Scharrelen' vast
nderdeel dagelijks
3ven in Polen
J]ch
Sterrenregens bombarderen moederaarde
Propaganda
moet in ooriog
het thuisfront
opkrikken
i^ZOEK VAN PAUS WOJTYLA
EEN JAAR
G LANG NIET VERGETEN
CAQCLCSS TALK
OOSTS LIVES
J tablej
I
verslaggever Leo van Vlijmen was onlangs op bezoek In de Poolse
ildstad Warschau. De indrukken die hij daar heelt opgedaan, geelt hij in
lerstaand artikel weer.
waal dat lijkt op ver verwijderd geschut. Sissen
de en knappende geluiden zijn tijdens de „re
gen" ook te horen, soms tot minuten daarna,
ook dit wordt veroorzaakt door de verbranding
en het door de grote hitte ontploffen van de ste
nen.
De kans dat de brokken op aarde terecht ko
men is heel klein. Meestal doven ze op enkele
kilometers hoogte. Zelden is er ergens op aarde
sprake van meteorleteninslag.
De steenregen Is afkomstig van kometen. Die
bevinden zich doorgaans in de onvoorstelbaar
koude uithoeken van het zonnestelsel en be
schrijven evenals de aarde een baan om de zon,
maar wel veel langgerekter. Naderen ze de zon,
dan beginnen de ijssoorten in zo'n gigantische
vuile sneeuwbal te smelten en ontwikkelt zich
de karakteristieke staart, doordat de zon als het
ware de gassen uit de komeetkop wegblaast.
Daarbij komen steenbrokken vrij uit hun ijzige
omklemming. Ze blijven hangen In de baan van
de komeet en vormen een zwerm van gruis. De
baan van de aarde om de zon wordt doorsne
den door enkele komeetbanen en zo kan het
voorkomen dat we zo'n bui van hemels gesteen
te ontmoeten. De komende weken zal dat het
geval zijn met één van de dichtste zwermen die
tot nu toe gesignaleerd zijn.
De brokken steen hebben een snelheid van om
trent zestig kilometer per secondel Ze komen in
vrijwel evenwijdige banen op de aarde afge
stormd en dat geeft het effect alsof we gebom
bardeerd worden vanuit een bepaalde hoek van
het heelal. Het moet wel vrij helder zijn om het
allemaal goed te kunnen waarnemen.
HENK VOLMER
Geen oorlog zonder thuisfront. Zo is het geweest en zo zal hel
blijven ais er, onverhoopt, ooit nog eens een ooriog komt. Het
thuisfront, dat zijn de achterblijvers In tegenstelling tot hen.
die ten strijde trekken. Deze achterblijvers vervullen dan wel
geen op de voorgrond tredende rol, maar wei een onmisbare.
Zij moeten de mannen en de zonen leveren, meestal kostwin
ners, maar ook zorgen, dat de economie van alledag, zo goed
en zo kwaad het gaat, blijft draaien. Bij dat alles heeft dat
thuisfront niet of nauwelijks enige invloed én op de besluitvor
ming om ten strijde te trekken én op de manier, waarop de
strijd gevoerd moet worden. Maar in de laatste oorlogen was
een van de meest belangrijke functies: ervoor te zorgen, dat
de fabrieken, vanwaar de onafzienbare stroom van oorlogs
materiaal kwam, bleven draaien.
Kortom: het thuisfront was belangrijk en moest daarom voort
durend opgekrikt worden om het gestelde doel, de eindover
winning, te bereiken. Een van de middelen was (en is) de affi
che. Een middel waarvan in de laatste twee wereldoorlogen
duchtig gebruik is gemaakt. Zbynek Zeman heeft een groot
aantal van die affiches uit de Tweede Wereldoorlog verzameld
en deze verzameling is uitgegeven door Uitgeverij Het Spec
trum Utrecht/Antwerpen.
