joegoslavië
een zee van
ruimte, rust
en rustiek
schoon...
a's in plat perspectief.
moeiteloos te kunnen aangaan. Wat be
treft het toeristisch aspect, de Neder
landse vakantiegangers hebben zich
bitter weinig aangetrokken van de kou
de media-oorlog en geloven blijkbaar
rotsvast in de stabiliteit en saamhorig
heid van de in cultuur en karakter zo
verschillende Joegoslavische volkeren.
Immers, beduidend meer vaderlanders
dan voorheen togen in 1980 vol ver
trouwen naar de boorden van de Adria-
tische Zee.
De ontdekkers en liefhebbers van de
specifieke charme van Joegoslavië, de
zich geen ander reisdoel meer wensen
de mannen en vrouwen van het eerste
uur. kunnen gerust zijn en de passie
blijven preken. Want zoals Frankrijk
verstokte aanhangers kent die jaar in,
jaar uit de vakantiedorst, gevlijd aan de
borst van Marianne, komen lessen, zo
telt de Socialistische Federatieve Repu
bliek Joegoslavië verslaafden die altoos
weer aan de Balkannectar komen nip
pen. De toeristische vraag „Waarheen
in Joegoslavië?" valt in elk geval, ge
zien alle gepeins en gepieker van het
afgelopen voorjaar, oneindig veel mak
kelijk t te beantwoorden.
Vraag het „den doolaards", zij weten
dat een bezoek aan Joegoslavië meer
kan betekenen dan luieren, hoe aange
naam ook, aan zonovergoten doch op
een filiaal van de Heimat gelijkende
Istrische en Dalmatische kusten. Voor
de notoire zonzoekers beslaat Joego
slavië niet meer dan een smalle, dui
zend kilometer lange kuststrook, waar
men alles denkt te vinden wat het leven
aangenaam doet lijken. Zon, zee en za
lig nietsdoen.
Het andere Joegoslavië
Joegoslavië heeft veel meer in petto:
het ruige Macedonië en Montenegro,
het woeste bergland van Slovenië met
zijn meren, de atmosfeer en het aanzien
van de Islam in Bosnië en Hercegowina,
de onvergankelijke schoonheid van de
Plitvicemeren in Kroatië, Servië met zijn
Byzantijnse schatten. Maar de aantrek
kingskracht van Joegoslavië schuilt
voor ons vooral in het navolgende op
het netvlies gefixeerde beeld: een in het
zwart gekleed, gebogen boerenvrouw-
tje, zo uit de vorige eeuw gestapt, die in
de Boeing 727 van Dubrovnik naar Bel
grado een zak aardappelen als een klei
nood koestert. Bijna een anachronis
me... Wat illustreert treffender de con
trasten in dit „overgangsland"?
Een totaal andere, op het gastvrije Oos
ten georiënteerde wereld, waar men
zich zéker in het binnenland niet be
hoeft af te vragen of men zich nu op het
verkeersplein Ouderijn dan wel in Joe
goslavië bevindt. Een zee van ruimte,
rust en rustiek schoon wacht ons
aar Sava en Donau samensmelten..
In de intens groene achtertuin werkt de oude baas Brasic nog steeds aan zijn
verhalende schilderijen.
merk een decoratieve, lyrische weerga
ve van het leven van alledag. Hoogte
punt van de collectie: Brasics benade
ring van de historische slag in 1389 tus
sen Serven en Turken in de Kosovo.
Een letterlijk en figuurlijk „bewogen"
doek, qua zeggingskracht en qua kleur
rijk ritme.
Met de opmerking „Ik ben beter dan
Generalic" legt Brasic trouwens aan
doenlijk zijn eigen psyche bloot, en als
een ijdele pop-ster overhandigt hij de
bezoeker een gesigneerde catalogus.
Waarbij zijn gulle lach gelijk verraadt,
waar en hoe hij zijn geld heeft belegd.
Zalig zijn de naleven...
