden, betrekking bleek te
hebben op woonruimteproble
men, en ze vertrouwden de of
ficiële cijfers dienaangaande
uit Den Haag niet langer. Op
een getal van 450.000 woning
zoekende huishoudens kwa
men ze uit. Duidelijk zoeken
den dan. Want ze schatten dat
er daarnaast nog eens 450.000
verborgen zoekende huishou
dens zijn; mensen die hunke
ren naar een betere woning,
maar die het vermoeide hoofd
in de schoot hebben gelegd.
Bij elkaar 900.000 gevallen
dus.
Alida Hol die met haar twee dochtertjes in striemende regen en wind op het vijftig
meter hoge dak van de TH in Eindhoven bivakkeerde teneinde de aandacht te vesti
gen op haar woningnood, op deze foto weer samen met haar kinderen in de hal van
het Eindhovense gemeentehuis. Op de achtergrond andere woningzoekenden.
In schrille tegenstelling daar
mee is het gegeven dat onge
veer één miljoen Nederlandse
huurders naar verhouding te
goedkoop woont; ze besteden
nog geen tien procent van hun
inkomen aan huur, maar blij
ven comfortabel zitten waar ze
zitten (recente publikatie van
de Wiardi Beekman Stichting).
Het ene getal dekt nagenoeg
het andere. Toch wordt aan
opschuiving in naam der ge
rechtigheid niet gedacht.
„Tweeduizend jaar na Bethle
hem is er nog steeds weinig
plaats in de harten van de
mensen", klaagde dezer dagen
een zielzorger in zijn Advents-
preek die als motto had-
,Ook Maria en Jozef kraakten
hun stal".
Alleen al in de veertien grote
steden van Nederland is het
aantal woningzoekenden de af
gelopen tien jaar bijna verdrie
dubbeld en het kwart miljoen
genaderd. Deze enorme stij
ging doet zich niet louter voor
in het westen van het land, de
Randstad, maar overal. Veertig
procent beschikt in het geheel
niet over zelfstandige woon
ruimte. Vijfenzeventig procent
kan geen huur opbrengen bo
ven de 300 gulden per maand.
Zeventig procent heeft de Ne
derlandse nationaliteit en laat
zich niet afwimpelen met het
argument: dan hadden we die
buitenlanders maar niet binnen
moeten halen. Dertig procent
bestaat uit huishoudens van
drie tot vier personen en 19,5
procent uit grote huishoudens
van vijf of meer personen, het
geen de mening ontzenuwt dat
voornamelijk „losgeslagen jon
geren" het treurige gezicht van
de woningnood bepalen. Wie
kennis neemt van dit soort fei
ten, komt bijna tot de vraag of
het geen wonder is dat er in
Nederland niet nog veel meer
wordt gekraakt.
Wachten.
De stille ellende. Hulpverleners
geven voorbeelden. Familie B:
man, vrouw en twee kinderen.
Het oudste kind is geestelijk
en lichamelijk gehandicapt.
Acht jaar geleden, in 1972,
hebben ze zich laten inschrij
ven bij het huisvestingsbureau
voor een aangepaste woning.
Ze woonden op dat moment in
een bovenhuis. Omdat de situ
atie ondertussen ernstig werd,
konden ze na veel aandringen
een noodwoning krijgen, met
de duidelijke afspraak dat ze
ingeschreven zouden blijven
voor een aangepaste woning.
Twee maanden later echter
bleek dat ze desondanks wa
ren uitgeschreven. Waar de
fout zat, bleef onduidelijk. Wel
duidelijk was dat ze zich op
nieuw moesten laten inschrij
ven en dit betekende weer vier
tot vijf jaar wachten. Toen dit
bekend werd, klapte de man in
elkaar. Hij moest met een
maagzweer in het ziekenhuis
worden opgenomen.
Ander voorbeeld. Een echt
paar, zij 30 hij 40 jaar, met ze
ven kinderen in de leeftijd van
0 tot 12 jaar. Ze hebben een
huiskamertje, een keuken en
twee slaapkamers. Eenvoudig
niet te doen; altijd maar
schoonmaken en op eikaars lip
zitten. De moeder kan de ver
zorging van het gezin dan ook
niet meer volhouden en raakt
volledig passief. Een duidelijk
krepeergeval. Bijna vijf jaar is
met het bureau huisvesting ge
knokt voor een ruimere wo
ning. Tenslotte hebben ze die
gekregen, maar tegelijk moest
men weer verbeten gaan vech
ten voor een douche en ook
dat duurt inmiddels een jaar.
