)e Spelen in Hellas waren heilig
klassieke Grieken begroeven eens in de vier jaar hun strijdbijl
Jfê «li
Sterrenkundigen
Intdekken restant
(ran oerknal, waarmee
iet heelal ontstond
wMÊBSmsSÊSBiI
PASADENA Amerikaanse en Britse sterrenkun
digen hebben, naar hun zeggen, de oermaterie in
de verre ruimte waargenomen, die nog overgeble
ven moet zijn van de „Big Bang - de grote knal",
waarmee, naar veler opvatting, het heelal moet zijn
ontstaan.
Onder de „Big Bang" verstaat men de ontploffing
van een soort oeratoom, waarvan de brokstukken
wijd en zijd de ruimte in geslingerd werden en die
zich nog steeds met toenemende snelheid van het
middelpunt schijnen te verwijderen. Uit de materie,
die door de ontploffing vrij is gekomen, zijn de
sterrenstelsels, de sterren en de zonnestelsels ge
vormd.
Wat de betrokken sterrenkundigen, prof. Wallace,
diens assistent, prof. Peter Young van Caltech,
prof. Alex Boksenberg en David Tytler hebben
waargenomen zijn wolken waterstofgas, gelegen
ver buiten ons melkwegstelsel. Daarmee wordt niet
alleen een nieuw inzicht verkregen over het ont
staan van het heelal, maar men kan ook regels op
stellen over het gedrag van stofwolken in de ruim
te tussen de sterrenstelsels. Er zijn aanwijzingen,
dat het „intergalactisch centrum" koeler is, dan
aanvankelijk was gedacht.
De wolken zijn ontdekt aoor het analyseren van
veranderingen in het licht van verre quasars (ob
jecten met een uitzonderlijk sterke straling op zeer
grote afstand van ons melkwegstelsel), dat op weg
naar de aarde door die wolken heen ging. Quasars
zijn ideale bakens voor dit soort onderzoek, omdat
zij de helderste en verst verwijderde objecten in
het heelal zijn. Zij schitteren nog feller dan hele
melkwegstelsels met miljarden sterren.
Het waterstofgas in de wolken absorbeert licht van
bepaalde golflengten en laat in het spectrum de
„Lyman-alpha"-lijnen ontstaan. Gebleken is, dat
dat die wolken alleen waterstofgas en geen kool
stof bevatten. Zouden ze wel koolstof hebben be
vat dan zou dat betekend hebben, dat de wolken
besmet zouden zijn met materie die na de oerknal
was gevormd
De wolken waren al eerder waargenomen door an
dere sterrenkundigen, maar die waren van mening
dat de wolken door quasars werden uitgestoten en
niet onafhankelijk in de ruimte zweefden. Voor de
analyse was meer licht nodig dan de zeer lich
tzwakke beeldjes van de telescopen van Mount
Palomar in Californië en die van Siding Springs in
Australië gaven. Prof. Boksenberg had daarom
een speciale televisiecamera ontwikkeld, die de
lichtsterkte meer dan tien miljoen maal vergroot.
Het onderzoek zal worden voortgezet met de ruim
tetelescopen, die in 1983 in een baan rond de aar
de worden gebracht.
Al eerder hadden sterrenkundigen de veronder
stelling geuit dat een bepaalde ruis, die door de
radiotelescopen wordt opgevangen en die overal
vanuit de ruimte vandaan schijnt te komen, als het
ware de echo is van de oerontploffing, die, naar
schatting, 15 miljard jaar geleden plaats zou heb
ben gehad.
maal pluis is. Denk aan de kampioenschappen
voetbal in Argentinië en do acties dio toen ge
voerd zijn om Nederland to laten afzien van
deelneming. Die acties hadden geen succes en
Nederland werd bijna wereldkampioen.
Sportlieden zijn meestal maar matig in politiek
geïnteresseerd. Velen van hen menen dan ook
dat de politici zich niet met dit soort zaken moe
ten bemoeien. Die doen dat echter juist wel; be
lust op politiek gewin of om andere redenen.
Het internationale comité „Tous a Moscou",
waarin ook het Nederlandse Comité Olympische
Spelen en Mensenrechten meepraat, wil probe
ren in Moskou eerbiediging af te dwingen voor
de bepalingen van het akkoord van Helsinki,
waarin de rechten van de mens en in heel de
woreld zijn vastgelegd. Dat comité wil de
zaak Afghanistan buiten beschouwing laten, om
dat de mensenrechten belangrijker zijn om voor
to vechten dan de terugtrekking van Russische
troepen uit dat land.