Men kan zich zo voorstellen hoe het er toeging in de heel pri
mitieve oorlogvoering, of liever stammenstrijd. Vrouwen en
kinderen die, achter de linies, hun strijdbare mannen en zonen
met schrille kreten aanvuurden, dan wel betrokken waren bij
de voorbereiding van de strijd: het dopen van de pijlpunten in
De immer nors kijkende Duitse soldaat, die met de helm ge*
boren schijnt te zijn. (Affiche van Zik).
n-J
pri
wl
ijnlijl
n mej
min il
de AfiSCHAU De hele ruimte onder de kerk
>p hdhet Heilig Kruis, in het centrum van War-
>efersju, is gevuld met 150 soms metershoge
?r c/a*enfoto's van het bezoek dat^ de Poolse
iblet,l ruim een jaar geleden aan zijn vaderland
;ht. Het is een permanente tentoonstelling,
in ek van 's ochtends negen tot 's avonds ne-
dan de bezoekers zich lopen te verdringen. De
d he elven worden gevuld met kerkelijke muziek
het een bandrecorder, zo nu en dan afgewis-
p door de stem van de paus die ook al op
)and zichzelf citeert uit de ruim veertig
sc/jejjcen en toespraken die hij vorig jaar juni in
Gari}n heeft gehouden. Een oud vrouwtje, dat de
drecorder bedient en zo nu en dan nors laat
ekke ken dat er op deze tentoonstelling niet gela-
hem i dient te worden, verkoopt kleinere exem-
'e heen van de tentoongestelde foto's voor 20
om per stuk (ongeveer 1,30 gulden). Ze gaan
t eenwarme broodjes van de hand.
huinüe universiteitskerk van de Heilige Anna
?ven dt op zondagavond om zeven uur een heili-
le ro nis opgedragen. „Voor het welslagen van de
De studenten staan tot ver buiten
gei kerkportaal. Kom daar in Amsterdam eens
ischa"
paleis van cultuur en wetenschap, een
graag gezien geschenk van de Sovjet-
■Jen e- Eigenlijk is alleen maar de Stalinbarok-
hitectuur „geschonken", want de Polen
ien er handenvol geld in moeten steken,
n, maar fijn", zegt men in Warschau iro-
mf eii
i, laat staan in Nijmegen, Tilburg of Maas-
;ht. In dezelfde kerk kan man overigens ook
mko en, dat de paus op zondag 3 juni 1979,
B9- morgens om zeven uur, hier een heilige mis
Ogajeft opgedragen in aanwezigheid van vele dui
dden studenten.
'"kaj>elbaar aanwezig
I Wojtyla, de Poolse paus, is nog zeer voel-
in zijn vaderland aanwezig. Tadeusz Mazo-
a:63|cki, voorzitter van de club van katholieke in-
Janusz en Krzystina verklappen me het geheim.
„Kijk, we verdienen natuurlijk allemaal te weinig
en het gaat er dus om de gaten in het systeem
te vinden en te benutten". Om zich werkelijk
iets te kunnen permitteren moet Jan Modalsky
inderdaad iets verzinnen, want zijn maandloon
bedraagt vijfduizend zloty (320 gulden), welis
waar praktisch belastingvrij, maar je kunt er
toch niet van leven. En dan heeft hij het nog vrij
goed in vergelijking met een verpleegstertje, dat
met tweeduizend zloty in leven moet zien te blij
ven. Directeuren hebben het wat beter, want zij
halen wel tweemaal Jan Modalsky: tienduizend
zloty per maand, maar zo'n maandloon hebben
ze dan ook nodig voor aanschaf van een een
voudige wasmachine en als ze een Japanse
kleurentelevisie willen kopen, moeten ze daar
drie maandsalarissen voor neertellen: dertigdui
zend zloty.
Jan Modalsky's
Niettemin, zodra er ergens wasmachines of Zondagochtend op het marktplein van de oude etad in Warschau.
Er valt heel wat te beleven In de (hopelijk zo
merse) augustusnachten. Wie een spectaculair
schouwspel niet wil missen moet zijn hoofd in
de kleine uurtjes (misschien hebt u toch vakan
tie) eens buiten de deur steken en de blik om
hoog richten. Af en toe zal het er op lijken of het
firmamènt voor een groot deel naar beneden
komt. Sterrenregens bombarderen dan de aar
de en per nacht zullen er honderden tot duizen
den „vallende sterren" zichtbaar zijn, waaron
der enkele bijzonder heldere exemplaren. Soms
zelf in lichtsterkte te vergelijken met de volle
- maan.
Wees gerust, zegt de Werkgroep Meteoren van
de Nederlandse Vereniging voor Sterrenkunde,
die het gebeurde aankondigt. Er is geen reden
om in augustus in de kelder te gaan slapen.
Onze planeet trekt weliswaar de komende we
ken door een vrij dichte zwerm van „hemel*
gruis", brokken steen afkomstig van verre delen
van het zonnestelsel, maar de atmosfeer van de
aarde werkt als een machtig schild waarin de
kosmische projectielen verbranden.
