Juliana9s gedenkwaardige koningschap
Politiek Den Haag zeer verrast
Drees: Beatrix
zal taak
voortreffelijk
vervullen
BINNENLAND
LEIDSE COURANT
VRIJDAG 1 FEBRUARI 1980 PAGINA
DEN HAAG Voor de meeste Neder
landers is het koningschap een vanzelf
sprekende zaak. De bejaarden vonden
toen zij jong waren het heel natuurlijk
dat koningin Wilhelmina regeerde. Hun
kinderen maakten de troonwisseling
mee en ook voor het besef van deze laat-
sten veranderde er niet veel. Wanneer
straks kroonprinses Beatrix haar moeder
Juliana opvolgt, zal dit opnieuw een wei
nig schokkend gebeuren zijn in die zin,
dat ons volk niet taalt naar opheffing
der monarchie. Het is waar dat kort ge-
leden vanuit de Partij van de Arbeid
voorkeur kenbaar gemaakt werd voor de
republiek, maar de socialistische voor
man Den Uyl voegde daar terstond aan
toe, dat voor de wijze waarop koningin
Juliana haar ambt uitoefende enkel
waardering bestond en naar abrupte ver
andering in de situatie niet werd ge
streefd.
Zowel onze huidige vorstin als haar
voorgangster hebben veel tot het aanzien
van het koningschap te onzent bijgedra
gen. De Oranjes in de vorige eeuw wa
ren gedurende hun bewind onder be
paalde groepen weinig geacht. Van Wil
lem I wendde zich tenslotte het volk af.
Zijn als koppigheid aangevoelde zelf
standigheid in de Belgische kwestie
eerst, in de keuze van een rooms-katho-
lieke echtgenote daarna, leidde tot de
troonafstand. Willem II genoot de gunst
der natie; niet die van hen welke dicht
bij het Hof stonden of in Den Haag lei
ding boden. Ook Willem III sprak de
schare wel aan, al verbeurde hij in toe
nemende mate de sympathie van hen die
van zijn handel en wandel kennis droe
gen, en voor zijn zonen Willem en Ale
xander bestond er evenmin sympathie.
Aan de regentes Emma en haar dochter
Wilhelmina en haar kleindochter
Juliana is de populariteit van Oranje te
danken en daarmee ook van het koning
schap.
Zij ^ie het „gewild", het „geliefd zijn"
van onze dynastie naar voren schuiven
hebben voor een deel gelijk. Wie de
kroon draagt moet zelf door het volk ge
dragen worden. De uitoefening van het
bewind behoort bij de onderdanen aan te
slaan. Maar wel zij bedacht dat de gunst
van het publiek vrij grillig is. Tengevol
ge van. de beïnvloeding door pers, radio
en vooral televisie wordt onrust gescha
pen. Men leeft van indrukken, wisselt
snel van opvatting. Voorheen werd wei
nig of niet aan opiniepeiling gedaan
maar was „de waan van de dag" toch
een bekend gegeven. Al herneemt tot
dusver steeds in Nederland het gezond
verstand na opschudding en felle bewo
genheid meestal vrij spoedig zijn plaats,
de straatrel, de volksoploop, de revolu-
tiegolf bleven ons niet onbekend.
Vroeger was de afscheiding tussen vorst
en volk hoog. Het paleis op de Dam kent
geen park, zelfs niet een enkel gazon en
al evenmin een bordes; de ontmoeting
vindt plaats vanaf een hoog balkon. Er
wordt grote belangstelling van koninklij
ke zijde getoond voor wel en wee van
het land, maar familie- en gezinsleven
voltrekken zich in beslotenheid. Zelfs
het verkeer met prominenten is beperkt
Koningin Wilhelmina zou na beëindi
ging van haar loopbaan spijtig schrijven
over het isolement waarin zij had moe
ten ^even, en ofschoon zij aan prinses
Juliana meer vrijheid heeft gegund, ook
deze werd ver van'het gewone leven ge
houden. Het is duidelijk dat hieruit ge
voelens van eenzaamheid en verdriet
voortsproten.
