'Trompettist in Auschwitz9
Veel m uziekthea ter en buitenlands
toneel in komend Holland Festival
Hoe was het
eigenlijk?''
Strijd en
ondergang van
het Getto
in Warschau
„Guernica deze
herfst naar Span je
NIEUWE BOEKEN OVER TWEEDE WERELDOORLOG
Zij komen... ïc
KUNST
LEIDSE COURANT
DONDERDAG 24 APRIL 1980 PAGINA
AMSTERDAM Het 33ste
Holland Festival dat 1 juni
begint, zal 332 uitvoeringen
omvatten van 72 produkties.
Ook vorig jaar waren er 72
produkties, maar toen wer
den er slechts 259 uitvoerin
gen gegeven. Naast Amster
dam (dat erg veel serie-voor
stellingen heeft), Den Haag
en Rotterdam doet ook
Utrecht weer groot mee. En
verder nog 16 andere steden,
waarvan de meeste echter
maar een of twee voorstel
lingen nemen. Groningen,
Middelburg, Muiden en
Schiedam doen er wat meer.
De Nederlandse Opera die zich
vorig jaar tot een reprise
moest beperken, komt nu met
2 Nederlandse premières: de o-
pera „Tijl" die Jan van Gilse
kort voor de laatste wereldoor
log componeerde, mogelijk in
het besef van wat ons aan on
derwerping en tirannie te
wachten stond. Kersjes diri
geert van dit werk zeven
voorstellingen in verschillende
steden. Alleen in Amsterdam
gaat de tweede première, nl.
Peter Schats „Aad verslaat de
knekelgeest". Deze opera, die
te zien en te horen is in een
tent in Frankendael is geïnspi
reerd op een Chinees stripver
haal.
In Den Haag zal het opera-en
semble van de stad Keulen
tweemaal Mozarts „Zauberflö-
te" geven in een enscenering
van de befaamde Fransman
Ponnelle en onder muzikale
leiding van de Brit Pritchard.
Dan is er nog een opera voor
kinderen (en hun ouders)
..The two fiddlers" van de En
gelsman Peter Maxwell Davies
die in het Nederlands „Ver
trouw nooit een trol" gaat he
ten. Volgens het bestuur van
het Holland Festival zijn er
verder geen opera's maar er is
nog wel heel wat avontuurlijk
muziektheater. Het Rotter
dams Philharmonisch orkest
heeft op het podium tussen de
musici een paar plaatsen uitge-
Peter Schat: „Aad verslaat
de knekelgeest".
spaard waarop onafhankelijke
acteurs kunnen opereren. Or
kest en acteurs spelen samen
een stuk dat oorspronkelijk
„Every good boy deserves fa
vour" van Stoppard en Previn
heet. maar dat in het Neder
lands „ABCDEFG" wordt ge
noemd. Dit stuk zal in zes ste
den te horen en te zien zijn.
De wereldpremière van Stock-
hausens" „Michaels Heimkehr"
gaat samen met het al eerder
geschreven „Michaels Jugend"
alleen als NOS-produktie in
het Amsterdamse Concertge
bouw.
Bloemlezing
„A Handel Pasticcio" is de
naam van een gecostumeerde
bloemlezing uit 10 opera's van
Handel door Ton Koopman
met solisten, koor en zijn eigen
nieuwe Harlekijn Barokorkest
Pan komt het zilveren Neder
lands Kamerorkerst met als
jubileumstuk Glucks „L'isle de
Merlin" of „De omgekeerde
wereld", een komische opera
met een Pierrot en een Scapin.
Festival en KRO doen samen
in „Le Testament de Villon"
waarvoor de omstreden Ame
rikaanse dichter Ezra Pound
de muziek schreef Orkest en
koor staan met solisten onder
leiding van Reindert de
Leeuw. Omdat het Muiderslot
700 jaar bestaat, zal daar op de
binnenplaats een spel van
zang en dans uit de dertiende
eeuw worden opgevoerd: „Li
Gieus de Robin et de Marion",
waarvoor lang geleden Adam
de la Halle tekende.