Toch heeft de inval van de Russen in Afghanis
tan al gevolgen voor de Spelen in Moskou. Saoe-
di-Arabië doet daarom niet mee, zo heeft de re
gering van dat land al laten weten. De Verenigde
Staten stuurt ook geen ploeg als de Russen ac
tief blijven bij hun Afghaanse zuiderburen. En
Canadese, Britse en Westduitse politici hebben
al laten weten er net zo over te denken als VS-
president Carter. Ook onze eigen premier staat
n» r pathiek tegenover de Spelen in Moskou.
Po ''ca twisten ontstaan om iets dat eigenlijk
bo« d is om de mensen van do wereld dichter
aar te brengen. Om iets verhevens als de
oi>uipische gedachte.
Do oude Grieken die al ruim voor het begin van
onze jaartelling in het heiligdom in Olympia de
eerste spolen organiseerden pakton het verstan
diger aan. Ondanks veelvuldig voorkomende
oorlogen en slachtpartijen begroeven zij eens in
de vier jaar hun strijdbijl om in eerlijke sport
wedstrijden de krachten te meten. Een van onze
verslaggevers bezocht Olympia en beschrijft
hieronder de ontstaansgeschiedenis van de Spe
len.
dion van Olympia: hier vochten de
ilen werd toegelaten.
'MPIA De plaats ^Olympia waar de eerste
pische Spelen werden gehouden ligt in een
jk glooiend landschap dat je maar zelden ziet
iriekenland. Het stadion en de tempels in het
idom zijn omzoomd met germaanse eiken en
inse parasol-pijnbomen. Die zijn aangeplant
de Duitse archeologen die in de laatste helft
[de vorige eeuw opgravingen in dit deel van het
ereiland Peloponnesus hebben gedaan,
[archeologen werkten in de beste traditie van
'uitse opgravers; zij restaureerden zo weinig
slijk omdat ze van mening waren dat je toch
Jt precies kon weten hoe het eeuwen geleden
I Yiaal in elkaar had gezeten. Ze plantten het
merrijke park aan omdat wel duidelijk was dat
ten tijde van de klassieke Olympische Spelen
f d dit heiligdom een woud heeft gelegen.
heiligdom werd gesticht door immigranten uit
ssalië: de Achaeërs. Zij noemden de plaats
de heilige berg uit hun vaderland, Olympos,
hun god Zeus huisde. Het park dat lag aan
amenvloeiing van de twee rivieren Kladaos en
os was bij hun komst ook al een plaats voor
kverering. Het Thessalische woord voor zo'n
its was „altis". Later heette elk heilig woud in
kenland „Altis" en in het nieuwe Grieks bleef
het woord voor elk groot bos.
Ardentemster
/{dat de Achaeërs naar Olympia kwamen en
I hun Olympische god Zeus begonnen te verer-
ïanbad de plaatselijke bevolking meerdere go-.
De paardentemster (Hippodameia) was de
igrijkste godheid.
jodameia werd bemind door haar vader Oino-
die koning was van de Pisaten. Hij wilde
[komen dat zijn dochter zou trouwen en stelde
[om aan iedere huwelijkskandidaat de eis dat
tem persoonlijk moest verslaan bij het wagen-
en.
;andidaat moest een wagen mennen met Hip-
imeia aan zijn zijde, won hij niet van Oinoma-
in moest hij zijn overmoedige uitdaging beko-
jj^met de dood. Meer dan tien huwelijkskandida-
schoten er hun leven bij in.
ji meldde Pelops zich. Hij was de lieveling van
pegod Poseidon en kreeg van die godheid een
■^n met twee gevleugelde paarden. Bovendien
de wagenmenner van Oinomaos Myrtilis hem
intIpzaam en Pelops won de race. Die had na
rt, /jk de pinnen in de assen van de wagen van Oi-
r/jfaos vervangen door wasstaafjes. Oinomaos
'sctogelukte en stierf. Ook met Myrtilis liep het
4it af. Hij werd gedoog omdat hij als beloning
\i is zijn verraad verwachtte dat hij de huwelijks-
in ét met Hippodameia zou mogen doorbrengen.
in at ging Pelops te ver.
