VLIEGTUIG- EN TREINKAPINGEN,
AANSLAGEN EN GIJZELINGEN...
Toenemend
politiek
terrorisme
kenmerkt
zeventig
l? m (1
4
Kis
is oktober 1977. Een Boeing van de
l8e luchtvaartmaatschappij Lufthan-
de Landshut wordt gekaapt. De
•t wordt door de kapers doodge-
^hoten. Ze eisen de vrijlating van An-
aarreas Baader, Gudrun Ensslin en Jan
earl Raspe, de „harde kern" van de
on >te Armee Fraktion, de RAF. Diezelfde
naai werd in september al geformuleerd
de ontvoerder van de Westduitse
eenerkgeversvoorzitter Hans Martin
In Mogadisjoe, de hoofdstad
naa in Somalië, wordt het toestel tenslotte
door een speciale Duitse
d immando-eenheid. Drie van de vier
isei ipers worden daarbij gedood. Nog
desiezelfde nacht worden Baader, Ensslin
weRaspe dood aangetroffen in hun cel
gen n in de Stuttgarter Stammheimgevan-
be#nis. „Zelfmoord", zo luidt de officiële
arei zing. Een paar dagen later wordt het
he k van Schleyer gevonden in een ge-
Daaarkeerde auto in de Franse plaats
Isre ulhouse.
dezelfde oktobermaand wordt in Ja-
ïkeren een vliegtuig gekaapt door leden van
oteet Rode Japanse Leger. De passagiers
ver orden in Algiers vrijgelaten na betaling
an een losgeld van 1.5 miljoen dollar. In
w^panje worden een politicus en zijn lijf-
klacht vermoord. In Noord-lerland vindt
'itiöfen andere politicus eveneens een ge-
einde. Tsjechoslowaken kapen
luurtn lijntoestel en vliegen er mee naar het
naniesten waar ze politiek asiel vragen.
9in!fenslotte wordt in de Verenigde Staten
n int)g een bomaanslag gepleegd op een
9"%ncentrale.
1 0IJ edaar de trieste oogst van een maand
°n,(blitiek geweld. Zomaar een willekeurige
i fkaand? Nee> zeker niet. maar het is wel
B,'JKfen maand, die ons met de neus op een
imOperend fenomeen van de achterliggen-
tien jaar drukt: het toenemend politiek
dat verleden week krachtig
oor de algemene vergadering van de
erenigde Naties werd veroordeeld,
et decennium zet in 1970 in met een
laculaire gijzelingsactie. Binnen drie
igen worden in september van dat jaar
vliegtuigen gekaapt. Drie toestellen
len in de woestijn van Jordanië neer
iet en opgeblazen. Op het vliegveld
Cairo vindt een PanAm-jumbo even-
is door explosieven een voortijdig ein-
De vijfde kaping mislukt, doordat
Jers en bemanning de kapers (on-
wle Leila Chaled) weten te overmees-
tia/en'
I}»! "dsdien is de wereld in toenemende
*adT,e 9econ^ronteerd en opgeschrikt
4?° >or gewelddadige acties van terroris
ten, met als dieptepunt de woelige okto-
"Tjpmaand van 1977. En niet alleen in
Z*.nden waar politiek geweld aan de orde
i de dag was (zoals in Zuidamerikaan-
T? Isnden en Ierland) maar ook in landen
m2?ar der9el'ike acties vrijwel uitgesloten
htlr lrden 9eacht- Heel de wereld weet im-
aa Jrs nu- 'n december 1979, van het be-
van een Zuidmoluks onafhankelijk-
FOTO'S
Linksboven: Een vliegtuigkaping die in
een vuurzee eindigde: in 1972 ging een
Japans lijntoestel in de Libische woestijn
in vlammen op. De kapers werden later
door de Libische autoriteiten vrijgelaten.
Rechtsboven: Tegelijk met de treinkaping
bij De Punt werd de lagere school in Bo-
ven-Smilde door Zuidmolukkers bezet.
Het kostte vier dagen van onderhandelen
voordat de kinderen, gehuld in dekens,
met een bus mochten vertrekken.
