EEN STÉNEN DRIELUIK (1)
=ooiste
Hersteende
^oemen"
ihuilen op
Sina
^toegankelijke
ekken
'duI wonder
den
:«ide
3atti's
Hoog uit de torens van zijn kasteel kijkt de koning neer op zijn
versteende lusthof. Ooit leefde hij gelukkig op zijn hoge burcht,
omringd door bloeiende rozen. Totdat de vijand kwam en alles
verwoestte. Door smart overmand, verstijfde de koning en ook wat er
van de bloemen restte, veranderde in steen. Zo luidt een oude sage.
De mensen in Zuid-Tirol vertellen dat verhaal aan hun kinderen,
wanneer die de vraag stellen, waarom de beroemdste berg van de
Dolomieten de „Rosengarten" wordt genoemd en waarom de ernaast
gelegen Vajolet-spitsen zoveel op een burcht lijken, zij het door de
tand des tijds aangeknaagd.
Eenmaal hebben dus, volgens de sage, de bergtoppen in bloei
gestaan. De bloemen zijn versteend, maar wie goed zoekt, kan ze
toch nog vinden. Verscholen in rotsspleten bloeit nog altijd de
kristallen schoonheid van de mineralenwéreld. Verzamelaars
getroosten zich zware inspanning om die „versteende bloemen" te
plukken, zoals hun voorgangers vaak met levensgevaar waardevolle
ertsen aan de bergwereld trachtten te ontrukken.
Het winnen van goud, zilver en meer praktisch bruikbare metalen is
in de Alpen en de Dolomieten grotendeels historie geworden. Maar
mineralen en halfedelstenen trekken nu de amateur-"Bergmann" in
steeds grotere mate naar de toppen. In drie artikelen geeft een van
onze verslaggevers een impressie van dit boeiende bedrijf. Vandaag
het eerste deel van dit drieluik, dat de toverwereld der mineralen
ivoor u tracht te ontsluiten.
hand lag te glinsteren. De jager was een wijs man.
Hij koos niet voor het kortstondige geluk, dat het
goud hem had kunnen brengen, maar voor de
„eeuwige" bijdrage die de ijzerbewerking aan de
menselijke vooruitgang zou verlenen. Zo moeten
de bewoners van de Alpen het ijzer hebben ont
dekt. Zo werd het Lieserdal tot de „ijzerstraat van
Karinthië".
Maar niet altijd waren de mensen tevreden met de
opbrengsten van de ijzerindustrie. Ook kostbaar
der ertsen lokten hen, zoals het vermiljoen of cin
naber, waaruit kwik wordt bereid. Van Innerkrems
uit, waar de nieuwe Nockalmstrasze begint, had ik
hoog door de bergen naar Ebene Reichenau kun
nen rijden op zoek naar een paar brokjes met spo
ren van dat vuurrode mineraal. Ze zijn er nog te
vinden in de afvalhopen van een voormalige kwik
mijn. En in Trebesing had ik een verlaten goudmijn
kunnen bekijken!
Was het begeerte naar goud en vermiljoen, waar
voor de inwoners van Gmünd hebben moeten boe
ten? In elk geval hebben zij de aardbeving van
1690 als een straf van hogerhand beschouwd. De
Mariazuil op het nu al eeuwen weer gave plein
werd als een soort zoenoffer opgericht.
Geologen weten precies te zeggen, hoe het komt,
dat soms de aarde beeft juist op die plekken, waar
in een ver verleden de aardkorst is gebroken en
met onvoorstelbaar geweld gloeiend materiaal uit
de diepte omhoog werd geperst. Aan de opper
vlakte koelde het af tot bazalt, maar ook al eerder
konden stollingsgesteenten ontstaan, waarin soms
mineralen gelegenheid vonden om in hun eigen ty
pische vormen uit te kristalliseren. Als de opgehe
ven berg in de loop van miljoenen jaren langzaam
afslijt, komen die mineraalkristallen soms tevoor
schijn. Aan de randen der gletsjers kan de verza
melaar ze „plukken", als bloemen op de Alm,
maar niet zo eenvoudig. De mooiste „versteende
bloemen" schuilen op bijna ontoegankelijke plek
ken.
Zo hoog waagt Hanni Sotk zich niet terwille van
haar rotstuin. Maar toch: de bergwereld boeit haar
en net als de meeste bewoners van Alpen en Dolo
mieten wordt zij onweerstaanbaar aangetrokken
door deze „wunderbare versteinerte Welt". Een
maal was ze op zee en ze was er doodsbang, zo
vertrouwt ze me toe. Maar in de nabijheid van de
gletsjers wordt zij rustig. Op de Groszglockner,
Oostenrijks hoogste berg, die bijna de 4000 meter
haalt, waait een eeuwige wind, die permanent de
ramen doet klapperen van de met touwen veran
kerde schuilhutten. Hanni Sotk weet niets van geo
logie, maar in het hooggebergte voelt zij zich net
zo gelukkig als tussen haar eigen Gartensteine.
