Japanse chip bedreigt
Amerika en Europa
Bisschoppen zullen in synode
over het gezin nadruk leggen
op hun herderlijke taak
Krachtige uitvoeringen Nederlands
Kamerkoor in Oude
T
EXPORTWAARDE VORIG JAAR: 972 MILJOEN GULDEN
kerk
wereld
KORTE
METTEN
BUITENLAND/KUNST
LEIDSE COURANT
VRIJDAG 26 SEPTEMBER 1980 PAGII
TOKYO Japan doet
een gooi naar de hege
monie op de wereld
markt voor chips, nadat
het minder dan twee de
cennia geleden nog hele
maal onderaan moest
beginnen met door de
Verenigde Staten gele
verde technologie. De
opkomst van de Japanse
chip op dit moment is
Japan na de VS de groot
ste chipsproducent ter
wereld met een jaarlijk
se produktie ter waarde
van 383 miljard yen, of
wel bijna 3,5 miljard
gulden - is te danken
aan de eensgezinde en
gemeenschappelijke in
spanningen van regering
en bedrijfsleven.
Officiële cijfers tonen aan dat
de export van chips vorig jaar
een waarde heeft bereikt van
108 miljard yen (972 miljoen
gulden) en daarmee de totale
waarde van de import voor
het eerst heeft overschreden.
Binnen de industrie gaat men
er van uit dat de export van
chips naar de VS en de rest
van de wereld zal blijven toe
nemen, al is het eveneens
waarschijnlijk dat een flink
aandeel van de Japanse bin
nenlandse markt in Ameri
kaanse handel zal blijven. Vo
rig jaar namen de VS tachtig
procent van de Japanse chip-
import voor hun rekening.
De Japanse industrieën zijn in
tegenstelling tot hun Ameri
kaanse concurrenten niet uit
sluitend aangewezen op de
markt voor chips. Internatio
naal bekende bedrijven als Fu
jitsu, Hitachi, Matshushita
Electronics, Mitsubishi Elec
tric, NEC, Oki Electric, Sanyo
Electric, Sharp, Sony en Tos
hiba vervaardigen niet alleen
mikro-elektronica maar ook
computers en elektrische ap
paraten. Deze spreiding stelt
hun in staat grote investerin
gen in een bepaalde sector te
doen.
Zeer te spreken
Het Japanse aandeel op de
Amerikaanse chipsmarkt be
draagt op het ogenblik nog
maar vier procent, maar de
Amerikaanse klanten zijn zeer
te spreken over de kwaliteit
van de produkten. Vooral
mikrochips met een zeer groot
vermogen, zoals de 16-K Ran
dom Memories (RAMS), liggen
goed in de markt. Deze RAMS
zijn de meest geavanceerde
mikro-geheugentjes ter we
reld, met een vermogen van
16.000 transistorfuncties per
seconde.
De Japanse inspanningen op
het gebied van de mikro-tech-
nologie begonnen in 1963, toen
Nippon Electronics Company
(NEC) de benodigde
know-how kon overnemen
van Fairchild, een vooraan
staande Amerikaanse onder
neming op het gebied van de
elektronica. Maar de Japan
ners beperkten zich voorlopig
tot de produktie van consu
menten-artikelen voor de bin
nenlandse en de internationale
markt. Later in de jaren zestig
begon de eigenlijke opmars
keling in de VS. Daar had
men zich namelijk toegelegd
op de produktie van stilicium
halfgeleiders, mede als gevolg
van een in Japan afwezige fac
tor, een sterke behoefte aan
geperfectioneerde elektroni
sche apparatuur van militaire
zijde.
Contra IBM
Het Japanse ministère van in
ternationale handel «n indu
strie maakte zich zorgen over
het achterblijven van het land
op dit gebied, vooral toen dui
delijk werd dat de Amerikaan
se computergigant IBM zich
opmaakte voor de introductie
van een nieuwe serie compu
tersystemen in het begin van
de iaren tachtig. Het ministerie
gaf in 1976 aan bedrijven op
dracht gezamenlijk een tech
nologie te ontwikkelen voor
„large-scale integrations"
(LSIS) die het mogelijk moest
maken computers met een
groot vermogen te produceren
tegen de tijd dat IBM met haar
nieuwe computers op de markt
zou komen.