Er is met dat al ook nog thea
ter geïntegreerd met muziek
van minder klassiek allooi.
Willem Breuker geeft met de
Theaterunie en zijn eigen Kol-
lectief zijn compositie „Boven
Drijven". Bram Vermeulen en
Rick Zaal maakten een pops
cène onder de titel „De Toe
komst gaat het helemaal ma
ken". De VPRO doet uitslui
tend voor de officiële opening
in Amsterdam een enkele
maal „Elly of het beroemde
stuk" met muziek van Wim T.
Schippers. Voor de televisie
gaat dit muziektheater op pre
cies hetzelfde ogenblik maar
een klein beetje anders dan in
het theater Carré in de hoofd-
Acht uur toneel
De toneelliefhebbers zijn vele
jaren aan het Festival danig te
kort gekomen. Nu treedt de
Schaubühne am Halleschen
Ufer, een van de progressiefste
toneelgezelschappen van het
huidige Berlijn, met liefst vier
produkties in ons land op.
Daaronder bevindt zich de
complete „Orestie" van
Aischylos die in de Cinetone
Studio in Amsterdam twee
maal wordt gegeven, dat wil
dus zeggen twee voorstellin
gen van acht uur inclusief
pauzes tussen de drie stukken
van de trilogie. Verder bren
gen de Berlijners „Gross und
Klein" van Botho Strauss.
„Die ganz begreifliche Angst
vor Schlagen" van Courteline
en „Aus der Fremde" van
Jandl. Deze laatste drie wer
ken gaan in Rotterdam en Den
Haag.
Rotterdam alléén komt met
„Theater als georganiseerde
krankzinnigheid" van Know-
les en Wilson en Mickery Am
sterdam presenteert, ook uit
New York, „Humboldt's Cur
rent" van Ping Chog en en
semble. Het Düsseldorfer
Schauspielhaus geeft „Und die
Liebe höret nimmer auf" van
Von Horvath. Tenslotte is er
nog wat Nederlands toneel.
Het onafhankelijk toneel van
de Maasstad komt met Gorki's
„Zomergasten" de Riante Pro
dukties van Amsterdam bren
gen „De ontdekking" van Bru
ce Gray. Op een verlaten
scheepswerf van Gusto in
Schiedam zal de groep Bewth
zo zijn eigen spel spelen. En
dan is er ook nog poppenthea
ter van Jozef van den Berg.
Kindertheater
Heel veel aandacht zal het
Holland Festival dit jaar beste
den aan theater voor kinde
ren. Davies' opera „Vertrouw
nooit een trol" werd al ge
noemd. Verder komt uit Ber
lijn het Grips Theater met
liefst zes stukken voor kinde
ren. De jeugdige toeschouwers
zullen de Duitse taal in het al
gemeen niet zelfstandig kun
nen volgen, maar er wordt ge
zorgd voor een uitstekende
„begeleiding". Dan komt uit
het Vlaamse Gent de kinder
musical „Spring!" en het Rot
terdamse Wiedus gaat rond
trekken met „Circus Emma".
Op het Lange Voorhout in
Den Haag is er al op 31 mei
een Haags kindertheaterfesti
val. Op acht dagen lang zal
worden gevolgd door vele kin
dervoorstellingen in Haagse
theaters, buurt- en clubhuizen.
Ballet en dans
Wat het ballet betreft: een en
semble uit Stuttgart komt met
choreografieën van de be
treurde Cranko, van Tetley,
Béjart en MacMillan. De drie
verschillende programma's
kunnen om technische rede
nen niet alle drie in Amster
dam, Rotterdam en Den Haag
worden vertoond, maar elke
stad kriigt een programma
tweemaal. Het Phylobolus
Dance Theatre uit New York
zal de acrobatiek tot dans ver
heffen en de galerie De Appel
brengt zes presentaties van
groepen die op zoek zijn naar
alternatieve bewegingen. Er is
verder een introductiepro
gramma van Scapino en een
voorstelling van het werkcen
trum Dans in Rotterdam. Na
tuurlijk doen ook de grote Ne
derlandse balletensembles
mee. Het Nationale Ballet her
haalt het van vorig jaar be
kende „Live-Life", maar het
Danstheater komt met twee
premières.
