ftnafe
PIJN BITTERE NOODZAAK
Pijn is een net zo essentieel on
derdeel van het leven als de
ademhaling en hartslag. Pijn
waarschuwt de mens tegen be
schadigende invloeden van
buitenaf en binnenuit Wie
geen pijn kent en er zijn in
de medische wetenschap voor
beelden bekend van mensen
die zonder enig pijngevoel
werden geboren zal ook niet
oud worden. De "pijnloze
mens" voor zover bekend
werd de oudste twintig jaar
ontbeert het waarschuwings
mechanisme dat een alarm
iaat overgaan zodra er een be
dreiging voor het lichaam op
duikt. Zelfs de grootst mogelij
ke specialistische hulp en de
meest steriele en veilige ruim
te kunnen geen alternatief bie
den voor het pijnsignaal. Wel
iswaar kunnen in het uiterste
geval invloeden van buitenaf
voor een belangrijk deel wor
den uitgeschakeld gevaar
voor verbranding en botbreu
ken bijvoorbeeld maar de
rode lamp die onmiddellijk
gaat branden als er van binne
nuit iets fout gaat, is onmis
baar gebleken. Duidelijk aan
wijsbare voorbeelden zijn de
beginnende ontsteking in de
blinde darm en kiespijn, die
beide aangeven dat er snel in
gegrepen dient te worden. Veel
minder bekend is het dat ons
lichaam zich constant dag en
nacht aanpast dankzij de
(kleine) pijnprikkels die door
de gewrichten aan de hersenen
worden doorgegeven.
Wie te lang in dezelfde hou
ding zit, ligt of staat zal last
krijgen van bepaalde gewrich
ten. Het „verzitten, verliggen
of anders gaan staan" is in
zo'n geval een haast natuurlij
ke reactie die ongemerkt
wordt uitgevoerd. Wie geen
pijn voelt, ontvangt de prik
kels niet die aanzetten tot het
innemen van een andere hou
ding. „Pijnloze mensen" ster
ven dan ook meestal door uit
gebreide veranderingen aan de
diverse gewrichten, opgelopen
doordat ze vaak te lang in de
zelfde houding doorbrachten,
met name 's nachts. Ondanks
uitgebreide onderzoeken is
nooit precies vast komen te
staan wat mensen zonder pijn
precies missen. Ze vormen ech
ter wel het beste bewijs voor
de stelling dat leven zonder
pijn onmogelijk is.
DELFT Door de jaren heen
is pijn, ook door deskundigen,
nooit beschouwd als een op
zichzelf staand fenomeen. Pijn
wordt door „iets" veroorzaakt.
Daaruit volgde automatisch de
conclusie, dat pijnbestrijding in
de meeste gevallen dus succes
vol zou kunnen zijn als de oor
zaak werd weggenomen. Pas
de laatste twee decennia zijn
medici tot de overtuiging geko
men, dat pijnbestrijding een
aparte discipline kan zijn in de
geneeskunde. Dat'was in elk
geval nog veel eerder dan de
honorerende instanties als zie
kenfondsen en ziektekosten
verzekeraars, die tot voor en
kele jaren weigerden de ver
pleeg- en andere kosten te ver
goeden van patiënten die louter
voor pijnbestrijding in zieken
huizen werden opgenomen. Pas
sinds kort is er erkenning van
de zogenaamde pijnteams die
in enkele Nederlandse zieken
huizen zijn gevormd. Het En-
schedese ziekenhuis Zieken
zorg kent zo'n team, maar is
daarmee het enige in het Oos
ten van het land. Limburg is
nog een volkomen witte vlek
op de kaart en in het Noorden
functioneert één pijnteam in
Groningen.
Iets beter ziet het er in het
Westen van het land uit, waar
in verschillende steden, soms al
sinds vele jaren, medici zich on
der vaak allesbehalve gemak
kelijke omstandigheden met de
pijnbestrijding bezig houden.
Een van de pioniers op dit ge
bied is de Delftse anaesthesio-
loog (simpel gesteld verdo-
vingsdeskundige) dr. P.V. Ad
miraal die in het begin van de
jaren '60 al de noodzaak inzag
van gerichte hulp aan mensen
die soms ondraaglijke pijn lij
den. Samen met de Amster
damse specialist Sluiter wordt
hij dan ook beschouwd als een
autoriteit op dit gebied in Ne
derland. Hij kan inmiddels te
rugzien op een groot aantal
successen en heeft er toe bijge
dragen dat langzaam maar ze
ker in het land het nut van het
oprichten van *pijnteams"
werd ingezien. Toch kwam hij
lijder soms worden aangege
ven als knagend, stekend,
krampend, snoerend, bran
dend enz. Dr. Admiraal maakt
met name onderscheid tussen
zinvolle en niet zinvolle pijn.