Toch lag in' deze afgeslotenheid ook be
scherming. Het was, voor zover niet ge
hinderd door een werkelijk tyrannieke
etikette, mogelijk een eigen bestaan te
leiden. Twijfelachtig is of de huidige op
dringerigheid of de zucht van het pu
bliek om de gewende gezins- en familie-
wederwaardigheden in het koningshuis
terug te vinden volop gelukkig zijn. Er
moet in ruime mate een persoonlijke le
venssfeer worden gegund en dat valt het
nogal bemoeizieke en nieuwsgierige Ne
derlandse volk niet gemakkelijk. Wij
zeggen graag gelijk over te steken. In
feite willen wij van onze dynastie veel
meer weten dan wij ooit anderen ten op
zichte van ons eigen leven zouden toe
staan. Het is én afschuwelijk in mense
lijk opzicht én verkeerd vanuit politieke
overwegingen wanneer vorstelijke per
sonen in een gouden kooi als het ware
zijn opgesloten. Echter het leven binnen
een glazen huis is al even onbevredi
gend. Welke misbruiken dan dreigen,
het met overschrijding van alle grenzen
der behoorlijkheid, kwistig gebruik ma
ken van al of niet op waarheid berusten
de vertrouwelijke informatie en zeker in
fantasie worstelende praatjes, leert het
boekje van William Hoffman: Queen
Juliana, New York 1979. Het was de fa
meuze Samuel Johnson die reeds twee
■eeuwen geleden zei dat de som van klet
spraat nog altijd kletspraat is.
Door prof.
mr. dr. I.A. Diepenhorst
oud-minister
van onderwijs
en lid
van de Eerste Kamer
Zeggenschap
Zwaarder dan de soms grillige bijval of
afkeuring die een vorst vindt telt de
staatsinstelling, het koningschap zelf. Dit
heeft zich sinds onze eerste Oranjeko
ning ontwikkeld van persoonlijk bewind
en een constitutionele monarchie naar
een steeds meer uitgesproken parlemen
taire monarchie, waarin de feitelijke oe
fening van de macht binnen bepaalde li
mieten zekere variatie vertoont. Verge
leken met 1815, met 1848, met 1887, is de
invloed van de volksvertegenwoordiging
toegenomen, is die van de souverein te
ruggedrongen.
Maar met het machtiger worden van de
regering koning en ministers in de
laatste tientallen jaren lijkt het denkbaar
dat ook in intern verkeer de vorstelijke
zeggenschap weer groter wordt. Terwijl
het zeker is dat anders dan de zich wei
nig om staatsaangelegenheden bekom
merende Willem III zijn dochter zich
steeds heeft laten gelden en in haar Lon-
dense jaren de boog harer bevoegdheden
zo strak gespannen heeft als mogelijk
was.
De in ons land gebruikelijke veel grotere
reserve dan die in Engeland bestaat ten
opzichte van het monarchaal handelen
maakt het moeilijk met precisie over ko
ningin Juliana's optreden te schrijven.
«Toch is wel zoveel doorgesijpeld dat ver
rassend omvangrijke kennis van ons
staatsrecht,, een fijne zin voor wat consti
tutioneel juist is, een krachtige wil om
eigen inzichten te uitan en een zelfstan
dige bijdrage te leveren aan de beharti
ging van 's lands welzijn, de ambtsver
vulling van onze tegenwoordige konin
gin deden slagen.
De aard van het koningschap verbiedt
bloot te leggen wat constitutioneel be
dekt moet blijven, verbiedt uitvoerige
bespiegeling over stijgende of dalende
mate van vorstelijke invloed, verbiedt
spoedig in onkiesheid uitmondende oor
delen over een eigen stempel hetwelk
aan een regime werd opgedrukt.
Dat bij benoemingen tegen partijdigheid
het gevaar dreigt bij verscherping der
politieke of sociale tweespalt door het
staatshoofd wordt gewaakt, ligt voor de
hand. Een tengevolge van groter publici
teit der adviezen over kabinetsformaties,
vrij sterke inkrimping van de ruimte
voor „het geheim van Soestdijk"
waartoe een op grond van het binnenge
komen materiaal zelf afwegen van mo
gelijke combinaties behoort tekent
zich duidelijk af, al kan bij een pat stel
ling juist de koninklijke bewegingsvrij
heid weer toenemen. Dat deze in een na
bije periode tot louter registratie van
door fractieleiders kenbaar gemaakte
standpunten zou zijn terug te brengen is
ongeloofwaardig.