Rechts: Na de gijzejing kreeg de door de
Zuidmolukkers gekaapte trein bij De
Punt veel belangstelling van nieuwsgieri
gen.
Midden: Het drama-Schleyer bij Keulen
in 1977: de voorzitter van de Duitse
werkgevers werd uit zijn auto meegeno
men en zijn chauffeur en lijfwachten wer
den doodgeschoten.'
Links:- Vreugde om de terugkeer van de
Israëlische gegijzelden uit Entebbe, waar
een Israëlisch commando de passagiers
van de gekaapte Franse Airbus uit het
stationsgebouw bevrijdde. Alleen Dora
Bloch ontbrak. Zij werd later vermoord.
heidsideaal, na een vijftal Molukse gijze
lingsacties in ons land.
„Bloemlezing"
Voordat we ingaan op de achtergronden
van het politiek terrorisme in de jaren ze
ventig, een „bloemlezing" van tien jaar
politiek geweld: In 1971 laat de Palestijn
se groep Zwarte September voor het
eerst van zich horen. De groep, die haar
naam ontleent aan de oorlog van het
Jordaanse leger tegen Palestijnse vluch
telingenkampen in september 1970, ver
moordt de Jordaanse premier. Een jaar
later, in 1972, worden de Israëlische
kwartieren van het Olympisch Dorp in
München overvallen. Een aantal Israëli
sche sportlieden wordt gegijzeld. De be
vrijdingsactie op het vliegveld van Mün
chen loopt uit op een regelrechte ramp:
de meeste Israëliërs en enkele terroristen
komen om het leven. Datzelfde jaar ope
nen drie leden van het Rode Japanse Le
ger het vuur in de aankomsthal van het
vliegveld van T^l Aviv: er vallen 25
slachtoffers.
In 1973 wordt in Rome een Pan Am-toe
stel beschoten: 32 doden. Een gijzeling in
een ambassade in Chartoem eindigt met
de moord op een aantal westerse diplo
maten. Het Israëlische leger ontzet in
1974 een school in Malot, waar negentig
kinderen worden gegijzeld. Twintig kin
deren komen bij de actie om het leven.
De treinkaping in Beilen is wereldnieuws
in 1975.
De meest spectaculaire bevrijding van
gegijzelde vliegtuigpassagiers vindt
plaats in 1976 op het vliégveld van En
tebbe, de hoofdstad van Oeganda. Israë
lische commando's bevrijden daar, een
paar duizend kilometer van huis, de gij
zelaars uit de stationsgebouwen. Dat jaar
wordt ook Ulrike Meinhof dood in haar
cel aangetroffen.
Premier Den Uyl spreekt in 1977 van
„een nederlaag", nadat met geweld een
einde is gemaakt aan de treinkaping bij
De Punt. (Opmerkelijk verschil: de Duitse
commando's, die waren betrokken bij de
bestorming in Mogadisjoe worden door
het thuisfront als overwinnaars binnenge
haald).
In maart 1978 wordt de wereld opge
schrikt door de ontvoering van de Itali
aanse christen-democraat Aldo Moro.
Het betekent het hoogtepunt van het po
litieke geweld in Italië. Op 9 mei wordt
Moro dood gevonden: elf kogels van de
Rode Brigades maakten een eind aan
zijn leven.
Een gijzeling, die de hele wereld eind dit
jaar in een sfeer van gespannen vrees
bracht, werd die van het Amerikaanse
ambassadepersoneel in de Iraanse
hoofdstad Teheran. Secretaris-generaal
Waldheim van de Verenigde Naties sprak
zelfs van de „ernstigste bedreiging van
de wereldvrede sinds de Cubaanse crisis
van 1962".
Een huiveringwekkende reeks, die bo
vendien nog aan zeggingskracht wint, als
we bedenken, dat het „slechts" eeru
greep is uit de gebeurtenissen van de af
gelopen jaren.
Politiek geweld
Het is niet eenvoudig een hechte en slui
tende definitie te vinden voor het begrip
terrorisme. Daarvoor verschillen de me
thodes van de diverse terroristische
groeperingen te veel. Bovendien streven
ze geheel verschillende zaken na.
