Warme oasen op zeebodem doen leven gedijen
Britten werken met Kerst op minder dan halve kracht
geschiedenis
vriendelijk
behandeld
"lUITENLAND
HAAG Op de kilometers diep
bodem van de oceaan blijken
miljoenen jaren in de inktzwarte
tientallen diersoorten te le-
tn, waarvan men tot voor kort het be-
ian zelfs niet vermoed heeft De die
hebben zich zonder de levensvoor-
aarde zonlicht kunnen ontwikkelen
inkzij de aanwezigheid van warmwa-
rbronnen, die het benodigde voedsel
veren. Deze^zelfde bronnen hebben
ovendien een belangrijk werkzaam
indeel in de chemische samenstelling
in het water van de wereldzeeën
oor deze ontdekking is de voormalige
ederlander, professor Tjeerd H. van An-
LEIDSE COURANT
VRIJDAG 14 DECEMBER 1979 PAGINA 15
del verantwoordelijk. Professor van An-
del, die 23 jaar geleden Nederland heeft
verlaten en de Amerikaanse nationaliteit
heeft aangenomen, is thans hoogleraar in
de oceanografie aan de Stanford Universi
teit. Hij heeft de ontdekking bij toeval ge
daan en noemt deze „het hoogtepunt in
mijn wetenschappelijke carrière".
Onderzoek heeft uitgewezen dat de
warmwaterbronnen ontstaan door de con
stante beweging van de aardschollen. Het
koude water zakt in de scheuren en komt
in aanraking met het gloeiende hete ma
teriaal van de aardmantel. Als het daarna
weer opborrelt heeft het een chemische
verandering ondergaan; het bevat nu mi
neralen als zilver, koper, zink, lood en
mangaan, dat uit de aardlagen is meege- Chemische fabrieken
Volgens professor Van Andel circuleert
de totale inhoud van de vier oceanen in
een periode van vijf miljoen tot tien mil
joen jaar door dit systeem, op de manier
zoals het koelwater van een auto door de
radiateur gaat. Dit heeft tot gevolg, dat
deze bronnen, die via een soort schoor
steen enkele honderden kubieke meters
van donkerblauw water met temperatu
ren van 470 graden celsius in de oceaan
spuiten, een hele belangrijke functie heb
ben bij het chemische evenwicht van het
zeewater. Tot dusverre had men altijd
aangenomen, dat alleen de rivieren daar
verantwoordelijk voor waren.
Deze donkerblauw water spuitende bron
nen, die hun kleur ontlenen aan de che
mische samenstelling, blijken op de oce
aanbodem als ware chemische fabrieken
te functioneren. Deze ontdekking is nog
zo recent, dat er in de wetenschappelijke
bladen nog niets over is gepubliceerd en
zo opzienbarend, dat het wetenschappelij
ke beeld, zoals dat over de stabiliteit van
de samenstelling van het oceaanwater be
staat, volledig omvergekegeld is.
Van Andel en zijn medewerkers vonden
echter ook nog een ander type bron, die
minder heet water levert (tot 25 graden)
en die wemelt van bacteriologisch leven,
dat dient als voedingsbodem voor hogere
diersoorten (voedselketen). Dit type bron
is dan ook verantwoordelijk voor het
nieuwe leven dat is ontdekt. De onderzoe
kers hebben vanuit hun onderzeeboot Al-
vin ongeveer tachtig diersoorten geteld,
waarvan er zestig onbekend zijn. De be
volkingsdichtheid rond deze bronnen is
100.000 maal hoger dan op de rest van de
oceaanbodem, waar slechts hier en daar
een krabbetje rondscharrelt.
Van sommige ontdekte diersoorten nam
men tot voor kort aan, dat zij al miljoenen
jaren geleden waren uitgestorven. Men
vond meterslange wormen, die in buizen
leven, onbekende vissen, krab- en mossel-
soorten, lange oestervormige schelpen, die
een kilo rood vlees bevatten en een paar-
debloemvormig wezen, dat zichzelf met
een draad in de buurt van de bron veran
kert. De theorie, dat leven per definitie
zonlicht nodig heeft om te gedijen is daar
mee geheel op losse schroeven komen te
staan.
