je hand
snijd
je
jezelf
inde
vingers
Alternatieve
bank
voor
bewuste
spaarders
Met
een gat
in
TE ROYAAL LEVEN ONDERGRAAFT
ECONOMIE
DEN HAAG Dr. Jelle Zijl
stra, president van de Neder-
landsche Bank heeft recente
lijk voor zijn doen krasse taal
laten horen over het financië
le beleid van de regering-Van
Agt. Het kabinet springt veel
te slordig met de centen om.
Het extra aardgasgeld wordt
al enkele malen uitgegeven
voor het goed en wel in kas
is. Het gat in de hand van de
overheid is groter dan ooit.
„Over onze overheidsfinan
ciën kan geen gunstig oor
deel worden uitgesproken",
zei Zijlstra. Hoe gematigd dat
ook mag klinken, voor een
hoogwaardigheidsbekleder
als de directeur van de Ne-
derlandsche Bank, de Bank
der banken, is dat een be
hoorlijk kritisch geluid. „Er is
geen enkele ruimte meer",
zei hij met nadruk.
Het is allang zonneklaar: hoe
wel de krant dagelijks bol
staat van de noodzaak tot
matiging, wordt er eigenlijk
alleen nog maar over ge
praat. We leven nog altijd op
veel te ruime voet voort. De
overheid loopt daarin voorop.
Zij geeft zeker niet het goede
voorbeeld door nu al vele
maanden met een gat te le
ven van tussen de vijftien en
twintig miljard gulden (het zo
genaamde financieringste
kort).
En ook voor de burgers Is
rood staan allang geen
schande meer. 't Kan verve
lend zijn als je kascheques of
betaalkaarten wat langer op
zich laten wachten, maar met
twee rekeningen bij verschil
lende financiële instellingen
demp je met een beetje ge
luk al gauw het ene gat met
het andere of je doet via een
simpel formuliertje een be
roep op een doorlopend of
continu krediet bij een of an
dere bank of de giro en zie
daar, het geld stroomt weer
binnen. Prettige bijkomstig
heid is nog dat de kosten van
het rood staan en het lenen
netjes bij de belastinginspec
teur gedeclareerd kunnen
worden. Nee, de tijd dat je je
schaamde als je aan het eind
van de maand niet uitkwam
lijkt ver achter ons te liggen.
Met elkaar staan we tegen
woordig gemiddeld voor zo'n
veertien miljard gulden bij de
banken of de postgiro in het
krijt.
Voor de micro-economische
eigen huishouding mag rood
staan vaak een uitkomst zijn,
macro-economisch is er nog
al wat op deze vorm van kre
dietverlening af te dingen. De
economie is er niet bij gebaat
dat iedereen maar geld uit-
Een simpel formuliertje.en het geld stroomt weer binnen.
geeft dat hij niet, of nog niet,
heeft. Dat geldt voor de bur
gers evenzeer als voor de
overheid zelf.
Inflatie
Met al dat rood staan en le
nen wordt er immers geld in
roulatie gebracht dat er ei
genlijk niet is. Er staan geen
tegoeden tegenover. De
cheques die uitgeschreven
worden ter betaling van de
dagelijkse boodschappen,
het aanschaffen van kleding,
bij de benzinepomp of in een
restaurant zijn in feite onge
dekt. Hierdoor wordt de
geldontwaarding (inflatie)
aangewakkerd en de econo
mie uitgehold.
Op den duur kan dit op de
pof leven ernstige gevolgen
hebben voor de betrokkenen
en 's lands economie. Wie
leent of rood staat moet daar
imrtiers voor betalen. Die
rente kan naar mate het ge
leende bedrag hoger is en er
langer over beschikt kan
worden aardig oplopen. Tal
loze gezinnen komen hier
door jaarlijks in grote proble
men. De gemeentelijke kre
dietbanken moeten dan vaak
ingeschakeld worden om hen
voor een financiële onder
gang te behoeden en hun
schulden te saneren. Bereke
ningen van het Centraal Bu
reau voor de Statistiek (het
CBS) illustreren de negatieve
kant van de toegenomen cre
ditering treffend: vorig jaar
werd in totaal voor 8,4 mil
jard gulden aan consumptief
krediet verstrekt. Tegenover
deze verruiming van de be
stedingsmogelijkheden stond
een vermindering daarvan
door betalingen van rente en
aflossingen van ongeveer
10,2 miljard. De stelling dat
ai dit gecreëerde geld de
economie zou stimuleren, zo
dat rood staan best gezond
zou zijn is dus een fabeltje.