Dans, gecombineerd met mas
kerkunst en muziek zit er uit
eraard ook in de „Niet-wester-
se kunstuitingen". Er zijn ze
ven exotische voorstellingen
van zeven groepen: Koninklij
ke dansen uit Bhutan aan de
voet van de Himalaya, een
carnavalsoptocht uit Bolivia,
klassieke dansen uit twee heel
verschillende gebieden van
India, traditionele volksthea
ter uit Japan en gemaskerde
dansen uit Tanzania en Zam
bia. Daar sluit bij aan een ten
toonstelling van moderne Af
rikaanse kunst in het Amster
damse Tropenmuseum.
Concerten
Het spreekt vanzelf dat er ook
nog neel wat concerten wor
den gegeven. Het concertge
bouworkest speelt onder Kon-
drasjin de weinig bekende
tweede symphonie van Boro
din en onder Tabachnik inte
graal „Pli selon pli" van Bou-
lez. In de Haagse Houtrusthal
gaat het requiem van Berlioz
door twee orkesten, nl. het Re
sidentieorkest en het orkest
van Straatsburg, samen met
twee grote koren, en wel het
Omroepkoor en het grote koor
Bratislava met bovendien nog
in de hoeken van de hal vier
koperensembles, alles bij el
kaar ruim vierhonderd zan
gers en musici onder leiding
van Alain Lombard. Het Ne
derlandse Kamerorkest zal op
zijn jubileumconcert een Ne
derlands opdrachtwerk ten
doop houden en het Radioka
merorkest wijdt een program
ma aan Boulez en zijn leerling
Peter Schat. De Rotterdamse
Philharmonie doet met zijn ei
gen toonkunstkoor de symfo
nie „Antar" van Rimski-Kos-
kakow en de Polowetser Dan
sen van Borodin.
Muziek uit de dertiende eeuw
is te horen van het Ensemble
Sequentia uit Keulen en mu
ziek van ons eigen verleden
van het Ensemble Kaproen en
de Camerata Trajectina. Dan
zijn er nog concerten van het
Collegium Vocale Gent, het
Nederlands Kamerkoor en het
madrigaal kwintet van Gustav
Leonhardt. De onlangs overle
den Nederlandse componist
Rudolf Escher wordt in Den
Haag met twee kamermuziek
programma's herdacht. Na
tuurlijk komt het Ensemble
Hoketus van Louis Andriesen,
dat vorig jaar zo insloeg, terug
en wel met nieuw werk van
Cornelis de Bondt en van de
in Rome werkende Ameri
kaan Rzewsky.
Er hoeft nauwelijks gezegd te
worden dat Beiaardconcerten
en natuurlijk ook de Rotter
damse manifestatie Poetry In
ternational ook tot het Holland
Festival behoren Maar verras
send nieuw zijn de stages voor
jonge theatercritici
Zoals gezegd is de officiële o-
pening van het festival in Am
sterdam met Wim Schippers.
De officiële sluiting heeft dit
jaar plaats in het Utrechtse
muziekcentrum Vredenburch
met een complete avondma
rathon van 19.00 uur tot 02.00
's nachts. Wat daar allemaal
wordt gedaan, is een hoofd
stuk apart.
JOHN KASANDER
Forum brengt Madama Butterfly
De Japanse sopraan Atsuko Auzuma als Madama Butterfly e wu
Bruno Sebastian als Pinkerton in de opvoering van Puccini'
opera Madama Butterfly door Opera Forum uit Enschede di
op woensdag 30 april te zien is in het Congresgebouw te De r
Haag. Dirigent is Guëtav Fülleborn, Stephan Volkmann hee
de regie. Zoals meestal bij Forum zijn de hoofdrollen beze|
door buitenlanders
MADRID Het beroemde
schilderij „Guernica" van de
Spaanse schilder Pablo Picas
so zal op 30 september a.s. met
57 voorbereidende schetsen en
twee studies in olieverf van
New York naar Spanje wor
den overgebracht. Dit heeft
het Museum voor Moderne
Kunst in New York de Spaan
se regering schriftelijk toege
zegd.
