dlingen doo Delft
Wandelingen door Delft
Joods gezin in
Nazi- Duitsland
Erfgoed van Nederland,
boeiend grasduinen
4
l
Dagboek van Neurenberg in nieuwe
BRIEF VAN BISSCHOPPEN
OVER BIJZONDERE SYNODE
Dagboek van Neurenberg in nieuwe uitgave
Theologen „Concilium"
beleiten open dialoog
OiEKEN
LEIDSE COURANT
WOENSDAG 28 NOVEMBER 1979 PAGINA 9
^en snoer
iloedkoralen
loor Olaf J.
ie Landell
een zekere regelmaat
heidt Olaf J. de Landell ro
ans af waarvoor hij in de
K>p der jaren een leesgraag
ubliek heeft opgebouwd. Tus-
!ii de bedrijven door schrijft
ij ook korte verhalen, die hij
;lf voorlas voor de radio of
ibheeerde in tijdschriften,
ij schrijft vanuit een per-
lonlijke kijk op de dingen,
at houdt zijn werk boeiend,
ijn verhalen vertonen wen-
ngen, die niet ontstaan door
et ingrijpen van de auteur,
laar als logische gevolgtrek-
ing voortvloeiend uit de ka-
ikters van de mensen die in
jn verhalen een rol spelen,
at treft nu ook weer in de tot
n boek gebundelde reeks
erhalen, welk boek de titel
eeft meegekregen van een
an de beste verhalen, nl.
Een snoer bloedkoralen". Mo-
erne levensthema's moet men
ij hem niet verwachten. Het
i en de mensen, zoals we
ie van oudsher kennen, be-
atten voor hem stof tot schrij-
en genoeg. Men heeft in zijn
oeken, ook in deze verhalen-
undel altijd met hoogst her-
enbare mensen te doen.
V
De opstand tegen Spanje wordt o.m. geïllu
streerd met dit spectaculaire voorbeeld dat
duidelijk maakt dat de kracht van de opstan
dige gewesten voor een groot deel op zee lag.
Een vloot onder admiraal Jacob van Heems-
kerck voer in 1607 uit naar de Spaanse wate
ren om de Nederlands Indiëvloot af te wach
ten en te beschermen. Bij Gibraltar verrast hij
de Spaanse vloot volkomen en weet hij haar
met geweld te verslaan. (Detail van een schil
derij van Hendrick Cornelisz Vroom in het
Rijksmuseum te Amsterdam).
Zeer veel uren lees- en kijkplezier liggen te
wachten in „Erfgoed van Nederland", de erg
mooi, kleurrijk en op groot formaat door Rea
der's Digest Amsterdan-Brussel uitgegeven sa
menvatting van de vaderlandse geschiedenis „op
een nieuwe manier". De lange ruk van 11000 voor
Christus tot 1978 is op 350 bladzijden in negen pe
rioden verdeeld, waarvan ruim de helft (194 pagi
na's) is gewijd aan drie recente eeuwen: 1650-1770,
1770-1870 en 1870-1960. Daarop sluit in bondige sa
menvatting een alfabetische rij notities over
plaatselijke historie en monumenten aan, van
Aalburg tot Zijpe, en een korte oriëntatie over de
omvangrijke literatuur.
Overvloedig van boeiende illustraties voorzien, geeft
het boek per periode een algemene inleiding, een rij
tje jaartallen en vervolgens een telkens op twee pagi
na's afgeronde reeks artikelen en anekdoten, door
gaans zeer leesbaar en informatief, menigmaal ver
makelijk. Hoogtepunten uit de politieke geschiedenis
worden vaak benaderd vanuit het beeldend detail.
Zo komt ook het dagelijks leven aan de orde, religie,
cultuur, onderwijs, economie en emancipatie, en ook
van de koloniale historie worden fragmeneten mee
genomen.
Als verantwoordelijk hoofdredacteur voor het hele
werk tekent prof. dr A.F. Manning, terwijl als schrij
vers van de overigens anoniem gepubliceerde artike
len niet minder dan 35 namen worden genoemd.