Een van de gebieden die Van Andel met
zijn medewerkers bezocht heeft, ligt 400
kilometer ten oosten van de Galapagosei-
landen in de Stille Oceaan. Een volgende
expeditie brengt het team naar een gebied
dat in de zuidelijke Stille Oceaan ligt. Van
Andel denkt zeker vijf jaar nodig te heb
ben om alle raadsels op de oceaanbodem
op te lossen.
LONDEN De meeste Britten zullen
dit jaar een extra lange Kerst van
Diaken. Tussen 21 december en 2 janua
ri zal in Groot-Brittannië op minder
dan halve kracht gewerkt worden. Dui-
tij tellenden fabrieken zijn van plan op vrij-
-preB dag 21 december, nadat de laatste ploeg
zijn haar dagtaak volbracht heeft, te slui-
den ijlen tot woensdag 2 januari. Die onder
breking van twaalf dagen is contractu
al overeengekomen in veel machinebe
drijven.
Een bekend Londens bureau voor ar
beidsbemiddeling heeft ontdekt, dat op de
Britse kantoren zowat zeventig procent
van de employé's vrijaf gevraagd hebben. Geen treinen
Men mag rekenen, dat na Kerstmis zich
ongeveer tien procent van de overblijven
de employees ziek zullen melden.
december, en op Nieuwjaars-
Op 24 december sluiten de Britse banken
al om 12 uur. Ze gaan toch weer open op
27 december om half tien en sluiten dan
opnieuw om 12 uur. De beurs van Londen
sluit op 24 december om 1 uur en blijft
dicht tot 27 december. De meeste Britse
winkels en warenhuizen blijven dicht op
Op Kerstdag rijden in Groot-Brittannië
geen treinen. Op 24 december valt rond 10
uur 's avonds het grootste deel van het
treinverkeer stil. Op 26 december is een
uitgebreide zondagsdienst van kracht. Wie
op Kerstdag per autobus naar zijn bestem
ming wil rijden, zal heel geduldig moeten
wachten tot er een opdaagt, want alle
Britse busdiensten worden tot het strikte
minimum teruggebracht.
In de ondergrondse van Londen rijden op
Kerstdag maar weinig treinen. De meeste
stations gaan trouwens vanaf half vier
dicht. Wie er daarna nog in slaagt toch
een metro te nemen, reist gratis. Dit laat
ste is op Oudejaarsavond vanaf half 12 tot
3 uur 's morgens ook mogelijk op alle on
dergrondse treinen en de openbare auto
bussen van Londen. De kosten van die
stunt worden gedragen door de Britse
dochtermaatschappij van Fiat.
De musea van Londen en andere grote
Britse steden blijven dicht op 24, 25 en 26
december en op 1 januari. De meeste an
dere bezienswaardigheden, de theaters en
de bioscopen sluiten alleen óp Kerstdag. permarkten van hun eigen land.
Ondanks hun ernstige financiële en eco
nomische problemen is de koopzucht van
de Britten in deze kersttijd aanmerkelijk
groter dan vroeger. Wegens de sterke stij
ging van de Britse prijzen komen echter
veel minder Duitsers, Nederlanders, Bel
gen en Fransen hun kerstinkopen doen in
Engeland. De rollen zijn nu omgekeerd:
duizenden Britse huisvrouwen begeven
zich per veerboot naar Galais, Boulognes
en Dieppe om daar te gaan winkelen in de
reusachtige hypermarkten, die een veel
ruimere keuze bieden dan de meeste su-
Wijn, Franse kaas en allerlei andere eet
waren zijn voor de Britten goedkoper in
Frankrijk. Maar dit geldt ook voor dingen
als kookgerei, glaswerk en zelfs fietsen.