De vrucht van het werk van Brasic en
„zijn" zondagsschilders valt in volle glo
rie te bewonderen in het museum van
Svetozarevo. Tientallen panelen in een
bonte verscheidenheid van stijl en tech
niek, met als gemeenschappelijk ken-
Toch kunnen wij ons erg goed voorstel
len, waarom zovelen zomers (en ook
steeds meer 's winters) Dubrovnik en
pmgeving als vakantiestek verkiezen.
En dan niet vanwege de architectuur.
Allereerst vanwege de zon, die het nog
schone water van de Adriatische Zee
een handwarme temperatuur meegeeft
en zelden verstek laat gaan. Men komt
voor de stranden, nachtclubs, terras
sen, de gezellige vakantiesfeer in de
stad, voor alle (ook hier aanwezige) ge
noegens die mensen doen besluiten
hun vakantie door te brengen in een
badplaats. En, niet te vergeten, men
komt voor het befaamde openluchtfes
tival in juli en augustus. Uit de hele we
reld reizen dan vermaarde solisten en
ensembles naar de Dalmatische kust
(zoals het afgelopen jaar nog het Haag
se Residentie Orkest) om een interna
tionaal publiek tegen een imposant na
tuurlijk decor te vleien met zang, dans.
muziek en theater.
Voor levende muziek kan men 's
avonds ook terecht op het terras van
café Dubrava, net buiten de wallen. Ge
zeten onder een romantisch scherm van
bomen, een vurige slivovitz onder hand
bereik, verbazen wij ons na alle beleve
nissen in dit wonderlijke land nauwelijks
meer over de vlekkeloze uitvoering van
Malando's „Olé Guapa". Dat had de
onlangs overleden Arie Maasland veer
tig jaar geleden ook niet kunnen den
ken...
Lekker eten en de nazorg
Dit verhaal geeft natuurlijk maar een
beperkt aantal facetten weer van het
land en Servië in het bijzonder. We
hebben het nog niet eens gehad over
de vorstelijke keuken en de daarbij be
horende (onderschatte!) wijnen. Op
houtskool gegrild zuiglam als hoofdge
recht, na vooraf al een glaasje koppige
rakija, soep, forel en kaaskoek genut
tigd te hebben, met zure room gevulde
paprika als garnering, flensjes na en dit
allemaal overspoeld met gecorseerde
Postup, Prokupac en Primosten: ver
baast het u dat in Servië de kuuroorden
en klinieken overvol zitten?
Het „medisch toerisme" viert in Servië
en heel Joegoslavië trouwens hoogtij.
De welig wellende bronnen worden hier
aangewend ter bestrijding van allerhan
de kwalen en ziekten en dat tegen een
dagprijs, waarvoor in Nederland de
nachtzuster niet eens de ondersteek
zou ledigen. Ook als buitenlander kan
men zich in deze oorden na inlevering
van een bescheiden bedrag laten mal
traiteren. En dat is na een copieus diner
toch wel een troostrijke gedachte.
Een laatste, typische ervaring die bijna
anecdotisch aandoet, maar nochtans
duidelijk aangeeft hoezeer in Joegosla
vië heden en verleden nog om de hege
monie strijden, willen wij u niet onthou
den. Tijdens onze reis mochten wij even
een kijkje nemen in zo'n van alle -is
men, -isten en -logen voorziene kliniek.
Werkelijk Imposant, ...tot hoge nood
ons het bezoekerstoilet indrijft en de
■buiten de deur zo hardnekkig bestreden
ziekten daar voor het oprapen blijken te
liggen. Brokken Balkanfolklore...
Maar blijft een mooie vrouw niet mooi,
ook als ze haar tanden eens niet ge
poetst heeft..
CHARLES BELS
slechts zo'n twaalfhonderd kilometer
van hier. Voor de avonturier, niet be
vreesd voor wat kilometervreten op de
beruchte, barre Balkanbinnenwegen (er
wordt overigens in hoog tempo gewerkt
aan de verbetering van het wegennet)
en toch ook voor de bezoeker die naast
luieren iets meer van het land wil zien,
biedt Joegoslavië boeiende en onge
kende mogelijkheden.
