Vernietiging
van San Franeiseo
en Los Angeles nog
maar kwestie van
jaren, misschien
maanden
met voorbeelden van de'kracht
waarmee onderaards gloeiend
gesteente zich "door een'itrakke
pjék in de aardkorst naar buiten
werkte. Honderden malen zijn
dorpen verdwenen orTdèr de
lavastroom. Verschillende vulkanen
zijn bezweken onder hun ejgen
geweld; soms ook verrijkten ze de
aarde" met "nieuwe eilanden en
nieuwe'bergen.
De 20ste'eeuw vormt tot nu toe een
uitzonderingSpectacüladr geweld
zoalsjrT 1883 o"p"Krak*atau; in"l783
de~Laki en" in 1669 eV 1693 de Etna,
uitbarsting van, de PeJéejn 1903, die
Elk ogenblik kan, ergens op de
aarde, eén vulkaan tot uitbarsting
komen. Feitelijk zijn er iedere dag
enkele tientallen actief. Dat is niets
bijzonders; de bewoners van
bijvoorbeeld het Italiaanse eiland
Strorribóli zijn juist gerustgesteld
als ze bovenhun* berg een
rookpjuim'ontwaren. Dat is voor
hifn^ee n"tek e n 'da t ~8 peet acu laj re
gêbeutteriïssen.uit zullen* blijven.
DEN HAAG Viermaal reeds dit jaar is de bevolking van de
Verenigde Staten opgeschrikt door een uitbarsting van de vul
kaan St.-Helens in het zuidwesten van de Amerikaanse staat
Washington. Op 17 mei was de berg, die zich ruim tweehonderd
jaar volstrekt rustig had gehouden, onverwachts weer tot explo
sie gekomen. Een grootscheepse evacuatie kon toen echter niet
voorkomen dat 24 mensen werden gedood, voornamelijk door
het inademen van giftige gassen. Vijftig anderen worden vermist
en zijn vermoedelijk onder de as begraven.
De eruptie van St.-Helens was van een onvoorstelbare kracht. Al
spoedig werd hij vergeleken met de uitbarstingen op het onbe
woonde Krakatau in Indonesië in 1883. Drie kraters werden toen
in éên maand tijds actief. De meest spectaculaire, uitbarsting
deed zich voor op 27 augustus. Bij dit gebeuren ontstond een
enorme vloedgolf die duizenden kilometers door de oceanen trok
met een snelheid van 570 km per uur. Een watermassa van 15
30 meter hoog overspoelde toen de kusten van West-Java, Zuid
oost Sumatra, Merak en andere eilanden en liet van de dorpen
aan de zee niets over. De natuurramp eiste 36.000 slachtoffers
Vooral weerkundigen vliegen elkaar nu in de haren over de ge
volgen die de uitbarsting van St.-Helens op het weer kan heb
ben. Vaststaat dat, net als bij de uitbarstingen op Krakatau (en
eerder bij andere vulkanen) een enorme hoeveelheid vulkanische
stof in de atmosfeer is gebracht, die zich nu verspreidt in de ho
gere luchtlagen rond de gehele aardbol. Die „sluier" kan het
zonlicht temperen, zoals in 1783, toen de winter als gevolg van
erupties van de IJslandse Laki en de Japanse Asama extreem
koud was, en in 1815, na een uitbarsting van de Indonesische
Tambora, toen de zomer geen hogere temperaturen dan 5 10
graden opleverde. Maar die discussie is nu nog theoretisch. De
extremiteiten van deze zomer niet wijkende hittegolven in de
Verenigde Staten en China en aanhoudend slecht weer in Europa
- kunnen nog nauwelijks door de St.-Helens zijn beïnvloed om
dat de aswolk zich nog aan het verspreiden is.
SAN FRANCISCO
ln.de Verenigde Staten zelf maakt men zich meer zorgen over de
invloed van de vulkaanuitbarsting in het noordwesten op het
aardbevingsgebied in Californië. Ook daarbij komen volstrekt
verschillende theorieën op tafel.
Al een tiental jaren zijn er onmiskenbare tekenen dat de streek
rond San Franeiseo en Los Angeles binnen afzienbare tijd door
een onvermijdelijke aardbeving zal worden getroffen. Het gebied
is een onderdeel van de vulkanische strook die van de zuidpunt
van Chili tot in Alaska bijna ononderbroken langs de westkust
van het Amerikaanse continent loopt. De San Antonio-kloof, die
in het verlengde ligt van de Golf van Californië in West-Mexico,
staat bloot aan enorme krachten. De west- en de oostrand van
de kloof bewegen zich in tegenovergestelde richting zuid- en
noordwaarts, en op het „breukvlak" is dat overduidelijk zicht
baar door verspringende stoepranden, knikken in hekwerken en
scheuren in fundamenten. De deskundigen zijn het over één ding
eens: een aardbeving kan niet meer uitblijven. Voor verschillen
den is het een raadsel waarom deze nog niet heeft plaatsgevon
den.