Die wind op de Groszglockner, zegt zij. „da spüre
ich den Atem Gottes".
ADRIAAN BUTER
Bugatti Grand Prix-racewagen in 1927.
dieren, waarvan er op
de tentoonstelling te
Londen dertig zijn te
zien. Liefdesverdriet en
financiële zorgen
brachten hem er toe in
1916 te Parijs op
dertigjarige leeftijd
zelfmoord te plegen.
De Bugatti die iedereen
kent is Ettore. Hij wilde
aanvankelijk
kunstenaar worden,
maar het superieure
talent van zijn broer
Rembrandt
ontmoedigde hem. Hij
werd leerling
fietsenmaker en hij
begon al spoedig met
het racen van
gemotoriseerde
driewielers. Hij bouwde
zijn eerste auto in
1901, toen hij twintig
jaar was, en hij begon
zijn eigen fabriek acht
jaar later. Daarin
ontwierp hij zijn
beroemde race- en
toerwagens.
Op de tentoonstelling
staat de beroemde
Bugatti Type 15 van
1910, turkoois
geschilderd, met
wielspaken van hout en
een interieur bekleed
met handschoenleer in
beige. Het is een
droom van een auto die
nog steeds rijdt.
Van Jean Bugatti is er
een meesterwerk, de
uit 1932 daterende
Roadster Type 55, die
door velen wordt
beschouwd als de
mooiste sportwagen
die ooit is gebouwd.
Deze auto haalde in
1932 een topsnelheid
van 185 kilometer per
uur. Verder staat er
een Baby-Bugatti op
halve schaal, die
elektrisch werd
voortgedreven en
waarvan er zo'n 75 zijn
gebouwd. De Baby-
Bugatti was het
speelgoed van de
rijkste kinderen op
aarde. De latere koning
van Marokko had er een.
De Baby-Bugatti's zijn
nu kostbare
verzamelobjecten,
evenals trouwens alle
produkten van de
Inventieve geest van de
vier Bugatti's. Al een
halve eeuw geleden is
er een Bugatti-club
opgericht, waarvan de
leden thans eigenaar
zijn van auto's die
veertig jaar geleden In
wat onderkomen
conditie voor enkele
honderden guldens
konden worden
gekocht en die nu meer
kosten dan van
een woonhuis.
BERT VAN VEL2EM
De uit 1938 daterende Atlantic Coupé van Jean
Bugatti. Er werden slechts vier van deze auto's
gebouwd.
'd, d<
ïruggi
trum.
17.
gen, 1
kos
chtini
filat
leze
!S Vc
erna
in
De
rd a I
ion t
ebie
etref
i m<
het
Frai
egel
a en
iber
-ove
n ze
>f. z
renc
I VOOf
Een merkwaardige, antieke hoogoven in Eisen-
tratten herinnert aan de vroegere ertswinning in
het Lieserdal, de „ijzerstraat van Karinthië".
weg doorheen kronkelt. Een van de eerste dorpjes
op deze weg is Kremsbrücke, waar de Krems van
links uit de bergen komt stromen. Omhoog het dal
van dit zijriviertje in, brengt de auto ons tot Inner
krems. Een paar boerenhuizen, veel horecabedrij-
vigheid, een stoeltjeslift en een siklift in aanbouw.
Zelfs de Grünleitennock, 2135 meter boven de zee,
ligt niet meer geïsoleerd. Van het bergstation uit
kun je, een stukje afdalend tot beneden de boom
grens, gemakkelijk de Knappenhütte bereiken.
Zwevend over de boomtoppen zag ik al de roest
bruine plek in het bos. Daar ligt het ijzererts, dat
niet meer werd afgevoerd. De mijngang, waaruit
het in harde arbeid naar boven is gehaald, is inge
stort. De „Knappen" maakten werkdagen van 16
uur. Hun schuilhut is nu een ruïne geworden.