Onbekend Servië
Als voorbeeld van een avontuurlijke,
wat cultureel getinte vakantie met te
vens de mogelijkheid voor strandvertier
kan dienen de rondreis die wij onlangs
mochten maken door het bij de toerist
vrijwel onbekende Servië met hoofd
stad Belgrado als beginpunt en het aan
de Zuiddalmatische kust gelegen Du
brovnik als einddoel. Alle elementen
voor een gevarieerde (ook gezins-) va
kantie zijn daarin te vinden. Bruisend
stadsleven in Belgrado, cultuur in het
met kloosters gestoffeerde Servische
land, natuurschoon bij de doorsteek
naar de kust in de „zwarte" Montene-
grijnse bergen en ontspanning en ste
denschoon in Dubrovnik, de parel van
de kust. Zo men nog even wil verwijlen
in de wereld van moskeeën, minaretten
en muzelmannen, kan men Dubrovnik
benaderen via Bosnië, het door Nobel
prijswinnaar Ivo Andric zo liefdevol be
schreven land. Hieronder wat persoon
lijke impressies van onze trip.
Belgrado
Daar waar Sava en Donau samensmel
ten, ligt Beli Grad, de witte stad, het
Singidunum van de Romeinen, het Beo-
grad van nu. Een blijkbaar begeerde
stip op de kaart, want vanaf de oudheid
tot in het heden hebben Hunnen. Tur
ken, Byzantijnen, Franken, Goten, Ava-
ren, Germanen en wie al niet gepoogd
(en vaak met succes) de stad in te lij
ven. Meer dan vijftig maal zaaide de
vijand dood, verderf en verwoesting,
evenzovele malen richtte het trotse Bel
grado zich op.
Belgrado is bepaald niet de door ons
verwachte groezelige Balkanstad met
de beklemming die andere Oosteurope-
se metropolen vaak kenmerkt. Brede
boulevards met terrassen en warenhui
zen, neo-klassieke overheids- en uni
versiteitsgebouwen, propere parken,
ondergrondse winkelcentra en een
doorlopend flanerend publiek geven
Belgrado een bijna joyeuze sfeer met
hier en daar zelfs een vleugje Parijs.
Die vergelijking dringt zich vooral op in
de kunstenaarswijk Skadarlija, een
soort Ouartier Latin met een levendig
straatleven, waar in de eethuisjes wee
moedige Servische volksliederen de
overvloedige maaltijden garneren. Doch
zo'n plots scherp afdalende, slordig
ogende straat met scheefgezakte werk
plaatsen van eenvoudige handwerkslie
den en ijverige schoenpoetsers op de
stoep plaatst ons weer midden in de
Balkan. Net zoals de winkeltjes waar je
staande aan de toonbank baklava en
boza nuttigt, mierzoet gebak en zurige
maïsdrank, smakelijke restanten van
een voor de Serven moeilijk te verteren
Turks verleden. Of de piepkleine kios-
Inlichtingen over tarieven, hotels,
campings, routes of wat u maar wilt
weten, kunt u krijgen bij het Nationaal
Joegoslavisch Verkeersbureau, Vijzel
straat 4 in Amsterdam. Telefoon 020-
220483-220484.
Na meer dan vijfendertig jaar de koers
voor zijn land Joegoslavië te hebben
uitgestippeld, moest zo'n zeven
maanden geleden vader des vader
lands Tito een hém voorgeschreven
weg gaan. „Waarheen Joegoslavië?"
was de teneur van de sombere be
richtgeving, die al losbarstte voor het
overlijden van de grote leider. De vaak
in bewogen bewoordingen gestelde
bespiegelingen en voorspellingen ver
vulden velen met angst. Menig toerist
schaarde zich in het koor der pessi
misten en zag aan de vooravond van
het ras naderend zomerseizoen een
voorgenomen verblijf bedreigd en een
illusie verstoord. In de gedachten
speelden eerdere chaosverwekkende
en pretbedervende voorvallen in
Spanje, Portugal en Griekenland een
belangrijke rol, maar vooral de latente
vrees voor zich juist in Afghanistan
roerende Russen. Wat graag zou de
begerige Beer de klauwen uitstrekken,
de dissidente Balkanloot „plukken"
en enten op de communistische moe
derstam. Zouden de Joegoslaven trou
wens onderling de eensgezindheid
kunnen bewaren...