Bi net zo'n sombere voorspelling is, dat nu zowel San Franeiseo
als Los Angeles grote kans lopen zo'n natuurramp niet te overle
ven. De beving die San Franeiseo in 1906 vernietigde en die een
kracht had van 8,3 op de schaal van Richter, kostte als door
een wonder „slechts" 700 doden. Maar nu lopen beide steden
gevaar te worden weggevaagd. Er wonen respectievelijk twee en
zes miljoen mensen en slechts de kracht van de aardschok zal
bepalen of er straks duizenden of honderdduizenden slachtoffers
vallen.
De eruptie van de St.-Helens, zo'n 1.200 kilometer noordelijker,
wordt nu door sommige vulkanologen aangegrepen voor de
voorspelling dat door de vulkaanuitbarsting de druk weer even
van de ketel is; dat de aardkorst enige tijd tot rust zal komen.
Maar anderen zien er een onmiskenbaar teken in dat de aarde er
nu pas echt onder spanning staat en dat de vernietiging van San
Franeiseo nog maar slechts een kwestie van jaren misschien
maanden is.
RUSTIG
De 500 600 actieve vulkanen die de aarde kent hebben zich
deze eeuw betrekkelijk rustig gehouden. Weliswaar werd de we
reld gemiddeld elk jaar wel opgeschrikt door een krachtige erup
tie, maar de gevolgen vielen relatief mee. Afgezien van de uitbar
sting van de Pelée op het eiland Martinique in de Kleine Antillen
in 1902, die 36.000 doden eiste. Maar de eerste tekenen waren
door de autoriteiten volstrekt genegeerd; het braaksel van vuur
en as werd zelfs aanleiding voor een feest waaraan de hele ei
landbevolking deelnam. Toen iedereen min of meer laveloos was
ingeslapen, bereikte in de vroege morgenuren van 8 mei, precies
óm acht minuten voor acht, een verzengende gloedwolk de
hoofdstad St. Pierre en alle inwoners stierven onmiddellijk door
het inademen van de hete lucht van 210 tot 230 graden. Er wa
ren twee overlevenden, de 25-jarige Auguste Sylbaris, die in de
gevangenis zat in een onderaardse kerker zonder vensters, die
slechts geventileerd werd via een smalle reet in de deur aan de
van de vulkaan afgewende kant. Hij had weliswaar zware brand
wonden maar kon het navertellen. En de 82-jarige schoenmaker
Léon Comprère, die de vulkaan als enige op het eiland wan
trouwde en al een week in een gebarricadeerde kelder verbleef.
Dergelijke rampen zijn deze eeuw verder uitgebleven, al vergden
andere erupties elders, zoals in Mexico en Chili en op Java en
Nieuw-Guinea ook nog enkele duizenden slachtoffers.
'ONBEKEND
Het meest verontrustende karakter van vulkanische uitbarstingen
is, dat ze zich zelden aankondigen. Vaak gaan er min of meer
krachtige aardschokken aan vooraf, maar zo'n verschijnsel alléén
is nog geen voorspelling van een eruptie. Dinsdag 22 juli werden
fh het gebied rond St.- Helens ook enkele schokken geregi
streerd, maar die waren betrekkelijk zwak en gaven geen aanlei
ding het evacuatieplan opnieuw uit de kast te halen. Desondanks
was enkele uren later de vierde eruptie van de St.-Helens een
feit.
Een groot deel van de aarde is als het ware bezaaid met vulka
nen. Het Caraïbisch gebied, Japan, IJsland, de Indonesische Ar
chipel, het Andesgebergte en de Rocky Mountains zijn mede
ontstaan doordat vloeibaar magma van onder de aardkorst aan
de oppervlakte werd gebracht. Voor het overgrote deel gebeurde
dat vele tienduizenden tot miljoenen jaren geleden. Duizenden
bergen met een vulkanische oorsprong zullen, zo verwacht men,
nooit meer tot uitbarsting komen. Maar de plotselinge eruptie
van de doodgewaande Helgafell in 1973 op IJsland heeft geleerd
dat een vol.ledige zekerheid daarover uitgesloten is.