Het kost op den duur meer
aan bestedingsmogelijkhe
den dan het oplevert. Ook al
is de gulden rood, je kunt
hem toch maar één keer uit
geven. Geen wonder dus dat
de Nederlandsche Bank de
teugels van de kredietverle
ning stevig in handen houdt.
De banken mogen een be
paalde grens niet overschrij
den opdat de geldontwaar
ding niet uit de hand gaat lo
pen.
Een andere kant van de zaak
is dat mensen die geld lenen
doorgaans niet ook nog eens
over een rijk gevuld spaar
bankboekje beschikken. Die
spaarbankboekjes zijn echter
wel hard nodig want het ge
spaarde geld kan immers
worden gebruikt voor de fi
nanciering van bedrijfsinves
teringen. Waar de spaarzin
van de Nederlander steeds
meer te wensen overlaat
komt er dus minder en veel
duurder geld beschikbaar
voor die investeringen, die
daardoor zeker niet gestimu
leerd worden.
Overheid
Wat de banken en de postgi
ro doen door betalingen te
verrichten van cliënten die
dat geld op het moment van
de aankoop (nog) niet heb-N
ben of hebben geleend,
wordt geldschepping ge
noemd. Bij de overheid kan
van een soortgelijke ontwik
keling sprake zijn. Ook de
overheid zit regelmatig ui
terst krap bij kas en moet
dan aankloppen bij de Cen
trale Bank (die van Zijlstra)
om geld te krijgen. Met een
duur woord heet zoiets „mo
netaire financiering". Ook
dat bevordert de inflatie. Zijl
stra kwam recentelijk zelf
met een sprekend voorbeeld:
vorig jaar en dit jaar is ons
nationaal Inkomen met zo'n
zes zeven procent geste
gen. De geldhoeveelheid zou
eigenlijk met niet meer dan
hetzelfde percentage mogen
toenemen. Maar in werkelijk
heid lag de binnenlandse
geldcreatie in deze twee jaar
op het dubbele. Gevolg: een
fors toegenomen geldont
waarding.
Schaars
Niet al het geld dat de over
heid nodig heeft wordt mone
tair gefinancierd. Het finan
cieringstekort wordt ook op
gevuld door een reeks van le
ningen op de geld- en kapi
taalmarkt. Maar ook dat
heeft zijn nadelige gevolgen.
Van deze markten betrekken
immers ook de ondernemin
gen hun geld voor het doen
van investeringen. Door de
grote vraag naar geld ten be
hoeve van de overheid en de
hierboven al gesignaleerde
afgenomen spaarzin van de
particulieren is het geld op
deze markten schaars gewor
den. Wat schaars is wordt
duurder en zo laat zich de
blijvend hoge rentestand
voor een belangrijk deel ver
klaren. Door die hoge rente
zijn bedrijven minder geneigd
geld te lenen voor investerin
gen. Ook langs deze weg
wordt de economie dus on
dergraven, want het uitblijven
van investeringen kost werk
gelegenheid.
Dr. Jelle Zijlstra: „Over onze overheidsfinanciën kar\.
geen gunstig oordeel worden uitgesproken.
Zo snijden Nederland en zijn
burgers door het op te grote
voet leven zichzelf lelijk in
hun vingers. Zij drijven er de
inflatie en de werkloosheid
door op. Inflatie kost ons
geld, want maakt onze pro-
dukten extra duur. De werk
loosheid wordt een steeds
groter blok aan ons been,
want we leven nu eenmaal
met een stelsel waar de wer
kenden naast zichzelf ook de
niet-werkenden een inkomen
moeten verschaffen. Ook dat
kost de Nederlandse samen
leving een lieve duit. We be
talen dus een forse prijs voor
het veel te royale leven dat
we lijden.
