3
Duitse verkiezingsstrijd
schijngevecht boven
en buiten de burgers om
1
i
Keuze Schmidt of Strauss verdeelt Duitse volk
a
amJJ
jJH
ail.
lat®"
k I Morgen hebben in de Bondsrepu
bliek verkiezingen plaats voor het
Westduitse parlement, de Bonds
dag. Daarbij gaat het erom of de
"J- regeringscoalitie van Helmut
Schmidt nog eens vier jaar. mag
regeren, of dat de oppositie ónder
aanvoering van Franz-Josef
Strauss de macht overneemt.
Onze correspondent in Bonn, Ami
van Vree, beschrijft de schimmig
heid van deze strijd en gaat te
vens in op de confrontatie
?£AlSchmidt-Strauss.
BONN Het was een krankzinnig spektakel. We
kenlang reisde iedereen die politiek ook maar iets
te betekenen heeft in de Bondsrepubliek door het
land. Honderdduizenden kilometers werden afge
legd met speciale treinen, met helikopters en vlieg
tuigen of met zware dienst-Mercedesseri inclusief
blauw zwaailicht en politiebegeleiding. Terwijl
Strauss nog voor duizenden mensen in Hamburg
sprak, wachtten zijn volgelingen in Kiel hem al op.
FDP-voorzitter Genscher maakte dagen met meer
dan drie verschillende optredens. Bondskanselier
Schmidt legde zich na een partijtje schaken met
zijn vrouw Loki enige uren ter ruste in het comfor
tabele treincompartiment om de volgende morgen
fris zijn zoveelste massabijeenkomst op te luiste
ren. Het voetvolk, de minder prominente politici,
deed hetzelfde op kleinere schaal in zijn kiesdi
strict: van kroeg naar dorpshuis, van naaikransje
naar bejaardenoord.
In Bonn was het stil de afgelopen weken. Ambte
naren zorgden ervoor dat de routinekarweitjes
werden afgewerkt, maar echt geregeerd werd er
niet meer. Ministers deden belangrijke zaken per
telex af en lieten de rest tot na die magische da
tum van de verkiezing liggen. Af en toe keerden de
lijsttrekkers met hun gevolg naar de hoofdstad te
rug om het daar verzamelde journalistenvolk hij
gend kond te doen van hun successen en van hun
vertrouwen in de uitslag van de verkiezingen..., om
dan weer gezwind naar een of andere uithoek van
het land te vertrekken.
Honderd miljoen D-Mark hebben de partijen ultge-
fjeven om hun image bij de bevolking op te vijze-
en. Nieuwsgierige passanten werden op de markt
plaatsen overstroomd met folders, tassen, potlo
den, en ballonnetjes, voorzien van de leuzen die in
niets van elkaar verschilden. Popconcerten moes
ten de jeugd politieke bewustwording bijbrengen.
De brievenbussen raakten verstopt met reclame
materiaal. Overal in heel Duitsland keken de la
chende, de ernstige, maar in elk geval vertrouwen
wekkende gezichten van de lijsttrekkers je aan.
De media lieten zich evenmin onbetuigd. Als op
et eerste net de ene gortdroge politieke discussie
nog niet was afgelopen, begon op het andere net
Ie zoveelste impressie van de verkiezingsstrijd. In
Irommen volgden de journalistem de machtheb-
iers of degenen die dat willen worden, tekenden
iun woorden op en noteerden wat zij beleefden,
om daar krantestukjes van te maken die allemaal
op elkaar leken, ledereen zocht wat nieuws en
ond hetzelfde: echtgenotes die het voor hun man-
len opnemen, excentriekelingen in de strijd en al
ternatieven; over de politicus als huisvader, als
sportman, als lekkerbek of als filosoof. Hun chefs
op de redactie schreven ernstige commentaren
vaarin te lezen stond dat deze „Wahlkampf" wer-
;elijk de allervervelendste, allersmakelooste en
laag bij de grondste was die de Bondsrepubliek
ooit in zijn korte bestaan had meegemaakt.
