Warme oasen op zeebodem doen leven gedijen Britten werken met Kerst op minder dan halve kracht geschiedenis vriendelijk behandeld "lUITENLAND HAAG Op de kilometers diep bodem van de oceaan blijken miljoenen jaren in de inktzwarte tientallen diersoorten te le- tn, waarvan men tot voor kort het be- ian zelfs niet vermoed heeft De die hebben zich zonder de levensvoor- aarde zonlicht kunnen ontwikkelen inkzij de aanwezigheid van warmwa- rbronnen, die het benodigde voedsel veren. Deze^zelfde bronnen hebben ovendien een belangrijk werkzaam indeel in de chemische samenstelling in het water van de wereldzeeën oor deze ontdekking is de voormalige ederlander, professor Tjeerd H. van An- LEIDSE COURANT VRIJDAG 14 DECEMBER 1979 PAGINA 15 del verantwoordelijk. Professor van An- del, die 23 jaar geleden Nederland heeft verlaten en de Amerikaanse nationaliteit heeft aangenomen, is thans hoogleraar in de oceanografie aan de Stanford Universi teit. Hij heeft de ontdekking bij toeval ge daan en noemt deze „het hoogtepunt in mijn wetenschappelijke carrière". Onderzoek heeft uitgewezen dat de warmwaterbronnen ontstaan door de con stante beweging van de aardschollen. Het koude water zakt in de scheuren en komt in aanraking met het gloeiende hete ma teriaal van de aardmantel. Als het daarna weer opborrelt heeft het een chemische verandering ondergaan; het bevat nu mi neralen als zilver, koper, zink, lood en mangaan, dat uit de aardlagen is meege- Chemische fabrieken Volgens professor Van Andel circuleert de totale inhoud van de vier oceanen in een periode van vijf miljoen tot tien mil joen jaar door dit systeem, op de manier zoals het koelwater van een auto door de radiateur gaat. Dit heeft tot gevolg, dat deze bronnen, die via een soort schoor steen enkele honderden kubieke meters van donkerblauw water met temperatu ren van 470 graden celsius in de oceaan spuiten, een hele belangrijke functie heb ben bij het chemische evenwicht van het zeewater. Tot dusverre had men altijd aangenomen, dat alleen de rivieren daar verantwoordelijk voor waren. Deze donkerblauw water spuitende bron nen, die hun kleur ontlenen aan de che mische samenstelling, blijken op de oce aanbodem als ware chemische fabrieken te functioneren. Deze ontdekking is nog zo recent, dat er in de wetenschappelijke bladen nog niets over is gepubliceerd en zo opzienbarend, dat het wetenschappelij ke beeld, zoals dat over de stabiliteit van de samenstelling van het oceaanwater be staat, volledig omvergekegeld is. Van Andel en zijn medewerkers vonden echter ook nog een ander type bron, die minder heet water levert (tot 25 graden) en die wemelt van bacteriologisch leven, dat dient als voedingsbodem voor hogere diersoorten (voedselketen). Dit type bron is dan ook verantwoordelijk voor het nieuwe leven dat is ontdekt. De onderzoe kers hebben vanuit hun onderzeeboot Al- vin ongeveer tachtig diersoorten geteld, waarvan er zestig onbekend zijn. De be volkingsdichtheid rond deze bronnen is 100.000 maal hoger dan op de rest van de oceaanbodem, waar slechts hier en daar een krabbetje rondscharrelt. Van sommige ontdekte diersoorten nam men tot voor kort aan, dat zij al miljoenen jaren geleden waren uitgestorven. Men vond meterslange wormen, die in buizen leven, onbekende vissen, krab- en mossel- soorten, lange oestervormige schelpen, die een kilo rood vlees bevatten en een paar- debloemvormig wezen, dat zichzelf met een draad in de buurt van de bron veran kert. De theorie, dat leven per definitie zonlicht nodig heeft om te gedijen is daar mee geheel op losse schroeven komen te staan. Een van de gebieden die Van Andel met zijn medewerkers bezocht heeft, ligt 400 kilometer ten oosten van de Galapagosei- landen in de Stille Oceaan. Een volgende expeditie brengt het team naar een gebied dat in de zuidelijke Stille Oceaan ligt. Van Andel denkt zeker vijf jaar nodig te heb ben om alle raadsels op de oceaanbodem op te lossen. LONDEN De meeste Britten zullen dit jaar een extra lange Kerst van Diaken. Tussen 21 december en 2 janua ri zal in Groot-Brittannië op minder dan halve kracht gewerkt worden. Dui- tij tellenden fabrieken zijn van plan op vrij- -preB dag 21 december, nadat de laatste