ïhipzet rereld aan vooravond ran totaal indere ;amenleving I Rapporten over „chip" angstvallig geheim gehouden Een boeiende serie over de onbekende, onbegrepen, angstaanjagende ontwikke ling van de "chip". Met verhalen van Klaas Goïnga, Iheo LeonS, Jef Lousberg en Henk Volirer. let schatten van de consequenties die iet introduceren van micro-elektronica iet zich meebrengt, is een sprong in het bekende. Rappe praters schreeuwen n de daken dat de microscopisch jeine schakelingen de deuren penslaan naar ongekend voorspoedige Ontwikkelingen. Daarnaast, even chtige stemmen die wijzen op tal van i die het ongecontroleerd tot isdom laten komen van de ermoderne chipstechnológie in zich irbergt. e wereld staat aan de vooravond van een intwikkeling die zal leiden tot een vezenlijk anders gestructureerde fomenleving. Is getuige van een stap foorwaarts met gevolgen die kunnen Vedijveren met de consequenties die [oogtepunten als de uitvinding van de joekdrukkunst of het leren beheersen van jktriciteit hebben gehad, wieder is overtuigd van het ^strekkende karakter van het invoeren ji micro-elektronica. De wijze waarop de Ifolgen zich zullen manifesteren zijn lorlopig nog behoudens voor een (ikele scherpziener in nevelen gehuld. i verkeren in eenzelfde situatie als een i geleden de uitvinder van de Iktromotor. De man zag met •oruitziende blik dat de grote oommachines in de fabrieken zouden ïrden vervangen. En deed wellicht een ngerwijzing in de richting van de iofzuiger. Maar niet te voorzien was dat ino 1979 in elk huisgezin pakweg dertig iktromotoren te vinden zouden zijn... el belangrijk bij het onderzoeken van de ivolgen van het op grote schaal iepassen van micro-elektronica is het ikijken van de ïrkgelegenheidsaspecten. De fnsterdamse futuroloog professor F. L. [olak verwacht dat ten gevolge van erregaande automatisering de tijd van lolledige werkgelegenheid definitief tot het jerleden behoort. „Wij zullen moeten leren jlat het ons eeuwenlang ingepompte alvinistische arbeidsethos niet langer jeldig is. Trouwens, we zullen van jongsaf 'luis en op school één ding moeten leren: feren leven in de onvermijdelijk jrbeidsloze maatschappij. En dan bedoel k per saldo", is de dreigende taal uit de lond van Polak. Jnheilspellend lemaal uit de lucht gegrepen zijn die ite beweringen niet. Het Duitse concern mens verrichtte een onderzoek naar de isequenties van het op grote schaal iruiken van chips. De resultaten van het speurwerk waren zo onheilspellend dat Siemens besloot de gegevens niet aan de openbaarheid prijs te geven. Volgens de onderzoekers is bijna de helft van alle werk in de dienstensector te formaliseren. En kan een kleine dertig procent van alle arbeid geheel geautomatiseerd worden. Een ander Duits onderzoek geeft aan dat vijf procent van de beroepsbevolking aar z binnen vijf jaar met vernieuwingen wordt i maa leconfronteerd. Over vijftien jaar zou 'e col vijftig procent van de Duitse werknemers als ki aanraking komen met de mogelijkheden ir zijd'e micro-elektronica biedt, ssiev Voorzitter Jan Brouwer van de nol dienstenbonden FNV over (de op komst >u je Eiinde golf).automatisering: „Het ieny waarschuwen voor de negatieve aspecten ïmlss 'an het 9ebruik rnaken van micro- ki llektronica zit niet °P dezelfde golflengte ïPid 's de kreten die halverwege de vorige Tw<eeuw d00r onheilsprofeten geslaakt "ti d ^den uit een hardgrondig wantrouwen itiasi legen de vooruitgang in de techniek. De i|es> Ireigende aspecten die genoemd worden tege fijn het resultaat van een heldere analyse. I indi Zoals de auto niet simpelweg een wagen is er h tonder paard, is de computer geen )orzlt Ulmachine zonder kruk. De' computer is zijn, I een autonoom apparaat dat voor de samenleving, het gezin, eigenlijk voor alles noti Qevolgen heeft", bezor gevolgen van de tweede lewefl eutomatiseringsgolf waarbij de en ho '"telligentie gedecentraliseerd wordt in et g lt,eine computers voor de je de ?