Hoogst ongepast ware speculatie over
mogelijke verschillen tussen koningin
Juliana nu en koningin Beatrix straks.
Het was ook in 1948 verkeerd geweest
óm verder te gaan dan het uiten der ver
wachting dat iedere Oranje de eigen tijd
zal verstaan en een vorm voor het be
stuur zal weten te vinden die onder eer
biediging van' het geldend recht werke
lijk het publiek belang zoekt te bevorde
ren. Zulk een werkzaamheid vergt ken
nis, kunde en meer nog toewijding en
karakter. In een aanbrekende periode
mag men zich van de aanwezige gaven
verzekerd houden, evenals van toewij
ding.
Voor het overige is het slechts gunstig
dat bij gelijke begaafdheid er uiteenlo
pende aard en karakter aanwezig is in
elkaar opvolgende souvereinen. Hier
schaadt iedere eenvormigheid.
Al heel gemakkelijk is de waardering
voor de persoon, maar uit dien hoofde
ook spoedig onkies. Van een vorstelijke
smulpaap die veel aan kan mag men nog
juist schrijven dat hij met spontane gre
tigheid gevarieerd voedsel geregeld tot
zich neemt; het woord veelvraat valt
niet en er is toch iets onder woorden ge
bracht. Waarom niet uitgesproken dat de
koningin veel van kinderen houdt, soms
een wat geremde indruk wekkend, on
beperkt bijna in het lot van tallozen be
lang stelt en in anderen en bij zichzelf
hecht aan zelfstandigheid van mening,
dat zij tot in het beschamende hoor en
wederhoor toepast? Waarom ook niet ge-
zegd dat zij graag zich verplaatst in de
gewone dingen van de dag zonder die
misschien steeds tot het uiterste reëel te
zien, dat zij een bijzonder persoonlijke,
voor sommigen niet geheel doorzichtig
gemaakte kijk op het leven zich heeft
verworven? Waartoe niet vastgesteld dat
zij soms een slechts door constitutionele
trouw beperkte onverzettelijkheid toont,
dat zij weet wat verdriet en geluk die
zij als het ware mystiek ervaart in het
menselijk bestaan betekenen.
Tussen wat publiek is en wat niet open
baar wordt bevindt zich hetgeen in per
soonlijk vorstelijk doert van intieme aard
is en toch naar buiten blijkt. Het ver
trouwen geschonken aan bepaalde reli
gieuze genezingsvorm èn de daarmee
verband houdende gespannenheid in de
relatie tussen koningin en prins dit
leidde in 1956 tot het optreden van het
driemanschap Gerbrandy, Beel en van
Starkenborgh Stachouwer berokken
den het koninklijk gezag geen blijvend
letsel. Zulks was evenmin het geval met
de deining rondom het huwelijk van
prinses Irene eerst (1964) ena prinses
Beatrix vervolgens (1966), zij dat dat Ijei-
de malen de bewogenheid soms dreigde
te worden aangetast door in wezen niet
ernstige gebeurtenissen. Van 1976 is de
Lockheed-affaire, dat het optreden van
weer een driemanschap Donner, Hol-
trop en Peschar bewerkte en aan het
aanzien van prins Bernhard een stevige
deuk toebracht: de in haar mildheid be
lastende slotsom was dat prins Bernhard
de indruk had gewekt zich aanvankelijk
veel te lichtvaardig hebben begeven in
transacties die de indruk moesten wek
ken 'dat hij gevoelig was voor gunsten.
Uit 1979 stamt de openbaarmaking van
de affaire Van 't Sant, die licht ver
spreidde over een van 1932 tot 1938 spe
lende kwestie welke een hoogtepunt
vond in het eervol ontslag aan genoemde
Van 't Sant als hoofdcommissaris van
politie te 's-Gravenhage verleend; hij
bleek ten behoeve van prins Hendrik de
zaak van een onwettig kind te hebben
geregeld.