3n lodameia werd vereerd in een tempel, die
mk eens in de vier jaar betreden mocht worden
s ill de zestien vrouwen die een nieuw kleed voor
rt godin Hera weefden. Daar deden ze precies
va/fjaar over. Naast die tempel 'werden de wed-
•g/fflen gehouden die de naam Olympia bekend-
zouden geven over de hele wereld,
rt lai
sjs
bi de komst van de Achaeërs werd de eredienst
/erl Hippodameia verdrongen door die voor de
APgrijkere goden Zeus en Hera.
ook ontstond de legende die de schepping
Ie Olympische Spelen toeschrijft aan Hercu-
ize held zou een heilige olijfboom bij de tem
en fan Zeus geplant hebben om de twijgen daar-
Ite gebruiken ter bekroning van de winnaars
'z/^de spelen. Een niet bijster waardevolle belo-
maar dat was juist de bedoeling. Hercules
jakjnamelijk zelf ook geen beloning gekregen voor
linigen van de koeienstallen van koning Augi-
leófoor die grote schoonmaak boog Hercules de
rivieren Kladeos en Alfeios naar elkaar toe,
een krans van olijftwijgen. Daarnaast werd hij
overladen met geschenken door onder meer zijn
geboortestad. Voor de rest van het leven gratis
eten en drinken was een bekende beloning. Er wa
ren zelfs steden die als blijk van verering bij de te
rugkeer van een winnaar een deel van de stads
muren sloopten, vanuit de gedachte dat je met
zo'n krachtpatser in de stad geen verdediging
swerken meer nodig had. Wanneer tijdens de spe
len die vijf dagen duurden tegen de regels gezon
digd werd, moest de stad die het aanging een
„straf-beeld" neerzetten bij de ingang van het sta
dion.
In al die eeuwen dat de spelen gehouden werden
in Olympia van 776 voor Christus tot 393 na Chris
tus zijn er zestien van die beelden geplaatst.
Bekend is het Atheense schandaal dat in de vierde
eeuw voor Christus speelde. De Atheners probeer
den met goed geld andere atleten om te kopen om
hun stadgenoot te laten winnen. Sparta protes
teerde, kreeg de hulp van Delphi en Athene stuur
de een beeld.
Volksvermaak
Waren de eerste spelen duidelijk geïnspireerd
door godsdienst en nobele motieven, later in de
tijd ging het veel meer om het volksvermaak.
Dat het later ook lang niet altijd even eerlijk en op
recht toeging in dat stadion laat de filosoof Euripe-
des ons weten als hij schrijft: „Er zijn heel wat din
gen mis in Hellas, maar er is niets ergers dan dat
atletengebroed".
Na het verval van de Griekse cultuur en de overna
me van de heerschappij door de Romeinen heb
ben die nog geprobeerd de tanende belangstelling
voor de spelen nieuw leven in te blazen. De beken
de keizer Nero heeft in Olympia getracht een wa
gen met tien paarden tot de eindstreep te rijden.
Dat lukte niet maar hij kreeg wel zijn krans van
olijventwijgen. De Grieken moeten toen al gedacht
hebben dat een keizer nu eenmaal geen gewoon
mens is.
Er kwam een definitief einde aan de oude spelen
toen de christelijke keizer Theodosius I de Grote
ze verbood omdat ze volgens hem een uitvloeisel
waren van een heidens geloof. De spelen werden
vergeten en het heiligdom in Olympia verdween
onder slib en aarde toen een aardverschuiving het
gebied trof.
Herleving
Dat bleef zo tot enkele Franse archeologen in het
begin van de vorige eeuw hun schoppen in het slib
zetten en prachtige vondsten deden.
Later kwamen de Grieken en Duitsers overeen dat
de Duitsers Olympia geheel zouden uitgraven. Veel
opgravingen werden gedaan in het laatste kwart
van de vorige eeuw toen ook de belangstelling
voor sport sterk groeide.
De Fransman Pierre baron de Coubertin heeft zich
ingezet voor het opnieuw houden van Olympische
Spelen. Dat lukte voor het eerst in 1896 in Athene,
in een stadion met 70.000 zitplaatsen dat geheel
van marmer is gebouwd en dat nu alleen nog ge
bruikt wordt voor belangrijke basketbalwedstrij
den.