De balans opmakend na een jaargang
Joegoslavië zonder Tito kan en mag ge
concludeerd worden dat land en leiders
de erfenis van de maarschalk voorals
nog vastberaden en gewetensvol behe
ren. Het unieke, door smaakmaker Jo-
sip Broz samengestelde amalgaam, dat
de deelrepublieken bindt in een voor
veertig jaar voortdurend opspelende
kies, vertoont geen verval of gaatjes en
lijkt de strijd met de tand des tijds
Het sappige Servische land.
grad met zijn overheidsgebouwen en
nieuwbouwwijken, aan de andere zijde
de na de oorlog weer steen voor steen
opgebouwde oude stad. Noordelijk
strekt zich de oneindig lijkende laag
vlakte Vojvodina uit, in het zuiden sche
mert het Servische hoogland als een
uitgevouwen waaier. Daarheen richt
zich onze blik.
Byzantijnse kloosters
In de omarming van de bergen, bevin
den zich de culturele schatkamers van
het middeleeuwse Servische rijk. Kas
teelruïnes en forten, maar vooral rijk
gedecoreerde kloosters. Aan de buiten
kant vertonen deze in Byzantijnse
bouwstijl opgetrokken bolwerken van
de Servische orthodoxie ingenieus uit
gehouwen vlechtwerk-ornamenten en
soms vervaarlijk uitziende dier- en
mensdecoraties. Het interieur toont zich
„verguld" met iconen en fresco's vol
verstilde heiligen, madonna's en vor
sten in „plat perspectief".
Studenica, Ljubostinja, het door een
zwaar fort omgeven Manasija, Zica met
de opmerkelijk rode buitenmuren, Kale-
nic, Mileseva en Sopocani zijn de parels
aan het snoer kloosters dat zich door
het Servische land
schap slingert. Fossie
len van een hoge be
schaving, met als over
gebleven element een
allesbehalve versteend
geloofsleven. Waarvan
wij getuigen mochten
zijn in het klooster Lju
bostinja.
Als de abdis 's mid
dags om zes uur de
nonnen volgens een
eeuwenoud ritueel met
een houten klepper
maant tot gebed en de
in simpel zwart geklede
vrouwen op het sacra
le, tegen de kerkwan-
den weerkaatsende rit
me over de binnen
plaats aanschuifelen,
wanen wij ons bij een
mystiek gebeuren. Een
laatste, verhevigde rof
fel en een klaaglijk,
meerstemmig gezon
gen vraag- en ant
woordspel tussen
priester en nonnen vult
de ruimte. De vanach
ter de iconostase op
stijgende geur van wie
rook maakt bij ons on
troering, misschien
sentimentele gevoelens
los en de herinnering
aan rijke Roomse
jeugdjaren. De tijd lijkt
hier stil te staan.
De religieuzen van dit
in de landstreek Zupa gelegen klooster
zitten nochtans niet stil. Naast hun aan
deel in de meerdere dagelijkse eredien
sten plegen zij op eigen wijngaarden de
meer dan middelmatige wijn Zupsko
Crno te verbouwen. Staat en Kerk mo
gen dan gescheiden zijn, de "nonnen-
wijn" wordt wel degelijk door een
staatscoöperatie verwerkt.
Janko Brasic
Wat de wereldberoemde Ivan Generalic
is voor de naïeve schildersschool van
het Kroatische Hlebine, is Janko Brasic
voor de Servische „School van Oparic".
Een nietig boerendorp in de buurt van
het industriestadje Svetozarevo, ook
vandaag de dag nog slechts te bereiken
over een met Balkanbrij bemodderde
weg. Hier zette de nu bejaarde boer
Brasic op een zekere zondag in de jaren
dertig de eerste streken op het doek,
waarmee hij tevens de inspirerende
aanzet gaf tot navolging in zijn naaste
omgeving. En in zijn atelier in de sap-
pig-groene achtertuin werkt de oude
baas nog steeds aan zijn „verhalende"
schilderijen, die nu al, maar zeker in de
toekomst zullen gelden als documenten
van een voorbij volksleven. Bruiloften,
begrafenissen, veldslagen, landschap
pen en indringende portretten geven
beter dan welke foto ook inzicht in le
ven en zieleroerselen van een volk.