Uiteraard is niet naar een volledige geschiedschrij
ving van (noordelijk) Nederland gestreefd: het gaat
om een keuze uit het overvloedige materiaal, en die
mag redelijk representatief worden genoemd, zij het
op onderdelen zeker aanvechtbaar (zo komt bijvoor
beeld de stormramp van 1953 er met één plaatje wel
erg mager af). Er kleven bepaald wel ook nadelen
aan eht gekozen systeem, waarbij uit de geschiedenis
een aantal stukjes op standaardmaat zijn geknipt en
uitbesteed aan allerlei auteurs, die natuurlijk ieder
voor zich hun eigen kijk op de gebeurtenissen meeb
rengen. Aldus is er van een vaste lijn, een grote vi
sie, geen sprake. Die pretentie, ook in wetenschappe
lijke zin, heeft het boek niet en de lezer kan boven
dien bij een aantal bladzijden van oordeel zijn, dat er
ook heel anders over een onderwerp kan worden ge
dacht dan de ongenoemde schrijvers doen.
Dit gezegd zijnde (en ook gewezen op de onbegrijpe
lijke slordigheid waarmee kardinaal De Jong als kar
dinaal Jansen wordt aangeduid, pag.329) is het ver-
Het Slot Zuylen bij Utrecht. Het komt voor in
'Erfgoed van Nederland', maar was tevens de
plaats waar het eerste exemplaar van dit werk
aan de Utrechtse burgemeester Vonhoff werd
uitgereikt.
der bijzonder prettig grasduinen in dit vaak schitte
rend erfgoed, dat verschillende knap geschreven
portretten bevat van zulke coryfeeën als Antonie
van Leeuwenhoek, Jacob Cats, Belle van Zuylen, Jo-
han Rudolf Thorbecke, Willem Bilderdijk en Multa-
tuli, interessante informatie over fenomenen als de
anatomische theaters, de industrieën van Petrus Re-
gout, de Zaanse Overtoom, het kind-huwelijk van
Willem II en Mary Stuart (1641), de Belgische kijk
op „den koperen konink" Willem I, de zilvervloot,
Hendrik de Cock en de Afscheiding van 1834 en vele
tientallen meer. Vele uren genoegen dus, en beter
kun je nauwelijks wensen.
J.v.H.
„Erfgoed van Nederland", redactie: prof.dr.A.F-
Manning, Uitg.: Reader's Digest-Else vier, prijs
85,-.
Elsevier haakt in op de herleefde belang
stelling voor de Tweede Wereldoorlog door
Gilberts Nuremberg Diary opnieuw uit te
geven. G.M. Gilbert is een Amerikaans psy
choloog die tot taak kreeg de verdachten in
de processen van Neurenberg vrijwel dage
lijks te begeleiden. Hij sprak dus geregeld
met figuren als Göring, Hess, Seyss Inquart,
Streicher, Jodl, Ketel, Frank, Speer, Von Pa
pen en anderen, terwijl deze zich gereed
hielden voor de behandeling van hun zaken
voor het internationale tribunaal. Onmid
dellijk na de gesprekken schreef hij de door
hen geuite meningen en opmerkingen op in
een soort dagboek en daarmee verschaft hij
ons een uitstekende karaktertekening van
de grootste oorlogsmisdadigers die levend
in handen van de geallieerden kwamen.
Het is een buitengewoon interessant boek, dat
tot op zekere hoogte inzicht geeft in de psyche
van deze mensen, die vrijwel allen (alleen
Streicher niet) een meer dan normaal intelli
gentiequotiënt hadden. Tot de opmerkelijkste
reacties behoren die, welke te voorschijn kwa
men bij het afdraaien van Duitse en Ameri
kaanse films over de concentratiekampen en de
fusilleringen, waarbij films over de concentra
tiekampen en de fusilleringen, waarbij geen
van de verdachten zijn emoties kon beheersen,
uitgezonderd Seyss Inquart, de in Nederland als
zetbaas van Hitier neergezette Oostenrijker.