®rkgelegenheid splitst Jan Brouwer in van I [wee sect°ren- Kwantitatieve en is y JWa,itafieve consequenties. „Met Ü'ekking tot de kwantiteit kun je voor de nan 'enstensector negatieve gevolgen <vt Verwachten- Tenminste een kwart van alle i ven arbeid In de dienstverlenende beroepen is r ufll aut°matiseren. Dat betekent praten T riui over honderdduizenden arbeidsplaatsen. In de kraamkamer van de chip bij Philips in Nijmegen. In een stofvrije ruimte (vandaar de opvallende werkkleding van deze jongedame) voert de mens de instructies van de door een computer bestuurde machine uit. Chips worden dus eigenlijk door chips gemaakt. Automatisering op grote schaal heeft ingrijpende gevolgen voor de aard van veel werkzaamheden en voor de structuur van de beroepsbevolking. Sommige onderzoekers kwamen tot opzienbarende conclusies. Zo opzienbarend dat de rapporten waarin de bewijsvoering voor de stellingen werd aangevoerd onder de tafel verdwenen. Het Siemens-rapport werd niet voor publikatie vrijgegeven. Een rapportage op verzoek van het Britse ministerie van industrie werd een jaar lang geheim gehouden. Kijkend naar de toekomstige structuur van de beroepsbevolking ziet vakbonds-) econoom Wim van Gelder een opdeling in drie groepen: Kleine groepen van elitaire werkers, een minderheid van hoog-gekwalificeerde werkers. Dé grote groep van meer of minder geschoolde arbeiders. Een grote meerderheid van werknemers zal werken onder condities die veel minder specifieke beroepsvereisten kennen. Hun werk zal bepaald worden door de logica van het elektronische systeem. De daarvoor gevraagde vereisten zullen vertaald worden in meer algemene eisen ten aanzien van de grotere regelmaat, discipline en aanpassings vermogen. De werklozen, een toenemend aantal. overweldigende golf micro-elektronica, zoals ook geconcludeerd wordt in het afgelopen maandag verschenen rapport van de Commissie Rathenau, die in opdracht van de regering de maatschappelijke gevolgen van de micro- elektronica heeft onderzocht. De vakbeweging heeft al voor het verschijnen van het rapport Rathenau vraagtekens geplaatst bij het nut van de activiteiten van deze adviesgroep. Jan Brouwer van de Dienstenbonden FNV stelde al voordat het rapport verscheen: „De samenstelling van de commissie is fout. Waarom heeft niemand van de vakbeweging binnen de commissie een zegje mogen doen?" Volgens hem was de adviesgroep Rathenau helemaal gericht op het economisch nut dat de micro- elektronica voor ons land zou kunnen heben. Brouwer zei onomwonden „geen enkele verwachting" te koesteren omtrent de resultaten van het onderzoek. Eén van de wapenen die de FNV heeft aangedragen om de op ons afstormende golf van micro-elektronica te beteugelen is de automatiseringsheffing. Een bedrag dat werkgevers zouden moeten gaan inleveren en waarmee kosten bestreden kunnen worden die uit het automatiseren voortvloeien. De FNV wijst dan op werkloosheidsuitkeringen voor degenen die ten gevolge van automatiseringsprojecten op straat komen te staan. En op de noodzaak tot omscholing voor een groot deel van de beroepsbevolking. Jan Brouwer: „Een vakbond kan niet tolereren dat de winsten die ontstaan door te gaan automatiseren in de zakken van de aandeelhouders verdwijnen. Het is onrechtvaardig bedrijven de winst te laten houden en de kosten ten gevolge van ontslagen, de werkloosheidsuitkeringen, af te wentelen op de Nederlandse gemeenschap". „Op dit moment kan de vakbond de automatiseringsheffing niet als een werkelijk harde eis op tafel leggen. Voor de mensen in de bedrijven blijft het bekijken van de consequenties van automatisering een erg moeilijk grijpbare zaak. De werknemers