Op 30 september eindigt in
New York een grote Picasso-
tentoonstelling, waarvoor wer
ken uit de gehele wereld
bijeen worden gebracht
Picasso schilderde in 1937 het
werk, nadat in de Spaanse
burgeroorlog de Baskische stad
Guernica door Duitse vliegtui
gen was platgebombardeerd.
Het schilderij werd vervaar
digd in opdracht van de
Spaanse republikeinse rege
ring en het was bestemd voor
de Parijse Wereldtentoonstel
ling. Picasso bepaalde, dat het
tol
|N
werk niet naar Spanje i
gaan, zolang daar de democr |de
hersteld. Hij g
bruikleen aan het Nejf
Yorkse Museum voor Moderf
Kunst.
Waar „Guernica" zal komen
hangen, is nog niet i
maakt. Zowel Malaga,
Picasso werd geboren, als Bai
celona, waar zich al een Pica
-collectie bevindt, make nf
ipraak op het schilder
Volgens de erfgenamen
Picasso zou de meester
Hip in 1973 overleed, zijn
hebben uitgesproke ieV
voor het Prado-museum
Madrid. Daar bevinden
echter geen werken van
derne meesters.
Hoe het ook zij, de Spaans*
verwachten niet d
het werk voor het nieuwe j
in Spanje te zien zal zijn.
25 oktober 1981 zal het 100 ja
geleden zijn'dat Picasso
geboren.
i>t
Lex van Weren, de Amster
damse trompettist die de
verschrikkingen van Ausc
hwitz, maar pok die van
Gross-Rosen en Dachau
overleefde, juist omdat hij
muzikant was en aldus
voor Hitiers beulen van
enig nut, heeft enkele jaren
geleden zijn feitelijk volko
men onvoorstelbare erva
ringen al eens in een televi
sie-programma verteld. Hij
heeft dat nu ten overstaan
van Dick Walda uitgebreid
herhaald, en die maakte er
een boek van.
Zijn verhaal gaat het gezond
verstand, het redelijk mense
lijk begrip, verre te boven.
Ook het zijne zelf, want dat
treft bijzonder in dit boek, dat
hij nog altijd een antwoord
blijft zoeken op de vraag die
hem bezighoudt: „Zijn de
Duitsers een ander soort men-
„Ik ben er nog steeds niet
achter", zegt hij, „en ik geloof
dat ik het nooit zal begrijpen".
■Toch wil hij weten hoe de
Duitsers hebben gedacht en
gevoeld. „Als ik de kans zou
krijgen, zou ik met SS-ers
wiÜen praten. Ik probeer
waar dan ook met Duitsers in
gesprek te komen. Ik ben bij
hun bierfeesten geweest, in
die enorme hallen. Ik moét
kijken naar die mensen, naar
hun doen en laten. Sommige
mensen vinden dat een
vreemde afwijking." En een
ander vreemd verlangen
dreef hem tot naoorlogs be
zoek aan alle concentratie
kampen, ook Auschwitz, eerst
in 1952, later weer en vorig
jaar opnieuw.
Hij wilde er in alle rust iedere
plek binnen en buiten -het
kamp bekijken. „Eenmaal in
Polen ben ik soms wel drie
keer teruggereden naar een
bepaald punt. Het straatje
achter het Lager van Janina
bijvoorbeeld, het straatje dat
ik vanuit het kamp kon zien
en waar ik nu doorheen kon
wandelen zolang en zoveel ik
wilde." En de villa van com
mandant Höss, waar nu oud
gevangene Tadeusz Szymans-
ki in de buurt woont, een
Pool die sedert 1941 nooit
meer uit het kamp is wegge
weest, er als gids gebleven is
en nog weet hoe Van Weren
ooit onder de verlichte kerst
boom een bijzonder grote
in het kamp „Stille nacht"
op de trompet heeft moeten
blazen. Want dat vonden die
Duitsers mooi, muziek en
Weihnachten, de brave bur
gers die beulen werden en nu
weer brave burgers zijn, zich
wellicht het grote kamporkest
herinneren dat vrolijke mar
sen blies als de afgebeulde ko-
lonnes slaven terugkeerden
van hun werk in de mijnen of
elders, een orkest van slaven
dat op commando speelde bij
de poort waarop „Arbeit
macht frei" geschreven stond.