Kemphanen
Toch eiste deze schimmige verkiezingsstrijd vrijwel
alle aandacht en ruimte op. Mede omdat alle „ech
te" nieuws In het land of daarbuiten door de poli
tieke kemphanen meteen tot inzet van hun onder
ling gekrakeel werd gemaakt. Dat begon met Af
ghanistan en ging door met het probleem van de
asielzoekers, de opsporing van terroristen, de
conflicten in Polen, de spoorwegstaking in Berlijn,
de brief van de bisschoppen. Bij de oorlog tussen
Irak en Iran kon helaas niémand iets bedenken, of
het moest de vraag zijn of Duitse soldaten in de
Perzische Golf mochten worden ingezet. Het diep
tepunt van deze onvolledige reeks kwam aan
het eind van de campagne, toen de tragische
bomaanslag in München nog onverwijld werd aan
gegrepen om er op de valreep politieke munt uit te
slaan.
De Wahlkampf was een gigantisch schijngevecht
dat zich boven de hoofden van de burgers en bui
ten hen om afspeelde. Een Conic-strip, een zeep
bel, ver van de werkelijkheid verwijderd en dan
nog niet eens amusant. Het weekblad „Der Spie
gel" zag het waarschijnlijk ook zo toen het afgelo
pen maandag op zijn titelpagina Schmidt als „Su
perman" en Strauss als diens vreselijkste tegen
stander met een ijzeren vuist afbeeldde. Hoe ver
het spektakel varf de realiteit was verwijderd,
wordt zeker als je er beroepsmatig bij betrok
ken was en daardoor een tik van de molen mee
kreeg ontnuchterend duidelijk in een gesprek
met een vakman die beter dan wie ook weet waar
door het gedrag van kiezers wordt beïnvloed.
Uiterst stabiel
We spraken deze week met een deskundige van
INFAS, een bekend instituut voor toegepaste so
ciale wetenschappen dat onder andere bij verkie
zingen de computerberekeningen maakt voor de
ARD, het eerste Duitse tv-net en dat daarna weke
lijks representatieve enquêtes onder de bevolking
houdt. Al maanden lang, zegt hij, is de politieke
mening in de Bondsrepubliek en de voorkeur voor
de verschillende partijen uiterst stabiel. Zelfs de
ingrijpendste gebeurtenis van dit jaar, de Russi
sche inval in Afghanistan, vermocht niet meer dan
een rimpeling en dan nog maar tijdelijk in de opi
nie van de bevolking te bewerkstelligen.
In het algemeen, aldus de INFAS-man, Is er alleen
op lange termijn sprake van duidelijke politieke
mentaliteits- veranderingen en dan nog vrijwel uit
sluitend als gevolg van ontwikkelingen op die ge
bieden die de kiezers direct aangaan. Dat betreft
voornamelijk zaken als economische ontwikkelin
gen, inkomen, werkgelegenheid, belastingen, pen
sioenen, inflatie etc.
Soms kunnen ook andere zaken een rol gaan spe
len in de besluitvorming, bijvoorbeeld het terroris
me in 1977 of vrede en veiligheid, zoals nu een
beetje het geval is. Vaak is deze belangstelling
echter tijdelijk en bovendien geldt ook hier dat ze
pas op de lange duur effect sorteren in het kie
zersgedrag.
Plotselinge, hevige schokken la München vorig
weekeinde, blijken ervaringsgewijs door „Jan Mo
daal" altijd eerst te moeten worden verwerkt voor
ze in diens politieke gedrag tot uiting komen.
Daarmee gaan volgens de ervaringen zeker twee
drie weken voorbij. Bovendien hebben dergelijke
emotionele indrukken meestal niet tot gevolg dat
men van politieke keus verandert; integendeel, een
bestaande trend wordt er meestal door versterkt.
