Beatrix,
zij die geluk brengt
Claus:
vertrouwde
figuur in
Nederlandse
samenleving
Beatrix wordt
niet gekroond
Discretie kenmerkte voorbereiding op koningschap
2a\
NNENLAND
LEIDSE COURANT
VRIJDAG 1 FEBRUARI 1980 PAGINA 25
>t Prinses Beatrix Wilhelmina Arm-
g gard, prinses der Nederlanden, prln-
ses van Oranje-Nassau, prinses van
Lippe-Biesterfeld, werd op 31 januari
e 1938 geboren op paleis Soestdijk in
Baarn. Ze was het eerste kind van
prinses Juliana en prins Bernhard. In
de Grote of St. Jacobskerk te Den
Haag werd ze enige maanden later ge
doopt. De naam Beatrix („Zij die ge
luk brengt") is gekozen, zo vertelde
de vader, „omdat de prinses en ik
graag de naam een voorteken willen Drakensteyn
laten zijn". 3
Nederlandse Antillen, het statuut van
het Koninkrijk en actuele internationale
staatskunde. In 1961 studeerde Beatrix af
en behaalde haar meestertitel (vrije stu
dierichting).
In 1956 deed Beatrix in Amsterdam bij
ds. H. J. Kater, die later haar huwelijk
zou inzegenen, haar belijdeftis. Beatrix
was in die jaren al lid van de Raad van
State geworden.
Lang zou Beatrix niet op Nederlandse
bodem blijven. Bij het uitbreken van de
Tweede Wereldoorlog vluchtten haar
ouders met haar en haar zusje Irene via
Engeland, vanwaar ze met haar moeder
en Irene naar Ottawa in panada door
reisde. Als meisje van 7 jaar keerde ze in
augustus 1945 in Nederland terug en
leerde haar land toen pas goed kennen.
In Canada had Beatrix een school voor
voorbereidend en lager onderwijs be
zocht. In Nederland werd het iets geheel
nieuws, De Werkplaats van onderwijspe-
dagoog Kees Boeke in Bilthoven. Ze ont
moette daar kinderen uit verschillende
milieus. Daarna volgde Beatrix een gym
nasiumopleiding aan wat later het „In-
crementum" van het Baarnse Lyceum is
geworden.
In september 1956 liet Beatrix zich in
schrijven aan de Rijksuniversiteit te Lei
den. Ze nam deel aan het novitiaat van
de Vereniging van Vrouwelijke Studen
ten. Beatrix volgde algemene en privé-
-colleges in theoretische en toegepaste
sociologie, rechtswetenschap, economie,
parlementaire geschiedenis en staats
recht, de cultuur van Suriname en de
DEN HAAG Prins Clans, die door
zijn huwelijk in 1966 met prinses
Beatrix Nederlander werd, stamt uit
de Duitse landadel. Zijn vader. Claus
von Amsberg, trad als rentmeester in
dienst op het landgoed Dotzingen bij
Hitzacker in Noord-Duitsland. Claus
senior trouwde met de dochter van de
landheer, barones Gosta von dem
Bussche-Haddenhausen. Uit dit huwe
lijk werden zes kinderen geboren.
Claus, geboren op 6 september 1926 in
Dotzingen, was de enige zoon.
Heel jong ging hij met zijn ouders mee
naar Afrika. Het toenmalige Tanganjika
(thans Tanzania) stond onder Duits be
heer. Vader Von Amsberg zocht een
nieuwe toekomst op een fcisalplantage.
Van 1933-1937 bezocht de jonge Claus de
lagere school, in Duitsland en in Lushoto
(Tanganjika). Van 1938 tot 1943 verbleef
hij op het internaat Baltenschule in Mis-
droy (Duitsland) om daarna anderhalf
jaar de middelbare school van Bad Dobe-
ran te bezoeken. In die tijd werd hij voor
twee maanden opgeroepen voor de
beidsdienst in Konigsborg-Neumark.