De vijf bedrijven riepen de
Super-LSI Technology Re
search Association in het le
ven, die met overheidssteun
van in totaal 40 miljard yen
(360 milkoen gulden) en met
medewerking van alle moge
lijke officiële instellingen, on
der welke de Japanse tele
foondienst, tot opmerkelijke
resultaten kwam. Men ontwik
kelde onder meer een elektro
nisch circuit met een dikte
van 0,5 mikron en de theorie
achter het 256-K geheugen,
dat qua vermogen overeen
komt met 256.000 transistors.
Na kritiek uit het buitenland
op dit „kartel met overheids
steun" hief men de Association
op in maart van dit jaar om
haar echter onder een andere
naam, en zonder directe over
heidsbemoeienissen weer op te
richten.
Europese plannen
Hoewel de Japanse chipsindu
strie Japans voornaamste han
delspartners al flinke proble
men heeft bezorgd, zijn veel
Japanse bedrijven, waaronder
Hitachi, NEC, Fujitsu en Tos
De Amerikaanse chip (hier verwerkt in rekenmachines)
rein verloren.
heeft in Japan bijna alle af
rdt
hiba, niet van plan het daarbij
te laten. Als ze nog niet begon
nen zijn met het opbouwen
van produktielijnen in de VS
en in Europa, dan bestaan
daar in ieder geval vergevor
derde plannen voor. Onlangs
nog nam NEC het besluit in
Midden-Schotland een fabriek
te bouwen voor de produktie
van halfgeleiders, met inbe
grip van LSIS, vanaf april
1982. NEC heeft al een fabriek
in Dublin staan. Intussen zit
de concurrentie niet stil. Met
het oog op de vooruitgang van
de Japanse technolgie en de
kundigheid van de Japanse
beroepsbevolking zijn ver
scheidene Amerikaanse bedrij
ven, zoals 1MB met produktie
in Japan zelf begonnen. Texas
Instruments bijvoorbeeld ver
vaardigt al vanaf 1968 chips in
Japan.
Behalve in de chipsindustrie
heeft Japan ook een niet te
veronachtzamen vooruit^e
geboekt in de computeriu
strie. De produktie van
fiuters en aanverwante arL,
en bereikte vorig jaar eet
cord waarde van 1.124 mifv
yen (10,12 miljard guluv.
NEC onthulde onlangs d^ t
het „grootste en snelste
putersysteem ter wer
heeft ontwikkeld, de A(u
1000. Het bedrijf is van
dit systeem eind 1981 ojL0
markt te brengen. 3e
lr
AMSTERDAM Over tekort aan tegenkrachten
heeft directeur Robert Weeda van het Nederlands
Kamerkoor niet te klagen: het in stand houden
van zijn 19-leden tellend kamerkoor bezorgt hem
hoofdpijn „hoe voorzie je in vacatures als van
de conservatoria weinig inpasbare mensen te ver
wachten zijn?" en naar een vaste dirigent als
opvolger van de legendarische Felix de Nobel is
hij nog immer op zoek. „Zonder veel hoop een
Nederlandse opvolger te vinden, ik denk dat het
een buitenlander wordt". Toch zal de muzieklief
hebber weinig van zijn zorgen merken, wanneer
het Nederlands Kamerkoor de komende maan
den uitvoeringen geeft in Amsterdam, Schevenin
gen (resp. 11 oktober, 22 november en 29 decem
ber) en Rotterdam, begeleid door het New Lon
don Consort o.l.v. Philip Pickett door Leonhardt
Consort in grote bezetting o.l.v. Gustav Leon
hardt en The Academy of Ancient Music o.l.v.
Christopher Hogwood.
Grote namen, vooral die van the Academy, die aan
een reconstructie bezig is van alle Mozart-symfo-
nieën in oorspronkelijke stijl, al hebben ook Pickett
en Leonhardt hun sporen verdiend.Uitgevoerd
wordt, verspreid over de drie uitvoeringen, werk
van Gabrieli, Monteverdi, Leopold I, Biber, Purcell
en Humphrey; rond de Kerst de Messiah (Christmas
Music) van Handel en van Bach het Magnificat in Es.
