DEZE WEEK IN DE BIOSCOPEN
'Hair'nog steeds
in drukwekken d
Het Hollandse landschap
van Jan van de Velde in
galerie E. de Keuning
Spionagefilm met
lawine-climax
Milieuvervuiling a ia
LJohn Frankenheimer
mm
En Verder
LEIDSE COURANT
VRIJDAG 16 NOVEMBER 1979 PAGINA 9
Een ets uit de serie „Ruïnes en landschappen" van Jan
van de Velde
VOORSCHOTEN In de
jaren na 1600, toen de ker
kelijke kunst aan beteke
nis verloor, kwam er een
ontwikkeling in de prent
kunst om kleine stukken
te maken. Gravures en et
sen met voorstellingen
van de gewone dagelijkse
LIDO I Hair (12) met
John Sacage en Beverley
d'Angelo. Regie: Milos
Forman.
Nadat iedereen er z'n ver
bazing over had uitgespro
ken dat de Tsjechische re
gisseur Milos Forman tien
jaar na het grote succes
van de rock-musical „Hair"
met een verfilming zou ko
men, is sinds de vertoning
in Cannes van die film ie
dereen nog verbaasder.
Forman bleek namelijk op
een erg intelligente manier
van dat theaterfenomeen
dat zo typisch bij de eind
zestiger jaren hoorde, een
amusante, boeiende en
zelfs indrukwekkende film
gemaakt te hebben.
Natuurlijk is „Hair" nauwe-
J lijks los te koppelen van de
j hippie-beweging de „flower
I power" en het protest van
I toen. Maar Forman liet al
eerder weten dat eigenlijk
niemand meer wist waar het
in die legendarische musical
om ging. Vandaar dat hij sa
men met scenarioschrijver
Michael Weller een nieuw
script heeft gecreëerd, dat
strakker verloopt dan toen
voor het toneel nodig was en
dat toch de nostalgie naar en
de sfeer van die dagen be
houdt. Dat is het verhaal van
de hippies in hun „eigen"
Central Park, en de platte
landsjongen Claude die nog
even in New York de bloe
metjes buiten komt zetten
voor hij af moet reizen naar
Vietnam. Hij trekt met hen
op, wordt verliefd, maar aan
die voor hem bevrijdende pe
riode komt èen eind als hij
zich in Nebraska gaat melden
voor zijn opleiding. Zelfs
daar willen zijn hippie-vrien
den, die hun eigen diensto-
proep verbrand hebben, hem
via een prachtige truc nog
overtuigen niet te gaan. Tot
het zeer navrante slot er op
volgt.
De naam van Milos Froamn
is nadat hij in Amerika
terchtkwam bij het grote pu
bliek pas doorgedrongen toen
hij „One flew over the cuc
koo's nest" maakte. Het
merkwaardige is dat „Hair"
qua filmstijl eigenlijk veel
meer aansluit bij zijn Tsjechi
sche films (Liefde van een
blondje, Peter en Pavel) en
zijn eersteling in Amerika
„Take off". Hetzelfde speelse
en knappe arrangeren van
visuele grappen en beelden
van mensen, die zo van de
„candid camera" zouden
kunnen zijn. Daarnaast
maakt Forman op een meer
dan Amerikaanse manier het
fenomeen „musical" tot film.
De songs en de dansen wor
den niet vastgelegd op één
vast punt, maar zwerven van
de ene openlucht-lokatie
naar de andere, ideaal visu
eel versmolten met het film
verhaal. „I got life" komt
komt op de dinertafel van
een rijke familie tot leven via
een brutaal borden en glazen
Treat Williams als hippie Berger, die zingt en danst op de dinertafel van een rijke
New Yorkse familie
opzij schoppende William
Treaty. „lts easy to be hard"
krijgt een hele rechtstreekse,
onversierde vertolking van
Cheryl Barnes als burgerlijk
meisje dat haar uit het -huwe
lijk weggelopen zwarte hip
pie-man toezingt, er wordt op
graszoden gedanst
alsof het de meest perfecte
planken van Broadway zijn.
Uitbundig in eerste instantie,
met prima beeldgrappen als
de „vliegende" huwelijksscè
ne en de dansende politie-
paarden, maar Forman
bouwt naar een andere toon
toe. Als uiteindelijk dat ver
trek naar Vietnam gaat ge
beuren, is de film bijna onge
merkt een zeer serieus anti-
oorlogsprotest geworden. Met
zo'n sterk einde, dat je volko
men ondet de indruk de bio
scoop verlaat.
MILO
LUXOR Prophecy (16) met
k Talia Shire en Robert Faxworth.
Regie: John Frankenheimer.