Derde voorbeeld. Man, vrouw
en kinderen van 4 en 1 jaar. Ze
wonen in bij de moeder van de
man in een vochtige drieka-
I merwoning. Beide kinderen lij
den aan zware astma. Het ge
zin heeft zich in laten schrijven
bij het huisvestingsbureau en
een medische urgentie aange
vraagd. Die werd geweigerd,
maar na een gesprek met de
betrokken wethouder lukte het
alsnog. Maar sinds de toeken
ning van de medische urgentie
zijn er al meer dan twee jaar
verstreken en is er niets ge
beurd, ondanks alle pogingen.
Intussen worden de spannin
gen steeds groter, met name
toen er een derde kind op
komst was. Tot overmaat van
ramp kregen ze te horen dat
hun kaart op het huisvestings
bureau was zoekgeraakt zodat
ze nog langer moesten wach
ten. Nu zag de vrouw het wer
kelijk niet meer zitten. In haar
wanhoop heeft ze echtschei
ding aangevraagd.
Klachten.
Tien jaar geleden is het alweer
dat de psychiater prof. dr. N.
Speijer waarschuwde: „De wo
ningnood is funester dan kan
ker voor de gezondheid van
ons volk". Maar tegen de ach
tergrond van de hiervoor ge
noemde cijfers en feiten lijken
zijn woorden actueler dan ooit.
„De woningnood maakt enkele
miljoenen gezonde, normale
Nederlanders tot patiënten
met psychosomatische klach
ten, met zelfmoordneigingen,
met seksuele stoornissen als
plotselinge frigiditeit of impo
tentie, met door angsthysterie
ingegeven reacties. Maagzwe
ren, gaiblaasaandoeningen,
huiduitslag. Zo verandert de
woningnood gezonde mensen
in geestelijke wrakken die bij
na verdrinken in de depressies.
De enige manier om de gees
telijke gezondheid van ons volk
enigszins op peil te brengen, is
voorrang geven aan de wo
ningnood.
Maar er verandert niets en het
gezwel woekert ongehinderd
verder. De hulpverleners of
het nu artsen zijn, maatschap
pelijk werkers, opbouwwer
kers, gezinsverzorgers, sociaal
dienstverleners dan wel psy
chotherapeuten of reclasse-
ringsambtenaren krijgen het
dag in dag uit te horen. „Ik
heb alles afgelopen. Overal
ben ik geweest. De gekste for
mulieren heb ik ingevuld. Nu
kan ik echt niet langer wach
ten. Ik word er stapelgek van.
Kunt u me dan misschien aan
een huis helpen? Naar u zullen
ze toch wel luisteren?" De eeu
wige noodkreet van het grau
we leger (900.000, weet u
nog?) dat heen en weer doolt
„omdat er voor hen geen
plaats is".
Met nog een ander verschijnsel
worden de hulpverleners bo
vendien geconfronteerd. „Het
spijt me, maar het rapport van
uw cliënt is zoek; we raken wel
meer iets kwijt", klinkt het
vaak van ambtelijke zijde. Er
blijken regelmatig dossiers te
verdwijnen. Mensen die niet
klagen, drammen of dreigen,
komen in het vergeetboek en
horen nooit meer iets. „Over
leg tussen welzijnswerk -en de
afdeling huisvesting is er niet.
Er bestaat geen overzicht en
inzicht in wat de gemeente
doet. Niemand begrijpt hoe het
ingewikkelde toewijzingssys-
Vier Bethlehems staan op de meer vrome
bladzijden van onze vaderlandse
geschiedenis geboekstaafd: het Friese
Bethlehem of Bartlehiem aan de Dokkumer
Ee, het Groningse Bethlehem nabij Rottum,
het Gelderse Bethlehem of Bielheim tussen
Doetinchem en Terborg en het Limburgse
Bethlehem pal boven Maastricht. Een
viersprong van water, een terp, een
dichtgegroeide gracht en een ridderzaal die
soos werd. Een van onze verslaggevers
volgde, Kerst in de bol, deze nasleep van
bijbels Bethlehem. Hij kwam terecht in een
muizeval, hield de voeten droog, vond een
wijnstok aan de IJssel en kreeg lessen in
gastvrijheid. Een pelgrimage met
Beerenburg, bieten, bomenmoord en
blaasbalg. Hiernaast een impressie van het
Friese Bethlehem. Indrukken van de andere
Bethlehems staan verderop in deze
kerstbijlage.