Een gevaarlijke zaak voor
een land als het onze. Neder
land kent immers meer dan
vele andere landen een open
economie, dat wil zeggen dat
het op tal van punten van het
buitenland afhankelijk Is.
Gaat het onze handelspart
ners (vooral Duitsland) goed,
dan plukken we daar de
vruchten van, vooropgesteld
dat we er in eigen huis niet
een al te grote janboel van
maken. Doen we dat wel dan
nemen dergelijke positieve
effecten al gauw af. Zoiets
zien we thans gebeuren.
Duitsland is nog altijd een
van de welvarendste landen
van Europa, maar de handel
met de oosterburen holt ach
teruit, onze inflatie ligt hoger
en de economische groei la
ger.
Doodstraf
Kunnen we het tij nog keren?
Misschien wel. Maar één ding
is zeker: uit te bannen is het
inflatiespook niet. De Ro
meinse keizer Diocletianus
ondervond dat al aan den lij
ve toen hij de doodstraf zette
op alles wat bijdroeg aan de
inflatie. Zijn sanctie miste
doel: de inflatie bleef. Zij
werd immers veroorzaakt
door prijsopdrijvende graan-
speculanten van buiten zijn
keizerrijk. Had Diocletianus
de hele wereld beheerst dan
was het hem misschien ge
lukt, maar ook zijn macht
kende grenzen. De inflatie
kon hij niet de baas worden.
Anno 1980 is dat een nog
even onmogelijke zaak, maar
waar blijkt dat we zelf in be
langrijke mate bijdragen aan
het vergroten van de geld
ontwaarding kunnen we na
tuurlijk ook ons best doen
die binnen de perken te hou
den. Gewoon gezond de te
ring naar de nering zetten
zou al heel wat helpen.
ARJEN BROEKHUIZEN
ZEIST Hoewel het gitzwarte circuit van spaarbil-
jetten aan toonder anders zou doen vermoeden,
blijkt er een grote groep Nederlanders te bestaan
die niet azen op een zo hoog mogelijke rente, liefst
belastingvrij, maar die best met minder of zelfs
niets genoegen willen nemen, mits ze de zekerheid
hebben dat hun spaarpenningen dienstbaar wor
den gemaakt aan een door hen gekoesterd princi
pe of ideaal. Men vindt deze filantropen in alle la
gen van de bevolking, alle leeftijdsklassen, alle
hoeken van het land. Het zijn zowel mannen als
vrouwen. Een krachtig keurkorps.
Dat het bestaat, en in welke omvang, is boven tafel
gebracht in het pand Stationslaan 4 te Zeist, zetel
van de dezer dagen gestichte Triodosbank. Sinds
die zijn doelstellingen heeft geopenbaard, komen
de alternatieve spaarders toegestroomd. De tijd
waarin van vele zijden niet alleen in woorden, maar
ook in daden geprobeerd wordt antwoorden te vin
den op vragen naar maatschappelijke vernieuwin
gen, was kennelijk rijp. Want dat wil de Triodos
bank: een bancaire instelling zijn die ruimte biedt
voor het inslaan van nieuwe wegen.
„Enerzijds", leggen de directeuren B. J. Krouwel en
W. H. Schukking uit, „wordt er op allerlei terreinen
een groot aantal maatschappijvernieuwende initia
tieven ontplooid. Aan de andere kant zijn er blijk
baar volop mensen die liquiditeiten of besparingen
best tegen een zeer bescheiden rentevergoeding
beschikbaar willen stellen, maar die bij het conven
tionele bankwezen het gevaar lopen dat hun geld
gebruikt wordt voor de financiering van zaken
waarmee ze het om welke reden dan ook princi
pieel niet eens zijn. Via de Triodosbank kunnen
deze twee stromingen samenvloeien".