Als regisseur John Frankenheimer
een film gaat maken over milieu
vervuiling en David Selzer (van
„The omen") het scenario schrijft,
dan kan je verwachten dat er iets
anders uit de bus komt dan de
doorsnee „waarschuwende film".
De eerste beelden van de film
„Prophecy" hebben al iets onheil
spellends, maar dan lijkt het even
of we te maken krijgen met het
verhaal van een gewetensvol arts
van de volksgezondheid in de gro-
ile j te stad'
ta* Niets is minder waar, want als de arts
aoi met echtgenote naar Maine wordt ge-
stuurd om te onderzoeken waarom de
Indianen daar zo gekant zijn tegen de
cri uitbreiding van een daar gevestigde
papierfabriek gebeuren de meest ver-
schrikkelijke> dingen.
I Niet alleen dat het tot een handge-
I meen komt tussen Indianen ert hou-
I thakkers, de arts ontdekt dat het ge-
I bied vol reusachtige zalmen en bui-
I ten proporties grote kikkerwijfjes zit.
I De oorzaak blijkt dan te zijn, dat de
I papierfabriek al jaren methyl-kwik
in het water loost, wat het grote aan
tal misvormd geboren kinderen on
der de van vis levende Indianen ver
klaart. Dramatisch element daarbij is
dat de in verwachting zijnde echtge
note van de arts ook van die vis ge
geten heeft, een detail dat later in de
film maar vergeten wordt, misschien
wel om David Selzer in de gelegen
heid te stellen om nog een vervolg te
schrijven.
Het methyl-kwik heeft ook voor een
verschrikkelijk bloeddorstig monster
gezorgd, waar King Kong nog maar
een lief sentimenteel aapje bij is. En
dan merk je wat een regisseur als
Frankenheimer, door suggestie en
rappe montage met zo'n plotseling re
gelrechte griezelfilm kan doen. Het
monster krijg je niet of nauwelijks te
zien de kermende monster-baby
wèl maar door close-ups van de
doodangstige hoofdfiguren, onder wie
Francis Ford Coppola's zuster Talia
Shire als de doktersvrouw, wordt zijn
voortdurende aanwezigheid voelbaar
gemaakt tot het moment dat men
zich zwemmend tracht te redden, wat
duidelijk studiowerk is en eigenlijk
jammer van de knap opgebouwde
spanning daarvoor.
John Frankenheimer's „Prophecy" is
een handig als griezelthriller verpak
te waarschuwing tegen de wijze
waarop sommige industrieën met ons
milieu omspringen. Vakkundig en
spannend gemaakt en als „amuse- Armand Assante, Victoria Racimo en Robert Fox-
mentsfilm" verpakt. worth, uitgeput na hun vlucht door het oerwoud.
CAMERA Gejaagd door de wind (12)
Kwaliteitsfilm uit de oude doos met onder an
deren Clark Gable en Vivien Leigh (reprise,
vierde week).
LIDO II Aliën (16) Meer griezelfilm dan
een produkt uit de science-fictionkeuken. De
bemanning van een ruimteschip wordt bijna
uitgeroeid door een onverwoestbaar monster.
Boordevol technische trucs en imposante decors
(vierde week).
LIDO III Die Ehe der Maria Braun (16)
Intrigerende film van Fassbinder waarin Han
nah Schygulla als Maria Braun het „Wirt-
schaftswunder" van Duitsland cynisch symboli
seert (vierde week).
STUDIO Grijpstra en de Gier (12) Natio
nale speelfilm die een oer-Amsterdamse sfeer
ademt. Met een uitbinkende Rijk de Gooijer en
een minder overtuigende Rutger Hauer (negen
de week). In de middagvoorstelling: Kiss in at
tack of the phantoms (a.l.) met de popgroep
Kiss (derde week).
TRIANON Kort Amerikaans (16) Brave
verfilming van het beroemde boek van Jan
Wolkers met sterk acteerwerk van Derek de
Lint. De film speelt in het Leiden van de
Tweede Wereldoorlog en is daarom alleen al de
moeite van het bekijken waard (zesde week).
REX Sex-Movie Special (16) Sexwerk.
Alleen voorbehouden aan de liefhebber.
EUROCINEMA I (Alphen aan den Rijn)
Gejaagd door de wind (12) Zie Camera.
EUROCINEMA II (Alphen aan den Rijn)
The Wiz (a.l.) Negermasical met Michael Jack
son en Dianne Ross.