Bethlehem betekent
Huize des Broods,
maar de inwoners van
het Friese Bartlehiem
moeten voor brood
helemaal naar warme
bakker Heslinga te
Birdaard die in het
blad van de plaatselij
ke voetbalclub adver
teert tussen hoefsmid
De Vlas en Frikome
stalmast. Zo agrarisch
is het hier. „Knip-
grond", zegt David van
Kampen met licht mis
prijzen. „Geen klei en
geen zand. Dat weer
spiegelt zich in de
mentaliteit van de
mensen. Ze aarzelen
eeuwig tussen de le
venslust van hun zui-
der- en de zwaarmoe
digheid van hun noor
derburen". Even later
zal hij zijn Bethlehem
kenschetsen als een
muizeval. Wie er een
maal in zit, wil er weer
uit, maar kan niet.
,,We blijven gevangen
door de schoonheid en
vrede van het land
schap". Van Kampen
is beeldhouwer in
plaats van boer. En
import, net als het me
rendeel van de pak
weg vijftig Bartlehie-
De 82-jarige
Hannes
Toorn uit Tiel
was dit jaar Ne
derlands oudste
kraker. Hij
mocht in het
pandje blijven
tot de gemeen-
te een geschik
te bewaarden
woning voor
hem zou heb
ben gevonden.
Ondanks zijn
hoge leeftijd
kan hij nog een
vuist maken te
gen de heersen
de woning
nood.
teem werkt", aldus een
klenilLVEi
mend verwijt uit de hoek vëlassif
de hulpverlening. et ee
En: „Het huisvestingsbureau ^ek
slecht bereikbaar. Veel w<yacje
ningzoekenden klagen over ht
feit dat je moeilijk verder kon1*:11 ri
dan de portier. Je krijgt gee*"TI 2
inzicht in de procedures dpeng
men volgt. Men brengt zeldee sal
tussentijds op eigen initiati^uurc
verslag uit aan de woningzoC-s*a
kende over de stand van zir
zaak. Er is sprake van ee8.'1 ,K
soort afstandsbediening, alsJidrU'
de woningzoekende een b<
smettelijke ziekte onder de 1% Her
den heeft". fel on
Ook binnen eigen kring ech% ven
blijkt de hulpverlening met eeiendu
hardnekkig probleem te wo^mpe
stelen. Dat wordt zo ven/voor^r de
„Het wil ons, mits we echt br,jn ke
trokken zijn, nog wel eens lulgn te
ken om een schrijnend gev>n ge(
met de nodige tam-tam aan q>n Sn
kaak te stellen. Vaak slaag j shit
er dan in om na kortere of larren gi
gere tijd tot een oplossing fobee
komen voor de betreffenqn het
persoon of het gezin. Maar h»ejg6n
dilemma is: je weet als werkten
dat de oplossing voor zo'n g^ S|ac|
val gegaan is ten koste vajSver<
een ander van wie je mag vé
onderstellen dat de nood naJjGf
welijks minder zal zijn geweesltJl
Zo gezien moet je vraagtekeQver
zetten achter een individueler o
aanpak, ook als het werkelijl^rhale
krepeergevallen betreft. j)g, w.
verdoezelt er het probleefnmer
mee. Je wekt ten onrechte ds ik
schijn dat de ergste nood gelog ni<
nigd wordt". gerc
Voorbeeld. Een man van 4js te
waagde na een langdurig ve". En
blijf in een inrichting twee jafeet, k
geleden de grote stap en giruon h
op een kamer wonen. In de fl^t zol
naast hem huisde een aarebuder
meisje en ze bleken goed rrftatui
elkaar te kunnen opschieteccept
Dat zinde echter de hospie ber
niet en ze zegde hem de huet m<
op. Na maanden vergeefs zoens e
ken naar nieuwe woonruimet ee
knapte hij af en moest opnieuederl
worden opgenomen. Tijder. Wa
die heropname van ruim eelukt
jaar trok een maatschappeli? zaa
werker zich zijn lot aan. Hij boed.
geleidde de patiënt op cacht
ambtelijke lijdensweg van iioeier
schrijving bij een huisvestingMaar
bureau, urgentieverklarin' kan
wachten en nog eens wachteeer h
totdat er eindelijk een wonirat ik
voor alleenstaanden te veindje
overen viel. ïndai
Zo werd een individueel kr«rvol<
peergeval opgelost. Maar hooelde
veel komen er voor in qgenli
plaats? Hoe waar blijft edaa
waarschuwing van pre naai
Speijer: „Als men de woninat mi
nood wel eens de kanker vée st(
de maatschappij noemt, is d»rget
een onderwaardering; de wespe<
ningnood maakt een deel v«aanc
ons volk kapot". lilnis
PIET SNOERBIijk.
eer
er
(erh<
aars
ank<
Zo klein is het Friese Bartlehiem dat alle inwoners op één foto passen.
mers. Sinds de melkfa
briek, voornaamste
bron van werk en wel
vaart, na een fusie
dicht ging, hebben de
autochtonen eiders
hun vleespotten ge
zocht. Bartlehiem, een
vlek zonder tradities.