De pijnen die duidelijk als
waarschuwing dienst doen zijn
in zijn optiek zinvol te noe
men. Niet-zinvolle pijnen zijn
bijvoorbeeld phantoom-pijn,
die voorkomt na amputatie
waarbij nog steeds pijn ge
voeld wordt op de plaats van
het geamputeerde lichaams
deel. Niet zinvol (meer) zijn
ook de pijnen bij bepaalde vor
men van kanker in een verge
vorderd stadium, hoewel ook
in dit geval de pijnprikkels in
principe bedoeld zijn als waar
schuwing dat er „iets mis gaat
of is gegaan" in het lichaam.
Dokter Admiraal: „Menselij
kerwijs kun je in zo'n geval
niet meer spreken van zinvol
le pijn. Daarmee kom ik tot
mijn tweede onderscheid, na
melijk mensen met en zonder
kanker. De eerste categorie
vergt de meeste zorg, de bege
leiding vraagt enorm veel tijd,
vooral op het psychische vlak.
Per jaar krijg ik gemiddeld in
Delft zo'n negentig kankerpa
tiënten die hulp vragen omdat
ze pijn lijden. Met de bestaan
de technieken kun je meestal
enige verlichting bieden, maar
het komt ook voor dat actieve
euthanasie wordt toegepast bij
kanker in een ver gevorderde
stadium, maar pas op uitdruk
kelijk verzoek van de patient
zelf. Ik durf best te weten dat
dat gebeurt. Maar het zal ook
duidelijk zijn, dat het geen be
slissing is die je even in een
achternamiddag neemt. Eutha
nasie past naar mijn overtui
ging in het kader van de be
handeling van een ongeneeslij
ke patiënt met ondraaglijke
pijn'
Chronische pijnen
„Veel groter dan de groep
kankerpatiënten is de groep
mensen met chronische pijnen.
„Mensen die jarenlang pijn
hebben geleden zijn er naar
gaan leven. Het heeft een
stempel op hen gedrukt en
meestal ook op hun omgeving.
Zij zijn bovendien vaak psy
chisch vervormd. Wil je deze
categorie patiënten behoorlijk
helpen dan zul je in de eerste
plaats een goede arts-patiënt
relatie op moeten bouwen en
ook dat kost veel tijd. Soms is
het moeilijk de oorzaak van de
pijn op te sporen en in een en
kel geval vind je die oorzaak
nooit. In zo'n geval kan het
toch zinvol zijn die pijn te be
strijden met de basistechnie
ken, terwijl het toch zeer ge
bruikelijk is deze patiënten
door te verwijzen naar de psy
choloog of psychiater, omdat
er een psychische oorzaak
wordt vermoed".
In Nederland worden jaarlijks
1,8 miljoen pijnconsi^ten gere
gistreerd, de meeste uiteraaard
door de huisartsen. Een een
voudig rekensommetje leert
dat pijn derhalve in geld uitge
drukt honderden miljoenen
per jaar kost. Toch wordt er
niet één gulden per jaar uitge
geven aan research op dit ge
bied, terwijl daar toch ontstel
lend veel behoefte aan is. Uit
eraard wisselen de bestaande
pijnteams wel gegevens uit en
ook de Nederlandse Vereni
ging voor Bestudering van
Pijn, waarvan dr. Admiraal tot
voor kort voorzitter was, ver
vult op dit gebied een coördi
nerende rol. Volgens dr. Ad
miraal zou het een enorme
stap vooruit zijn als iedere
aankomende arts in zijn oplei
ding een behoorlijke dosis
„pijnkennis" zou opdoen. „Op
dit moment wordt daar niets
aan gedaan, terwijl de meeste
patiënten met pijn toch in eer
ste instantie hun huisarts raad
plegen. Te gemakkelijk wordt
naar mijn mening teruggegre
pen op de pharmaca, de pijn
stillers dus. Per jaar worden in
ons land tonnen pijnstillende
middelen en dan praat ik
over het gewicht geslikt
zonder dat beseft wordt welke
gevaren daar aan kleven. Je
kunt eraan verslaafd raken, er
bestaan gevaren van bijwer
king en ze beïnvloeden je ge
drag. Wie zou er tegenwoordig
nog aandacht aan het plakker-
tje op het medicijndoosje beste
den dat leert dat het gebruik
van medicijnen de rijvaardig
heid kan beïnvloeden? Het
gaat echter niet alleen om de
rijvaardigheid, ook de besluit
vaardigheid kan een deuk
krijgen door gebruik van me
dicijnen. Dus ga maar na".