Onze INFAS-deskundige mag uit hoofde van zijn
beroep geen cijfers bekend maken die hem ter be
schikking staan omdat zij alleen voor zijn op-
De verkiezingsstrijd in
de Bondsrepubliek
werd vaak met harde
en niet erg smaakvolle
middelen gevoerd. Zo
richtte de CDU een
tentoonstelling in
waarin moest worden
aangetoond dat bij de
aanvallen op Strauss
onder andere in het
SPRD-gezinde blad
„Vorwarts" en op
plakkaten van de gra
ficus Klaus Steek de-
drachtgever zijn bestemd. Uit zijn woorden blijkt
echter zonneklaar hoe op dit moment de verhou
dingen in de Bondsrepubliek liggen, zeker wanneer
je de publikaties van andere bekende opiniebu
reaus er naast legt. Daaruit blijkt dat de regerings
coalitie van Helmut Schmidt, bestaande uit' so
ciaal-democraten (SPD) en liberalen (FDP) onge
twijfeld in staat zal zijn haar overigens vrij kleine
meerderheid in het Westduitse parlement, de
Bondsdag te behouden. Niemand twijfelt er eigen
lijk aan dat de FDP, die in Noordrijn-Westfalen
met enkele honderden stemmen de voorgeschre
ven grens van vijf procent niet wist te behalen en
daardoor uit de Landdag verdween, deze onver
wachte debacle in de Bondsdag niet nog eens zou
moeten beleven. SPD en de gemeenschappelijke
oppositiepartij van CDU en de Beierse CSU liggen
in een nek aan nek race, waarbij hét er vooral om
gaat wie de grootste fractie in de Bondsdag zal
vormen. In elk geval ligt Helmut Schmidt in popu
lariteit mijlenver voor op zijn tegenstander Franz-
Josef Strauss. Aan een „aardverschuiving" ten
gunste van CDU-CSU die deze partij de absolute
meerderheid zou brengen, gelooft eigenlijk nie-
zelfde methoden werden gehanteerd als indertijd het antisemitische naziblad „Der
Stiirmer" deed. Daarmee werd de suggestie gewekt dat ook de inhoud dezelfde zou
zijn.
SeUbcCotMont
mand meer, ondanks alle betuigingen van het te
gendeel.
Daarmee lijken de kaarten geschud, ook al wekt
de verkiezingsstrijd in de Bondsrepubliek de in
druk dat nog van alles mogelijk is. Natuurlijk weten
de rekenaars op de partijcentrales net zo goed als
de wetenschappelijke instituten hoe hun kansen
liggen, wat hen er echter toe brengt om de politici,
tot het bittere einde op te jagen, is het feit dat de
kiezers moeten worden gemobiliseerd. Want dat is
een factor de opkomst die nog een hoop kan
bederven of goed kan maken.
Aangenomen echter dat de oppositie voor de vier
de achtereenvolgende keer er niet in zal slagen de
macht in Bonn te bereiken, staan er in Duitsland
toch interessante dingen voor de deur. Dit geldt
niet zozeer voor de sociaal-liberale coalitie, die in
wezenlijke trekken door zal gaan met het beleid
dat het duo Schmidt-Genscher de afgelopen jaren
heeft uitgestippeld.
Nee, boeiend is vooral de manier hoe CDU en CSU
op hun verlies en op hun terugkeer in de opposi-
tiebanken zullen reageren. Bij de CDU hebben heel
wat tegenstanders van Strauss allen met zijn kan
didatuur ingestemd omdat zij hoopten met diens
nederlaag voorgoed van een lastige querulant uit
Beieren af te zijn. Er zijn aanwijzingen dat dit mo
gelijk een valse hoop is geweest. Niet uitgesloten
is dat Strauss, ondanks het feit dat hij onlangs 65
is geworden, de moed niet op zal geven en op
nieuw zal aankomen met een plan dat ook al na da
verkiezingen in 1976 een rol speelde, maar dat
toen bij een dreigement bleef. Het plan van
„Kreuth" (de plaats waar het werd genomen) be
helst de opsplitsing van CDU en CSU in die zin dat
bij de volgende verkiezingen beide partijen als
zelfstandige eenheid in heel de Bondsrepubliek
met lijsten zullen uitkomen. Voor de CDU is dit een
schrikbeeld, omdat het haar wel eens heel wat
stemmen zou kunnen gaan kosten.