Na het behalen van het einddiploma van
de middelbare school moest Claus in
dienst. Van juli 1944 tot maart 1945 was
hij ingedeeld bij de reserve-pantserafde
ling in Neuruppin. In die tijd was hij
drie maanden voor een pantseropleiing
in Viborg, Denemarken. Van maart 1945
tot mei 1945 maakte Claus deel uit van
de 90e pantserdivisie in Italië. Aan ge
vechtshandelingen heeft Claus niet deel-
- Dinertje
Toen' Claus Beatrix leerde kennen in
juni 1964 was hij werkzaam op het mi
nisterie van buitenlandse zaken in Bonn..
Hij hield zich daar bezig met de ontwik
kelingshulp voor de Afrikaanse landen
ten zuiden van de Sahara. In 1958 was
hij in Duitse buitenlandse dienst getre
den. Na enkele buitenlandse standplaat
sen was Claus in 1963 teruggekomen in
Bonn. Een jaar later was hij te gast op
van dfe Hitlerjugend. Hij werd aan het
einde van de oorlog nog in feitelijke
dienst genomen. Dr. De Jong van het
Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie
verrichtte in opdracht van de regering-
-Cals een onderzoek. De Duitse diplo
maat kwam er gunstig uit
Huwelijk
Sinds het najaar van 1963 woont Beatrix
niet meer bij haar ouders op Paleis
Soestdijk. Vier Jaar eerder had zij het
kasteeltje Drakensteyn voor drie ton van
jonkheer Bosch van Drakensteyn ge
kocht. Het huis staat in de Lage Vuur-
sche, een kleine gemeente onder Baarn.
De tuin van Drakensteyn grenst aan het
kroondomein van Soestdijk. De restaura
tie van het slecht onderhouden, uit 1640
daterende kasteel nam zeer veel tijd in
beslag. Jaren later richtte Beatrix in een
van de bijgebouwen een atelier in. Be
eldhouwen, schilderen, zwemmen, ten
nis, zeilen en paardrijden zijn haar
hobby's.
Begin mei 1965 werd via een foto, die
Beatrix gearmd met een man in haar
tuin op Drakensteyn toonde, bekend dat
- zij een relatie had met een Duitse diplo
maat. Het land raakte in rep en roer.
Koningin en prins vroegen het volk om
hun dochter de rust en tijd te gunnen
voor een weloverwogen beslissing. Er
was veel 'verzet in allerlei geledingen
van de maatschappij wegens de Duitse
afkomst van Claus von Amsberg. Hij
groeide weliswaar in Afrika op, maar zat
op Duitse kostscholen en maakte deel uit
Op 28 juni 1965. maakten koningin
Juliana en prins Bernhard bekend wat
iedereen allang wist: de verloving van
prinses Beatrix met de Duitse jonkheer
Claus von Amsberg. De koningin zei: „Ik
kan u verzekeren dat het goed is", maar
dat vond niet iedereen.' Et braken storm
achtige maanden aan. De tegenstanders
van het huwelijk weerden zich geducht
Velen hadden er emotioneel moeite mee.
Het is ook in die dagen dat een vertrou
welijke brief van voorzitter Nederhorst
van de PvdA-fractie in de Tweede Ka
mer uitlekte. Daarin stond weinig lo-
vends over het karakter van Beatrix.
Het was een van de vele stormen rond
de keuze van de prinses. Eind 1965 ging
de Staten-Generaal akkoord met het
wetsontwerp dat de regering indiende
om goedkeuring te vragen voor het hu
welijk. Deze toestemming was nodig om
Beatrix haar rechten tot de troon te doen
behouden.
De keuze van de prinses als plaats voor
het huwelijk viel op de hoofdstad. De
Joodse gemeenschap in Amsterdam en
ook tal Van andere organisaties namen
dat haar en de regering niet in dank af.