Endorfine
„Wij zijn nog niet zo lang gele
den tot het inzicht gekomen
dat reële en niet aanwijsbare
pijnen hun oorzaak kunnen
vinden in de hersenen. Dat
heeft het denken over pijn in
hoge mate beïnvloed. Evenals
overigens de recente ontdek
king dat dezelfde hersenen
zelfstandig een pijnstiller pro
duceren die inmiddels endorfi
ne is gedoopt. Wie dat bedenkt
en wie dan ook nog eens in
aanmerking neemt dat er iets
fout kan gaan in het hele pro
ces, moet beseffen dat er pijn
kan ontstaan in het menselijk
lichaam waarvan de oorzaak
te gemakkelijk op psychische
of psychologische afwijkingen
wordt geschoven. Er zijn maar
heel weinig mensen die zich
zelf wijs kunnen maken dat ze
pijn lijden. Dat sluit echter
niet uit, dat er met pijn gema
nipuleerd kan worden omdat
sommige mensen er vanuit
gaan dat zoiets winst kan ople
veren. En om even iets recht
te zetten: dat komt vaker voor
bij vrouwen dan bij mannen.
Gelukkig vallen de meeste
manipulanten echter snel door
de mand....".
JOS KNAAP
onlangs op een symposium
over pijn en pijnbestrijding tot
een opmerkelijke uitspraak:
„Een medicus die zich met
pijnbestrijding gaat bezig hou
den verklaar ik voor gek. Hef
zal hem van zijn laatste restje
vrije tijd beroven en de hono
rering staat in geën enkele ver
houding tot de uren die hij aan
de patiënten moet besteden".
Dr. Admiraal schuwt geen bou
de uitspraken, maar nuanceert;
ze vervolgens ook ongevraagd.
Zo ook deze. „Natuurlijk moe
ten we blij zijn met doktoren
die zich het lot van pijnpatiën-,
ten aantrekken. Ik heb waar
dering voor de gedrevenheid
van collega's die proberen deze
ontwikkeling ook elders van de
grond te tillen".
Inde
kinderschoenen
Dr. Admiraal is er zich echter
van bewust dat „zijn" specia
lisme nog maar in de kinder
schoenen staat. Niet alleen in
Nederland overigens, maar
ook elders in de wereld.
Grondlegger van de gerichte
pijnbestrijding was de Ameri
kaan van Italiaanse afkomst
Bonica, die in de Verenigde
Staten de eerste pijnkliniek
stichtte. Bonica kwam al snel
tot de conclusie dat pijnbestrij
ding slechts zinvol kan ge
schieden in een multidiscipli
naire groep van medici met als
basisgroep de anaesthesisten of
anaesthesiologen zoals tegen
woordig de benaming luidt,
die chronologisch gezien ook
het meest in aanmerking kwa
men zich met de pijnbestrij
ding bezig te houden. Bonica
en zijn opvolgers overal in de
wereld ontwikkelden vier ba
sistechnieken die ook tegen
woordig als uitgangspunten
dienen bij de pijnbestrijding.
Die vier basistechnieken zijn
acupunctuur, elekro-zenuwsti-
mulatie, blokkade-therapie en
gebruik van pharmaca (pijn
stillende middelen). De meest
gebruikte zijn thans nog de
blokkade en de pharmaca.
Blokkade-therapie wil zeggen,
door een ingreep de geleiding
van de pijnprikkels naar het
zenuwstelsel blokkeren. Dat
kan tijdelijk gebeuren (zoals
een tandarts dat doet) of defi
nitief. Bij de pharmaca worden
onderscheiden de pure pijnstil
lers en de psycho-pharmaca
als valium, librium etc. Admi
raal: „Als je medici bij elkaar
kunt brengen die de vier ba
sistechnieken beheersen, kun
je in principe een pijnteam
vormen. Zo'n team kan echter
nooit solitair opereren, maar
zal steeds moeten aanhaken
aan andere specialismen".
Zinvol
niet zinvol
Subjectief bestaan er tal van
soorten van pijn die door de
illustratie ben griepink
CeuLieSoutant