In de stilte na de storm die straks ongetwijfeld
over Bonn zal neerdalen en waarin winnaars en
verliezers tijd vinden om op adem te komen of hun
wonden te likken, kan een dergelijk conflict tussen
de zusterpartijen CDU en CSU wel eens het be
langrijkste en bovendien ook voor het eerst weer
eens echt politiek nieuws worden.
AMI VAN VREE
„Franz-Joo-sef, Franz-Joo-sefl" Uit 18.000 mon
den klinkt zijn naam, gescandeerd, begeleid
door dreunend geroffel met de voeten op de
houten vloer van de Westfalenhalle in Dortmund.
Meer dan zes minuten houdt deze aanhankelijk-
heid8betuiging aan, zes minuten van vervoering,
van ongekende emoties. De gedrongen kandi
daat op het spreekgestoelte buigt zich nog ver
der onder dit geweld, wuift bezwerend met de
handen cl is hij er zichtbaar gelukkig mee. Dan,
ale de etorm van bijval wat ie geluwd, begint hij
te spreken. Aarzelend eerst, en dankbaar. Dit is
hem nog nooit overkomen, zegt hij. Maar al
spoedig wordt hij de Franz-Josef Strauss waarop
zijn gehoor heeft gowacht. Voortdurend voor- en
achterover wippend op zijn vooten, de armen
geen moment in rust en steeds rijkelijker trans
pirerend, ontpopt hij zich weldra tot de geboren
redenaar dio hij is en die op dit moment zijne
gelijko in de Bondsrepubliek niet vindt. Een
vloed van woorden daalt over de massa neer, nu
eens ironisch, dan weer bijtend, in een mengsel
van hoog-Duits en plat-Oeiers. Ingewikkelde his
torische betogen worden gevolgd door onver
wachte grappen, felle uithalen naar zijn tegen
standers, eoms duidelijk onder de gordel; hoon
voor het handjevol jongelui dat hem ondanks het
elektronisch geweld van do luidsprekers pro
beert uit to fluiten. Meer dan een uur houdt hij
het publiek in zijn ban; demagogie komt voort
durend om de hoek kijken.
Morgen, zondag 5 oktober zal bijna de helft van
de Duitse kiezers met het uitbrengen van hun
stem de wens te kennen geven dat Franz-Josef
Strauss voor de komende vior jaar het land zal
regeren. Het zullen er hoogstwaarschijnlijk niet
genoeg zijn om hem inderdaad in het kanseliers-
huis te brengen, maar toch...
Nooit is een kandidaat in een na-oorlogse Duitse
verkiezingsstrijd zo omstreden, zo aangevallen,
zo gehaat geweest als de huidige minister-presi
dent van Beieren. En dat is niet zo verwonderlijk.
Want nooit eerder heeft een kandidaat zijn op
wachting gemaakt voor do hoogste regerings
functie in Bonn die zoveel schandalen in zijn ba
gage had, die zich zo vaak vergaloppeerde, die
zoveel hardheid tegenover anderen paarde aan
zo'n achtervolgings- en eigenwaan. Toch kreeg
hij in 1980 meer toeloop dan Adenauer ooit te
beurt viel. Het aantal boeken, pamfletten en arti
kelen dat de afgelopen maanden over Franz-Jo
sef Strauss is verschenen, staat langzamerhand
in geen enkele verhouding meer tot zijn werkelij
ke betekenis. De inhoud ervan heeft een reik
wijdte van fascist en tweede Hitier tot redder
des vaderlands en bolwerk tegen Moskou. Want
één ding is zeker: Strauss polariseert, zowel ac
tief, als passief: het is voor of tegen hem.