De stenen stralen daardoor helder als sterren,
maar meestal duurt dat slechts één twee se
conden. De kans Is echter groot dat de meteo
ren, zoals de brokken hemelsteen genoemd
worden, in de periode van ongeveer 20 juli tot
20 augustus als een soort „vuurbol" aan het
uitspansel zullen verschijnen, terwijl ze een vuri
ge baan trekken. Zo'n steen kan in tientallen
stukken uiteenspatten bij het binnendringen van
de atmosfeer, zodat het geheel veel weg heeft
van een vuurwerk-demonstratie. De nalichtende
sporen zijn af en toe minuten lang zichtbaar.
Meestal gaat een sterrenregen vergezeld van la-
De ietwat ludieke, maar toch gestileerde benadering van de
Brit Cyril Kenneth Bird van het thema „mond houden".
het gif of het scherpen van de bijlen, waarmee de koppen van
de naburige stam gesneld moesten worden.
In wezen is er sedertdien niet zo veel veranderd. De affiche
dient verscheidene doelen, namelijk het versterken van de va
derlandslievende gevoelens, teneinde de zo noodzakelijke en
nimmer gevraagde opofferingen zonder morren te doorstaan.
Daarbij was het belangrijk, dat de vijand werd voorgesteld als
de baarlijke duivel, van wie uiterst onheilspellende dingen te
verwachten vielen, mocht hij de overhand krijgen. Toevallig
was dat in de laatste oorlog ook duidelijk het geval, want men
moet er niet aan denken wat er gebeurd zou zijn als Hitiers
horden inderdaad de overhand zouden hebben gekregen.
Het tweede doel was, te zorgen dat de industrie, geheel ge
concentreerd op de oorlogvoering, niet in gebreke bleef.
Daarbij werd een intensief beroep gedaan op de vrouwen, die
werden aangespoord om granaten te maken, of andere voor
de strijd nuttige werken ter hand te nemen. En het derde doel
was de niet aflatende waarschuwing om op zijn woorden te
letten, want de vijand was overal. Dit was het thema „Feind
hört mit" of „leder woord te veel betekent de dood van een
landgenoot".
Al deze elementen zijn veelvormig, maar wel sterk geliöerd
aan het nationale karakter, in de affiches van de strijdende
partijen terug te vinden. Bij de Duitsers overheerst de stoere
soldaat met de vierkante kaken, de blauwe ogen en, als hij
niet met de helm geboren scheen, de ongetwijfeld blonde ha
ren, bij wie vergeleken „Koenraad van de Arbeidsdienst"
maar een zielige Lodewijk Rozewater was. De Britten hanteer-
deh niet zelden een wat lichtere toetszll waren zelfs in staat
om een zo ernstig bedrijf als het voeren van oorlog te relative
ren. De Russen legden vooral veel nadruk op de totale mobili
satie in hun oorlogsindustrie, maar waren ook uiterst be
kwaam in het caricaturale weergeven van de giftige trekken
van Joseph Göbbels.
Al met al een, van vakkundige tekst voorziene, even kleurige
als boeiende verzameling, die de liefhebber van oorlogslitera
tuur zeer te stade zal komen.
T. VAN GRINSVEN
Zbynek Zeman: „Propaganda in de Tweede Wereldoorlog"
Uitg. Het Spectrum Utrecht/Antwerpen. Prijs: 29,50.
tellectuelen, zegt dat door het bezoek van de
paus de geestelijke kracht van het volk enorm is
toegenomen. En zelfs Wieslaw Wiczak, de man
van het ministerie van buitenlandse zaken die
een belangrijk aandeel heeft gehad in de voor
bereidingen van het pauselijk bezoek, ziet met
enig genoegen op deze gebeurtenis terug. „Mis
schien komt hij inderdaad in 1982 weer terug,
ter gelegenheid van het jubileum van de Zwarte
Madonna". Is dat hoopvol of met tegenzin?
Waarschijnlijk hoopvol, want vorig jaar heeft
Wieslaw Wiczak, uiteraard partijlid, me verteld,
dat hij als kleinkind op bedevaart is geweest
naar de Zwarte Madonna van Czestochowa.
