Muziek
j therapie
Geestelijk gehandicapte kinderen
maken muzikale zelfportretten
Zweedse
naïeven
eerste
maal hier
ADVERTENTIES WORDEN GELiZi
ZIET U WEL.
Fbul NorcJoff en Qive Robbins
voor gehandicapte kinderen
KUNSTLEIDSE COURANT^^^^^^ DONDERDAG 18 DECEMBER 1980 PAGlj
Enkele jaren voor zijn dood
heeft Benjamin Britten een
warme aanbeveling meege
geven aan een boek van de
Amerikaanse componist
Paul Nordoft en de Engelse
psycholoog Clive Robbins
die daarin vertellen over
hun experimenten om
geestelijk gehandicapte kin
deren met muziek te helpen.
Terecht was Britten van
oordeel dat hun boek beslist
niet alleen van belang is
voor ouders van deze kinde
ren, hun begeleiders en hun
therapeuten. Elke musicus
die wil doorgronden boe
muziek in de menselijke ge
meenschap kan functione
ren, zal verrast opkijken
over wat zij menen te heb
ben vastgesteld.
Zeven jaar na de publicatie
van het Engelse origineel is
het boek van Nordoff en Rob
bins nu ook in een Neder
landse vertaling beschikbaar
gekomen. Gelukkig want hoe
wel muziektherapie ook in
ons land op verschillende ma
nieren en met meer of minder
succes wordt toegepast, valt
van de in de praktijk opgeda
ne en zorgvuldig geformu
leerde ervaringen van ande
ren altijd te leren, zeker op
dit nog maar zeer gedeeltelijk
ontgonnen gebied vol voetan
gels en klemmen. Bij voorbaat
kan men er van overtuigd
zijn dat niet alle werkers in
het veld geheel en al met de
auteurs zullen instemmen
maar dat is van minder be
lang dan dat dit pionierswerk
geregeld onderwerp van on
derzoek en discussie is. Er is
menselijk geluk mee gemoeid!
Gedurende een winter en een
aansluitend voorjaar werkten
Nordoff en Robbins in een
kindertehuis in de buurt van
Birmingham. Al experimente
rend ontwikkelden zij een
vorm van individuele thera
pie want al spoedig werd hun
duidelijk dat het, zeker in het
beginstadium, bijna nooit mo
gelijk is muziek voor een
geestelijk gehandicapt kind
ook voor het andere te ge
bruiken. Daarvoor lopen hun
reacties op dezelfde muziek te
ver uiteen. Het blijkt dat zij
door hun gerichte belangstel
ling op een specifiek onder
deel ervan het basisritme,
de melodie, de structuur
zowel hun eigen individuali
teit als hun eigen ontwikke
lingsfase demonstreren.
Omdat stijl en stemming van
de muziek waarmee ze aan
het werk togen, zulke ver
schillende reacties opriepen,
probeerden de onderzoekers
net bijvoorbeeld met improvi
saties op middeleeuwse kerk
muziek of op muziek uit het
Verre Oosten. Terwijl het ene
kind sterk werd aangespro
ken door romantische muziek,
haakte het andere kind juist
op uitgesproken dissonerende
muziek in. Muziek van totaal
verschillende historische en
geografische herkomst bleek
het uitgangspunt te kunnen
zijn voor een communicatie-
taal tussen het door zijn han
dicap, geïsoleerde kind en zijn
omgeving, die in eerste aanleg
natuurlijk wordt vertegen
woordigd door zijn therapeut
Deze zal dan wel over compo
sitorisch en improvisatorisch
talent en over dito vaardig
heid moeten beschikken. Uit
eraard dienen zijn improvisa
ties een tastend, een zoekend
karakter te hebben want het
verloop zal, doorgaans zeer
grillig, worden bepaald door
de reacties van het luisteren
de kind die snel en raak moe
ten worden geïnterpreteerd
en een doeltreffende reactie
van de musicerende therapeut
tot gevolg moeten hebben.
Natuurlijk werden Nordoff en
Robbins er zich steeds sterker
van bewust dat de oneindige
expressiemogelijkheden van
de muziek voor dit werk dui
delijker en genuanceerder on-
Paul Nordoff en Clive Rob
bins: Muziektherapie voor
gehandicapte kinderen. Met
een voorwoord van Benja
min Britten. Vertaald door
Ronald Cohen. Paperback.
Geïllustreerd. 148 bladzij
den. Uitgave: Unieboek,
Bussum. Prijs 29,50.
derkend moeten worden dan
tot nu toe meestal het geval is.
Daartoe is, behalve ontzaglijk
veel geduld, een sterk invoe
lingsvermogen en veel onder
vinding noodzakelijk.
Overigens gingen de onder
zoekers er van urt dat wat ie
mand voelt voor zijn leven en
ontwikkeling belangrijker is
dan wat hij denkt. Zeker voor
kinderen zijn gevoelens van
primair belang, en nog meer
dan voor normale kinderen
geldt dit voor kinderen met
intelligentiedefecten. Het
leerproces op zichzelf is vol
komen ondergeschikt aan de
gevoelens van het kind ten
aanzien van zijn studie. Het
denken van het kind is dan
ook niet alleen afhankelijk
van zijn emotionele leven
maar ook van zijn motivatie
en de activering van zijn wil.