ploeg zijn haar dagtaak volbracht heeft, te slui- den ijlen tot woensdag 2 januari. Die onder breking van twaalf dagen is contractu al overeengekomen in veel machinebe drijven. Een bekend Londens bureau voor ar beidsbemiddeling heeft ontdekt, dat op de Britse kantoren zowat zeventig procent van de employé's vrijaf gevraagd hebben. Geen treinen Men mag rekenen, dat na Kerstmis zich ongeveer tien procent van de overblijven de employees ziek zullen melden. december, en op Nieuwjaars- Op 24 december sluiten de Britse banken al om 12 uur. Ze gaan toch weer open op 27 december om half tien en sluiten dan opnieuw om 12 uur. De beurs van Londen sluit op 24 december om 1 uur en blijft dicht tot 27 december. De meeste Britse winkels en warenhuizen blijven dicht op Op Kerstdag rijden in Groot-Brittannië geen treinen. Op 24 december valt rond 10 uur 's avonds het grootste deel van het treinverkeer stil. Op 26 december is een uitgebreide zondagsdienst van kracht. Wie op Kerstdag per autobus naar zijn bestem ming wil rijden, zal heel geduldig moeten wachten tot er een opdaagt, want alle Britse busdiensten worden tot het strikte minimum teruggebracht. In de ondergrondse van Londen rijden op Kerstdag maar weinig treinen. De meeste stations gaan trouwens vanaf half vier dicht. Wie er daarna nog in slaagt toch een metro te nemen, reist gratis. Dit laat ste is op Oudejaarsavond vanaf half 12 tot 3 uur 's morgens ook mogelijk op alle on dergrondse treinen en de openbare auto bussen van Londen. De kosten van die stunt worden gedragen door de Britse dochtermaatschappij van Fiat. De musea van Londen en andere grote Britse steden blijven dicht op 24, 25 en 26 december en op 1 januari. De meeste an dere bezienswaardigheden, de theaters en de bioscopen sluiten alleen óp Kerstdag. permarkten van hun eigen land. Ondanks hun ernstige financiële en eco nomische problemen is de koopzucht van de Britten in deze kersttijd aanmerkelijk groter dan vroeger. Wegens de sterke stij ging van de Britse prijzen komen echter veel minder Duitsers, Nederlanders, Bel gen en Fransen hun kerstinkopen doen in Engeland. De rollen zijn nu omgekeerd: duizenden Britse huisvrouwen begeven zich per veerboot naar Galais, Boulognes en Dieppe om daar te gaan winkelen in de reusachtige hypermarkten, die een veel ruimere keuze bieden dan de meeste su- Wijn, Franse kaas en allerlei andere eet waren zijn voor de Britten goedkoper in Frankrijk. Maar dit geldt ook voor dingen als kookgerei, glaswerk en zelfs fietsen. De Britse aankqopexpedities op de Franse kust zijn sinds half november aan de gang. Aan de spotgoedkope winkeltrips per veerboot komt echter op 22 december een einde. De Britse dienst van de veerbo ten verwacht dat tegen die tijd bijna een miljoen Engelse huisvrouwen hun ker stinkopen gedaan zullen he*bb Frankrijk. bben perfectioneerde demo cratie. Molukkers vond men over de gehele archipel. Als ambtenaren, leer krachten, geestelijke lei ders en ook als militai ren. In deze laatste hoe danigheid zijn zij bij ons het meest bekend gewor den. Cultuurstelsel Het eerste contact tussen Ne derlanders en Zuidmoluk- kers had plaats in 1605, toen troepen van de V.O.C. (de Verenigde Oostindische Compagnie) Ambon of Am- boina op de Portugezen ver overden. De Portugezen had den er het katholicisme ge bracht en wie zich had laten dopen, kreeg mooie Portuge se namen, zoals Quartero, De Rosa, De Fretes, De Silva en zovoorts. De Nederlanders voerden het protestantisme en het cultuurstelsel in. Het eerste had tot gevolg dat een groot deel van de Ziricïmö- lukkers nog steeds protestant is, zij het dat vele trekjes van de oorspronkelijke levensbe schouwing, namelijk magie en voorouderverering, in het leven van alledag nog volop aanwezig zijn. Het cultuur stelsel hield in, dat de bevol king alleen maar mocht ver bouwen, wat de Nederlan ders zeiden dat verbouwd moest worden, en op Ambon waren dat kruidnagels. De bewoners van het nabijgele gen eiland Banda waren zo dom de wensen van de V.O.C. te negeren, met het gevolg dat zij in een onmen selijke wraakactie allen, 15.000 tot 20.000 in getal, over de kling werden gejaagd. Er zaten nog andere nare fa cetten aan het cultuurstelsel