Weeda, niet ongenegen diepverankerd idealisme ook
in deze tijd na te streven: „Het probleem met het op
vullen van vacatures wordt gedeeltelijk veroorzaakt
door de hoge eisen die we aan kandidaten stellen en
gedeeltelijk door de wijze waarop vocalisten aan de
conservatoria hun opleiding ontvangen. Zangers
Robert Weeda, directeur Nederlands Kamer
koor.
worden tijdens hun opleiding gesterkt in het idee,
dat hen later een solocarrière wacht. Wanneer zij
daarin worden teleurgesteld, ontstaat de gedachte
van: in vredesnaam dan maar in een ensemble. Zan
gers die zo denken, doen zichzelf en het ensemble te
kort, nog afgezien van de vraag of een koor als het
onze deze zangers kan en wil gebruiken. In wezen
treden onze koorleden solistisch op, maar doen dat in
kleine groepen, die als groep solistisch bezig zijn: zes
sopranen, vijf alten, vier tenoren en vier bassen.
Of laat ik het zo vergelijken: een goede tutti-strijker
zal de solopartij van het vioolconcert van Bruch heel
goed kunnen spelen. Maar het is de vraag of een so
loviolist ook in een ensemble kan meekomen. Al
moet ik met deze vergelijking oppassen: waar solis
ten bij elkaar komen, wordt ensemblemuziek ge
maakt. Maar dat doet niet af aan mijn stelling, dat
sommige zangers uit teleurstelling maar bij ons koor
aankloppen, met de kans ook door ons te worden af
gewezen. Ik probeer het koor op peil te houden en
het uit te breiden door het onder conservatorium-
leerlingen te zoeken. Overigens voer ik met het
Utrechts conservatorium overleg over de wijze van
opleiden en ik wil bij dat overleg ook de andere con
servatoria betrekken. In breder verband kan ieder
mens waarnemen, dat we in een tijd leven van vrije
expressie en prestaties leveren zonder er evenredig
hard voor te hebben gewerkt. Van nieuwe leden bij
ons kamerkoor verwacht ik een gedegen opleiding
en de instelling hard te willen werken; men moet
snel van blad kunnen lezen en nog goed ook. Geen
vrije expressie of van die andere onzin, gewoon ge
degen werk. Dan komt de kunstzinnige kant auto
matisch aan bod".
Het resultaat is, begeleid door drie orkesten van
naam, onder meer in de Scheveningse Oude Kerk te
horen. Directeur Weeda hoopt, door vaste lokaties op
te zoeken die evenwel voor uitbreiding vatbaar zijn,
een vast maar ook groeiend publiek te trekken. „Er
zit al groei in, hoewel de tijd van Felix de Nobel
voorbij is. Voorlopig. Wat dat betreft zitten we in een
klein dalletje. Maar ik hoop binnen niet al te lange
tijd een vaste dirigent aan te kunnen trekken, die op
dit niveau zonder meer aan de slag kan. Een nieuwe
dirigent kan niet worden vergeleken met de plaats
die Felix de Nobel innam. De Nobel begon in 1937;
hij kon gaandeweg naam maken en met hem het
koor. Natuurlijk ook dank zij de radio, die destijds de
plaats innam van de televisie nu. Wie hem via de ra
dio beluisterde, wilde het koor vroeg of laat in het
echt horen. De man, die Felix de Nobel moet opvol
gen, dient onmiddellijk aan de slag te kunnen op het
niveau, waarop De Nobel het koor verliet. Vind zo'n
dirigent maar eens, hoe goed Hans van den Hom-
bergh en Kerry Woodward, die het Nederlands Ka
merkoor thans leiden, het doen"
Robert Weeda constateert een teruglopende belang
stelling voor koorzingen bij amateurs en derhalve
ook bij beroepszangers. Ook het aantal luisteraars
zou afnemen. Weeda: „Het is een wisselwerking die
moeilijk is tegen te gaan, tenzij men een werkwijze
vindt om belangstelling voor muziek in het alge
meen te vergroten".