Voor een regeerperiode yan ruim dertig
jaar is het nogal wat, temeer indien te
vens in rekening wordt gebracht dat de
bij tijden ziekelijke belangstelling voor
dergelijke gebeurtenissen tot legende
vorming bijdroeg. Merkwaardig is echter
hoe desondanks het koningschap als in-
stelling niet minder vast staat dan in
1948 het geval was, hoe de genegenheid
voor de koningin mqt de jaren dieper
wortelde. Vanuit haar als hoog ervaren
ambt levend trok de bekleedster van dat
ambt zelf als het ware zich eraan op en
kon deze wat moeilijk grijpbare Oranje-
vorstin zich ontwikkelen tot een figuur
van historisch formaat, die haar eigen
uitgedijde familie bijeen houdend in de
eerste plaats een licht verbrokkelde na
tie wezenlijk samenbond als souvereine
en als moeder. Het is niet een bijzondere
gebeurtenis, het is een gestaag zich voor
anderen inzetten geweest, wetend dat zij
daartoe was geroepen, waardoor Julia
na's bewind over dq. volle duur te
kortkoming en teleurstelling ten spijt
memorabel werd.
DEN HAAG Onder degenen die „bij
zonder getroffen" reageerden op de bij
zonder plotseling gekomen aankondiging
van het aftreden van de koningin was
dr. W. Drees, die tien jaar lang minister
president onder koningin Juliana is ge
weest. De oude staatsman is er zeker van
dat prinses Beatrix haar toekomsitge
taak op voortreffelijke wijze zal vervul
len, hoewel hij niet denkt dat koningin
Juliana tegen haar taak nu niet meer zou
zijn opgewassen. Hij noemde haar beslis
sing verstandig, maar volgens dr. Drees
zal het haar ook een overwinning gekost
hebben. Prinses Beatrix ts staatkundig
„uitnemend op de hoogte, ze heeft een
helder inzicht, een redelijke soepelheid
en een vaste wil".
Karei Hugo
Prins Karei Hugo, de Spaanse schoon
zoon van de koningin, verklaarde in Ma
drid dat het besluit van de koningin ge
tuigt van „een vooruitziende blik, moed
en voorzichtigheid". Volgens de echtge
noot van prinses Irene heeft de monar
chie in Nederland een belangrijke rol ge-
speeld bij de verdediging van de vrijheid
en de democratie in de gehele wereld.
Hij bracht hulde aan de „grote politieke
en menselijke persoonlijkheid" van de
koningin, „die geliefd en geëerbiedigd
wordt door allen". In zijn schoonzuster
prees hij „haar rijpheid, persoonlijkheid
en grote intèlligentie".
Luns
Secretaris-generaal Luns van de NAVO
is van mening dat prinses Beatrix een
goede koningin zal zijn. Bij oud-premier
De Jong overheerst een gevoel van
dankbaarheid dat koningin Juliana
„tóch zo lange jaren deze functie met zo
veel toewijding heeft vervuld". Zijn op
volger Biesheuvel verklaarde dat in de
regeerperiode van koningin Juliana de
afstand tussen ons vorstenhuis en ons
volk veel kleiner is geworden. „Ik denk
dat we over haar periode mogen spreken
als over een stuk democratisering van
het koningschap". Hij is ervan overtuigd
dat prinses Beatrix met hetzelfde plich
tsbesef als haar moeder straks onze nieu
we koningin zal worden, *„en ik hóóp dat
ze hetzelfde scherp ontwikkelde consti
tutionele besef heeft als haar moeder".
Schols
Burgemeester Schols van Den Haag zei
dat het aftreden van koningin Juliana
toch niet helemaal onverwacht is geko
men, maar hij onderging de mededeling
gisteravond toch als een schok. „De vor
stin heeft altijd intens met het Neder
landse volk meegeleefd en zij zal een
plaats blijven innemen in de harten van
velen"'. Van Beatrix heeft hij zeer hoge
verwachtingen: „Het is een eigentijdse,
energieke vrouw die zich altijd op gron
dige wijze in allerlei vraagstukken ver
diept".
Freule
„Ik ben perplex", was het krachtige
commentaar van freule Wttewaal van
Stoetwegen. „We. zullen moeite hebben
er aan te wennen". Ze vindt het overi
gens goed dat de koningin aftreedt, nu ze
nog fit is. „Zoals ik haar vanavond zag
was ze helemaal geen afgeknapte oude
vrouw. Ze kan nu met prins Bernhard
nog een goede tijd tegemoet gaan". Het
aftreden is volgens haar „een hele
dreun" voor Nederland. Prinses Beatrix
zal het volgens haar goed doen, maar
volstrekt anders dan haar moeder. „Ze
heeft een andere natuur, een zakelijker
benadering. De koningin is beschou
wend, prinses Beatrix helemaal niet.