Het dagboek is inmiddels dertig jaar oud. In het
Engels verscheen het al in 1949. Bij vergelijking
van deze vertaling met het origineel valt op,
dat er stukken zijn weggelaten en dat achten
we een kwalijke zaak wanneer daarvoor geen
verantwoording wordt afgelegd. Men vindt die
weglatingen op volstrekt willekeurige plaatsen
(gedeelten van gesprekken in Franks cel op 15
november, enkele testbeschrijvingen die slaan
op Keitel (17 november), een beschrijving van
de geestestoesl
den op 26 en
filosofieën vai
ken te noeme:
Ietwat merkv
voetnoten van
genomen als i
ling (van H.P
zeer goed. He
Nederlandse r
Terwijl de i
Gilbert. Uitg
Prijs 29,50.
i dat hij zijn
rwerp neemt?
Ploemp heb-
adsgezichten"
ndel uitgege-
ioor de teke-
horen tot het
/roedt tekent
jrs dat doen:
tat er op, elk
boomtakje en blaadje is genoteerd en de pannen
op de daken kun je uittellen. Het ging hem dan
ook speciaal om de topografie: zó ziet dat straat
je, dit poortje of hofje er uit en niet anders. En
dat er toch een zekere sfeer ontstaan is, ligt
voornamelijk aan het onderwerp, minder aan
de tekening. De Vroedt is een scherp waarne
mer en hij heeft oog voor speciale Delftse oud
heden zoals b.v. een poort tussen de Trompet-
straat en de Vlamingstraat, voor 'n paar witte
gevels aan de Geerweg of een achtergevel van
'n huis aan het Rietveld en het is zijn verdien
ste dat hij niet vervallen is in toeristische, afge
zaagde subjecten maar dat hij Delft van een an
dere kant bekijkt. Hij heeft ongetwijfeld een
grote liefde voor dat vrijwel onbekende oude
Delft, getuige zijn korte bijschriften die ook be
wijzen dat hij in de historie gedoken is, voor zo
ver deze nog iets over het onderwerp kan
mededelen.
Een aardig album, typografisch zeer verzorgd
met een inleiding van Mr. Ton van Daalen die
de tekenaar een „rakker van het beste soort"
noemt.
Lex de Vroedt: Wandelingen door Oud
Delft. Uitgave van Boekhandel Paagman en
Galerie Ploemp. Prijs 29.50.
■ex de Vroedt is een brigadier bij de Gemeen-
ïpolitie van Delft en hij is ook een tekenaar.
Kat ligt meer voor de hand dan dat hij zijn
ide schilderachtige stad tot onderwerp neemt?
oekhandel Paagman en Galerie Ploemp heb-
gn een aantal van zijn beste „stadsgezichten"
iten reproduceren en in een bundel uitgege-
voorzien van toelichtingen door de teke-
zelf geschreven.
Kij achten die tekeningen te behoren tot het
etere amateurs-genre want De Vroedt tekent
ttals verreweg de meeste amateurs dat doen:
Eer detaillistisch, elk steentje staat er op, elk
boomtakje en blaadje is genoteerd en de pannen
op de daken kun je uittellen. Het ging hem dan
ook speciaal om de topografie: zó ziet dat straat
je, dit poortje of hofje er uit en niet anders. En
dat er toch een zekere sfeer ontstaan is, ligt
voornamelijk aan het onderwerp, minder aan
de tekening. De Vroedt is een scherp waarne
mer en hij heeft oog voor speciale Delftse oud
heden zoals b.v. een poort tussen de Trompet-
straat en de Vlamingstraat, voor 'n paar witte
gevels aan de Geerweg of een achtergevel van
'n huis aan het Rietveld en het is zijn verdien
ste dat hij niet vervallen is in toeristische, afge
zaagde subjecten maar dat hij Delft van een an
dere kant bekijkt. Hij heeft ongetwijfeld een
grote liefde voor dat vrijwel onbekende oude
Delft, getuige zijn korte bijschriften die ook be
wijzen dat hij in de historie gedoken is, voor zo
ver deze nog iets over het onderwerp kan
mededelen.
Een aardig album, typografisch zeer verzorgd
met een inleiding van Mr. Ton van Daalen die
de tekenaar een „rakker van het beste soort"
noemt.