Sinds zijn benoeming anderhalf jaar geleden tot
kandidaat van CDU en CSU voor het kanselier
schap (waarbij hij zelf en zijn Münchense lobby
een krachtig handje hebben geholpen) was het
duidelijk dat daarmee ook de verkiezingsstrijd
tot een scheiding der geesten zou voeren:
Schmidt of Straus9. Die voorspelling is werke
lijkheid geworden. Programma's of partijen de
den niet meer terzake, alleen do personen tel
den. Dat daarmee de prille democratie in de
Bondsrepubliek geen goed werd gedaan, is voor
Franz-Josef Strauss in zijn drang naar de macht
geen punt, gezien de manier waarop hij zijn
campagne voerde. Simpel gezegd komt deze
neer op do volgende punten: Schmidt heeft zijn
partij (SPD) niet in de hand en laat zich daar
door leiden. Zijn achterban complotteert met
communisten en jaagt do Bondsrepubliek regel
recht in de armen van het Kremlin. Vrijheid moet
wijken voor onderdrukking on staatssocialisme.
Bovendien drijft het schip van staat steeds dich
ter naar de klippen van een financieel bankroet.
Schmidt, die altijd nog in een nek-aan-nokrace
met zijn opponent ligt, reageert hierop onder
koeld (te onderkoold menen vele van zijn partij
genoten) en doet een beroep op hot gezond ver
stand en het herinneringsvermogen van de kio-
zers. Hij spreekt zelden direct over „Strauss".
Meestal noemt hij hem „Die man" of „Der da",
dio denkt dat hij do inval in Afghanisten had
kunnon verhinderen, die denkt dat Polen en Rus
sen op hem zouden stemmen als zij vrijo verkie
zingen kenden, die graag rijkskanselier in 1932
zou zijn geweest. Schmidt vaart dan voort: „Mijn
god, wat een zelfkennis, welk een aanmatiging!"
De teneur van het betoog van de Bondskanselier
is: „Een man, die zichzelf nog niet eens in zijn
Als gevolg van de confrontatie tussen Schmidt
en Strauss blijven de andere politici van beide
partijen „voor zover zij niet door de tegenstan-
dor worden aangevallen" eigenlijk op de achter
grond. Do sociaal-democraten hebben bewust
hun campagne helemaal ingesteld op de zoge
naamd© „Kanzier-Bonus"; het positieve effect
dat van de vertrouwde en bewonderde figuur
van de zittende Bondskanselier uitgaat. Bij de
CDU heeft Strauss nauwelijks een tegenspeler
omdat velo toppolitici van deze partij meer bezig
zijn met hun carrière na de 5o oktober dan dat
zij nu in een overwinning geloven.
Alleen de FDP, die ook het volle gewicht op de
verdienste van zijn voorzitter Hans-Diotrich Gen
scher heeft gegooid, lijkt tussen het geweld van
de groten overeind te kunnen blijven (de opmars
van do „Groenen" i3 duidelijk tot stilstand geko
men). Dit liberaal herstel is niet alleen een ge
volg van het feit dat Genscher door zijn functie
cis minister van buitenlandse zakon en het
daardoor veelvuldig verschijnen voor de tv-ca-
mera's goede sier maakt bij do kiezers, de
FDP valt bovendien do verdienste toe het eerst
zakelijk en oprecht in do verkiezingsstrijd te zijn
getreden. Dat weten de Duitse kiezers die van
het politieke gedram hun buik vol hebben, waar
schijnlijk te honoreren. De dag van morgen zal
het bewijzen.