Met veel pracht en praal, maar ook veel
politioneel en militair vertoon en regen
ging de huwelijksdag, 10 maart 1966,
voorbij. Burgemeester Van Hall voltrok
het burgerlijk huwelijk in het Amster
damse raadhuis en ds. Kater zegende het
kerkelijk huwelijk in. in de Westerkerk.
Op weg naar de kerk ontplofte achter de
gouden koets van het bruidspaar een
rookbom. In de woelige zestiger jaren
van Amsterdam was een dergelijke bom
een veel gebruikt middel om ongenoe
gen te uiten.
Tijdens het diner in de Burgerzaal van
het Paleis op de Dam wees prins
Bernhard op de zeer moeilijke tijd die
het jonge paar heeft doorgemaakt. De
bruidegom beantwoordde de toespraak
van zijn schoonvader. Tot zijn vrouw zei
hij ondermeer „Lieve Trix, jou wil ik
danken voor je liefde, die mij gelukkig
maakt. Zoals je vader al zei: onze verlo
vingstijd is voor ons niet helemaal die
tijd van bezinning en rustige voorberei
ding op het huwelijk geweest, zoals hij
dat is voor vele andere jonge paren.
Niettemin weten wij nu, dat onze liefde,
gelouterd in deze moeilijke tijd ons ster
ker en zekerder heeft gemaakt. Ie
dereen die het goed met je voor heeft
'moet bewondering krijgen voor de grote
toewijding waarmee je je met hart en
ziel aan je taak geeft Je hebt daarbij ook
nog een sterke wil. Anders zou je ook
niet tegen deze taak opgewassen zijn".
Voor radio en televisie sprak het pas ge
trouwde paar een dankwoord uit.
Beatrix zei: „Dat niet allen met ons dit
huwelijk in vreugde hebben kunnen vie
ren, is een feit, dat we erkennen en be
grijpen. Velen hebben in het verleden
ondeelbaar leed moeten dragen en on
herstelbare verliezen geleden, verliezen,
die ook als offers zijn gebracht in de
strijd voor vrijheid en recht. Wij willen
dit niet onvermeld laten omdat wij op
deze dag, die voor ons zoveel geluk
brengt, dit leed, dat voor allen is geleden
Het huwelijk van prinses Beatrix en prins Claus verliep niet geheel vlekke
loos. Iemand meende namelijk een rookbom te moeten gooien.
en die offers die voorhallen zijn gebracht, werden drie kinderen, allen jongens, ge
in eerbied gedenken". boren: de oudste zoon en na Beatrix de
De huwelijksreis van Beatrix en Claus tweede gerechtigde tot de troon, Willem
ging, zo bleek later, naar Mexico. Ze ble- Alexander op 27 april 1967, de tweede
ven, na een roerig verlovingsjaar, bijna ZOon Johan Friso op 25 september 1968
twee maanden weg. Uit hun huwelijk en Constantijn op 11 oktober 1969
ALLEEN EEDSAFLEGGING
Beatrix had Claus snel geleerd dat de fiets hèt vervoermiddel In Neder
land is.
genomen. Begin mei werd' hij door de
Amerikanen krijgsgevangen gemaakt.
Toen de relatie van Claus von Amsberg
met prinses Beatrix in 1965 bekend werd
is zijn gehele doopceel gelicht. Met name
werd in het onderzoek naar zijn doen en
laten in de Tweede Wereldoorlog niets
aan het toeval overgelaten. In Nederland
was namelijk een storm van verontwaar
diging en protest losgebarsten over de
keuze van de prinses.