Het woord Triodos is een samentrekking van het
Griekse „treis" (drie) en „hodos" (weg). Drie wegen
worden bewandeld bij de beoordeling van de vraag
of een project in aanmerking komt voor een kre
diet. Zit er een idee achter? Wordt het geschraagd
door mensen die het welzijn van de medemens op
het oog hebben? Is het gericht op „ik" of op „an
deren"? En natuurlijk: is het economisch levensvat
baar? Per slot van rekening blijft de Triodosbank
een bank. Maar de kredietverlening zal in het alge
meen wel gebaseerd zijn op vertrouwen in perso
nen en daarbij zal meer nadruk gelegd worden op
door personen gestelde zekerheden dan op zakelij
ke zekerheid. Dat is bij het conventionele bankwe
zen vaak anders.
Overigens beklemtonen de directeuren Krouwel en
Schukking keer op keer dat ze zich absoluut niet
willen afzetten tegen de traditionele banken. „Maar
een aantal mensen wenst kennelijk initiatieven van
de grond te helpen krijgen die bij de gewone kre
dietrente nooit van de grond zouden komen. Dat
gat vullen wij. Waarbij een uitermate belangrijke rol
onze doelstelling speelt dat het geld daarheen moet
gaan waarheen de mensen willen dat het gaat. Het
mag niet verdwijnen in de grote pot van de banken,
zeg maar gerust: de wereldpot, waarin niemand
meer inzicht heeft".
Dus kunnen de beleggers bij de Triodosbank heel
concreet kiezen uit zes richtingen, zes doelgebie
den waarop ze hun geld willen zien werken. „Om
administratieve redenen", zeggen Krouwel en
Schukking er eerlijkheidshalve bij, „is de keuzemo
gelijkheid vooralsnog alleen toepasbaar bij de ge
wone spaarrekeningen, niet dus bij termijnspaarre
keningen met een vaste looptijd". Ook wijzen ze op
de bewuste tariefstelling die bij het bewuste spa
ren past. „Het is duidelijk dat er in het ene werk
gebied minder makkelijk rente op een krediet kan
worden opgebracht dan in een ander. Ongesubsi
dieerde culturele instellingen zijn bijvoorbeeld min
der in staat lasten te dragen dan produktie- of han
delsbedrijven. Het ligt dan ook voor de hand dat de
te vergoeden rente op spaargeld met als bestem
ming culturele doeleinden lager ligt dan voor spaar
geld met als bestemming winkels of landbouwbe
drijven".
De door de Triodosbank aangegeven rente per
spaarvorm (op het ogenblik variërend van 4 tot 8
procent) is altijd het maximaal te vergoeden per
centage. Men kan desgewenst kenbaar maken dat
men met een lagere rente genoegen neemt. Dit
komt dan ten goede aan de initiatieven of projecten
waarvoor het geld wordt gebruikt. De directeuren:
„En inderdaad zien we nu al dat mensen lagere
rentes willen dan de maximale die we bieden. Er
zijn zelfs beleggers die helemaal geen rente vragen.
Onze gedachte blijkt aan te slaan".
De zes werkgebieden die de cliënten van de Trio
dosbank voor hun spaarpenningen kunnen kiezen,
zijn onderwijs en opvoeding, gezondheidszorg,
landbouw, handel en dienstverlening, nijverheid en
algemene, uiteenlopende doeleinden. Het doelter-
rein land- en tuinbouw levert een aardig voorbeeld
op: de biologisch-dynamische bedrijven. Krouwel
en Schukking: „Wat gebeurt er tegenwoordig heel
veel? Boeren en tuinders zien het niet meer zitten
bij de in zwang geraakte methodieken die groot
schaligheid als voorwaarde stellen voor levensvat
baarheid. Ze staan dan voor de keus: ophouden
(dat doen de meesten) of een andere methode zoe
ken waarbij het maximale winststreven, het hoog
ste rendement niet in de eerste plaats komt en be
zitsvorming niet primair is. Let wel: het zij verre van
ons winststreven of bezitsvorming te veroordelen.
Wij veroordelen niets. Wij zijn niet zulke betweters.
Alleen: we denken anders. Nou: mensen die willen
starten met iets zonder een maximaal winststreven
voorop te hebben staan, kunnen bij traditionele
banken wel eens problemen ontmoeten, zo van: ja,
maar wat hebt u ons als zekerheid te bieden? Ze
stuiten op bedenkingen".