In z'n algemeenheid kunnen we zeggen,
dat terrorisme een vorm van geweldge
bruik is voor politieke doeleinden. Maar
dan: ook oorlog is een vorm van politiek
geweld, en wel de meest verwoestende
variant ervan. Bij oorlog zijn massale le
gers en hele volkeren betrokken, terwijl
terroristische activiteiten worden ge
pleegd door groepjes individuen. Om het
begrip terrorisme in zijn juiste proporties
te zien zouden we een oplopende schaal
kunnen hanteren met helemaal bovenaan
de term oorlog. Een trapje naar beneden
vinden we dan guerrilla-oorlog en verder
achtereenvolgens burgeroorlog, revolu
tie, staatsgreep en helemaal onderaan:
terrorisme.
Niet nieuw
Niet zelden wordt het politieke terrorisme
van de jaren zeventig gepresenteerd als
een eigentijds en spiksplinternieuw ver
schijnsel. Waarschijnlijk is dat dan te wij
ten aan de zwakheid van het menselijk
geheugen, want politiek terrorisme is be
paald niet nieuw. Sterker, het is zo oud
als de mensheid zelf.
Een voorbeeld: één van de vroegst be
kende terroristische bewegingen is die
van de Sicarii. Een goed georganiseerde
godsdienstige sekte, die in de eerste
eeuw na Christus voortkwam uit de lage
re klassen der bevolking in Palestina. Ze
vormden een extremistisch-nationalisti-
sche anti-Romeinse partij. De geschied
schrijver Tacitus noemde hen als dege
nen, die graanschuren in brand staken
en de watervoorziening van Jeruzalem
saboteerden. Maar niet alleen was hun
verzet gericht tegen de Romeinse over
heersers, ze maakten ook hun slachtof
fers in de gelederen van de gematigde
joodse vredespartij.
De Sicarii (van het Latijnse woord sica,
kort zwaard) werden door sommigen ge
zien als een sociale protestbeweging met
als doel de armen aan te zetten tot op
stand tegen de rijken. Maar ook in die
tijd waren er al mensen, die de politieke
idealen van deze lieden in twijfel trokken.
Zo zouden zij slechts „rovers zijn, met
als enig belang persoonlijk voordeel".
Een veel meer bekend geworden terro
ristische sekte was die van de Assassij-
nen, een afsplitsing van de Ismaëlieten,
die in de elfde eeuw opkwamen. De As-
sassijnen kwamen oorspronkelijk uit Per-
zië en verspreidden zich over Syrië waar
zij prefecten, gouverneurs en kaliefs ver
moordden. Hun eerste leider, Hassan Si-
bai, schijnt al vroeg op het idee te zijn
gekomen dat zijn groep te klein was om
de vijand in open strijd tegemoet te tre
den, maar dat een zeer doeltreffend wa
pen een goed voorbereide terreurcam-
pagne zou kunnen zijn.
Nationalisme
Na een flinke stap in de tijd komen we
dan terecht in de tweede helft van de vo
rige eeuw. In die periode, die wel het tijd
perk van de aanslagen wordt genoemd,
steekt het politiek terrorisme systema
tisch de kop op. Radicale nationalistische
groeperingen, zoals leren, Macedoniërs,
Serven en Armeniërs ontplooien terroris
tische activiteiten in hun streven naar
zelfbestuur of nationale onafhankelijk
heid. Het meest bekend zijn wel de Rus
sische revolutionairen geworden, die on
der de noemer Narodnaja Volja het aris
tocratisch bewind bestreden.
Deze golf van terreur duurde voort in de
eerste jaren van deze eeuw. Tussen de
tachtiger jaren van de vorige eeuw en het
eerste decennium van de twintigste werd
een groot aantal aanslagen gepleegd op
vooraanstaande politici in Europa en
Amerika. Onder de slachtoffers waren de
Amerikaanse presidenten Garfield en
McKinley. Zonder succes werd gepro
beerd Bismarck en de Duitse keizer uit
de weg te ruimen. In 1894 werd de Fran
se president Carnot vermoord. De
Spaanse premier Canovas werd in 1897
om het leven gebracht, keizerin Elizabeth
van Oostenrijk (Zita) in 1898 en koning
Umberto van Italië in 1900.