vast. Door de bevolking te dwingen alleen dat te ver bouwen, wat op dat moment het meeste opleverde, bleef er vaak onvoldoende grond over' voor de rijstbouw, met het gevolg dat de bevolking honger leed. Daar lagen de Heren Zeventien niet wak ker van, zolang de beleggin gen maar zo'n twintig tot dertig procent dividend op brachten. Opstandige bewegingen Opstandige bewegingen heb ben zich op de Molukken dan ook vrij vaak voorgedaan. De bekendste is die van Patti- mura (Thomas Matulesi) in 1817 op Nusa Laut, Ceram er- Hitu. Directe aanleiding was het herstel van het Neder landse gezag na het Britse in terregnum van Raffles tij dens de Napoleontische oor logen. Raffles voerde een voor die tijd zeer liberaal be wind: hij had het cultuurstel sel en de herediensten (onbe zoldigde werkkrachten) afge schaft; zaken, die de Neder landers weer ijlings wilden invoeren. De opstandelingen veroverden het fort op Sapa- rua en moordden de gehele bezetting uit. Slechts een kind van resident (een soort opper magazijnmeester) Van den Berg werd, zij het ge wond, in leven gelaten. De opstandelingen veroverden nog een schip vol V.O.C.-sol daten, dat het anker had la ten vallen om de opstand te dempen en de opvarenden ondergingen hetzelfde lot, dat de bezetting van het fort op Saparua had ondergaan. De opstand werd tenslotte gesmoord, nadat de Neder landers de assistentie hadden ingeroepen van de woeste koppensnellersstam, de Al- foeren. Leger Maar de tijden veranderden. De V.O.C., die tot dusverre Nederland in de Oost verte genwoordigd had, verdween. Het Koninklijke Neder- landsch-Indisch Leger werd geboren en om dit te bevol ken werd er onder de bevol king opgewekt geronseld: Ja vanen, Timorezen, maar ook Ambonezen en Menadonezen met hun merkwaardig klin kende namen als Pantouw, Katuuk, Kaunang en Rorim- pandey. Veel Ambonezen namen, ge- dwongeri door de erbarmelijk slechte economische omstan digheden, dienst. Maar zij waren wel zo verstandig om allerlei rechten te bedingen, zoals scholen bij de kampe menten, waarin zij met hun gezin gelegerd waren, een re delijk soldij, pensioen en ei gen eten. Zij hadden bij de Nederlanders een streepje voor, een voorrecht dat zij deelden met de Menadone zen. Zij dienden goed, zij wa ren trouw aan het eens gege ven woord, trouw vooral aan de koningin, hun discipline was uitstekend, hun politieke kennis en interesse gering („Iedereen, die de orders van de Nederlanders niet opvolgt, is een communist...".), maar zij stonden onverminderd op hun rechten: „Saja kompe teer...Ik heb daar recht op", was een veel gehoorde uit drukking. Tangsi De tangsi of kazerne, een van de merkwaardigste instellin gen in het voormalige Neder- lands-Indië, was zijn woo- De meeste Ambonese families waren groot. Twaalf kinderen waren eerder regel dan uitzondering. (Foto links) Molukkers op de Nijmeegse Vierdaagse, (foto boven) Veel Molukse moeders hopen, dat hun kinderen met Moluk kers trouwen. Ze zijn bang dat hun kind anders van de eigen gemeenschap vervreemdt. Maar steeds meer Molukse jonge ren trouwen met een Nederlandse partner. In de periode van 1950 tot 1968 zijn ruim 1800 huwelijken in de Molukse ge meenschap gesloten, waarvan ruim 600 mat een Nederlandse partner, (foto linksboven) noord. Had hij eenmaal de rang van sergeant bereikt, dan had de Ambonees recht op een gouvernementswo- ning achtste klasse. Een Am bonese onderofficiersvrouw zegt hierover:„Wij woonden niet in een tangsi, wij woon den in een gouvernement shuis achtste klasse. Een huis eerste klasse was natuurlijk voor de generaal. En de tweede klasse voor de kolo nel. Maar als je in een gou vernementswoning achtste klasse woonde, dan kun je er wèl een meid op na houden. Maar er is natuurlijk geen Ambonees meisje dat bij jou als dienstmeisje speelt. Am bonese meisjes hebben een kantoorbaantje. Als diens tmeisje nemen wij altijd een Javaanse meid. Die Javaanse meiden, ze zijn zo kruiperig, je zit op de stoel, ze knielen naast je op de vloer, ze zeg gen „Ja nionja (mevrouw), wat moet ik doen?". Kleren wassen, naar de markt gaan wij zeggen dat zij het moe ten doen, je geeft bevelen, zij moeten het doen. Drie gul den in de maand is het loon voor een Javaanse meid. Ze