^Nederlandse componisten
huldigen Duitse immigrant
Rapport aan kardinalen: toestand
financiën Vaticaan zorgwekkend
Smeekschrift Limburgers
aan kardinaal Willebrands
Papendal kan meer gasten bergen
u kunst
weer
Y kunst en kunstenaars
Korte metten
LEIDSE COURANT
WOENSDAG 7 NOVEMBER 1979
UTRECHT In navolging
van de vijftigers onder de
dichters zijn er nu ook - wel
wat laat - vijftigers onder de
componisten. Dat zijn dan
zij die in de jaren vijftig
hun eerste volwassen wer
ken maakten en tot hun ver
bijstering moesten vaststel
len dat niemand daar be
hoefte aan had. Zo schetste
Ton de Leeuw de situatie
van een goede twintig jaar
geleden toen hij in het
Utrechtse muziekcentrum
hulde bracht aan de onlangs
zeventig jaar geworden Wal
ter Maas. Deze gevluchte
Duitse jood - naar eigen beti-
teling - heeft de compone
rende Nederlandse vijftigers
behalve Ton de Leeuw bij
voorbeeld ook Peter Schat,
Louis Andriessen, Jan van
I Vlijmen - uit hun isolement
gehaald door ze in Huize
I Gaudeamus in Bilthoven
j een plaats te bieden waar ze
I met elkaar en met buiten
landse voortrekkers en col
legae konden communiceren
om vervolgens, geestelijk en
soms ook materieel gesterkt,
hun eigen weg te gaan, pre
cies zoals het hoort.
In 1924 liet de Duits-Neder
landse componist Julius Rönt
gen die jarenlang als paeda-
goog in ons land had gewerkt,
door zijn zoon Franz aan de
rand van het Stichtse villa
dorp een huis optrekken in de
vorm van een vleugelpiano.
Walter Maas, textielingenieur
die in 1933 voor Hitier en
diens trawanten zijn vader
land verlaten had. en in Den
Haag een woningbureau was
begonnen, zag dat dit huis te
huur stond toen hij na de be
zetting uit deze kuststreek
moest verdwijnen. Hij begon
er een hotel-pension waarin
hij zelf voor kok speelde en
zijn moeder de kamers deed.
Nog geen jaar later werd ook
in de villa Gaudeamus de
grond voor hem te heet onder
de voeten en moest hij onder
duiken. Zijn ouders werden
Walter Maas: een der onzen
weggevoerd en keerden nooit
terug. Pas na de bevrijding
kon Maas het hotel-pension al
leen voortzetten, wat hij nog
altijd doet.
Maar, hij wilde in
1945 Ook wat doen om blijk te-
geven van zijn dankbaarheid
jegens het Nederland. Het
huurhuis dat hem in 1945 in
zwaar beschadigde staat weer
ter beschikking werd gesteld,
sprak hem aan. Toen de zonen
van Röntgen hem kwamen
vragen of zij in hun ouderlijke
woning nog een keer een con
cert mochten geven en toen
dat concert een groot succes
werd, besloot Maas Gaudea
mus te-maken tot een trefpunt
voor jonge componisten ~uit
binnen- en buitenland. Zij
kónden er van gedachten wis
selen, elkaar hun werken
voorspelen en compositiecur
sussen volgen. In 1947 vond al
de eerste samenkomst plaats.
Geboren aanleg
Het bleek een voordeel te zijn
dat Maas zelf geen componist,
geen musicus, geen belangheb
bende was. In zijn Duitse
jeugd had het rijkeluiszoontje
wat piano, gitaar en luit ge
speeld, in koren gezongen, als
gewone muziekliefhebber con
certen en opera's bezocht. Hij
was echter geen vakman maar
toen Gaudeamus hem in de
muziek bracht, heeft hij wel
theorielessen genomen en la
ter zelfs voor een Nederlandse
kraijt muziekrecensies ge
schreven. Met dat al' demon
streerde hij bij Gaudeamus al
leen zijn geboren aanleg om
reacties te bevorderen zonder
ze te beïnvloeden.
Zeven jaar heeft Maas de door
hem in het leven geroepen or
ganisatie gefinancierd uit de
schadevergoedingen die hij uit
Duitsland ontving voor wat de
nazi's zijn ouders hadden ont
nomen. Daarna kreeg de orga
nisatie enige subsidie, maar
ook toen moest Maas zelf nog
tien jaar pro Deo doorwerken
wat mogelijk was dank zij het
hotel-pension. De componis
tenweken werden aangevuld
met vertolkersconcoursen en
ook als documentatiecentrum
kreeg Gaudeamus meer en
meer internationale bekend
heid. Gaudeamus zelf functio
neert als een goed georgani
seerde instelling. De villa van
die naam, een architectonisch
curiosum, wil Maas onder
brengen in een Maas-Nathan-
stichting als herinnering aan
zijn omgekomen ouders.
Huldigings-
composities
Dit is in het kort de geschiede
nis van een stimulator van he
dendaagse muziek. Wat Maas
vooral voor de Nederlandse
scheppende toonkunst bete
kent, is bij zijn huldiging dui
delijk gebleken. Er werd mu
ziek gemaakt uit de begintijd
van Gaudeamus zoals de alle
raardigste, probleemloze fluit-
sonate van de Haagse compo
nist Jaap Geraedts, de Slauer-
hoffliederen van Wim Fran
ken, de karakteristieke delen
uit de sonates voor twee pia
no's van Ton de Leeuw.