Aan de verloving gingen voor het Ne
derlandse hof ongebruikelijke persconfe
renties met binnen- en buitenlandse me
dia vooraf. Claus zei dat de Tweede We
reldoorlog een zeer ongelukkige periode
was in de Duitse geschiedenis. „We kun
nen ze niet wegvagen. We zullen ze niet
vergeten. We moéten, tezamen met onze
buitenlandse vrienden, de lessen uit deze
periode en gebeurtenissen trekken die
het onmogelijk maken dat in de toe
komst waar ook in de wereld zoiets weer
gebeuren kan".
een klein dinertje voor wat vrienden bij
graaf Oeyenhausen. Speciale gasten zijn
twee nichtjes van de graaf, de prinsessen
Beatrix en Margriet. Het is hier, zeiden
Beatrix en Claus op hun verlovingsdag,
dat zij elkaar voor het eerst werkelijk
hebben gezien en leren kennen. Volgens
Beatrix hadden ze nog nauwelijke ge
dacht over verloven, toen de Amster
damse fotograaf John de Rooy hen op 1
mei 1965 op het terrein van kasteel Dra
kensteyn hand in hand zag wandelen.
Een jaar nadat Claus arm in arm betrapt
werd met de Nederlandse kroonprinses
keerde hij als Nederlandse prins terug
van de huwelijksreis in Mexico. Hij pro
beerde zich snel vertrouwd te maken
met de Nederlandse samenleving en
koos de ruimtelijke ordening in de
breedste zin als werkterrein, met als
zwaartepunt de problemen rond het
leefklimaat. In 1967 werd hij lid van de
Raad van advies voor de ruimtelijke or
dening en lid van de Nationale raad van
advies voor de ontwikkelingshulp.
De Derde Wereld heeft de sterke be
langstelling van Claus. Hij werd voorzit
ter van de Nationale commissie voor
ontwikkelingsstrategie 1970-1980. In
1974 werd hij voorzitter van de stichting
Nederlandse Vrijwilligers. In die kwali
teit bezocht hij regelmatig „de mensen in
het veld". Claus was trouwens veel op
reis, meestentijds met zijn vrouw. Hij
legde meer dan tachtig buitenlandse be
zoeken in alle continenten af.
Dit verhinderde hem niet de Nederland
se taal behoorlijk onder de knie te krij
gen. Op een bijeenkomst met Neerlandi
ci verzuchtte hij dat het na dertien jaar
Nederlanderschap niet meeviel: „Ik weet
het wel: de Nederlander is niet zuinig
met zijn complimenten wanneer een bui
tenlander zijn best doet om zijn taal te
leren. Maar door de complimenten heen
is het goed je vermogen tot zelfkritiek op
peil te houden. In mijn geval is dat ge
makkelijk: met drie schoolgaande en
niet te autoritair opgevoede kinderen,
wordt deze zelfkritiek voortdurend aan
gewakkerd: ;,Papa, dat is geen Neder
lands", of „Wat bedoel je eigenlijk" zijn.
reacties uit kindermonden die er niet om
liegen. En dan te bedenken dat onze kin
deren veel later met het leren van hun
taal, onze taal, zijn begonnen dan ikzelf"!
Prins Claus werd een vertrouwde figuur
in de Nederlandse samenleving. Zijn op
vattingen zijn van deze tijd, ook die over
zijn eigen functie. Hij heeft er wel eens
moeite mee om zijn eigen mening voor
zich Xe houden. Zo zei hij ooit: „De leden
van het Koninklijk Huis zullen wat be
treft inspraakmogelijkheden wel altijd
onderaan de lijst staan. Dat is wel eens
moeilijk te accepteren. Je zou soms dol
graag iets willen zeggen over een bepaal
de zaak. Doodgewoon omdat je meent
iets zinnigs naar voren te kunnen bren
gen. Maar in verreweg de meeste geval
len hoed je je daarvoor, omdat er wel
licht interpretaties aan worden gegeven
die niet ie opvattingen maar je status als
lid van het Koninklijk Huis in het ge
ding brengen".