Claus is bezadigd, hij zal haar geweldig
steunen".
De Gaay
Volgens oud-minister De Gaay Fortman
is het vastleggen van de leeftijd van pen
sionering van het staatshoofd geen goede
zaak. Hij vindt dat prinses Beatrix haar
„huiswerk" uitstekend heeft gedaan. „Ze
is voorbereid op de troonopvolging als
geen andere vorige koningin in Neder
land en in de tweede plaats heeft zij
zichzelf voorbereid". Hij noemde haar
regelmatig bijwonen van de vergaderin
gen van de Raad van State en haar con
tacten met allerlei groeperingen, zoals
ook hier in Den Haag met ontevreden
Scheveningers". Hij wees erop dat Ne
derland tussen de troonsafstand en de
inhuldiging niet enkele dagen zonder
staatshoofd zal zitten. „Op het moment
dat de koningin de acte van abdicatie
kent is volgens de grondwet haar
volgster koningin. De inhuldiging i. -
leen de plechtige bevestiging door
Na het
bekendmaken
van het aftreden
in de Tweede
kamer stonden
de
parlemenatriërs
spontaan op en
hieven een
driewerf hoera
aan.
DEN HAAG Uiterst verrast heeft de
volksvertegenwoordiging gisteravond
kennisgenomen van de aankondiging
van de troonsafstand van koningin
Juliana. De eerste reacties van de frac
tieleiders in de Tweede Kamer waren
vol lof en waardering voor het werk van
de koningin en ademden tegelijk een
diepe ontroering. Over de verwachtin
gen van een koningschap van prinses
Beatrix spreken de eerste verklaringen
in opvallend voorzichtige bewoordingen.
CDA:
RESPECT EN HEIMWEE
CDA-fractievoorzitter Lubbers zei ge
voelens te hebben van respect, dank
baarheid, nu al heimwee en vertrouwen.
„Het respect dat koningin Juliana af
dwong was niet gebaseerd op afstandelij
ke deftigheid, maar was een natuurlijk
gezag door haar directe en integere wijze
van optreden, nuchter en warm tegelijk.
In een lange regeringsperiode hebben
koningshuis en volk gezamenlijk lief en
leed gedeeld. De wederzijdse aanhanke
lijkheid is daardoor steeds toegenomen",
aldus Lubbers.
De CDA-leider zei op basis van die ver
bondenheid de aanvaarding van de rege
ring door prinses Beatrix met vertrou
wen tegemoet te zien. „Koningin Juliana
heeft haar belangrijke en zware taak
verricht bij de gratie Gods. In grote
dankbaarheid bidden wij haar Gods na
bijheid toe voor haar verdere levensweg.
Ook gaat ons gebed op voor prinses
Beatrix. Dat de geest van God haar hel-
pe en steune bij de zware taak die haar
wacht", besloot Lubbers zijn verklaring.
i'VDA:
WEEMOËD
Oppositieleider en PvdA-fractievoorzit-
ter Den Uyl stelde dat het aftreden van
koningin Juliana hem tot weemoed
stemde: „In een meer dan 30-jarig ko
ningschap is zij zozeer vergroeid met het
Nederlandse volk, dat zij daar haast niet
uit weg te denken valt", aldus Den Uyl.
Volgens hem heeft de vorstin op demo
cratische wijze inhoud gegeven aan het
koningschap. „Scherpzinnig en onafhan
kelijk in haar oordeel heeft zij haar taak
met grote wijsheid verricht. Dat deed zij
op een manier, dat tallozen zich nauw
met haar verbonden voelden en hun ei
gen gevoelens in haar menselijke manier
van optreden herkenden. Dwars door
alle partijen heen. Zo werd zij een van
ons. Wij zijn haar grote dank verschul
digd. Zij mag weten dat heel ons land
met warmte en dankbaarheid aan haar
zal blijven denken", verklaarde Den
Uyl.