Het voorspellen van vulkanische uitbarstingen net als van
aardbevingen Is een wetenschap geworden, maar iedereen
geeft graag toe dat de kennis tot nu toe uiterst beperkt is geble
ven. Want niet altijd gaan aardschokken aan een eruptie vooraf;
niet altijd leidt een verhoging van de temperatuur van de aardbo
dem en een verstoring van het magnetisch veld van de rotsen In
de omgeving tot een uitbarsting. Vaststaat alleen, dat de mag-
malaag onder de aardkorst onder een enorme druk staat en van
tijd tot tijd een uitweg zal trachten te vinden. Dat kan via een be
staande vulkaantrechter; het kan ook door het ontstaan van een
nieuwe vulkaan. Wèèr, Is al helemaal niet te voorspellen. Zoals
bij een ketting de zwakste schakel breekt zal de aarde barsten
op de plaats waar de korst het meest kwetsbaar is. Maar de ken
nis van de aardkorst is tot nu toe beperkt gebleven tot hooguit
enkele kilometers. Een proefboring op bijvoorbeeld IJsland zou
zelfs spontaan tot het ontstaan van een nieuwe vulkaan kunnen
leiden.
Vandaar'dat *dë krachtigste eruptie
tot'nu toe'deze eeuw, dit'jaar van
dé St.-Helens in de Amerikaanae
staat Washington, de pennen weer
in beweging brengt en speculaties
ontstaan over een mogelijke
verandering van het weer en de
invloed op de te verwachten
aardbeving die voor San Francisco
en omgeving is voorspeld.
De aarde telt 600 „actieve"
vulkanen. Dat zijn bergen die elk
ogeblik van zich kunnen doen
spreken. De St.- Helens, die ruim
200 jaar „sjiep" is er één van. De
erjjptië, hoewel niet voorspeld, was
geen verrassing. Alleen de "kracht
wekte verbazing.
Bijgaand artikel geeft een beeld van
waartoe vulkanen in dë loop van de
tijd in staat zijn gebleken. Ter
geruststelling: Nederland ligt ver
verwijderd van de dicht"sbijzijn*de
vulkanische zone.
TOEGANG TOT DE HEL
De oudst bekende vulkaanuitbarsting waar overleveringen van
bestaan vond plaats rond 1470 voor Christus op het eiland San-
torini, of Thera zoals de oude Grieken het eiland noemden. De
eruptie die een einde maakte aan de Minoïsche beschaving op
Kreta, leeft nog steeds voort In de legende van Atlantis, het „ver
dwenen werelddeel".
Aanzienlijk bekender en één van de meest actieve vulkanen Is de
Etna in Italië, die al zeker drieduizend jaar van zich doet spreken
en in de loop van de tijd, bij tientallen erupties, in totaal mis
schien wel een miljoen slachtoffers eiste op Sicilië. Volgens de
Griekse mythologie werden de uitbarstingen veroorzaakt doordat
de oppergod Zeus de reus Typhon in de berg gevangen hield en
die legde zich daar niet zomaar bij neer. Het vroege Christendom
zag de Etna als de toegangspoort tot de hel, maar rond het Jaar
•1100 moest de vulkaan die functie afstaan aan de IJslandse He-
kla, toen enkele monniken getuigen waren van een. gigantische
uitbarsting daar.
Een andere Italiaanse vulkaan, de Vesuvius bij Napels, overdekte
in 79 na Christus de stad Pompeji met as. Naar schatting 16.000
mensen werden gedood. Toen Pompeji in 1595 werd herontdekt,
trof men er nog de versteende overblijfselen aan van slachtoffers
die, zoals te zien was aan hun houding, in hun laatste ogenblik
ken met hevige ademnood hadden te kampen. Ook de Vesuvius
haalde in de loop van de tijd keer op keer uit en duizenden stier
ven aan dit natuurgeweld.
Een derde Italiaanse vulkaan is de Stromboli, die weliswaar
voortdurend actief is, maar. tot nu toe geen catastrofe veroor
zaakte. En overal op de hellingen, in Italië en elders wonen men
sen; meestal nauwelijks verontrust over de mogelijkheid dat ze
plotseling door een ramp kunnen worden getroffen.
IJSLAND
Misschien kunnen we dat beter begrijpen als we er even bij stil
staan dat de Nederlanders voor een groot deel als het ware op
de zeebodem wonen, slechts beschermd door dijken. Dat ook
dat fout kan gaan is gebleken In 1953, toen de watersnoodramp
in Zeeland ruim 1.800 mensen het leven kostte. Maar wij blijven
daar aanzienlijk rustiger onder dan veel buitenlanders, die niet
goed snappen hoe we op onze zelfgemaakte dijken kunnen ver
trouwen.