(Van onze parlementaire redactie)
DEN HAAG In tegenstelling tot
bijvoorbeeld in Groot-Brittannië
wordt een nieuwe koning(in) in ons
land niet gekroond. Evenals haar
Voorgangers zal Beatrix bij haar in
huldiging, die traditioneel in de Nieu
we Kerk te Amsterdam zal plaats
hebben, slechts de eed (of belofte) op
de Grondwet afleggen. Dit in een o-
penbare en verenigde vergadering der
Staten-Generaal (Eerste en Tweede
Kamer samen). Het gaat hier overi
gens slechts om een plechtige bevesti
ging van een al bestaande situatie.
Onmiddellijk na de troonsafstand
van Juliana is Beatrix koningin.
Bij de inhuldiging zal Beatrix de volgen
de woorden uitspreken: „Ik zweer (be
loof) aan het Nederlandse volk dat Ik de
Grondwet steeds zal onderhouden en
handhaven. Ik zweer (beloof) dat Ik de
onafhankelijkheid en en het grondge
bied van de Staat met al Mijn vermogen
zal verdedigen en bewaren; dat Ik de al
gemene en bijzondere vrijheid en de
rechten van alle Mijne Onderdanen zal
beschermen, en tot instandhouding en
bevordering van de algemene en bijzon
dere welvaart alle middelen zal aanwen
den, welke de Wetten te Mijner beschik
king stellen, zo als een goed Koning
schuldig is te doen. Zo waarlijk helpe Mij
God Almachtig. (Dat beloof ik!)".
Na het afleggen van deze eed of belofte
wordt Beatrix gehuldigd door de Staten-
Generaal, waarvan de voorzitter (prof.
Thurlings van de Eerste Kamer) een
plechtige verklaring aflegt, die door elk
der leden, de én na de ander, beëdigd of
bevestigd wordt De voorzitter verklaart
dan: „Wij ontvangen en huldigen, in
naanv van het Nederlandse volk en
krachtens de Grondwet U als Koning;
wij zweren (beloven), dat wij Uw on-
scvhendbaarheid en de rechten Uwer
kroon zullen handhaven; wij zweren (be
loven) alles te zullen doen wat goede en
trouwe Staten-Genraal schuldig zijn te
doen. Zo waarlijk helpe ons God Al
machtig. (Dat beloven wij!)".
Over de troonsafstand is de grondwet
veel minder uitvoerig. Alleen artikel 15
zegt daar iets over en wel dat afstand
van de Kroon wat betreft de opvolging
gelijk staat aan overlijden. De afstand
zelf wordt een feit, doordat koningin
Juliana een akte van abdicatie onderte
kent. Waarschijnlijk zal dit, evenals in
het geval van haar moeder, gebeuren in
het paleis op de Dam. Staatsrechtelijk is
het zo, dat op het moment dat Juliana de
pen van het papier tilt, Beatrix koningin
is. Wanneer zij op haar beurt haar hand
tekening zet is dat dus als staatshoofd.
Vervolgens tekenen ook alle ministers.
De staatsrechtgeleerden zijn het er niet
over eens of hieruit móet worden afge
leid dat de troonsafstand geschiedt onder
verantwoordelijkheid van het kabinet.
Sommigen menen dat het een zuiver
persoonlijke daad is, terwijl anderen van
een regeringsdaad spreken. Dit lijkt een
puur academische kwestie, maar dat kan
veranderen op het moment dat het par
lement over deze zaak of het voornemen
daartoe vragen wil stellen. In 1849 bij
voorbeeld was daar alle aanleiding toe,
toen het kabinet een zorgvuldig voorbe
reide regie voerde om te voorkomen dat
Willem III zou aftreden.
DEN HAAG Zonder te wéten ws
neer het ogenblik déér zou zijn, heeft
prinses Beatrix zich de afgelopen jaren
op discrete, terughoudende maar vooral
zeer intensieve wijze voorbereid op haar
taak als Koningin der Nederlanden. Sa
men met prins Claus heeft zij, vooral het
laatste jaar, er van alles aan gedaan om
zoveel mogelijk te weten te komen van
de problemen in de tegenwoordige sa
menleving, om zich zo goed mogelijk op
de hoogte te stellen van de zaken, waar
mee zij tijdens haar koningschap zou
kunnen worden geconfronteerd.