Kragujevac
In het lieflijke landschap van de land
streek Sumadija ligt Kragujevac. Be
paald geen toeristenplaats met in de
nabijheid de grote autofabriek van Zas-
tava. Kragujevac ontleent zijn bekend
heid dan ook aan het trieste feit, dat de
Duitsers hier in de Tweede Wereldoor
log op 21 oktober 1941 uit wraak voor
het fiere verzet van de partizanen meer
dan zevenduizend mannen en jongens
de dood injoegen. Voor iedere gesneu
velde Duitser honderd Serven en voor
iedere gewonde Duitser vijftig... Zo luid
de het Germaanse bevel dat met gru
welijke Gründlichkeit werd uitgevoerd.
Ter nagedachtenis aan deze weerzin
wekkende daad heeft de overheid bui
ten de stad een park ingericht met een
museum en diverse monumenten. Voor
Joegoslavië én de wereld: „Opdat we
niet zullen vergeten".
De teksten op de borden buiten het
museum, met de uitvergrote, laatste
brieven van vermoorde patriotten, doen
bij het voorlezen de stem van onze Joe
goslavische gastheer verstikken. Woor
den van afscheid, wraak, troost en op
wekking zelfs: pas goed op jezelf en de
kinderen. Wie heeft in dit land niet een
familielid verloren? De schilderijenreeks
van Petar Lubarda, de bijna achteloos
uitgestalde persoonlijke
bezittingen van de
slachtoffers, emoties
als woede, wraak én
berusting vechten om
voorrang bij deze be
devaart. Kunt u zich
voorstellen dat een
Duitse toerist kort na
de oorlog in deze om
geving bijna werd ge
stenigd?
Dubrovnik
„Dubrovnik, zon en
...zonde" zou de titel
van een goedkope sex-
film kunnen zijn. Maar
met zonde bedoelen wij
hier: zonde... van en
voor de meer dan twin
tigduizend toeristen,
die elke zomerdag el
kaar het uitzicht op een
wonderschone stad be
nemen. Hoewel velen
dat niet zo zullen erva
ren. Is de mens immers
geen kuddedier? Wie,
zoals wij, Dubrovnik in
mei heeft gezien, haalt
graag de woorden van
Shaw aan: „Zij die een
paradijs op aarde zoe
ken, moeten naar Du
brovnik gaan en zullen
het vinden". Shaw
heeft natuurlijk nooit
kunnen bevroeden dat
zovelen zijn raad zou
den opvolgen.
Oubrovnik is werkelijk een paradijs. Een
verglijdend sprookjesbeeld gezien vanaf
de wiebelende rondvaartboot, vanuit de
lucht bijna een fata morgana, een te
volmaakte maquette. Buiten de meters
oprijzende stadswallen is Ragusa, zoals
Dubrovnik vroeger heette, een onge
naakbare vesting, binnen de muren een
openluchtmuseum. Om de sfeer van het
verleden volledig te kunnen absorberen
moeten we wel 's ochtends vroeg uit de
veren of het stille seizoen als vakantie-
tijd kiezen. Dan valt, zonder dat de blik
verduisterd wordt door alweer een hor
de toeristen, volop te genieten van de
in Venetiaanse stijl opgetrokken ker
ken, kloosters en paleizen, van de kun
stig geplaveide straten en steil oplopen
de stegen.
Venetiaanse stijl
Bolwerk van de Servische orthodoxie.
ken die uitpuilen van de kranten, siga
retten, blikken (Chinees) speelgoed en
wat al niet. Het in rokkostuum gestoken
orkestje, lustig nostalgische deunen
spelend voor een talrijk cafépubliek,
vervolmaakt de in onze westerse ogen
zo wonderlijke mengeling van heden en
verleden, van Oost en West.
Staande op de oude vesting Kalemeg-
dan, waar benedenlangs de lang niet zo
fraai als bezongen Donau stroomt, heeft
men een prachtig uitzicht over stad en
omgeving. Aan de ene kant Novi Beo-