Weeda zou het begin van de draad willen oppakken
bij de jeugd die op school in muzikaal opzicht zou
worden verwaarloosd. „Ook de televisie, voor kinde
ren zo'n bindend medium, schiet te kort. Als het kin
deren betreft mag het geen geld kosten, hoewel juist
daar de bron is te vinden. Misschien is ons ensemble
te onbekend en moeten we meer propaganda maken;
misschien wordt het ensemble ondergewaardeerd,
waaraan we weinig meer kunnen doen dan ons zo
goed mogelijk te presenteren. Mogelijk is de luiste
raar op andere muziek georiënteerd en zullen we
naar een andere weg moeten zoeken. Dat laatste is
de reden waarom we voor het eerst in deze mate
contact hebben gezocht met bekende instrumentale
ensembles'. Daarmee treden we drie keer achterel
kaar op, onder meer in de Scheveningse Oude Kerk.
Ik hoop dat die elke keer is uitverkocht; dat zou een
erg sterk teken zijn voor een goede toekomst".
FRITS BROMBERG
Reactorcentra^
in Delft bezet d
tl
(Vervolg van de voorpagibl
De actievoerders waren P
morgen niet van plan uit f
zelf het terrein te verlaten1^
politie heeft vlak na de bi
ting de toegangswegen top£
kernreactor afgesloten,
woordvoerder van de P<*
achtte het vanmorgen niettir
gesloten dat de politie de tht:
kade zou verwijderen. Deeg
zetters zou eerst verzocht lol
den het terrein vrijwillijh
verlaten. Dagelijks is imer
intensief onderhoud aanrir
centrale nodig, zonder t h
onderhoud ernstige sckai
wordt aangericht. s
Volgens een woordvoewT
van het reactorinstituut ikc
het IRI voor de lozing viapt
riool aan dezelfde strenge Qti
men voldoen als alle anl
instellingen. De lozingen
het IRI betreffen voor
grootste deel kortlevend
dioactief materiaal, dat vrij
verdwenen is voordat he^.
zee komt, aldus het IRI.
Burgemeester mr. R.M. Gt*
van Delft heeft ontkend dal
hekken tot het reactorinsti' 1
vanmorgen openstonden,
actievoerders hadden zelfs 2
teriaal meegebracht om
brug te slaan over de slooyr
het terrein omgeeft. Toei^
leiding van het instituut f
de bezetting hoorde is aaiil
drie man nachtpersoneel
dracht gegeven net reactoi
beuren stil te zetten, hetflp
gebeurd is. la
Met een geconcelebreerde eucharistie
viering in de Sixtijnse kapel is van
ochtend in het Vaticaan de algemene
bisschoppensynode begonnen. Vier
weken lang. zullen 216 „synodevaders"
discussiëren over „de taken van het
christelijk gezin in deze tijd", in het
gezelschap mede van drieënveertig
toehoorders, bij wie zestien echtparen
uit vijftien landen, die kunnen advi
seren en het woord voeren, maar geen
stemrecht hebben.
Van de 216 synodevaders zijn er vieren
twintig door de paus aangewezen en 192
afgevaardigd door de landelijke of regio
nale bisschoppenconferenties in de we
reld. Uit Nederland nemen deel kardi
naal Willebrands als president van het
secretariaat voor de eenheid der christe
nen en de bisschop van Breda, mgr. H.
Ernst, als gedelegeerde van de Neder
landse bisschoppenconferentie.
De paus, die zelf voorzitter van de syno
de is, heeft drie kardinalen uit de derde
wereld aangewezen om aan de synode
deel te nemen. Zij zijn kardinaal Prima-
testa van Cordoba in Argentinië, aarts
bisschop Pichachy van Calcutta in India
en de Afrikaanse aartsbisschop Bernard
Gantin, voorzitter van de pauselijke
commissie „Justitia et Pax" en van de
pauselijke raad „Cor Unum". Als rappor
teur is aangewezen de aartsbisschop van
Miinchen, kardinaal Joseph Ratzinger.