Er leeft niemand meer, die dit bedrijf nog zelf heeft
meegemaakt, maar in Eisentratten kan de plaatse
lijke historicus Unterlehrer je het verhaal vertellen
over de primitieve werkmethoden bij deze mijn
bouw, die al bijna honderd jaar ter ziele is. De los-
gehouwen bruinijzersteen kon alleen in de winter
naar het dal worden gebracht. Daarvoor gebruikte
men linnen zakken, aan de onderkant versterkt
met huiden van wilde zwijnen. Zes zakken werden
aan elkaar gebonden en op de varkensborstels
gleed de zware last over de sneeuw omlaag. Een
begeleider hield met ijzer-gepunte stokken de
merkwaardige rups in bedwang. Langs de Krems
Sofa ontworpen door Carlo Bugatti.
futuristische
koetswerken voor
auto's ontwierp,
geïnspireerd op de
Lollobrigidiaanse lijnen
van een
achteroverleunende
vrouw. Rembrandt en
Jean stierven jong, op
hun dertigste jaar.
Rembrandt pleegd6
zelfmoord en Jean
drapeerde een door
hem gereden Bugatti
om een boom heen.
De tentoonstelling van
de wonderwerken van
de verbazingwekkende
Bugatti's loopt tot 18
november in het Royal
College of Art, naast de
Albert Hall.'Een van dp
merkwaardigste
produkten van de
Bugatti-breinen is de
uit 1938 daterende
Atlantic Coupé,
ontworpen door Jean
Bugatti, waarvan er
slechts vier werden
gebouwd. Maar er zijn
ook andere
fascinerende
werkstukken,
raceauto's, beelden,
meubelstukken als
kathedralen en tal van
foto's die het leven van
de Bugatti's
documenteren.
Met de dood van Jean
kwam er een einde aan
de Bugatti dynastie,
werd het vervoer met ossesleden voortgezet, tien
kilometer tot aan de Lieser en dan verder naar de
hoogovens.
Zo'n primitieve hoogoven staat nog in Eisentrat
ten, het hoofddorp van de gemeente Krems, ook
aan de oude route naar Italië en Joegoslavië gele
gen. Volgend jaar zul je er van de autoweg op neer
kunnen kijken. Nu rijden de toeristenauto's nog
vlak langs het bouwwerk, dat als een merkwaardi
ge toren over komt. Van dichtbij bekeken, blijkt
het een holle schacht op poten te zijn, waaronder
een traliekooi voor de vuurhaard. In het massieve
metselwerk zijn gangen uitgespaard, waar het ge
smolten ijzer uit kon vloeien. Op een geschonden
gedenkplaat valt niet mèër te ontcijferen dan de
naam Constantin en het cijfer 1883, het jaartal dat
het einde inluidde van de mijnbouw in het Lieser
dal.
Ook andere plaatsen waren er door bekend, voor
al het middeleeuwse stadje Gmünd, het Rothen-
burg van Karinthië zogezegd. Een ijzeren plaat uit
1560 met een faun en krijgslieden, zoals je op
oude haardplaten wel tegen komt, siert daar het
gebouw van de Forstverwaltung. Andere herinne
ringen aan de ertsverwerking liggen in documen
ten vast. Zo kreeg Gmünd in 1409 het waagrecht
voor al het Kremser ijzer, wat de stad tot grote
bloei bracht.
Een Mariabeeld op een zuil, dat het bekende beeld
van Innsbrück oproept, blijkt te herinneren aan
een zware aardbeving, die op 4 december 1690
een deel van het oude slot en 38 huizen van
Gmünd deed instorten. Aan de zuidkant van de Al
pen is een aardbeving ook in onze tijd een reëel
gevaar. Denk aan 1976, toen de Noorditaliaanse
plaatsen Friuli en Udine zwaar werden getroffen.
Over heel het zuidbalkon van de Alpen waren de
aardschokken te merken. In het Karinthische dorp
je Edling, nu vrijwel een stadswijk van Spittal, ver
telt Hanni Sotk (mijn gastvrouw voor één nacht)
me over haar ervaringen van toen. Haar zestiende
eeuwse boerenhuis begon plotseling in al zijn ge
binten te kraken. De kopjes rammelden en de
soep stroomde over de tafel. Nieuwere huizen lie
pen scheuren op.
Hanni Sotk verzamelt stenen, net als buurvrouw
Lachner. Hun Gartensteine zijn de inzet van een
schoonheidswedstrijd. Hanni is een beetje jaloers
op de mooie steen die een toerist voor Frau Lach
ner heeft meegebracht. „Net een landkaart" zegt
ze. Maar toch niet zo mooi als het fraaie stuk
melkkwarts in haar eigen tuin! Voor zulke stenen
hoef je heus niet hoog de bergen in. De Drau
brengt ze wel voor je mee, de rivier die van Zuid-
Tirol naar Karinthië stroomt en (net als de Riënz
aan de andere kant van de waterscheiding) zo'n
beetje de grens vormt tussen het oergesteente van
de Alpen en de omhooggeheven koraalriffen van
de Dolomieten.