Lex de Vroedt: Wandelingen door Oud
Delft. Uitgave van Boekhandel Paagman en
Galerie Ploemp. Prijs 29.50.
Wereldpremières bi j
Nederlands Dans Theater
DEN HAAG Het Nederlands Dans Theater
geeft op vrijdag 7 en zaterdag 8 december voor
stellingen in het Circustheater te Schevenin-
gen, waarbij twee balletten in wereldpremière
zullen gaan: 'Folksongs' van Jiri Kylian op mu
ziek van Luciano Berio in een dekor van Wal
ter Nobbe en kostuums van Willa Kim en 'Mo
ment of reflection' van Gerald Tibbs op muziek
van Leonard Bernstein met dekor en kostuums
van Walter Nobbe. Het programma wordt ge
completeerd met Janaceks Sinfonietta in de
choreografie van Kylian.
Elsevier haakt in op de herleefde belang
stelling voor de Tweede Wereldoorlog door
Gilberts Nuremberg Diary opnieuw uit te
geven. G.M. Gilbert is een Amerikaans psy
choloog die tot taak kreeg de verdachten in
de processen van Neurenberg vrijwel dage
lijks te begeleiden. Hij sprak dus geregeld
met figuren als Göring, Hess, Seyss Inquart,
Streicher, Jodl, Ketel, Frank, Speer, Von Pa
pen en anderen, terwijl deze zich gereed
hielden voor de behandeling van hun zaken
voor het internationale tribunaal. Onmid
dellijk na de gesprekken schreef hij de door
hen geuite meningen en opmerkingen op in
een soort dagboek en daarmee verschaft hij
ons een uitstekende karaktertekening van
de grootste oorlogsmisdadigers die levend
in handen van de geallieerden kwamen.
Het is een buitengewoon interessant boek, dat
tot op zekere hoogte inzicht geeft in de psyche
van deze mensen, die vrijwel allen (alleen
Streicher niet) een meer dan normaal intelli
gentiequotiënt hadden. Tot de opmerkelijkste
reacties behoren die, welke te voorschijn kwa
men bij het afdraaien van Duitse en Ameri
kaanse films over de concentratiekampen en de
fusilleringen, waarbij films over de concentra
tiekampen en de fusilleringen, waarbij geen
van de verdachten zijn emoties kon beheersen,
uitgezonderd Seyss Inquart, de in Nederland als
zetbaas van Hitier neergezette Oostenrijker.
Het dagboek is inmiddels dertig jaar oud. In het
Engels verscheen het al in 1949. Bij vergelijking
van deze vertaling met het origineel valt op,
dat er stukken zijn weggelaten en dat achten
we een kwalijke zaak wanneer daarvoor geen
verantwoording wordt afgelegd. Men vindt die
weglatingen op volstrekt willekeurige plaatsen
(gedeelten van gesprekken in Franks cel op 15
november, enkele testbeschrijvingen die slaan
op Keitel (17 november), een beschrijving van
de geestestoestand van Hess, die genoteerd wer
den op 26 en 27 december, enkele interessante
filosofieën van Frank, om slechts enkele stuk
ken te noemen).
Ietwat merkwaardig is ook dat verklarende
voetnoten van de auteur nu in de tekst zijn op
genomen als noten van de vertaler. De verta
ling (van H.P. van den Aardweg) is overigens
zeer goed. Het boek verscheen al eerder op de
Nederlandse markt bij Strengholt in 1962.
JAN LOUWEN
Terwijl de strop hun wachtte, door G.M.
Gilbert. Uitg. Elsevier (Focus), Amsterdam.
Prijs 29,50.
Olaf J. de Landell: Een snoer
bloedkoralen. Uitgeverij BV
de Kern Bussum - 24.90.
De bisschoppen hebben een
brief over de bijzondere
bisschoppensynode ge
schreven die komend week
einde wordt voorgelezen in
de liturgische diensten. Op
deze synode, die 14 januari
onder voorzitterschap van
de paus begint, zullen de
bisschoppen overleggen
hoe in de huidige' situatie
de pastorale taak in ons
land uitgeoefend moet wor
den.