Van Weren vertelt zonder
enig pathos, nuchter registre
rend uit een zwaarbeladen
herinnering, bijna koel. Mis
schien juist heeft dat relative
ren hem mede doen overle
ven. „De Joden zijn geen an
der soort mensen", zegt hij,
„zij zijn net zo dom of knap of
goed of slecht als niet-Joden.
Wat wij wel extra hadden was
onze joodse gein. Ik bezat die
zelf ook sterk: als de dingen
slecht liepen probeerde ik me
er steeds bovenuit te tillen
De poort „Arbeit macht frei"; Lex.van Weren vertelt erover in „De trompettist van Auschwitz'
Oudere Nederlanders hebben ieder voor zich hun eigen herin- Wl
nèringen en hun eigen verhalen over de oorlog en de Duitje
bezetting. Tot die herinneringen en verhalen behoort ook het
boek „Zij komen...", Dolle Dinsdag 5 september 1944-bevrijding rob]
mei 1945 van Ans van der Heide-Kort. Haar verhaal speelt, gd
zich voornamelijk af in Arnhem en in Zuid-Holland, in het bij
zonder in Den Haag, Leiden en Oegstgeest. Zij beschrijft de
.grote blijdschap in Arnhem toen daar bij de befbamde lucht
landingen de geallieerde troepen verschenen, haar angst, en
die van haar gezin toen het steeds slechter ging, haar vlucht
naar andere oorden, haar voedseltochten en alles wat zich af
speelde in bovengenoemde steden. Voor hen, die dit alles e
eens aan den lijve hebben ondervonden schrijft Ans var
Heide-Kort niets nieuws. Een groot aantal Nederlanders heeft
in die periode hetzelfde, zo niet meer, doorstaan. Het boek past
echter wel in de veelheid van oorlogslectuur, die in verband
met 5 mei 1980 op de markt komt.
Ans v.d Heide-Kort „Zij komen...". Uitg. Westfriesland te
Hoorn, 21,50
met een dosis humor. Beter
gezegd: met zelfspot. Je nam
jezelf in de maling, je relati
veerde. Je dacht steeds: het
zal wel meevallen. Of: laat ik
maar berusten en me probe
ren aan te passen. Je maakte
geintjes onder elkaar, tot aan
het bittere, eind. In de kam
pen, onder de gruwelijkste
omstandigheden, hebben de
Joden het zich daarmee dra
gelijk gemaakt." Maar dan
toch alleen wanneer de SS-er
in Birkenau hen met gehand-
schoende hand niet meteen
naar links had verwezen,
naar de vrachtauto's die van
de trein rechtstreeks naar de
gaskamers reden, maar naar
rechts, waar ook Van Weren
nog een kans had, al was de
rugzak met z'n trompet met
een al uit z'n handen gesla
gen. Later pas, op het nipper
tje van de ondergang, werd
hij bij de Duitsers als muzi
kant bekend en daarmee met
een een bijzonder exemplaar,
dat ze wel wilden bewaren
JAN ONSTENK
Dick Walda: „Trompettist
in Auschwitz", herinnerin
gen van Lex van Weren.
Uitg. De Boekerij, Elsevier.
102 pag. Prijs 17,90.
Een analytisch verhaal over gruwelij
ke gebeurtenissen kan soms veel die
per treffen, dan emotioneel geschre
ven pagina's. Tot deze conclusies
komt men, wanneer men het boek
„Hoe was het eigenlijk?" van de Duit
se schrijver Max von der Grtin gele
zen heeft. In dat boek geeft hij weer,
wat er tussen zijn geboortejaar 1926
en zijn terugkeer in 1948 uit Ameri
kaanse krijgsgevangenschap in Duits
land is voorgevallen.