De Britse aankqopexpedities op de Franse
kust zijn sinds half november aan de
gang. Aan de spotgoedkope winkeltrips
per veerboot komt echter op 22 december
een einde. De Britse dienst van de veerbo
ten verwacht dat tegen die tijd bijna een
miljoen Engelse huisvrouwen hun ker
stinkopen gedaan zullen he*bb
Frankrijk.
bben
perfectioneerde demo
cratie.
Molukkers vond men
over de gehele archipel.
Als ambtenaren, leer
krachten, geestelijke lei
ders en ook als militai
ren. In deze laatste hoe
danigheid zijn zij bij ons
het meest bekend gewor
den.
Cultuurstelsel
Het eerste contact tussen Ne
derlanders en Zuidmoluk-
kers had plaats in 1605, toen
troepen van de V.O.C. (de
Verenigde Oostindische
Compagnie) Ambon of Am-
boina op de Portugezen ver
overden. De Portugezen had
den er het katholicisme ge
bracht en wie zich had laten
dopen, kreeg mooie Portuge
se namen, zoals Quartero, De
Rosa, De Fretes, De Silva en
zovoorts. De Nederlanders
voerden het protestantisme
en het cultuurstelsel in. Het
eerste had tot gevolg dat een
groot deel van de Ziricïmö-
lukkers nog steeds protestant
is, zij het dat vele trekjes van
de oorspronkelijke levensbe
schouwing, namelijk magie
en voorouderverering, in het
leven van alledag nog volop
aanwezig zijn. Het cultuur
stelsel hield in, dat de bevol
king alleen maar mocht ver
bouwen, wat de Nederlan
ders zeiden dat verbouwd
moest worden, en op Ambon
waren dat kruidnagels. De
bewoners van het nabijgele
gen eiland Banda waren zo
dom de wensen van de
V.O.C. te negeren, met het
gevolg dat zij in een onmen
selijke wraakactie allen,
15.000 tot 20.000 in getal, over
de kling werden gejaagd.
Er zaten nog andere nare fa
cetten aan het cultuurstelsel
vast. Door de bevolking te
dwingen alleen dat te ver
bouwen, wat op dat moment
het meeste opleverde, bleef
er vaak onvoldoende grond
over' voor de rijstbouw, met
het gevolg dat de bevolking
honger leed. Daar lagen de
Heren Zeventien niet wak
ker van, zolang de beleggin
gen maar zo'n twintig tot
dertig procent dividend op
brachten.
Opstandige
bewegingen
Opstandige bewegingen heb
ben zich op de Molukken dan
ook vrij vaak voorgedaan. De
bekendste is die van Patti-
mura (Thomas Matulesi) in
1817 op Nusa Laut, Ceram er-
Hitu. Directe aanleiding was
het herstel van het Neder
landse gezag na het Britse in
terregnum van Raffles tij
dens de Napoleontische oor
logen. Raffles voerde een
voor die tijd zeer liberaal be
wind: hij had het cultuurstel
sel en de herediensten (onbe
zoldigde werkkrachten) afge
schaft; zaken, die de Neder
landers weer ijlings wilden
invoeren. De opstandelingen
veroverden het fort op Sapa-
rua en moordden de gehele
bezetting uit. Slechts een
kind van resident (een soort
opper magazijnmeester) Van
den Berg werd, zij het ge
wond, in leven gelaten. De
opstandelingen veroverden
nog een schip vol V.O.C.-sol
daten, dat het anker had la
ten vallen om de opstand te
dempen en de opvarenden
ondergingen hetzelfde lot,
dat de bezetting van het fort
op Saparua had ondergaan.
De opstand werd tenslotte
gesmoord, nadat de Neder
landers de assistentie hadden
ingeroepen van de woeste
koppensnellersstam, de Al-
foeren.
Leger
Maar de tijden veranderden.
De V.O.C., die tot dusverre
Nederland in de Oost verte
genwoordigd had, verdween.
Het Koninklijke Neder-
landsch-Indisch Leger werd
geboren en om dit te bevol
ken werd er onder de bevol
king opgewekt geronseld: Ja
vanen, Timorezen, maar ook
Ambonezen en Menadonezen
met hun merkwaardig klin
kende namen als Pantouw,
Katuuk, Kaunang en Rorim-
pandey.
