Zo wordt een spel geboren
Speciale
kinderen
krijgen
speciaal
speelgoed
et iedereen zal stilstaan bij.
t arbeidsintensieve
bricageproces van de ons zo
rtrouwde
zelschapsspellen. Tussen het
- een geniale ingeving of
n rationele analyse tot en
et de ingebruikneming van
n spel in de huiskamer ligt
n lange en vaak moeizame
;g. Vele specialisten pijnigen
:n hersenen over een nieuw
el en aan de feitelijke vorm
|t een maandenlang
iderzoek ten grondslag. In de
briek wordt een spel in
kaar gezet met behulp van
'avanceerde machines en
ensenhanden. In de
ederlandse Spellenfabriek
'n dertigduizend per dag, in
erhonderd verschillende
tvoeringen met meer dan
erduizend aparte
iderdelen. Bij het lezen van
iderstaande levenscyclus van
n doorsnee gezelschapsspel
ordt de vraag beantwoord of
*n spel nou werkelijk zo duur
k nieuw spel begint bij een idee.
"as heeft iemand ineens de inspi
re voor een totaal nieuw spel,
aar meestai is net een moderne
onderduiker die in de oorlogsjaren
Stratego bedacht of de werkloze
econoom, die in het door de crisis
geteisterde Amerika het Monopolys-
pel ontwikkelde. Meestal is het ech
ter een professionele spelontwikke-
laar van de researchafdeling van
een spellenfabrikant. Deze beroeps
mensen zijn continue bezig met het
rationeel benaderen van nieuwe
consepten, terwijl ze met argusogen
de recente maatschappelijke ont
wikkelingen volgen en zich laten
leiden door degelijke marktonder
zoeken.
De vormgevers
Als een spel het embryonale stadi
um heeft doorstaan, buigen in eerste
instantie de vormgevers en illustra
toren zich over het concept. Zij
brengen het idee tot leven en geven
er een bepaalde vorm aan. Dan
wordt er een proefmodel gemaakt,
dat aan een aantal experimenten
wordt onderworpen om de toe
komstverwachtingen te bepalen: is
het een leuk spel?, kan het worden
gemaakt voor een redelijke prijs? en
zal het aanslaan? Als een model
deze tests heeft doorstaan wordt de
definitieve vorm bepaald. De afme
tingen en de indeling van de doos,
de vorm en de kleur van de onder
delen, kortom de algehele visuele
presentatie. Tot slot wordt er een
naam verzonnen, die ook buiten de
grenzen geen taalkundige proble
men mag opleveren en iets vertelt
over de aard van het spel. Vervol
gens worden de spelregels geredi
geerd. Deze moeten zo nauwkeurig
maar bondig mogelijk zijn om elk
misverstand over het spel uit te
sluiten en iedere eventuele onduide
lijkheid te verhelderen.
In de fabriek wordt het idee in con-
creto gerealiseerd. Het karton wordt
tot speelborden en dozen verwerkt.
De dozen worden met de verschil
lende componenten gevuld, verpakt
en opgeslagen.
Aan de kwaliteit en duurzaamheid
van de doos moeten hoge eisen wor
den gesteld. Als de doos het na ver
loop van tijd begeeft, raken de on
derdelen zoek en is de lol spoedig
van het spel af. Het karton wordt
speciaal gemaakt voor de spellenfa-
brieken en is van hoogwaardige
kwaliteit. Er wordt veelal het zoge
naamde grijsboard gebruikt, dat niet
kan kromtrekken en vochtvrij
wordt opgeslagen. De dozen worden
tegenwoordig machinaal vervaar
digd. Volautomatische stansmachi-
nes bewerken de vellen karton tot
deksels en dozen in een maximale
capaciteit van twaalfduizend per
dag. Vervolgens gaan de gestanste
vellen in een andere machine, die
de zijkanten vouwt en de hoeken
vastlijmt met een speciaal soort
tape. Een andere productielijn plakt
de veelkleurige etiketten op de do
zen. Volgens het offset procédé wor
den de etiketten gedrukt. Tenslotte'
krijgen de dozen en deksels een dun
vernislaagje om de levensduur de
verlengen.
Het speelbord
Een speelbord mag niet kromtrek
ken, want dat komt de spelvreugde
niet ten goede: de pionneties zouden
immers omvallen. Op de kartonnen
matrix wordt met een speciaal soort
lijm het eigenlijke speelveld en de
onderkant aangebraent. Een bepaal
de machine brengt de scharnier aan.
meestal van linnen, omdat het bord
honderden malen moet kunnen
worden opengeklapt zonder te bre
ken. Goedkopere uitvoeringen heb
ben alleen een vouw als scharnier,
wat de levensduur natuurlijk niet
ten goede komt. Ook hier geldt: alle
waar naar zijn geld.