EUROCINEMA III (Alphen aan den Rijn)
Escape to Athena (16) Tegenvallende specta-
kelfilm met tal van topacteurs. Roger Moore
treedt zwak op als Duitse kampcommandant,
die het toezicht houdt op een groepje gevange
nen die een kunstschat willen veroveren en en
passant de bezetters maar even uitroeien.
dingen, bestemd om door
de burgerij te worden ge
kocht
Het portret, het stilleven en
het landschap bleken toen
bijzonder populair. Vooral
de landschapsprenten gin
gen grif van de hand, want
er deed zich in de grafische
kunst een verandering voor^
die het publiek op prijs stel
de. Het gefantaseerde, on-
Hollandse landschap, met
valleien, rotspartijen en be
ken, maakte plaats voor het
sobere, stille Hollandse pol
derlandschap. Het herken
bare „buiten", zonder druk
te, waar het goed toeven
was.
Door de toenemende drukte
in de steden, verlangde de
burger van de 17e eeuw, in
zijn vrije tijd naar de rust
van het platteland. Dat men
aan deze uitstapjes naar bui
ten een aandenken wilde
hebben, blijkt uit de vele
landschapsprenten die de ti
tel kregen: „Plaisante plae-
ten.of „Plaisante lant-
schappen.en dan volgde
een serie van gezichten rond
een of andere stad. Sommige
topografisch juist, andere
met vrijheden van de kun
stenaar.
Bij galerie De Keuning aan
de Molenlaan 2 te Voorscho
ten zijn op zondag 25 no
vember van 12 tot 17 uur en
daarna gedurende de maand
december iedere vrijdag en
zaterdag van 11-17 uur, oude
prenten te zien en te koop,
van landschappen van ver
scheidene grafische kunste
naars uit de 17e en 18e
eeuw. Centraal in deze ten
toonstelling staat de figuur
van Jan van de Velde.
Landschapsgraveur- en etser
bij uitnemendheid.
Hollands
Jan van de Velde, die leefde
van ongeveer 1593 tot 1641,
was een zeer belangrijk gra
veur en etser van landschap
pen. Speciaal het Hollandse
landschap. Het aantal door
hem gemaakte platen is
enorm. Series van 18 en 36
platen zijn geen uitzonde
ring. Ondanks de onbekend
heid van de juiste datum van
zijn geboorte en overlijden,
weten wij nog vrij veel van
Van de Velde's afstamming
en opleiding. Jan van de
Velde was een zoon van de
calligraaf Jan, die in 1567
zijn geboortestad Antwerpen
verliet, wegens de Spaanse
belegering, en zich vestigde
in Rotterdam.
Om in zijn levensonderhoud
te voorzien werd hij spij
kersmid. Later schoolmees
ter in de schoonschrijfkunst.
Hij stuurde in 1613 zijn zoon
Jan naar meester Jacob Ma
tham in Haarlem om er de
graveerkunst te leren. Ge
tuige brieven die de vader
naar zijn zoon stuurde, had
de familie Van der Velde
het niet breed. Herhaaldelijk
schrijft vader dat hij bepaal
de boeken te gelde heeft ge
maakt teneinde zijn zoon
aan geld te helpen. In een
brief, gedateerd 16 septem
ber 1617, spoort hij Jan aan
snel de meesterstitel in de
graveerkunst bij het Haar
lemse Gilde te behalen.
„Ick en U moeder zullen U
binnen 14 dagen naer belofte
comen besoecken. Sy seynt
U by desen naer belofte 4
gul. 1st. 'twelck is in de spe-
tie een duckaetken, twelck
zooveel doet. Houdt U geld
wel te rade. De costen vallen
groot en myn neringhe is
cleyn, doet derhalve U beste
en maeckt dat ghy van dit
jaar meester int yser wordt,
om te connen teekenen en
snyden uyt U selven 'tgene
U te vore soude mogen co-
men, want anders U snyden
niet veel te beduyden en
soude hebben. De konst van
inventeren is beter dant na-
ermaken en copieren. Voor
de reste, vreest de Heere en
houdt u deuchdelyk, zoo salt
u welgaen en suit van de
vromen geacht worden en
Gode. U moeder, susters en
broeders doen u zeer groete.
U vader, Velde".
Manier
Met deze aansporing van va
der Van de Velde uit 1617
dient zich een moeilijkheid
aan, die nooit is opgelost.
Immers, er zijn in 1615, 1616
en 1617 al series landschap
pen bekend van de hand
van Jan van de Velde. Dat
wijst er op dat hij al vóór het
behalen van zijn meestersti
tel onder naam graveerde en
etste.
Men vindt in het oeuvre van
Jan van de Velde twee ma
nieren van uitbeelden. De
vrije, schilderachtige, welke
in vele van zijn landschap
pen voorkomt (bijna alle
maal geëtst) en de manier
van scherp en strak werken.
Bij de eerste is het de teke
naar, die zwierig met de ets
naald speelt, bij de tweede is
het veel meer de graveur die
met zijn burijn ons iets te
vertellen heeft.