Het doel is, zo schrijven de
bisschoppen, te bevorderen
dat de kerk in ons land dui
delijk als gemeenschap naar
voren treedt. Het gaat hier
enerzijds om de collegialiteit
van de bisschoppen onderling
en met de paus en anderzijds
om de verbondenheid en
eenheid van allen binnen de
Nederlandse kerkgemeen
schap.
De brief verwijst naar wat
paus Johannes Paul:us II
schrijft in zijn encvycliek
„Redemptor Hom'inist" over
de collegialiteit die Christus
in het college van de aposte
len onder leiding van Petrus
heeft gelegd en die hij ook
aan het college van de bis
schoppen onder leiding van
Petrus' opvolger schenkt.
„Het uitschrijven van deze'
bijzondere bisschoppensynoi-
de is een uiting van het be
lang dat de paus aan de colle
gialiteit hecht", aldus de bis
schoppen.
„Natuurlijk kunnen niet alle
problemen die onze kerkpro
vincie bewegen, worden be
handeld en opgelost", zo ver
volgen de bisschoppen hun
brief. Zij hopen echter dat
door het overleg op de syno
de wegen worden gevonden
waarlangs het geloof in God,
de verbondenheid met Chris
tus en de eendracht binnen
onze kerkgemeenschap wor
den verstrekt en verdiept.
De bisschoppen verwijzen in
hun brief naar een ernstig
meningsvérschil, oongeveer
tien jaaf na dood en verrijze
nis van Christus, over de
Joodse besnijdenis en het on
derhouden van de wet van
Mozes. Op de bijeenkomst
van apostelen en oudsten in
Dertig theologen, leden
van het directie-comité van
het internationale theologi
sche tijdschrift „Concili
um" hebben in een verkla
ring als hun mening gege
ven, dat niet een onper
soonlijke juridische onder
zoeksprocedure, maar al
leen een vrije, open dialoog
ten aanzien van theologi
sche stellingen van een
„broeder-in-het-geloof" op
heldering kan brengen.
Zij geven hun verklaring,
omdat zij zijn „verbijsterd
door de kerkelijke sancties
die bepaalde theologen reeds
hebben getroffen, alsmede
door sancties die andere the
ologen momenteel boven het
hoofd hangen, met name in
Europa en Amerika.
Onder meer zeggen zij, dat
eer tot sancties wordt overge-
Jeruzalem sprak Petrus het
beslissende woord. De Heili
ge Geest had hgen daarbij ge
holpen, zo schrijven de deel
nemers naderhand.
De Nederlandse bisschoppen
zijn ervan overtuigd dat de
besluiten van de synode geen
vrucht zullen dragen als zij
niet met hulp van de Heilige
geestr tot stand komen. Zij
vragen de gelovigen om
voorbede, vooral in het
weekeinde voorafgaande aan
de synode.
„Wij zouden graag zien, aldus
gaan, rekening moet worden
gehouden met het oordeel
van andere theologen en van
geloofsgemeenschappen. Het
proces van bijval en kritiek
wordt grotendeels ter plaatse
voltrokken en dan zijn brus-
ke machtsinterventies van
elders veeleer nodeloos en
bovendien schadelijk.
Het moet mogelijk zijn op
voorposten gedurende gerui
me tijd ongestoord en vrij on
derzoek te verrichten, zich
onderweg wellicht te vergis-
de brief van de bisschoppen,
dat bij gelegenheid van de
synode allen zich richten tot
Maria, de moeder van de
Heer. Zij had een uitzonder
lijke band met de Heilioge
Geest". De bisschoppen spre
ken de hoop uit dat Maria
metr ons bidt dat de Heilige
Geest de kerkgemeenschap
in ons land bezielt. Met een
citaat uit Hand. 2 42 (Zij leg
den zich ernstig toe op de
leer van de apostelen, bleven
trouw aan het gemeenschap
pelijk leven en ijverig in het
breken van het brood en in
het gebed) en met de wens
sen en zich daarbij te laten
corrigeren door kritiek en
publikaties van anderen. Een
onverhoedse interventie van
boven af blokkeert de posi
ties en heel het vruchtbaar
rijpingsproces, aldus de ver
klaring.