Maar hoe trots men van hoog tot laag ook is op
de pauselijke zoon van het Poolse volk, zijn be
zoek heeft maar bitter weinig veranderd aan de
feitelijke situatie in Polen. Kerk en staat liggen
nog steeds met elkaar overhoop over het al of
niet invoeren van officieel godsdienstonderwijs,
over de bouw van kerken en over de toegang
van de kerk tot de massamedia. De kerken in
Warschau, in de meeste waarvan op zondag
ochtend tussen zes uur en twaalf uur ieder uur
een mis gelezen of gezongen wordt, zijn echter
stampvol. De deuren staan open en vermanen
de woorden van de predikanten klinken luid
over de straat, soms elkaar overstemmend,
zoals bijvoorbeeld in de Swletojanskastraat,
waar twee kerken pal naast elkaar staan en de
predikers om het hardst oproepen tot trouw aan
de kerk en tot strijdbaarheid.
Goed gekleed
De mensen die op zondagochtend de kerken
van Warschau in- en uitlopen, flaneren en bij
het zeldzaam zonnige weer even op een terrasje
gaan zitten, zien er bijzonder goed gekleed uit.
Je kunt onmiddellijk de Warschauers van de
toeristen onderscheiden. De laatsten, zoals bij
voorbeeld de Amerikanen, hebben zich uitge
dost alsof ze hier op wildsafari zijn en de West
duitsers lijken van een karwei te komen, terwijl
de spaarzame Sovjettoeristen keurig in houten
pakken en jurken rondlopen. De Warschause
vrouwen blijken daarentegen zelfs de laatste
Westeuropese mode te kennen en de mannen
lopen wellicht niet in een keurig kostuum maar
toch zeker in een fraaie pantalon en een hemd,
waarop „Levis" staat. Je vraagt je verbaasd af
waar die Polen het van doen en vooral ook: hóé
ze het doen.
Alles wat uit het Westen komt is goed. Ook skete-boarding, zoals hier op het plein voor het van
de grond at aan opnieuw opgebouwde koninklijke slot.
kleurentelevisies te koop zijn, duurt het geen
dag of ze zijn weer uitverkocht. Directeuren, Jan
Modalsky's en verpleegsters verdringen zich om
het hardst, want ze weten allemaal op de een of
andere manier aan geldmiddelen te komen en
in de meeste gevallen wordt zo'n fel begeerd ar
tikel met een goede winst doorverkocht aan ie
mand die net niet wist dat hier of daar iets der
gelijks te koop was. Scharrelen is langzamer
hand de rode draad geworden in het Poolse le
ven van alledag. Maar echt illegaal is er vrijwel
niets in Polen. De grenzen die de staat heeft ge
trokken zijn bijzonder ruim en wanneer er al
eens op straat een politie-agent aan het discus
siëren is met iemand die verdacht veel op een
heel erge scharrelaar lijkt, dan eindigt zo'n dis
cussie toch vaak met een tevreden kijkende
agent die verder wandelt, maar wiens binnenzak
verdacht dik uitbolt. De zwarthandelaar kan
doorgaan met zijn negotie.
Maar het is niet allemaal zwarte handel wat ae
klok slaat. De Polen beschikken ook over een
hoge mate van creatieve fantasie. Dat blijkt me,
wanneer Krzystina me meeneemt naar de
Henryk Rutkowskistraat, waar winkeltje aan
winkeltje me In de modecentra van Parijs, Rome
en Berlijn doet wanen. Het zijn allemaal privé-
bedrijfjes, waar kleermakers, naaisters, bont
werkers en mensen die schoenen nog met hun
handen maken, de laatste Westeuropese mode
volgen. Tijdscnrlften als Elle, Vogue, Brigitte en
de catalogus van het Quelle-handelshuis liggen
ter inzage. De winkeltjes worden druk bezocht,
er wordt driftig in tijdschriften gebladerd en dan
wordt er besteld: een avondjapon zus, een kos
tuum zo, een paar schoenen van dat model, een
bontjas volgens de laatste Romeinse mode.
Waar het van betaald wordt? „Natuurlijk van
scharrelgeld". zegt Janusz lachend, „waarvan
anders? We moeten onszelf wel helpen, want de
staat kan niet helpen en de kerk al evenmin".
LEO VAN VLIJMEN
iuwv-r
wÉvoA
de periode van 20 juli tot 20 augustus zullen ze aan het firmament verschijnen, de vallende
die steeds opnieuw voor een machtig schouwspel zorgen.