Kinderen kunnen pas iets
goed doen als ze het zélf wil
len doen. De meeste kinderen
waarmee Nordoff en Robbins
werkten, vonden het leuk bij
de piano op een trom te slaan,
ook het bekken bleek een sti
mulerend instrument en de
niet zo talrijke kinderen voor
wie de trom en bekken min
der geschikt bleken te zijn,
kregen andere eenvoudige
speeltuigen.
Wat was het belangrijkste re
sultaat van deze proefnemin
gen? Dat elk kind, vaak al
heel spoedig, en dan in een
verbluffend snelle tijd, trefze
ker een muzikaalritmisch
portret van zichzelf leverde,
alleen door op een persoonlij
ke manier te reageren op de
voor hem geïmproviseerde
muziek die hem bleek aan te
spreken.
Dat onthullende zelfportret
legde een direct verband tus
sen zijn persoonlijkheid en
zijn handicap, het was een ge
tuigenis van zijn psychologi
sche constellatie. Gesteld, zo
redeneerden de onderzoekers,
dat een therapeut er in slaagt
zo'n muzikaal zelfportret mo
gelijk tot in details, juist te in
terpreteren, dan is er belang
rijk materiaal verkregen voor
een goede bepaling van de
wezenlijke behoeften en de
reële mogelijkheden van het
betrokken kind. Zo kon mu
ziek worden gecomponeerd
om zo'n kind meer zelfbe
wustheid en zelfverzekerheid
te verschaffen, natuurlijk al
leen als het kind die muziek
zelf uitvoerde, eventueel eerst
alleen met de therapeut en
daarna in groepsverband of
soms ook al dadelijk in
groepsverband.
Het ligt voor de hand dat
Nordoff en Robbins tijdens
hun werkzaamheden gedwon
gen waren het speciale effect
van allerlei muzikale compo
nenten te onderzoeken, zoals
van bepaalde intervallen en
toonladders van ritmische pa
tronen, van vibrato met een
korte of een lange slag, en,
niet in de laatste plaats, de
verhouding van consonant en
dissonant die in de loop van
de muziekgeschiedenis ook
voor niet-gehandicapte uit
voerenden en toehoorders zo
vaak veranderde. Dikwijls
stuitten de onderzoekers bij
therapeuten op de mening dat
muziek voor geestelijke ge
handicapte kinderen kalme
rend moest zijn, zacht, con
ventioneel en harmonieus. En
als die muziek actief werd,
moest hij in geen geval stimu
lerend werken.
Nordoff en Robbins kwamen
tot een andere slotsom, mede
omdat ze er niet op uit waren
muziek bij passief luisteren
als een kalmeringsmiddel te
gebruiken maar omdat het
ging om actieve zelfwerk
zaamheid als een middel tot
zelfontplooiing, tot zelfbeves
tiging vooral. Zij stelden vast
dat het opzettelijke maar oor
deelkundige gebruik van dis-
sonante harmonieën op veel
van hun pupillen een bevrij
dend effect had en dat de dis
sonanten hen in staat stelden
zich energieker te bewegen
en hen bovendien hielpen
woorden en melodieën te ont
houden.
De aankondiging van dit in
drukwekkende boek, die uit
eraard beperkt en globaal
moest blijven, kan het best
worden besloten met een ci
taat dat op zichzelf een vol
doende aansporing is het in
zijn geheel en zorgvuldig te
lezen. Na hun pionierswerk in
het Engelse kindertehuis bij
Een Nederlands periodiek uit 1926 vermeldde toen dat
een verzamelaar uit Aerdenhout de ikonen voor de eerste
maal in Nederland had gebracht. De schrijver wist blijk
baar niet dat Amsterdam in de 18e eeuw reeds een Russi
sche kapel bezat en dat er in de paleiskapel van koningin
Paulowna aan de Haagse Kneuterdijk, in de vorige eeuw,
ikonen aanwezig waren. Men moet altijd 'n beetje voor
zichtig zijn met „thans voor het eerst". Galerie Wilart
echter (Noordeinde 105) schijnt wel juist te zijn met te
beweren dat zij de naïeve schilderkunst van het Zweedse
Dalarna voor de eerste maal in ons land presenteert
We hebben van deze Er is wel een grote vinding
van
„school" nog nimmer iets ge
zien. Het gaat hier om de zg.
rijkheid voor nodig om zegge
en schrijve 50 werken met
„Dalmaleri" of Dalschilder- één simpel onderwerp te ma-
kunst van liefhebberij-schil- ken. en hoe hij dat gedaan
ders zo ongeveer tussen 1780 heeft, valt eenvoudigweg niet
en 1880, mensen die voorna- te zeggen: je moet het zien.