Hij heeft vanochtend ook de officiële in
leiding uitgesproken over het praatpa
pier van de synode, het zogenoemde „in-
strumentum laboris".
De synode is in drie delen te splitsen. De
eerste week zijn er algemene vergade
ringen. De resultaten van de diverse in
leidingen en van de discussies erover
worden samengevat en vervolgens in
twaalf praatgroepen besproken. De syno
de moet in de derde periode met ver
gaderingen, waaraan allen weer deelne
men tot concrete voorstellen komen.
Daarover wordt dan gestemd.
Halverwege de synode, namelijk op zon
dag 12 oktober, is er een „dag van het
gezin" voorzien. De paus heeft hiervoor
zoveel mogelijk gezinnen uit de gehele
wereld uitgenodigd. Er worden hiervoor
rond achtduizend personen verwacht
voor een ontmoeting met paus en syno-
dalen in de grote audiëntiehal met een
eucharistieviering en een toespraak van
de paus.
Als officiële experts in het bijzondere se
cretariaat van de synode heeft de paus
tien mensen aangewezen, van wie acht
prelaten o' priesters en één echtpaar, na
melijk Francois en Michele Guy uit
Frankrijk. Onder de drieënveertig toe
hoorders bevinden zich behalve de zes-
tien echtparen nog elf priesters en vrou
welijke religieuzen, onder wie Moeder
Teresa van Calcutta. Bij de echtparen is
ook het artsenechtpaar John en Lyn Bil
lings uit Australië, die bekendheid heb
ben verkregen door verbetering van de
methodé der periodieke onthouding.
Ook is er het echtpaar Kiura uit Kenia,
dat vier kleine kinderen heeft. De baby
daarbij bezorgt volgens de secretaris-ge
neraal van de synode, mgr. Josef Tomko,
het synode-secretariaat enkele „bevoor
radingsproblemen".
Volgens mgr. Tomko zullen de bisschop
pen de problematiek van het christelijk
gezin in de wereld van vandaag niet in
de eerste plaats vanuit leerstellig oog
punt aanvatten en behandelen, maar op
basis van hun herderlijke taak. Uit de
reacties van het wereldepiscopaat op het
werkdocument blijkt ook, dat de bis
schoppen in de wereld de problematiek
rond huwelijk en gezin als zielzorgers
willen bespreken en niet als verkondi
gers van wat door vele katholieken,
vooral in de westerse wereld, beschouwd
wordt als een starre en verouderde leer.
Diverse bisschoppenconferenties hebben
zelfs aangedrongen op liberalisering van
de sexualiteit. Van Westduitse zijde is
sinds de synode van Würzburg aange
drongen op een mildere, echt christelijke
houding tegenover de katholieken die na
een mislukt huwelijk een nieuwe ver
bintenis zijn aangegaan. De Westduitse
bisschoppen vinden, dat deze katholie
ken van goede wil de sacramenten niet
geweigerd mogen worden.
Het werkdocument van de synode valt
in drie delen uiteen: het beschrijvende,
getiteld „de huidige situatie van het ge
zin in de wereld", het leerstellige, geti
teld „Gods plan met het hedendaagse ge
zin" en het herderlijke, getiteld „de ta
ken van het christelijk gezin". Het docu
ment benadrukt de christelijke betekenis
van de echtelijke liefde, een thema dat
Johannes Paulus II na aan het hart ligt
en wijdt in het bijzonder ook aandacht
aan het vraagstuk van de verantwoorde
voortplanting, voortkomend uit de ency
cliek „Humanae Vitae".
Er zal in Rome ook een alternatieve sy
node worden gehouden, georganiseerd
door de internationale beweging „Fem-
mes et Hommes dans l'Eglise (vrouwen
en mannen in de kerk), die wil laten
zien, dat er een ander soort kerk bestaat,
die ook zorg heeft voor huwelijk en rela
ties. Het is de bedoeling, dat aan het eind
van deze alternatieve synode, die van 3
tot 12 oktober wordt gehouden, een do
cument wordt opgesteld over de feitelij
ke situatie in de landen van de deelne
mers en de daar levende wensen en vi
sies.