Tuchtmaatregelen, zo wordt
gesteld, zijn geen geëigend
middel om een theoloog, in
geval hij op bepaalde punten
mocht falen, metterdaad te
helpen zijn standpunt te nu
anceren en evenmin om ge-
dat de Nederlandse katholie
ken volgens dit ideaal willen
leven, besluiten de bisschop
pen hun brief.
Zij hebben voor deze synode
een bijzondere voorbede voor
de eucharistievieringen laten
maken. Hierin is de bede op
genomen dat bij deze synode
vrede en eenheid aan de
kerk en wijsheid aan haar
leiders worden geschonken,
zodat zij de tekenen van de
tijd verstaan en gelovig rich
ting geven aan de vragen en
de wensen die onder de gelo
vigen leven.
lovigen te laten beseffen wat
serieus zoeken naar waarheid
in liefde betekent. De onder
tekenaars zijn tenslotte van
mening, dat in de zaak van
hun collega Edward Sehille-
beeckx, de kerkelijke over
heid die in het openbaar
de rechten van de mens ver
dedigt ook zelf binnen de
kerk deze rechten dient te
eerbiedigen, met name ten
aanzien van het Romeinse
„colloquium" waarvoor hij is
uitgenodigd.
De televisieserie Holocaust
heeft er voor gezorgd dat er,
35 jaar na de oorlog, weer een
enorme belangstelling is ont
staan voor de jodenvervolging.
De televisieserie zorgde tevens
voor een grote stroom her
drukken en nieuwe uitgaven
van boeken over dit onder
werp.
Valentin Senger vertelt in
„Met de bijl boven het hoofd"
het verhaal over zijn familie
in Nazi-Duitsland. Het ver
schil met de meeste verhalen
is echter dat dit joodse gezin 12
jaar lang uit de handen van de
Gestapo kon blijven. Dat dit
met veel moeilijkheden en
wonderlijke spelingen van het
lot gepaard ging, vertelt Sen
ger in een boeiend relaas dat
begint wanneer zijn ouders in
1908 uit het tsaristische Rus
land moeten vluchten wegens
illegale activiteiten en zich
vestigen in Duitsland. Eerst in
Berlijn en later in Frankfort
worden zijn ouders lid van de
communistische partij. Sengers
moeder had al snel in de gaten
dat Duitsland voor joden geen
paradijs was. Zij gebood dan
ook de kinderen niet te koop
te lopen met het feit dat ze
jood waren. Het gezin verloo
chende echter de afkomst niet
en volgde alle traditionele
joodse gebruiken. Nadat in
1933 Hitier aan de macht
kwam, werd het voor joden en
communisten in Duitsland
steeds moeilijker. Zij die het
konden betalen emigreerden,
maar de meesten stonden bloot
aan de terreur van SA en SS,
vooral nadat in 1935 de Neu-
renberger rassenwetten van
kracht werden. Het gezin Sen
ger onttrok zich aan de ver
plichtingen die joden werden
opgelegd, zoals het aannemen
van de joodse voornamen Sa
rah voor vrouwen en Israël
voor mannen. Moeilijker was
het met de godsdienst. Een be
grijpende politieman veran
derde hun godsdienst in het
persoonsregister, daarmee
voor zichzelf een groot risico
nemend. Uit het boek van
Senger blijkt overigens dat
niet alle Duitsers aan de lei
band van het nationaal-socia-
lisme liepen. De buren van het
gezin wisten alles van de af
komst van de familie en ook
twee artsen die Senger in de
oorlog onderzochten en die
door de rituele besnijdenis da
delijk zagen dat ze met een
jood te doen hadden hielden
hun mond. Aan de andere
kant waren er natuurlijk de
fanatieke jodenhaters waar
voor de grootste voorzichtig
heid was geboden.
Het gezin bleef overigens niet
alle leed bespaard. In 1943
overleed Sengers moeder die
al een hele tijd ongeneeslijk
ziek was. Ook de broer van
Senger overleefde de oorlog
niet. Hij kwam tijdens de laat
ste maanden van de oorlog om
in de Wehrmacht waarvoor hij
was opgeroepen.