Familie
De naam Van de Velde was,
en is, een veel voorkomende
in Nederland. In de tijd dat
Vader Jan uit Antwerpen
kwam, kende men in de gra
fische wereld nog een aantal
Van de Velde's, waaronder
nog twee Jannen, een schil
der-tekenaar en een goud
en zilvergraveur. Bovendien
waren er Esaias van de Vel
de, Adriaan van de Velde,
Willem de oude en Willem
de jonge van de Velde, Cor
nells, Pieter en een F. van
de Velde. Zij waren niet al
lemaal familie van elkaar.
Maar Esaias, de twee Wil-
lems (schilders tekenaars
van zeeslagen) en Jan de
oude en Jan de jonge zijn
van de zelfde tak.
Bij galerie De Keuning is
niet alleen werk van Jan
van de Velde te zien. Land
schapstekenaars en gra
veurs, zoals Jan Vincentsz.
van der Vinne (1663-1722),
Antoni Waterloo (ca. 1618)
die zich uitleefde in grote
boompartijen hangen er. Ge-
ertruydt Roghman (1625) die
werkte naar tekeningen van
haar broer Roelant is verte
genwoordigd met een aantal
Plaisante Lantschappen. So
bere weergaven van het
platte land. Cornelis Bloe-
maert, die leefde van 1603
tot 1680, heeft een serie Pas
torales gemaakt naar teke
ningen van zijn vader Abra
ham, waarin toch veel meer
dan bij Van de Velde, de
menselijke figuur in het
landschap naar voren komt.
Ook Willem van Nieulant en
Herman Swanevelt, die dui
delijk hun Italiaanse invloe
den etaleren laten zien hoe
verschillend iedere graficus
een landschap uitbeeldde.
De tentoonstelling wil laten
zien, dat buiten de grote, we
reldvermaarde kunstenaars
zoals Rembrandt, Paulus
Potter of Hercules Seegers,
die het Hollandse landschap
op weergaloze wijze uitbe
eldden, er een rij van grafici
heeft bestaan, die op grandi
oze wijze hun bijdrage heb
ben geleverd aan de prent
kunst.
Lee Marvin op jacht
^>X-
Eurocinema IV (Alphen
aan den Rijn) - Avalanche
Express (12) met Lee
Marvin en Robert Shaw.
Regie: Mark Robson.
Het zal ongetwijfeld toeval
zijn geweest dat de spiona-
ge-thriller „Avalanche Ex
press" voor zowel regisseur
Mark Robson als voor ac
teur Robert Shaw de laat
ste film in hun carrière is
geweest. Beiden overleden
kort na of tijdens het einde
van de opnamen. Deze laat
ste rolprent kan nauwe
lijks een waardige afslui
ting van hun filmloopbaan
worden genoemd. Noch
voor Mark Robson, die ooit
Humphrey Bogart regis
seerde in „The harder they
fall" en die daarnaast de
sensurroundrampenfilm
„Earthquake" op zijn naam
had staan, noch voor Ro
bert Shaw die hoofdrollen
vertolkte in een paar van
de grootste filmsuccessen
aller tijden: Jaws en The
Sting".
De titel „Avanlanche (Lawi
ne, red.) Express" is om on
begrijpelijke redenen niet
vertaald. Het verhaal is geba
seerd op een boek van Colin
Forbes, een Alister MacLean-
achtige schrijver. Robert
Shaw speelt generaal Malen-
kov, het Hoofd van de Russi
sche Geheime Dienst KGB,
die met gegevens van een op
handen zijnde operatie, over
loopt naar het Westen. Onder
begeleiding van een aantal
Amerikaanse geheimagenten
stapt hij op de Atlantic Ex
press, de trein die koers zet
van Milaan - via het be
sneeuwde Zwitserland - naar
Rotterdam om tijdens de lan
ge rit als doelwit te fungeren
voor zijn vroegere kamera
den. Opzet is de executie van
zijn tegenstander Boenin, ge
speeld door Maximilian
Schell. Een keur van andere
bekende acteurs, zoals Lee
Marvin, Horst Buchholz en
Mike Connors (uit de tv-serie
Mannix) moet als publieks-
magneet in dit kapitale, maar
nauwelijks spannende en hu
morloze verhaal. Men moet
bijna vijftig minuten wach
ten, voordat de actie op het
filmdoek goed losbarst (het
torpederen van een vracht
schip en natuurlijk een lawi
ne). Jammer dat die climax
al halverwege plaatsvindt.
De tiende plaat van een serie van veertien land
schappen van een tijdgenoot van Van de Velde,
Claes Jansz Visscher