Om te laten zien hoe dat bij de Triodosbank werkt,
een ander voorbeeld, ditmaal uit de gezondheids
sector. „Stel dat er iemand bij ons komt met het
plan een gezondheidscentrum op te richten. Dan
praten we in het begin helemaal niet over geld. O
ja, er gaan na zo'n eerste gesprek mensen weg met
een teleurgesteld gevoel omdat het woord geld he
lemaal niet gevallen is, terwijl ze wel een pakket
huiswerk hebben meegekregen. Maak eerst maar
eens duidelijk welke opzet u precies voor ogen
staat, zeggen we. En is er wel behoefte aan een al
dus opgezet centrum? Zo ja, valt er niet een groep
mensen warm voor te maken die hun steentje wil
len bijdragen? Kom met een begroting".
Heeft uw plan ook sociale aspecten? Zal er
tweerichtingverkeer heersen, bijvoorbeeld in de
vorm van een patiëntenvereniging. Wordt het cen
trum een particuliere onderneming dan wel een
stichting met artsen en therapeuten in loondienst?
Merken we dat we te maken hebben met artsen die
zo gauw mogelijk rijk willen worden, dan vinden we
het al niet interessant meer, dan is het gesprek snel
beëindigd, want volgens ons kun je met die instel
ling nauwelijks hopen tot meer zinnige samenle
vingsvormen te komen. Zo proberen we de mensen
allereerst aan het denken te zetten. Is het eigenlijk
wel zo'r. goed idee, dat plan van mij? Dce ik het
voor mezelf of doe ik het voor anderen? Ze moeten
allereerst zelf tot een zuiver inzicht komen".
De Triodosbank te Zeist is de eerste bank op ideële
grondslag in Nederland. West-Duitsland kent ech
ter al geruime tijd een vergelijkbare instelling: de
Gemeinschaftsbank in Bochum. Het balanstotaal
bedraagt daar momenteel 35 miljoen Mark. op
gebouwd in vijf jaar. Zijn ze bij Triodos tevreden als
ze over vijf jaar het getal van 35'miljoen gulden
kunnen tonen? De directeuren: „Zeker wel. Maar
het mag ook minder zijn. We gaan helemaal niet uit
van het idee dat we over zoveel jaar dat of dat
moeten hebben bereikt. We stellen ons passief op.
Als we voorzien in een behoefte, komen de mensen
wel naar ons toe. We voeren dan ook geen wer
vingsacties met premies en zov We zijn binnen het
bankwezen louter een aanvullende mogelijkheid
voor mensen die vroeger niet wisten waarheen ze
moesten met hun geld; hoe ze het zinnig konden la
ten werken. Die mensen blijken er te zijn en onze
komst heeft ze in een hoera-stemming gebracht,
mag je wel zoggen".
Bakermat van de alternatieve bank zijn de Antro
posofische Vereniging en het kerkgenootschap De
Christengemeenschap, Beweging tot Religieuze
Vernieuwing. De stichters verzekeren echter geens
zins de bedoeling te hebben Triodos alleen te ge
bruiken voor initiatieven uit hun eigen hoek. Daar
om wordt ook getreefd naar een zo groot mogelijke
openheid met betrekking tot de cliëntenkring. Het
ligt in de bedoeling een of meer cliëntenverenigin
gen op te richten. In de statuten is vastgelegd hoe
die als adviesorgaan zullen worden ingeschakeld
bij de algehele beleidsbepaling. Voor een aantal
belangrijke, algemene beleidsbeslissingen is de di
rectie gehouden eerst de verenigde cliënten om ad
vies te vragen alvorens tot besluitvorming over te
gaan. In de periodieke verslaglegging vanuit de
bank zal regelmatig gepubliceerd worden hoe het
staat /net het aanbod van spaargeld en met de
vraag naar kredieten per werkgebied. Het streven
is gericht op een nauw samenspel met de cliënten
zodat ze daadwerkelijk inzicht hebben in de ontwik
keling van de bank en er geen vervreemding kan
onstaan een immer dreigend gevaar, vooral
wanneer Triodos groot mocht groeien.
PIET SNOEREN J