Ondanks de republikeinse voorkeur in
de beginselen van de PvdA verklaarde
Den Uyl niet anders te kunnen wensen
dan dat prinses Beatrix op haar eigen
wijze in dienst van de Nederlandse sa
menleving de voetstappen van haar
moeder zal drukken.
VVD:
MET EMOTIE
Waarnemend VVD-fractievoorzitter me
vrouw Kappeyne van de Coppello stelde
namens haar fractie de zo zakelijk moge
lijk gehouden mededeling van de konin
gin nietzonder emotie te verwerken.
„De constitutionele monarchie is steeds
een van de onwrikbare pijlers van de
staatkundige beginselen van de VVD ge
weest, maar daarnaast hebben wij diepe
bewondering voor de warme menselijke
en tevens bescheiden wijze waarop de
koningin, vervuld van grote innerlijke
kracht, haar roeping heeft vervuld", zei
mevrouw Kappeyne. De VVD-fractie
spreekt haar volle vertrouwen uit in de
nieuwe koningin: „Wij verwachten van
haar dat zij met grote inzet en eigen
charme de moeilijke taak zal overne
men", aldus de waarnemend VVD-leid-
ster.
D'66:
SYMBOOL VAN MENSE
LIJKHEID
De Tweede Kamerfractie van D'66
noemt in haar reactie koningin Juliana
„het symbool van menselijkheid". Zij
heeft in de vele jaren haar zware taak op
zeer. uitmuntende wijze vervuld en be
langrijk bijgedragen tot de eenheid van
ons volk", aldus de democraten.
De republikeinen in D'66 zien geen aan
leiding de monarchie, die in hun ogen
goed werkt, thans ter discussie te stellen.
D'66 verwacht van Beatrix dat zij als
nieuwe koningin voor heel andere uitda
gingen zal komen te staan en zich aan de
veranderende maatschappij zal moeten
aanpassen.
PPR:
MOEILIJK VOOR
BEATRIX
PPR benadrukte dat koningin Juliana
haar taak in een moeilijke tijd zeer goed
heeft vervuld. „Wii gunnen haar van
harte wat meer rust'verklaarde fractie
voorzitster Ria Beckers. Zij verwachtte
dat de Beatrix het niet gemakkelijk zou
krijgen haar moeder op te volgen.
SGP*
ZO MOEDER, ZO DOCH
TER
SGP-fractievoorzitter ds. Abma ver
klaarde te hopen dat voor de nieuwe ko
ningin zal gelden: „Zo moeder, zo doch
ter' Abma zei de huidige koningin een
welverdiende rust en gezegende ouder
dom te wensen. Het Nederlandse volk
blijft ongetwijfeld een sterke band maar
houden, aldus de SGP-leider
CPN:
NIET VERRAST
Communistenleider Marcus Bakker
toonde zich als een van de weinigen niet
verrast door de aankondiging van troon
safstand. „Men kan moeilijk zeggen dat
op de leeftijd die de koningin bereikt
heeft zo'n beèluit als een verrassing
komt". Volgens Bakker heeft in de CPN
altijd respect en waardering bestaan
voor de wijze waarop zij zich heeft opge
steld in ons staatsbestel. „Haar optreden
had een eigen karakter, waarin vooral
haar krachtige vredeswil ,naar voren
sprong", aldus de CPN-verklaring. Bak
ker verwacht dat de belangrijke lijnen
die koningin Juliana voor de toekomst
heeft getrokken door haar opvolgster
zullen worden voortgezet.
PSP:
MOEILIJKHEDEN
De woordvoerder van de meest uitge
sproken republikeinse, partij, de PSP,
Van der Spek vond de hele zaak te on
belangrijk om zich druk iver te maken.
Of vanuit de PSP de monarchie als zoda
nig weer aan de orde zal worden gesteld
kon Van der Spek niet zeggen. Daarover
moet het partijbestuur nog een beslissing
nemen. Volgens Van der Spek zal
Beatrix het echter niet beter of slechter
doen dan Juliana nu. Het staatsrechtelij
ke vacuum rond de gratieverlening aan
gevangenen en het benoemen van de
minister-president zal ook onder haar
blijven bestaan, aldus Van der Spek. Hij
verwachtte niet dat Beatrix moeilijkhe
den zou maken rond het tekenen van
wetsontwerpen.