Veel Ambonezen namen, ge-
dwongeri door de erbarmelijk
slechte economische omstan
digheden, dienst. Maar zij
waren wel zo verstandig om
allerlei rechten te bedingen,
zoals scholen bij de kampe
menten, waarin zij met hun
gezin gelegerd waren, een re
delijk soldij, pensioen en ei
gen eten. Zij hadden bij de
Nederlanders een streepje
voor, een voorrecht dat zij
deelden met de Menadone
zen. Zij dienden goed, zij wa
ren trouw aan het eens gege
ven woord, trouw vooral aan
de koningin, hun discipline
was uitstekend, hun politieke
kennis en interesse gering
(„Iedereen, die de orders van
de Nederlanders niet opvolgt,
is een communist...".), maar
zij stonden onverminderd op
hun rechten: „Saja kompe
teer...Ik heb daar recht op",
was een veel gehoorde uit
drukking.
Tangsi
De tangsi of kazerne, een van
de merkwaardigste instellin
gen in het voormalige Neder-
lands-Indië, was zijn woo-
De meeste Ambonese families waren groot. Twaalf kinderen
waren eerder regel dan uitzondering. (Foto links)
Molukkers op de Nijmeegse Vierdaagse, (foto boven)
Veel Molukse moeders hopen, dat hun kinderen met Moluk
kers trouwen. Ze zijn bang dat hun kind anders van de eigen
gemeenschap vervreemdt. Maar steeds meer Molukse jonge
ren trouwen met een Nederlandse partner. In de periode van
1950 tot 1968 zijn ruim 1800 huwelijken in de Molukse ge
meenschap gesloten, waarvan ruim 600 mat een Nederlandse
partner, (foto linksboven)
noord. Had hij eenmaal de
rang van sergeant bereikt,
dan had de Ambonees recht
op een gouvernementswo-
ning achtste klasse. Een Am
bonese onderofficiersvrouw
zegt hierover:„Wij woonden
niet in een tangsi, wij woon
den in een gouvernement
shuis achtste klasse. Een huis
eerste klasse was natuurlijk
voor de generaal. En de
tweede klasse voor de kolo
nel. Maar als je in een gou
vernementswoning achtste
klasse woonde, dan kun je er
wèl een meid op na houden.
Maar er is natuurlijk geen
Ambonees meisje dat bij jou
als dienstmeisje speelt. Am
bonese meisjes hebben een
kantoorbaantje. Als diens
tmeisje nemen wij altijd een
Javaanse meid. Die Javaanse
meiden, ze zijn zo kruiperig,
je zit op de stoel, ze knielen
naast je op de vloer, ze zeg
gen „Ja nionja (mevrouw),
wat moet ik doen?". Kleren
wassen, naar de markt gaan
wij zeggen dat zij het moe
ten doen, je geeft bevelen, zij
moeten het doen. Drie gul
den in de maand is het loon
voor een Javaanse meid. Ze
spreken ons aan met njonja,
mevrouw. Wij zeggen tegen
hen: sjiwa, vrouw. De Java
nen zien ons als hoger in
rang. Bij de soldaten is de
soldij van een Javaan ook
minder. Wij worden bijna be
schouwd als Hollanders".
In het algemeen genomen
waren, zoals gezegd, de poli
tieke kennis en interesse ui
terst matig, maar natuurlijk
waren er uitzonderingen.
Onder de Molukkers waren
er heus wel, die zich erge
rden aan de de voorrechten,
die de Europeanen genoten
boven de autochtonen. Men
kan rustig aannemen dat,
toen het getij gekeerd was,
dezen zich liever opstelden
aan de republikeinse of, zo
men wil, nationalistische
kant dan aan de Nederland
se. Er waren er, die de Ne
derlandse school haalden.
Een Molukse vrouw weet
nog te vertellen: „Ik werd
daar betrapt dat ik als school
meisje met iemand in het
Maleis sprak. Dat betekende
tien cent boete. Tien cent-
...dat was de prijs voor vijf
kilo goede rijst...".