spreken ons aan met njonja, mevrouw. Wij zeggen tegen hen: sjiwa, vrouw. De Java nen zien ons als hoger in rang. Bij de soldaten is de soldij van een Javaan ook minder. Wij worden bijna be schouwd als Hollanders". In het algemeen genomen waren, zoals gezegd, de poli tieke kennis en interesse ui terst matig, maar natuurlijk waren er uitzonderingen. Onder de Molukkers waren er heus wel, die zich erge rden aan de de voorrechten, die de Europeanen genoten boven de autochtonen. Men kan rustig aannemen dat, toen het getij gekeerd was, dezen zich liever opstelden aan de republikeinse of, zo men wil, nationalistische kant dan aan de Nederland se. Er waren er, die de Ne derlandse school haalden. Een Molukse vrouw weet nog te vertellen: „Ik werd daar betrapt dat ik als school meisje met iemand in het Maleis sprak. Dat betekende tien cent boete. Tien cent- ...dat was de prijs voor vijf kilo goede rijst...". Maar in het algemeen bleven de Molukkers Nederland trouw; ook toen de Japanse invasie kwam en, de militai ren althans, in de kampen verdwenen waar zij het even beroerd, zo niet beroerder hadden dan de Nederlanders. Het gebrek aan politieke in teresse heeft de Molukkers, in combinatie met hun ande re, in wezen goede eigen schappen parten gespeeld. Zij verstonden de tekenen van de tijd niet. Toen bijna de ge hele bevolking van Indonesië zich tegen de koloniale usur pators keerde, bleven velen (niet allen) Nederland trouw. Nederland heeft deze trouw niet beloond. En wie ook maar iets van de Molukkers weet, behoort ook te weten, dat een gegeven belofte inge lost moet worden. Waarchtiger beeld Pollmann en Seleky gaan uitvoerig in op het drama van de Molukkers, zoals zich dat na de oorlog heeft afge speeld. Zij schromen niet om een aantal heilige huisjes te slopen en hebben daar in ie der geval mee bereikt dat er een waarachtiger beeld is ontstaan, niet alleen van de Molukker zelf, maar ook van de stichting van de RMS, van de verovering van Ambon door het Indonesische leger, aantal Molukkers meevoch ten en van de bijkans onop losbare problemen, die zijn ontstaan, toen een deel van de Molukse KNIL-militairen naar Nederland werd overge bracht en letterlijk en figuur lijk in de kou kwam te staan. Het boek geeft voorts waar devolle infomatie over de le vensstijl van de Molukkers, hun opvattingen, hun reli gieuze beleving en de gezags verhoudingen binnen het ge zin. Zeer lezenswaard, niet in het minst door de eenvoud van stijl en het kwistig ge bruikte illustratiemateriaal. T. VAN GRINSVEN Tessel Pollmann en Juan Seleky: „Istori-Istori Maluku Het verhaal van de Mo lukkers". Uitg. De Arbeider spers, 24,50. Ja, wat zijn nu eigen lijk die Molukkers? Soldateske houwde gens? Potentiële terro risten? Woestharig, leeglopend, werkschuw tuig? Niets van dit al les: doodgewone men sen zoals u en ik, alle maal behorend tot het subspeciës „Homo Sa- piens-Sapiens". Van el kaar verschillend, zoals ieder individueel mens verschilt van de andere individuele mens. Eén ding hebben zij even wel gemeen: zij zijn door Nederland noch door de geschiedenis erg vriendelijk behan deld. Tessel Pollmann en Juan Seleky geven in hun, door de Arbeiderspers uitgegeven boek „Istori- Istori Maluku" vrij ver taald met „Het verhaal van de Molukkers",een gevarieerd beeld van de Molukkers, in het bijzon der van de Zuidmoluk- kers. Daartoe hanteren zij veelvuldig de metho de van de mensen zelf aan het woord laten. Zij pretenderen dan ook niet „geschiedenis te schrij ven", maar slechts „bouwstenen aan te dra gen". Een zo'n bouw steen is het geheime rap port, dat de Molukse lei der Manusama ooit ge schreven heeft over de Republhk Maluku Sela tan (Republiek van de Zuid-Molukken), zoals die zich gemanifesteerd heeft op Ambon en op Ceram. Manusama laat zich daarin uitermate kritisch uit over de toen malige leiders: de weifel moedige en daardoor on betrouwbare Soumokil, Nanlohy en de militaire leider Nussy. Maar Ma nusama komt er zelf ook niet zonder kleerscheu ren af: anderen kwalifi ceren hem als iemand, die geen meningsver schil, laat staan tegen spraak duldt en die wei nig heil ziet in een ge-

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1979 | | pagina 15