Niet alle onderdelen worden in de
fabriek gemaakt. Een groot deel er
van wordt door gespecialiseerde
toeleveringsbedrijven in binnen- en
buitenland vervaardigd. De onder
delen zijn van verschillende types
en materiaal. Hout en plastic wor
den het meest gebruikt voor de fa
bricage van dobbelstenen, pionnet
jes, blokken, fiches en andere com
ponenten. Het vullen van de dozen
gebeurt met de hand. De Neder
landse Spellenfabriek maakt onge
veer vierhonderd verschillende
spellen. Daarvoor zijn meer dan
vierduizend verschillende onderde
len nodig. Een dergelijke verschei
denheid aan materiaal zou nooit
machinaal tot ordentelijke spellen
verwerkt kunnen worden. De fa
briek maakt dertigduizend spellen
per dag. Hiervoor zijn vier rijen in
pakkers en inpaksters nodig, die
met rappe handen de dozen vullen:
eerst het plastic interieur, dan de
onderdelen en het speelbord en ten-
slotte het garantiebewijs.
De laatste hand
Als de dozen gevuld zijn worden ze
machinaal verpakt in doorzichtig
folie. De puzzles met deksel en al.
Van de spellen wordt alleen de doos
afgedekt om de winkeliers in staat
te stellen nieuwsgierige kopers de
inhoud te tonen zonder het folie te
verbreken. Het 'folievlies' heeft nog
een andere functie: de doos wordt
hermetisch afgesloten, zodat geen
pionnetje, fiche of dobbelsteen zoek
kan raken tijdens de lange weg naar
de klant. Om de spellen nog eens
extra te beschermen worden ze nog
eens extra verpakt in groepen van
drie of vier. Daarna verhuizen de
gezelschapsspellen naar het immen
se magazijn, in afwachting van ver
zending. Via de expeditieafdeling
worden de eindproducten naar alle
uithoeken van de wereld verzon
den. Meer dan de helft verdwijnt
over onze landsgrenzen.
Vanaf het voorjaar groeit de voor
raad langzaam tot ongeveer drie
'miljoen spellen om in de piekmaan-
den van verzending september
en oktober aan alle vraag in de
gehele wereld te kunnen voldoen.
Boos wordt mevrouw Diekstra als
zij terugdenkt aan het bezoek, dat
zij met haar collega onlangs bracht
aan een instituut voor geestelijk ge
handicapte kinderen. „Toen we de
hoofdleidster vroegen waarom de
kinderen met plastic speelgoed
speelden, zei ze dat die kinderen het
verschil toch niet merken. En dan
te bedenken, dat als je bijvoorbeeld
zo'n auto van hardplastic vernielt er
van die scherpe stukken overblij
ven. In de handen van die kinderen
zijn dat je reinste stilletto's."
De collectie speelgoed bestaat uit
een grote sortering voor kinderen
met verschillende handicaps. Zo zijn
er speciale poppen voor autistische
kinderen. Autistische kinderen héb
ben moeilijkheden in het maken
van contact met de buitenwereld.
Ze zijn sterk in zichzelf gekeerd.
Met deze zeer beweeglijke poppen
zouden deze kinderen in staat zijn
om zich althans tegenover de pop te
uiten. Volgens ervaringen van me
vrouw Diekstra zijn er soms verras
sende resultaten mee bereikt
Een stuk speelgoed is speciaal ver
vaardigd voor kinderen die zich
moeilijk kunnen concentreren. Het
is een wagentje, dat zo geconstru
eerd is, dat de wielen telkens lijken
om te vallen. Vplgens mevrouw
Diekstra is dit voor kleine kinderen
Een collectie
aangepast
speelgoed
voor
bijzondere
kinderen.
Mevrouw
Diekstra
tussen het
door haar
itworpen en
gemaakte
speciale
aangepaste
speelgoed.
zo intrigerend, dat ze hun ogen er
niet vanaf kunnen houden. En dat
is nu juist de bedoeling.
Een ander stuk speelgoed stelt een
eendje voor. Aan een stok en voor
zien van wieltjes kan een kind het
beest voortbewegen. „Heb je wei
eens geprobeerd om aan een blind
kind uit te leggen, hoe een eend
waggelt?" vraagt mevrouw Diekstra
„Geef hem dit beest in handen en
hij voelt het." Gevraagd waarom
een sjoelbak deel uitmaakt van de
collectie legt ze uit, dat ze onlangs
op een blindencongres in Duitsland
was. In dat land was het sjoelen tot
voor kort onbekend, maar blinde
kinderen hebben al fantastische er
varingen ermee opgedaan. „Men
vertelde mij, dat blinde kinderen
dezelfde prestaties kunnen leveren
als ziende. Door belletjes te bevesti
gen in de verschillende vakken ho
ren zij zelf hoeveel punten ze sco
ren."
Fijne beweging
„Voor motorisch gestoorde kinderen
kan een vingerpopje een prima aan
leiding zijn om de fijne bewegingen
te oefenen. Veel gehandicapten zijn
niet in staat om een blokken toren
te bouwen. Zijn ze halverwege, dan
gooien ze al gauw per ongeluk het
bouwsel om. Daarom hebben wij
blokken laten maken, die voorzien
zijn van magneten. Is een blok dan
éénmaal opgestapeld, dan kan het
niet zo gauw meer worden omge
gooid."