Valentin Senger. „Met de
bijl boven het hoofd". Uitge
verij De Kern, Bussum.
Prijs: 24,90.
Korte
metten
Leider onderzoek: Lijkwade
van Turijn is echt
De Amerikaanse geleerde Thomas D'Muhala heeft in
Woonsocket (Rhode Island) verklaard er op grond van
zijn onderzoekingen van overtuigd te zijn, dat in de
Lijkwade van Turijn inderdaad het lichaam van Chris
tus gewikkeld is geweest.
D'Muhala, president van „Nuclear Technologies Corp."
heeft de leiding gehad van een onderzoekscommissie van
veertig wetenschappers die een jaar lang de echtheid van de
Turijnse lijkwade heeft nagegaan.
De afdruk van gezicht en lichaam op het doek is afkomstig
van een bepaalde straling, die gedurende tweeduizendste
deel van een seconde van alle delen van het lichaam is uit
gegaan, aldus D'Muhala.
De onderzoekscommissie had geconstateerd, dat het in de
lijkwade gewikkelde lichaam gekruisigd werd, een diepe
bloedende wonde in de zijde en talrijke zware verwondin
gen aan het hoofd heeft gehad. Bovendien zijn er 120 gesel
slagen toegediend. Deze resultaten komen overeen met de
gegevens uit het evangelie. Volgens D'Muhala is het nu aan
de sceptici „het bewijs te leveren", dat de Lijkwade van Tu
rijn niet echt is.
Staf en studenten van de hogeschool voor oecumeni
sche studiën te Bossey in Zwitserland hebben in een
brief een beroep gedaan op premier Van Agt en minis
ter Scholten van Defensie om onmiddellijk alles in het
werk te stellen om een einde te maken aan de ontwik
keling en produktie van nieuwe vormen en systemen
van kernbewapening. Afschriften zijn gestuurd aan de
Kamerfracties van P. v. d. A., CDA en VVD. De stu
denten zijn afkomstig uit vijfendertig landen. Zij zeg
gen naar Nederland te schrijven vanwege de Neder
landse pogingen om de nucleaire bewapening in te per-
ken en uiteindelijk af te schaffen.
Het Hoger Katechetisch Instituut te Nijmegen heeft in sa
menwerking met De Horstink in Amersfoort het dossier
„Bevrijdingskatechese" uitgegeven. In een aantal studies
wordt ingegaan op vragen van leerlingen in het voortgezet
onderwijs („Waarom hebben we godsdienst? Wat moeten
we er mee?") en van katecheten en godsdienstleraren
(„Wie is er bij gebaat, dat er godsdienstles wordt gegeven?
Waar zijn de leerlingen mee gediend?"). Het dossier werd
samengesteld door F. Eijkman en J. van Lier.
De prefect van de congregatie voor de evangelisatie
van de volken, kardinaal Angelo Rossi, is in zijn hoe
danigheid van bijzondere afgezant van de paus bij het
internationale missiecongres naar Manilla op de Filip
pijnen vertrokken. Het congres begint zaterdag 8 de
cember. Kardinaal Rossi maakt een tussenlanding in
India, waar hij de steden Goa, Bombay, Nieuw Delhi
en Bangalore zal bezoeken.
De Evangelische Kerk in Duitsland (EKD) heeft ruim vijf
tienduizend gulden gegeven aan het Patriottisch Front van
Zimbabwe-Rhodesië. Het geld is bestemd voor de bestrij
ding van de onkosten als gevolg van deelneming aan het
Rhodesië-overleg in Londen. De Verenigde Evangelisch-
Lutherse Kerk in Duitsland (VELKD) en de Lutherse
Kerk van Zweden hebben elk ook ruim tienduizend gul
den voor dit doel beschikbaar gesteld. Het Patriottisch
Front is de enige delegatie in Londen, die de onkosten niet
uit belastinggeld kan betalen. De Wereldraad van Kerken
heeft eerder al zeventigduizend gulden voor dit doel be
schikbaar gesteld. De giften worden gezien als ondersteu
ning van een vreedzame oplossing van het conflict in Rho-
desië.