kijken aan tegen een enorme brij van theoretische verhandelingen. Maar, het is niet ondenkbaar dat de achterban over niet al te lange tijd meer bereid is de strijd aan te gaan. Als ontslagen vallen zit de vakbond met een andere achterban". Tot dusverre hebben weinigen instemming betuigd met het idee automatiseringsheffing. Alleen de socialistische voorman Joop den Uyl heeft de gedachte onderschreven. Den Uyl in zijn pleidooi: „De door de Dienstenbonden FNV naar voren gebrachte automatiseringsheffing is veel te gemakkelijk opzij geschoven. De overheid geeft miljarden uit om arbeidsplaatsen in stand te houden. Is het dan zo vreemd op plaatsen waar arbeid vernietigd wordt de subsidie in te houden dan wel aan te vullen met een heffing? Waarom wel een milieuheffing als de gemeenschap kosten moet maken voor het opvangen van de uitstoot van vuile lucht. En waarom geen heffing als de overheid kosten moet maken voor het opvangen van de uitstoot van arbeid?" Herscholing Binnen de visie van de vakbonden kunnen uit het potje automatiseringsheffing groots opgezette plannen tot herscholing bekostigd worden. Jan Brouwer pleit in dit verband voor een forse scholing, een opleiding die hij liever het etiket vorming meegeeft. „We moeten proberen te bewerkstelligen dat de gewone man kan doorzien wat om hem heen gaande is. Vroeger werd iemand op jeugdige leeftijd timmerman en hij stierf als timmerman. De jongeren van nu wacht een toekomst waarin ze herhaalde malen van beroep zullen moeten veranderen..." Daar, waar vakbondén vertraging, de mogelijkheid van bijsturing willen inbouwen, komen de vertegenwoordigers van de informatica-industrie in opstand. Want micro-elektronica is onstuimig in opmars. Bij de informaticaspecialisten overheerst de angst te laat te komen. Wordt gevreesd dat de Verenigde Staten, Japan, Groot-Brittannië en West-Duitsland zich zullen scharen rond een welvoorziene dis micro-elektronica. En dat voor Nederland aan die tafel geen plaats meer zal zijn. THEO LEONE dienstverlenende beroepen. Ten gevolge van de automatisering in de dienstverlenende beroepen kan een streep door die rekening gehaald worden". Tegenover een groot verlies aan arbeidsplaatsen in industrie en dienstensector staat het voortdurende groeien van de informatica-industrie. Computerdeskundigen zijn optimistisch wat betreft de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. En schuiven de argwaan van de vakbondslieden terzijde met de woorden: de vakbonden laten het licht alleen schijnen op de aantallen koetsiers en stalhouders die verdwijnen en gaan voorbij aan de arbeidsplaatsen in de automobielindustrie. Inderdaad, op het gebied van de micro- elektronica zijn op sommige plaatsen binnen enkele jaren tijds bijzonder goed florerende bedrijven uit de grond gestampt. Meulensteen Elektronika is daar een voorbeeld van. Tien jaar geleden pakte Gerard Meulensteen de draad op. Hij diende zijn ontslag in bij Philips en startte in de schaduw van de elektronicagigant een toeleveringsbedrijf. Meulensteen zou voortaan staan voor een firma die op bestelling tegen een vooraf vastgestelde prijs door micro- elektronica gestuurde apparatuur levert. Het driemansbedrijfje waarmee Meulensteen als 26-jarige startte, met een werkvloer van 65 m2, is inmiddels gegroeid tot een firma waar 65 Eindhovenaren werk vinden. Het bedrijfsoppervlak is met tweeduizend vierkante meter toegenomen en de omzet bedroeg vorig jaar bijna zes miljoen gulden. Opvallende mening Het succesverhaal van het bedrijf dat hij grondvestte is voor Meulensteen aanleiding zich een opvallende mening omtrent het werkgelegenheidsvraagstuk aan te matigen. In Eindhoven gewaagde hij onlangs: „Over het verschijnsel werkloosheid moet niet zoveel gesproken worden. Zoals ook niet gesproken wordt over het grote