Maar in het algemeen bleven
de Molukkers Nederland
trouw; ook toen de Japanse
invasie kwam en, de militai
ren althans, in de kampen
verdwenen waar zij het even
beroerd, zo niet beroerder
hadden dan de Nederlanders.
Het gebrek aan politieke in
teresse heeft de Molukkers,
in combinatie met hun ande
re, in wezen goede eigen
schappen parten gespeeld. Zij
verstonden de tekenen van
de tijd niet. Toen bijna de ge
hele bevolking van Indonesië
zich tegen de koloniale usur
pators keerde, bleven velen
(niet allen) Nederland trouw.
Nederland heeft deze trouw
niet beloond. En wie ook
maar iets van de Molukkers
weet, behoort ook te weten,
dat een gegeven belofte inge
lost moet worden.
Waarchtiger beeld
Pollmann en Seleky gaan
uitvoerig in op het drama
van de Molukkers, zoals zich
dat na de oorlog heeft afge
speeld. Zij schromen niet om
een aantal heilige huisjes te
slopen en hebben daar in ie
der geval mee bereikt dat er
een waarachtiger beeld is
ontstaan, niet alleen van de
Molukker zelf, maar ook van
de stichting van de RMS, van
de verovering van Ambon
door het Indonesische leger,
aantal Molukkers meevoch
ten en van de bijkans onop
losbare problemen, die zijn
ontstaan, toen een deel van
de Molukse KNIL-militairen
naar Nederland werd overge
bracht en letterlijk en figuur
lijk in de kou kwam te staan.
Het boek geeft voorts waar
devolle infomatie over de le
vensstijl van de Molukkers,
hun opvattingen, hun reli
gieuze beleving en de gezags
verhoudingen binnen het ge
zin. Zeer lezenswaard, niet in
het minst door de eenvoud
van stijl en het kwistig ge
bruikte illustratiemateriaal.
T. VAN GRINSVEN
Tessel Pollmann en Juan
Seleky: „Istori-Istori Maluku
Het verhaal van de Mo
lukkers". Uitg. De Arbeider
spers, 24,50.
Ja, wat zijn nu eigen
lijk die Molukkers?
Soldateske houwde
gens? Potentiële terro
risten? Woestharig,
leeglopend, werkschuw
tuig? Niets van dit al
les: doodgewone men
sen zoals u en ik, alle
maal behorend tot het
subspeciës „Homo Sa-
piens-Sapiens". Van el
kaar verschillend, zoals
ieder individueel mens
verschilt van de andere
individuele mens. Eén
ding hebben zij even
wel gemeen: zij zijn
door Nederland noch
door de geschiedenis
erg vriendelijk behan
deld.
Tessel Pollmann en Juan
Seleky geven in hun,
door de Arbeiderspers
uitgegeven boek „Istori-
Istori Maluku" vrij ver
taald met „Het verhaal
van de Molukkers",een
gevarieerd beeld van de
Molukkers, in het bijzon
der van de Zuidmoluk-
kers. Daartoe hanteren
zij veelvuldig de metho
de van de mensen zelf
aan het woord laten. Zij
pretenderen dan ook niet
„geschiedenis te schrij
ven", maar slechts
„bouwstenen aan te dra
gen". Een zo'n bouw
steen is het geheime rap
port, dat de Molukse lei
der Manusama ooit ge
schreven heeft over de
Republhk Maluku Sela
tan (Republiek van de
Zuid-Molukken), zoals
die zich gemanifesteerd
heeft op Ambon en op
Ceram. Manusama laat
zich daarin uitermate
kritisch uit over de toen
malige leiders: de weifel
moedige en daardoor on
betrouwbare Soumokil,
Nanlohy en de militaire
leider Nussy. Maar Ma
nusama komt er zelf ook
niet zonder kleerscheu
ren af: anderen kwalifi
ceren hem als iemand,
die geen meningsver
schil, laat staan tegen
spraak duldt en die wei
nig heil ziet in een ge-