In Olympia staat een standbeeld voor de Frans
man en zijn hart rust in een marmeren urn in de
zelfde plaats. Op de restanten van het altaar,
waarop In vroeger tijden het Olympisch vuur werd
ontstoken, wordt ook dit jaar weer met behulp van
brandglazen de vlam tot leven gewekt. Die gaat
dan in de handen van zo'n duizend atleten eerst
naar Athene en vandaar naar Moskou, waar zeker
meer dan honderdduizend mensen van het spor
tieve treffen zullen meegenieten. Als de politici zich
tenminste willen herinneren hoe de spelen vroeger
mogelijk gemaakt werden; door de afkondiging
van een heilige wapenstilstand.
JAN VAN KOOTEN
iort en politiek lijken de laatste jaren steeds
per met elkaar te maken to krijgen. Minstens
ns in de vier jaar breekt men zich in talloze
jden het hoofd over de vraag of er wel of niet
jegedaan kan worden aan de Olympische Spe-
omdat ze gehouden worden in een land
iar mensenrechten met voeten worden getre-
n, of omdat er deelnemers komen uit landen
jar dat gebeurt of waarvan verondersteld
irdt dat dat gebeurt.
i grote internationale sportuitwisselingen blij-
n niet beperkt tot de Spelen. Er zijn wereld-
hipioenschappen in vrijwel alle takken van
brt en ook die worden soms georganiseerd in
iden waar het naar onze inzichten niet hele-
De ingang van het stadion in Olympia waardoor alle deelnemers aan de De rostenten van het oude altaar waarop de Olympische vlam werd ontsto-
oude spelen het veld betraden ken met behulp van brandglazen.
-'u
heilige wapenstilstand, die eens in de vier jaar werd afgokondigd. Op de voorgrond de startblokken en links de zetel van de priesteres van Demeter die als enige vrouw bij de
Grieken om de Olympische eer tijdens een
zodat die door de stallen liepen en alle vuiligheid
wegspoelden. Augias weigerde Hercules een belo
ning omdat de rivieren het werk geklaard hadden.
Hercules pikte dat niet, doodde Augias en stelde
(om Zeus te verzoenen met zijn euvele daad) lijk-
spelen in.
In het stadion geven startblokken en een finishlijn
van steen nu nog aan waar Hercules een baan uit
zette door 600 keer zijn voeten achter elkaar te
passen. En de tempels in het heiligdom zijn nog
steeds omgeven door wilde olijfbomen.
Eer en glorie
De oorspronkelijke Olympische Spelen waren van
een godsdienstig karakter. Ze werden gehouden
ter meerdere eer en glorie van Zeus en daarom
mochten ook alleen vrije Grieken van onbeschre
ven levenswandel meedoen.
De eerste dag van die oude spelen was gewijd aan
verschillende plaatsen van dit soort spelen gehou
den: in de centra Nemea, Delphi, Korinthe en Oly
mpia. De laatste vanaf 776 voor Christus om de
vier jaar. En die werden zo belangrijk dat de Grie
ken de Olympiade gingen gebruiken als basis voor
hun tijdrekening.
De oude Olympische Spelen bestonden uit hardlo
pen over 192 meter (de lengte van 600 voeten van
Heracles) en over de dubbele afstand, een loop
over ongeveer drie kilometer en een wedstrijd
hardlopen met een complete wapenrusting. Dan
was er nog een combinatie van worstelen en bok
sen, een wagenrace met een vierspan en de zoge
naamde pentathlon waarin de nummers versprin
gen, speerwerpen, discuswerpen en hardlopen wa
ren ondergebracht. Als na het afwerken van dit
programma nog geen winnaar bekend was volgde
nog een robbertje worstelen.
De deelnemers schreven als individu in en droegen
zelf alle kosten. De winnaar kreeg officieel alleen
offerdiensten en aan het afleggen van de eed.
Niet-Grieken. barbaren en lieden die al eens een
veroordeling voor een misstap hadden opgelopen,
bleven buiten. De godsdienst weerde ook vrou
wen. Die mochten zelfs niet komen kijken. Op die
regel was maar één uitzondering: de priesteres van
Demeter, Chamyne, had een eigen zetel naast de
baan. Die staat er nu nog. Het afleggen van de eed
was een buitengewoon plechtige gebeurtenis. De
Grieken deden dat op het altaar van Zeus Horkios.
Een standbeeld van de god met een bliksem in de
hand, waarmee hij mensen die een meineed afleg
den zou treffen, boezemde ontzag in. Op de inge
wanden van een ritueel geslacht zwijn zwoeren de
atleten met hun vaders en broers een dure eed om
de regels van de wedstrijden te eerbiedigen.
Olympiade
In het prehistorische Griekenland werden op vier