melijk decoratief werkten We vragen ons niet af: hoe
met bloemen en figuren, komt de schilder er toe om
maar die ook oude platenbij- dit te doen en waarom nu
bels als voorbeeld namen om juist de krab? Had het wei
gewone panelen als stichtelij- licht ook 'n theepot kunnen
ke voorstellingen aan de zijn?, of 'n speelgoed-locomo-
wand te hangen. Nu zijn er tiefje? Het doet er weinig toe:
momenteel drie Zweedse dit was zijn motief om deze
schilders Barbro Ojenbed, schilderijen te maken waar-
Hans Prins en Bengt Engman door hij, gewild of onbewust,
die o.a. deze stijl weer opge- zijn bijna fabelachtige pein-
vat hebben en, met enige ei- tuur-techniek toont, een ma-'
gen inbreng, voornamelijk nier van schilderen waarin
bijbelse taferelen op c.oek naties zijn. Van der Lek
zetten zodat we een combina- zowat alle materialen aan
tie van decoratieve sier (bloe- bod komen, een wonderlijke
men en guirlandes) en arge- doorwerking van even zoveel
loos, geestig uitgewerkte mo- kleuren-schema's als er va-
menten uit de gewijde ge- heeft er iets heel bijzonders
schiedenis voor ons zien. mee gedaan! Dat is tot Kerst-
Vnnral He verhalen van Salo-, mis te zien.
mo en de Evangeliën hebbt.. Roel Jonges en Jacques de
de voorkeur. Je zou een ver- Wit exposeren dikwijls sa-
gelijking kunnen maken tus- men; beider werk, acrylschil-
sen onze merklappen en derijen, zijn tot de 31ste in de
schoorsteen-tegels met toe- Haagse Kunstkring te bezich-
voeging van een voorzichtige tigen. Zij hebben ook één uit-
barokke zwier: de figuren gangspunt gemeen, zij zijn
zijn stijfjes uitgetekend en contouristen, ieder op zijn ei-
toch beweeglijk in de scène gen manier natuurlijk, maar
opgenomen en de primitieve wat zij laten zien, wordt be-
voorstelling overheerst
paald door de lijn die Jonges
tuurlijk en wel zo sterk, dat speciaal ziet in de architec-
er maar weinig onderscheid tuur, in de opbouw van een
is tussen deze drie, die ook in gevel of een planten-kas, De
de kleuren zich aan de oude Wit zet zijn subjecten in of
methode vasthielden.
Na' een aanvankelijke hausse
in naïeven van rond de jaren
vijftig, kwam er een inzin
king, maar het schijnt dat de
belangstelling weer toe
neemt. Deze bijzondere ten
toonstelling duurt t/m 10 ja
nuari.
Hans van der Lek, die gedu
rende negen jaar geen „een
mans" meer heeft gehad,
komt bij het Kunstcentrum -
Molenstraat uit met vijftig
variaties op één thema: de
krab.
gedeeltelijk échter een nauw
keurig gepenseeld ruitjespa
troon, zoals Daan Hoeksema
eens deed om „te leren teke
nen". En dan maar aftellen.
Het is niet altijd gemakkelijk
om vast te stellen of een kun
stenaar een bepaalde stijl no
dig heeft om zijn gemoeds
toestanden te uiten of dat de
manier opzich nu eenmaal in
een stijl voegt waarvan men
houdt
JAN VERHEYEN
250.-
PRETTIGE PEEKDAGEN MET
PEEK CLOPPENBURG.
GEWELDIGE MODE.GEZELUGE
SFEER
Blauw kostuum met 'n extra
grijze pantalon. Veel variatie
voor heel weinig geld.
Dit emotionele gestoorde, afatische meisje van ze
gaat volledig op in zelfexpressie door creatie. Al
proviserend schept ze haar muziek, haalt ze haar
voelens naar boven en vindt ze de woorden om
uiten. Ze is zich voortdurend bewust van de
harmonische vormen van de geïmproviseerde
ding van de therapeut.
Birmingham zijn de auteurs
op het vasteland van Europa
gaan kijken en horen hoe
daar op verschillende plaatsen
deze moeilijke maar fascine
rende materie wordt aange
pakt. Hun verslag daarover
eindigt met deze woorden:
„Het blikveld op de therapie
wordt verengd indien men er
van uitgaat dat het exeptione-
le vergeleken moet worden
met het normale. Het wordt
daarentegen oneindig ver
breed indien men van mening
is dat het individuele zijn
plaats heeft in het universele.
Universele menselijkheid
reikt verder dan welke
gankelijke norm dan ook.
therapie die zich ten doel
het individu binnen de
versele, humane
verlossen en te
is veel doeltreffender dan
therapie die zich slechts
doel stelt het individu te
maliseren. Universele
den stijgen ver uit boven
beperkte waarden van
nationaliteit of een
Universele waarden
in muziek leven. Vandaar
muziek in de levens
exeptionele kinderen zo'n
langrijke rol kan
JOHN