Bij Spittal ligt de Goldeck, een bergtop, die zijn
goud al heeft afgegeven. De bergbewoners heb
ben niet alleen naar mooie stenen en ijzer gezocht.
In het Kremsdal vertelt men de sage van een jager,
die heel lang geleden hoog de bergen was inge
drongen en plotseling oog in oog stond met een
dwerg. „Ik heb jouw geluk bij me", zei het manne
ke en hij liet de jager kiezen tussen een handvol ij
zererts en een klompje goud, dat in zijn andere
Tafel ontworpen door Carlo Bugatti.
maar de naam van
Ettore Bugatti leeft
voort in de naam van
zijn overlevende
dochter, l'Ebe. Haar
naam is gebaseerd op
de initialen E.B., van
Ettore Bugatti. Zij
bracht kortgeleden een
bezoek aan de
tentoonstelling die door
het zondagsblad „The
Observer" op touw is
gezet.
Carlo Bugatti werd in
1856 In Milaan
geboren. Hij was een
zeer opvallend man, die
rondliep in
zelfontworpen kleren.
Aanvankelijk maakte hij
zijn meubels in Moorse
stijl, maar later in zijn
bestaan koos hij
geometrische figuren
en met name de cirkel
als uitgangspunt. De
frames van zijn
meubelstukken werden
in die laatste periode
omwikkeld met fijn
gesatineerd papier
(velijn), waardoor de
illusie wordt gegeven
dat het meubel niet is
geconstrueerd, maar
gegoten.
Rembrandt Bugatti
maakte in zijn
vijftienjarige loopbaan
meer dan tweehonderd
bronzen beelden van
llG Het hoopje zand in mijn hand glin-
atnad's 9°ud- Het is opgeraapt hoog in het Ah-
h«ï ri daar waar een m'jn9an9 d® ber9 binnen-
no- 4. Tot voor enkele jaren werd hier nog het
04 gedolven, dat al sinds de bronstijd de
en van Zuid-Tirol heeft verlokt om de harde
"JjJand te lijf te gaan. Nu ligt het werk stil en
p tb schachten onder water gelopen. Ook om-
JjJs de eeuwwisseling werd de ertsbouw hier
°4XDökt. Later, met nieuwere methoden, werd
ftieuw koper gedolven en wie zal zeggen, of
pTe tijd kan aanbreken, dat een nieuwe gene-
Tie schatkamer zal binnendringen? Nu heb-
Jr^Heen toeristen en mineralenverzamelaars
~eb' Igstelling voor het glinsterende metaal van
9valhopen rond de vervallen fabriek, waar
l°ge schoorsteenpijp herinnert aan de be-
2jj jheid van de ertsverwerking.
Sew9ndustrieel archeologisch monument hadden
onze verkenningstocht ook in Karinthië ge-
Het Duitse autowegennet brengt je met wat
in een uur of tien tot bij Salzburg, waar de
inautoweg begint, die zich dwars door de
Tauern graaft, via tunnels waarvan de lang-
jna zeven kilometer meet. Rijd je uit zo'n tun-
It zonlicht tegemoet, dan zit je midden in de
Schillereld. met speelgoeddorpjes beneden je.
oeslévlak blijft vrijwel op gelijke hoogte, want zo-
emdr een dal in zicht komt, dragen slanke pijlers
satiefg hoog boven een uivormige torenspits naar
et dtferkant. Moderne techniek heeft daar geen
B mee. Volgend jaar zal ook de laatste scha
de deze snelweg naar het zonnige zuiden zijn
rschéid.
Dijzoliken we nog, na het verlaten van de Katsch-
an 6Qjnnel, het dal van de Lieser in, waar de oude
pelikanen, brons, Rembrandt Bugatti
LONDEN De naam
Bugatti doet denken
aan een schitterend
ontworpen automobiel.
Maar op een
tentoonstelling In
Londen blijkt dat ook
andere Bugatti's
beroemd zijn
geworden: Carlo
Bugatti was de
patriarch van de familie
en de ontwerper van
bizar, byzantijns
aandoend meubilair; en
Ettore, het auto-genie,
had een broer
Rembrandt Bugatti die
bronzen dierenbeelden
maakte in de dierentuin
van Antwerpen en een
zoon Jean, die
ige
)p di
nelijl
Moderne techniek verjaagt de sage in Kremsbrücke. Volgend jaar, als de autoweg gereed is, wordt
definitief een streep gezet onder de economie van het verleden.