Serajevo 1914
Veertien jaar na de eeuwwisseling vindt
dan de politieke moord met de meest
verstrekkende gevolgen plaats. De jonge
Gavrilo Prinzip maakt op 28 juni 1914
met twee schoten in Serajevo een eind
aan het leven van aartshertog Franz Fer
dinand (troonopvolger van de dubbel
monarchie Oostenrijk-Hongarije) en
diens vrouw Sophie. Prinzip maakte deel
uit van het geheime Servische genood
schap De Zwarte Hand. De moord op
Franz Ferdinand was dan wel niet de oor
zaak van de Eerste Wereldoorlog (de
groeiende oorlogsbereidheid in Europa
moest wel tot een grote botsing leiden),
maar wel de directe aanleiding.
Publiciteit?
Terugkerend naar de na-oorlogse golf
van terroristische activiteiten, die nu met
ups en downs ongeveer tien jaar duurt,
worden we geconfronteerd met de vraag:
Wat beogen terroristen met hun acties?
Zijn ze duidelijk uit op hst rsaliseren van
politieke eisen, of is het hun slechts te
doen om de publiciteit?
De kans op het realiseren van politieke
doelstellingen op korte termijn via terro
ristische acties is uiterst klein. Een poli
tieke moord zal bijvoorbeeld nooit de
door de terroristen gewenste politieke
omwenteling tot gevolg hebben. Na een
succesvolle aanslag wordt het slachtoffer
namelijk veelal opgevolgd door iemand
van hetzelfde kaliber en verandert er
maatschappelijk gezien niets. Even
min zijn er in de moderne geschiedenis
voorbeelden bekend, dat een staat bij
een gijzelingsactie inging op de politieke
eisen van de terroristen.
Wat betreft het verkrijgen van publiciteit
zijn terroristische acties daarentegen ui
terst succesvol. Het gijzelen van onschul
dige burgers of het ombrengen van een
vooraanstaand politicus zijn nu eenmaal
zaken, die door de media uitvoerig wor
den belicht. Het verkrijgen van publiciteit
betekent vaak ook propaganda voor de
politieke doelstellingen van de actie. Het
Zuidmoluks probleem, waar geen stervèr
ling buiten Nederland voor de gijzelings -
acties van had gehoord, is daarvan een
van de meest sprekende voorbeelden.
Langere termijn
Wat het politieke effect op langere ter
mijn zal zijn van de enorme publiciteit
rond terroristische acties is niet goed be
kend. Hoewel het gevaarlijk is te speculé-
ren en verbanden te leggen, moeten wè
nu, aan het eind van de jaren zeventig,
wél constateren dat er in westerse lan
den een toenemende bereidheid is eert
organisatie als de PLO te zien als vol
waardige gespreks- en onderhandelings
partner. Geen mens zal echter toege
ven, dat dat een gevolg Is van een 'grote
re bekendheid met het PLO-standpunt
na tal van terroristische acties.
Tenslotte de vraag: Moeten we leren le
ven met het terrorisme? De Amsterdam
se criminoloog prof. dr. H. Bianchi vindt
van niet: „We moeten nooit gewennen
aan terreur of geweldpleging, van welke
kant die nu ook komt, van de overheid of
van geweldplegende groepen. Als we
zouden gaan leren om met terreur te le
ven, dan betekent dat tevens, dat we
moeten leren leven met antiterreurbriga
des en meer van dergelijke organisaties.
Het zou de eerste stap betekenen op
weg naar een wurgende escalatie".
De Britse historicus Walter Laquer ziet
de zaken wat nuchterder: „Men zal er
aan moeten wennen om met wat terreur
te leven. Men mag niet doen of het niet
bestaat, maar men mag ook niet over-re-
ageren. Er moet een middenweg worden
gevonden, wat, zoals we allen weten,
moeilijk is. Het terrorisme.maakt dan wei
een geweldig lawaai, maar vergeleken
met andere gevaren, die de mensheid
bedreigen lijkt het voorlopig vrijwel zon
der betekenis".
RONALD SPAAK
WT