In mei 1979 vorig jaar hebben prinses
Beatrix en prins Claus, tijdens een ge
sprek met het Nederlands Genootschap
Hoofdrédacteuren, uitvoerig verteld
over hun voorbereiding op de taken, die
,na de troonsafstand van koningin
Juliana zouden wachten.
Ernstig en openhartig verhaalden zij
toen over hun uitgebreide oriëntering
sprogramma, waarin rechtstreekse con
tacten en gesprekken met mensen, of dat
nu woningzoekenden, drugsverslaafden,
gastarbeiders of woonwagenbewoners
waren, centraal stonden.
Dat programma voerde zij zoveel moge
lijk terughoudend en in stilte uit Zo
woonde de prinses al vele jaren iedere
week de vergaderingen van de Raad van
State bij. Beatrix zei van mening te zijn
dat zolang haar moeder koningin is, het
niet op haar weg lag om op de voorgrond
te treden, dat haar een zekere mate van
terughoudendheid paste, zeker toen ge
regeld verhalen gingen opduiken over
een spoedig aftreden van haar moeder.
Prinses Beatrix praat veel met haai*
moeder, zo bleek uit haar woorden. Zij
kan daarbij putten uit de ervaring die de
koningin heeft en evenzeer kan zij de
koningin dankzij haar werk informeren
over knelpunten in ortze maatschappij.
In die vorm kunnen moeder en dochter
elkaar aanvullen.
Naast dit werk in stilte hebben prinses
Beatrix en haar echtgenoot al meer dan
een dagtaak aan hun „gewone werk":
het aanwezig zijn bij veel belangrijke ge
beurtenissen, de werkbezoeken aan ge
meenten en provinsies, hun bezoeken
aan andere landen, met alle daaraan
verbonden voorbereiding. Zozeer nam
dit werk hen de afgelopen jaren al in be
slag dat zij van de afspraak om minstens
één avond in de week en in de week
ends samen thuis te zijn vaak hebben
moeten afwijken. En thuis zijn er de op
groeiende zoons, met wie weinig naar de
televisie wordt gekeken maar veel wordt
gepraat
Beatrix vertelde vorig jaar .dat een be
langrijk deel van haar werk bestaat in
het doornemen van veel post Er worden
veel gespecificeerde vragen aan prinses
en prins gesteld, die te maken hebben
met nijpende problemen. Beiden stelden
toen nadrukkelijk een Sinterklaaseffect
te willen voorkómen en niet de indruk
te willen wekken dat zij persoonlijk iets
zouden hebben opgelost Het zou niet
eerlijk zijn tegenover anderen in dezelf
de nood. Wel denken beiden in veel ge
vallen een wegwijzerfunctie te kunnen
vervullen.
Op die manier hoopt prinses Beatrix
goedkope populariteit te vermijden. Po
pulariteit is ieta dat snel verkregen maar
ook snel verloren kan worden. Geliefd
heid is iets heel anders. Zij is er immers
van overtuigd dat er voor haar geen
keus is of zij wel of niet koningin wil
worden. Zij ziet het koningschap als de
bestemming van haar leven, al beseft zij
dat het koningschap in sommige kringen
ter discussie staat Dat ontmoedigt haar
niet, het is voor haar een uitdaging zich
als staatshoofd te moeten waarmaken.
Prins Claus zei bij dezelfde gelegenheid
te hopen dat er ten aanzien van zijn po
sitie niet veel zal veranderen, wanneer
Beatrix koningin is. Hij moet er niet
aandenken dat hij alleen maar naast
haar of -*■ nog erger een stapje achter
haar mag lopen. Hij wil zelf bezig blijven
en een eigen inbreng houden op de ter
reinen waar zijn interessen liggen: on
dermeer zijn optreden als adviseur van
de minister van Ontwikkelingssamen
werking.