Een levensgroot speelgoedbeest op
wielen, dat deel uitmaakt van de
collectie, ziet er wat vreemd uit.
Mevrouw Diekstra geeft hiervoor
de verklaring. „Het beest is bedoeld
om op te zitten en te rijden. Ieder
gezond kind kan het daarvoor ge
bruiken. Maar door het zitje heel
breed en laag te maken, kan ook
een kind met evenwichtstoornissen
er zonder gevaar mee spelen."
Een ander voorbeeld van veilig
speelgoed is een karton met gaten.
Door gekleurde veters door de ga
ten te halen wordt het borduren
aangeleerd zonder een naald te hoe
ven gebruiken. Eenvoud en vin
dingrijkheid zijn in het speelgoed
voor gehandicapten veelal syno
niem.
Met enige trots toont mevrouw
Diekstra houten letters. „Deze let
ters zijn een uitstekend didactisch
middel. Blinde kinderen kunnen zo
een idee krijgen van hoe letters er
uit zien. Voor hen is het tasten de
enige manier. Maar de letters zijn
ook uitstekend geschikt voor dy
slectische kinderen (kinderen die
„woordblind" zijn.). Door te spelen
met tastbare letters leren ze ermee
omgaan."
Veel kritiek heeft mevrouw Diek
stra op het moderne speelgoed. ..Ik
vind het verschrikkelijk. Er wordt
geen enkel beroep meer gedaan op,
de fantasie van de kinderen. Een
spelletje als mastermind wordt zelfs
tot een computertje gemaakt. Dan
hoef je ook niet meer na te den
ken."
„En dan al dat militaire speelgoed.
Ik vind best, dat je een kind moet
voorbereiden op het latere leven,
maar uit principe leveren wij geen
oorlogsspeelgoed. Het enige bij ons,
dat kan schieten is een kruisboogje
met een rubberen zuigertje als punt.
Mevrouw Diekstra kan zich echt
opwinden over de oppervlakkigheid
in het denken van sommige hande
laren in speciaal speelgoed. „Laatst
ontmoetten we op een beurs in
Utrecht een man, die kleurloos
speelgoed voor blinden aanbood.
Die man vond het.niet nodig om er
kleur aan te geven, omdat het voor
blinde kinderen toch niet geen ver
schil maakt. Zo'n man denkt er niet
bij na, dat het kind wel eens met
een ziend vriendje/vriendinnetje of
broertje of zusje kan spelen. Om een
paar centen te besparen drijft zo ie
mand uit onnadenkendheid de blin
de kinderen in een isolement."
speelgoed voor gehandicapte kinderen moet ook voor gezonde
'Aderen aantrekkelijk zijn. Dat is ons uitgangspunt." Mevrouw
larin Diekstra vertelt enthousiast over haar werk voor een
drijf in Voorschoten, dat gespecialiseerd is in aangepast
elgoed.
i een betonnen bedrijfspand, weggescholen achter een groot
t»h- en carrybedrijf, is zij vaak zes dagen in de week bezig om
ciaal speelgoed te verkopen. Het klinkt allemaal erg zakelijk
l dat is het ook. Maar het verschil met een „gewoon" bedrijf zit
ierin, dat mevrouw Diekstra en haar collega de heer P. H. van
st al vier jaar lang hun werk doen zonder hiervoor een salaris te
^tvangen.
zonder idealisme kan dit be-
niet bestaan." legt zij uit. „Als
van de opbrengst van de verkoop
dan zou het speelgoed veel
luur worden. Zelf verkeer ik in
gelukkige omstandigheid, dat
jn echtgenoot een redelijk inko-
geniet. Mijn collega geeft auto-
lessen om in zijn onderhoud te
f- Iprzien. Er zit wel geld van mij in
Jt bedrijf, maar ja, de winst ge-
liken we voor de Aankoop van
we materialen."
Sngageerd geeft ze tekst en uitleg
Ie showroom. „Struikel niet over
:oelen. Die staan er nog van gis-
ivond. We geven hier namelijk
[elmatig lezingen aan allerlei
«pen, zoals bezigheidstherapeu
ten of studenten van de Haanstra."
(Opleidingsschool voor kleuterleid
sters in Leiden. Rondkijkend in de
showroom valt het niet meteen op,
dat het geen gewone uitstalling van
spellen en spelletjes is. Eerst bij na
dere beschouwing blijkt wat er nu
zo speciaal aan het speelgoed is.
Veiligheid
„Een eerste vereiste bij speelgoed
voor geestelijk gehandicapte kinde
ren is de veiligheid. Als er ook maar
iets scherp aan is, zal dat vroeg of
laat verwondingen geven. Al het
materiaal dat wij hier aanbieden is
absoluut veilig. Het is gifvrij en het
houten speelgoed is stomp en glad
afgewerkt"