Paus Johannes Paulus II heeft voorlo
pig plannen gemaakt om eind januari
of begin februari een bezoek te bren
gen aan Japan. Dit heeft een woord
voerder voor de katholieke bisschop
penconferentie van Japan bekendge
maakt. De paus zal vermoedelijk vier
tot vijf dagen in Japan verblijven, al
vorens door te reizen naar de Filippij
nen. Japan telt ongeveer 400.000 kat
holieken op een bevolking van 116
miljoen.
Drs. B. Weterman heeft vandaag in
Dijnselburg afscheid genomen als eco
noom van het aartsbisdom Utrecht. Hij
heeft deze functie zestien jaar lang ver
vuld. Voordien was hij econoom van het
klein-seminarie Apeldoorn. Hij was
voorzitter van de interdiocesane com
missie geldwerving en secretaris van de
interkerkelijke commissie geldwerving
(„Kerkbalans"). Ook was hij voorzitter
van het economencollege van de Neder
landse kerkprovincie. Zijn opvolger als
econoom van het aartsbisdom is mr. J.
M. Chr. Klok (37). Nadat deze in 1970
was afgestudeerd aan de juridische facul
teit van de katholieke universiteit van
Nijmegen, was hij werkzaam in het
bankwezen, waarvan ongeveer acht jaar
bij de Nationale Investeringsbank te Den
Haag.
Nog voor het einde van het jaar hoopt
men te komen tot de oprichting van
een vereniging voor pastoraal wer
kenden in het Disdom Den Bosch. De
ontwerpstatuten worden momenteel
besproken en over enkele maanden
hoopt men de definitieve versie aan
de inmiddels 170 aspirantleden voor
te leggen. De bisdommen Haarlem,
Utrecht en Rotterdam hebben inmid
dels een vereniging van pastoraal
werkenden. Dat het in Den Bosch wat
langer duurt wordt toegeschreven aan
het feit, dat de relatie met het bisdom
vrij goed is. Men heeft nogal wat tijd'*
gestoken in overleg met instanties*1'
van het bisdom, voordat er definitieve",
stappen werden gezet r
n
Onder de titel „Franciscaanse samen- i
werking in Nederland" is een brochureie
verschenen, die informatie wil gevente
over de „Franciscaanse Samenwerking",ai
een beweging waarin mensen, die zich^j
geïnspireerd voelen door Franciscus, zijne
manier van leven en beleven van het[n
evangelie, elkaar kunnen ontmoeten. 1(j
Vaak zijn dat mensen uit de franciscaan-,f
se gemeenschappen, de franciscaanse or-jr
den en congregaties, maar de laatste ja-ii.
ren komen daar ook steeds meer (vooral
jonge) mensen bij, die zich niet direct
willen aansluiten bij een bestaande fran
ciscaanse gemeenschap, maar op eigen
wijze vorm willen geven aan een evan-
gelische, franciscaanse levensstijl. De
brochure (Oude Gracht 23, 3511 ABi
Utrecht) geeft informatie over de ver
schillende activiteiten.
Dr. J. van Klinken (53), sinds twintig
jaar directeur van het algemeen dia-
konaal bureau der gereformeerde ker
ken, zal zijn functie met ingang van El
het komende jaar neerleggen. Hij ver- fe
trekt op eigen verzoek en met weder- 1
zijds goedvinden van hem en de gene-1
rale synode, die zijn voortijdig af-a
scheid betreurt. Dr. Van Klinken kan Ie
zich niet vinden in de nieuwe structu- g
rele ontwikkeling in het gereformeer-
de diaconaat, waarbij een scheiding is
gemaakt tussen binnenlands diaco- 'c
nazt (ten behoeve van de kerken) en e
werelddiaconaat (namens de kerken). K
Dr. Van Klinken schrijft in zijn af- n
scheidsbrief onder meer: „Mijns in- k
ziens is deze richting principieel on- n
juist en scfyept ze organisatorisch on- b
doorzichtige en geestdodende verhou- V
dingen". 11