Het boek is een persoonlijk geschreven
analyse, die soms bijna huiveringwek
kend aandoet. Vooral, omdat de notities
van de gebeurtenissen sinds het verschij
nen van Hitier op het Duits politiek to
neel voortdurend onderbroken worden
door letterlijke weergaven van gesprek
ken, van politieke ontwikkelingen, -por-
logs-episoden, rechtszaken tegen bestrij
ders van het Nazisme, terechtstellingen,
geschiedkundige feiten En dat alles
neergeschreven in een taal, zo direct, dat
men er telkens weer door wordt beroerd.
Jaar na jaar worden in korte hoofstuk-
ken bijna in telegramstijl op papier ge
zet, aangevuld door directe en in hun so
berheid soms aangrijpende dagbladnoti
ties. Daardoor stijgt het boek uit boven
de persoonlijk weergegeven gedachten
van iemand die de oorlog ook heeft mee
gemaakt. Daardoor ook betekent dit
boek naar ons gevoel een aanvulling op
de geschiedenis van die jaren. Vooral
omdat die jaren hun verlengstuk hebben
gekregen in alles, wat de wereld sinds
1945 drijft.
Max von der Grün „Hoe was het ei
genlijk"?, Uitg. Wereldbibliotheek,
Amsterdam, 24,90
Een van de meest gruwelij
ke episoden uit de Tweede
Wereldoorlog is de Nazi-
moord op duizenden Joden
en hun medestanders in het
getto van de Poolse hoofd
stad Warschau tussen april-
oktober 1943. Het is een epi
sode, die zijn bittere weerga
niet heeft. Samengedreven
in dit getto, dat uitgroeide
tot een reusachtig vernieti
gingskamp, hebben de Jo
den een lijden doorge
maakt, dat hen tenslotte
dreef tot een wanhopige op
stand tegen de Nazi's. En
dit in de wetenschap, dat
met hun massaal verzet de
dood als overwinnaar te
voorschijn zou komen.
Velen herinneren zich wat al
op papier is gezet over dit in
ferno in Warschau. Velen le
ven met in hun herinnering
de foto's, die na de oorlog zijn
verschenen over dit bloedbad
en over het bovenmenselijk
verzet van de duizenden ver
doemden. Velen ook zullen na
het zien van nog gruwelijker
foto's hierover in het Joods
Mausoleum in Jeruzalem en
na het lezen van de teksten
zijn weggevlucht. De werke
lijkheid moet nog veel afgrij
selijker zijn geweest, dan ooit
in foto's of in woorden is vast
te leggen.
Over deze dramatische ge
beurtenissen is al heel wat ge
schreven, maar waarschijnlijk
nog nooit zo ingrijpend
detailleerd als in het boek
„Strijd en ondergang
getto in Warschau",
Poolse professor Bernard r?r
Mark, in leven directeur
het Joods Historisch Instituut' ch
in Warschau. Hij heeft voor! e 1
het schrijven van dit rr
mentale boek kunneq
schikken over veel bewaard tei
gebleven bronnenmateriaal
uit Jobdse, Poolse en Nazi-;
chieven. Daardoor heeft het
boek een grote authentieke
waarde gekregen.
De schrijver heeft dank zij de
tot hem beschikking staande
gegevens duidelijk kunnen
maken, dat de opstand
getto van Warschau
gruwelijke werkelijkheid ver
is uitgegroeid boven het w«
hopig verzet van de Joden
gen hun vervolging. Het
een strijd geworden van
van groeperingen tegen een
monsterlijk systeem dat uit
was op de uitroeiing van alle de
vijanden van dit systeem. Een>
internationale verzetsbewe
ging dus, samengetrokken in-
en rond het getto van War
schau, die straat na straat, 0i
huis na huis en kamer
mer tegenstand bood tegen
steeds meer Nazi's.
Bernard Mark: „Strijd en
ondergang van het getto
Warschau". Uitgeverij West-
friesland, Hoorn. 35.
biji
tor