aantal personen dat dagelijks ten gevolge van ziekte of het vallen onder de WAO-bepalingen niet bijdraagt in het produktieproces. Van onze totale beroepsbevolking van vijf miljoen blijkt maar vier miljoen daadwerkelijk te werken. Ik ben van mening dat dit verzuim een gevolg is van onze mentaliteit. Een Ongekend voorspoedige ontwikkeling of meedogenloze tirannie van de techniek mentaliteit die hoort bij de welvaart die we door onze produktiestijgingen hebben gekregen. Daarom is het zinloos, wil men het werkloosheidsvraagstuk oplossen, te discussiëren over wel of geen micro- elektronica..." De visie van de man uit Eindhoven is vanzelfsprekend nogal aan de kortzichtige kant. Micro-elektronica heeft dan wel niet alles maar toch wel erg veel met werkgelegenheid te maken. Zo zal in elk geval een gigantische verschuiving van werk plaats vinden. Met aan de ene kant typistes en lassers die overbodig zijn geworden en aan de andere zijde een grote vraag naar mensen die werk kunnen oppakken in de informaticasector. Bestaat het gevaar niet veel laaggewaardeerde vrouwenbanen overbodig te maken en hooggewaardeerde mannenbanen te scheppen? En mondiaal bekeken, betekenen de verregaande mogelijkheden wat betreft automatiseren geen brood uit de mond stelen van de lage lonenlanden. De factor lonen komt immers in een geheel ander licht te staan? En dan hebben we de kwaliteit van de arbeidsplaatsen nog niet aan de orde gesteld. De micro-elektronica heeft het in zich om op alle soorten van werk een flinke invloed te hebben. Een zaak als sociaal menselijk contact zou wel eens een stap terug moeten doen. Wat nu nog aan een collega gevraagd moet worden, verschijnt in vele beroepen straks in keurige standaardletters op het beeldscherm. De levenloze computer in dialoog met de mens. Geen stoomwals Het is duidelijk dat Nederland zich niet mag laten overspoelen door een Er zal een enor me verschuiving van werk plaats vinden. Met aan de ene kant ty pistes en lassers die overbodig zijn geworden en aan de andere kant een grote vraag naar men sen, die werk kunnen oppak ken in de elek- tronica-indu- strie, zoals hier bij Siemens in Duitsland. Hoe snel de ontwikkelingen zullen gaan weet niemand", aldus Jan Brouwer. „Vast staat in elk geval dat de chips nog aanzienlijk verbeterd kunnen worden. En wat de toepassingen van de micro- elektronica betreft: het onderzoek naar het elektronisch handschriftlezen schijnt vergevorderd te zijn. Ook zijn de eerste resultaten geboekt bij het inspreken van computer-gestuurde apparaten. Als blijkt dat het mogelijk is apparaten met behulp van de menselijke stem allerlei instructies te geven, wat zal dat dan betekenen voor het verschijnsel secretaresse?" Andere gevolgen De tweede fase van het automatiseren blijkt geheel andere gevolgen te hebben dan de komst van computers in de vijftiger en zestiger jaren. Die eerste automatiseringsgolf had in hoofdzaak gevolgen voor de industrie. Brouwer: „De arbeidsplaatsen binnen de industrie konden worden overgeheveld naar de dienstensector. De huidige situatie kenmerkt zich door een sterke drang naar automatisering in de dienstensector. Aanvankelijk werd ook door de vakbonden gedacht dat het aantal aan te bieden diensten nog flink kon worden uitgebreid. Langzaam maar zeker heeft de overtuiging echter veld gewonnen dat ook het aantal arbeidsplaatsen in de dienstverlenende sector aan maxima gebonden is. Het automatiseren in de dienstensector verdient nauwlettende aandacht". „Vaak wordt gezegd: er wordt toch niemand ontslagen. Maar, ontslag is in dit geval niet het belangrijkste criterium. Enkele jaren geleden dacht iedereen nog dat de uitstoot van arbeidskrachten uit de industrie opgevangen kon worden door de i I

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1979 | | pagina 21