„IJsland Is net als Nederland. „Ook wij winnen land uit zee", zei
een IJslander trots, toen ik dat land in 1970 bezocht. Het was
een krankzinnige overeenkomst, maar hij klopte. Op enkele tien
tallen kilometers uit de kust waren duidelijk de contouren te zien
van het eilandje Surtsey, dat in 1963 opeens uit zee was verre
zen. Op de plek waar het de vorige dag nog 200 meter diep was,
was een vulkaan ontstaan.
Maar de IJslander was toen nog onbewust van het feit dat de na
tuur er later een hoge prijs voor zou gaan rekenen. IJsland wordt
gemiddeld eens per vijf jaar door een vulkaanuitbarsting getrof
fen en juist in het voorjaar van 1970 was de Hekla weer aan de
beurt geweest; een „onschuldige" eruptie, die alleen maar enke
le honderden schapen had gedood. Enkele maanden later was
nog slechts aan een lavaberg van enkele meters hoogte, die be
stond uit gloeiend gesteente en die zich enkele tientallen centi
meters per dag voortbewoog, te zien dat de uitbarsting nog niet
ten einde was.
Een indrukwekkend gezicht, alleen al vanwege het feit dat hier en
daar sporen van vrachtauto's plotseling onder de lava verdwe
nen. Maar het was geen gebeurtenis waar IJsland van onderste
boven was.
De rekening kwam echter drie jaar later. Zonder een enkele
waarschuwing kwam de Helgafell, een zevenduizend jaar dood
gewaande vulkaan op het eiland Vestmannaeyar, enkele tiental
len kilometers van Surtsey, tot uitbarsting. De 5.500 inwoners
werden allen binnen 24 uur geëvacueerd en zijn intussen voor
het grootste deel weer terug, want de Helgafell is weer rustig.
Maar de schade een asregen had het hele eiland overdekt,
door de hitte waren tientallen huizen afgebrand en maar nauwe
lijks kon worden voorkomen dat de lavastroom de haveningang
van de buitenwereld afsloot liep in de vele tientallen miljoe
nen.
IJsland was al vaker door een vulkanische catastrofe getroi
Het eiland, dat z'n bestaan te danken heeft aan het vulkanis
heeft daar in de loop van de tijd met rente voor moeten betd
Vooral het jaar 1783 werd wat dat betreft een zwarte bladzijd
de geschiedenis. In juni kwamen bijna tegelijk twee vulkaner
uitbarsting; de Skapterjokull aan de kust en de Laki een ki
honderd kilometer landinwaarts. Bij de eerste eruptie kwal
giftige gassen vrij, die zich over het hele eiland verspreidden,
vijfde deel van de toen 60.000 inwoners, tachtig procent val
schapen en de helft van de rest van het vee overleefdenj
ramp niet. Het gewas bleef jaren onbruikbaar, door vergifti
van de bodem.
Maar nog aanzienlijk krachtiger was de uitbarsting van de l
Daarbij kwam de grootste stroom lava vrij die ooit In de gesd
denis is geregistreerd. Omgerekend zou het gehele oppei^
van Nederland er 30 centimeter mee kunnen worden opgehd
De aswolken die verantwoordelijk werden gesteld voor de b|
winter die volgde werden ook in Nederland waargenomen.
ONVOORSPELBAAR
Het zijn maar enkele voorbeelden uit de geschiedenis, mai
tonen aan dat vulkaanuitbarstingen zelf, noch hun gevolgen,
maar met enige graad van betrouwbaarheid kunnen wo
voorspeld. De eruptie van de St.-Helens kwam niet als een
lagen verrassing; de vulkaan stond als „slapend" geregistn
Maar het moment waarop de vulkaan explodeerde, kwam
strekt onverwachts. Sinds mei zijn alweer drie nieuwe uitbar
gen gevolgd en de activiteit heeft al aanleiding gegeven voc
theorie dat het weer er aanzienlijk door zal worden beïnvlo
Maar niemand weet of de jongste eruptie de laatste was o
zij zal worden gevolgd door nog meer uitbarstingen, laat s
hoe krachtig die dan zullen zijn. Niemand kan de gevolgen v
spellen, evenmin als iemand kan zeggen waar en wanneer w
andere vulkaan actief zal worden. De schepping is nog nie
einde en vulkanen zijn daar misschien wel het beste bewijs