Van Kampen koestert
een haat-liefde-ver
houding met de afge
kloven horizon van de
streek waarop de win
terhemel neerdrukt als
een loden last, maar
mint onvoorwaardelijk
de schoorsteen van
die melkfabriek. ,,Je
ziet de pijp al op vijf
kilometer afstand. Het
is een oriëntatiepunt in
de leegte hier. Ik heb
voorgesteld hem voor
de symbolische som
van een gulden te ko
pen en er een monu
ment van te maken.
Maar hij zal wel tegen
de grond gaan. Dat
gebeurt met alle
schoorstenen van ge
sloten melkfabrieken".
Erger: de vooruitgang
heeft heel Bartlehiem
van Neerlands officiële
kaart gevaagd. Door
de terreur van de
postcode is de buurt
schap veroordeeld tot
on bestaan. „We zijn
voor de buitenwereld
niet meer te vinden",
mokt Van Kampen.
Telefonisch is Bartle
hiem nu verdeeld over
maar liefst vier dor
pen. Ik persoonlijk
woon voor de juffrouw
van inlichtingen in
Oudkerk". De onvrede
heeft een actiegroep
gebaard. Bartlehiem
moet weer zelfstandig.
Roependen in een pol
der, zo eindeloos dat
elke schreeuw ver
waait.
Maar bij de eerstko
mende Elfstedentocht
zal ondergesneeuwd
Betlehem uit de verge
telheid herrijzen. Hier
namelijk ligt het be
ruchte punt waar de
schaatsers eind
streep in Leeuwarden
lokkend nabij plots
klaps de Dokkumer Ee
op moeten zwenken.
Heen en terug over hei
nukkigste ijs ter wereld
dienen ze nog te zwoe
gen alvorens zich te
mogen laven aan zege
praal en fladderak. En
oei, wat kan de noord
ooster daar loeien.
Wonderen van door
zettingsvermogen wor
den dan gewrocht in
Bethlehem, de witte
hel der bevroren oog
leden. Weet je nog,
Rei nier Paping?
Slechts een half inge
storte kloostergang
herinnert aan het in
1170 gestichte Prae-
monstatenser nonnen-
convent dat Bethlehem
zijn naam heeft gege
ven. Ooit schuifelde
daar zuster Betika
rond in haar witte ha
bijt, hoofdschuddend
over de droom waarin
haar de legendarische
abt Frerick was ver
schenen in de gedaan
te van yeen haan die
broodkruimels onder
de tafel oppikte om
duidelijk te maken dat
de nonnen verkwis
tend omsprongen met
ras
(Vacl
irdo
'aagl
kerkervaart verrezerfr^
vier herbergen waarlgZ
de schippers graagrr.*
kwamen aansteken.^™
Vooral op de
brood. Het rijkste
klooster van heel
Friesland was Bethle
hem, met veel grond
bezit, afkomstig uit de vuur ai uuciaiouoy-
inbreng, de „bruids- avonden moet het er
schat" van de hemelse een dolle boel zijn ge-
bruiden. Aan deze wel- weest. Maar de op-
vaart dankte het oord komst van het vracht-
vervoer over de weer*
betekende het einde
van het vertier. ErL®1
toen die melkfa*.
briek.David vart
Kampen woont in zo'F
voormalige herberg,
Café Rinsma, het va/l!
„ene groote ende
voortreflycke Jaer-
merekt, de Snelle-
merekt genaemd, al-
waer veel vreemde
coopluyden uyt Bra-
bandt, Hollandt en
Utrecht by een plach
ten te co men".
In 1580 echter verging
het klooster in de
maalstroom van de
Reformatie en uitein
delijk maakte Leeu
warden zich meester
van de snellemarkt die
voortaan Bartholo-
meusmarkt zou heten.
Bethlehem dutte in en
dutte voort totdat het
midden 17e eeuw weer
levendig werd door de
trek- en beurtvaart.
Op de hoeken van het
kruis, gevormd door
Dokkumer Ee, Vinke-
nervaart en de Oud-
lezen en soms komt ei
warempel een vreem
deling die verdwaald
^.het
tor
')k e
de chemische troep
maar van de echte
krud'n". Bethlehem of,
zijn best.
PIET VAN MUIDEk