Onder het motto "Gaudeamus
en de amateur" voerde Ber
nard van Beurden een koste
lijk nummer muziektheater op
om te demonstreren hoe leer
lingen hun leraar kunnen con
ditioneren. En dan waren er
speciaal geschreven huldiging
scomposities, acht in getal.
Wim de Ruiter typeerde de ju
bilaris, emotioneel en ener
giek, in een cellosolo. Alex
Manassen voerde hem na so
praan en basklarinet op een
band sprekend in, de Span
jaard Enrique Raxach die in
ons land is gebleven, en onze
eigen Rob du Bois eerden hem
met slagwerkstukken. Klaas
de Vries beeldde afscheid (of
weerzien?) uit met een strijkk
wartet, Otto Ketting droeg een
inventief Quodlibet bij. De fe
licitaties van Louis Andriessen
en Daan Manneke moeten we
gens bezettingsproblemen later
aan bod komen en het nieuwe
werk van Van Vlijmen, opge
dragen aan Walter Maas, gaat
in januari in première bij het
Concertgebouworkest.
Natuurlijk is bij die gelegen
heid gesproken, terecht ook
door een vertegenwoordiger
van het ministerie van CRM.
En wat fle jubilaris betreft: als
Nederland beslist achttien sy
mfonieorkesten in stand wil
houden, zouden er tenminste
twee uitsluitend hedendaagse
muziek moeten spelen, is dé
mening van een Duitse immi
grant die een der onzen werd,
mede door wat hij voor onze
muziek heeft gedaan.
JOHN KASANDER
Ten westen van Ierland komt
een storing tot ontwikkeling
die het komende etmaal in Ne
derland perioden met regen
zal brengen. Later zijn ook
weer enkele opklaringen mo
gelijk. De middagtemperatu-
ren zullen rond de tien graden
liggen. Om een depressie voor
de kust van Noorwegen is
koude lucht met opklaringen
en buien ver Europa binnen
gestroomd. De voorste begren
zing loopt van West-Rusland
over Zuid-Duitsland naar
Noord-Frankrijk en veroor
zaakt in die gebieden regen.
Zuid- en Midden-Frankrijk
blijven in vochtige oceaan-
lucht met veel bewolking en
middagtemperaturen van een
graad of vijftien. Warm is het
in Spanje waar gistermiddag
aan de Middellandse-Zeekust
temperaturen van 26 graden
werden gemeten.
Vooruitzichten voor vrijdag:
Nu en dan buien. Weinig ver
andering in temperatuur.
Weersvooruitzichten in cijfers
voor vrijdag:
Aantal uren zon 0 tot 4
Min. temp. omstreeks 5 gr.
Max. temp. omstreeks 9 gr.
Kans op een droge periode
van minstens 12 uur 50 pro
cent.
Kans op een geheel droog et
maal 20 procent.
Weersgesteldheid
Max Neer-
Amsterdam
Dee8'"
Klagenfurt
Kopenhagen
Rotterdamse „Koning Lear
naar Duits festival
Rotterdam Het Württembergische Staatstheater uit Stuttgart
heeft het RO-theater uit Rotterdan uitgenodigd „Koning Lear"
in juni te spelen op het Shakespeare-festival dat daar wordt ge
houden. De Royal Shakespeare Company en het National Thea
tre. beide uit Engeland, treden er ook op. De leiding van het
RO-theater bekijkt of de uitnodiging kan worden aangenomen.
De Rotterdamse „Koning Lear" is een voorstelling van de in
Oost-Duitsland opgeleide regisseurs Manfred Karge"en Matthias
Langhoff met John Kraaykamp sr. in de titelrol. Deze voorstel
ling ging het afgelopen weekeinde in première. De regisseurs
hebben teruggegrepen naar het primitieve spel van jaarmarkt
en kermis om de volheid van Shakespeare recht te doen. Ze ge
bruiken de volledige tekst met een speeltijd van meer dan vier
urén.
Galerie Nouvelles Images,
Leidsegracht 74 Amsterdam,
exposeert van 10 november
t/m 5 december recente schil
derijen en gouaches van Ger
Lataster.
Pullitzer Art Gallery, Prin
sengracht 325 Amsterdam, ex
poseert v5n november t/m
19 januari recente tekeningen
van Brecht en sieraden van
Francesco Pavan.
Het Radio Kamerorkest van
de NOS geeft op vrijdag. 9 no
vember in de Westduitse stad
Koblenz de wereldpremière
van de Dorian Gray-suite van
de Nederlandse componist
Hans Cox. Deze heeft dit werk
in opdracht van de NCRV, dje
van het concert opnamen
maakt, speciaal voor het reisje
van het orkest naar Koblenz
geschreven.
„jDe Appelwil volgend
seizoen aan Shakespeare
DEN HAAG Toneelgroep „De Appel" fh Scheveningen
gaat volgend seizoen anders te werk om artistiek in leven
te kunnen blijven. Per seizoen gaat men zich concentreren
op één bepaald onderwerp. Voor '80-'81 is dit het werk van
Shakespeare.
De Appel krijgt subsidie om nieuwe werkmethoden te ontwik
kelen, heeft het ensemble daar succes mee, dan blijkt de finan
ciële armslag ontoereikend en komt de artistieke doelstelling in
gevaar. Via een andere manier van werken denkt men uit de
daaruit voortvloeiende dwangneurose te ontsnappen, aldus de
groep. Dit plan voorziet in mogelijkheden om de tijd efficiënter
te besteden en organisatorisch rust te bevorderen. Het ene on
derwerp per jaar zal meer dan anders betrekking hebben op een
bepaalde schrijver, een bepaalde periode of een bepaald thema,
De ongeveer 120 voorstellingen die elk seizoen buiten het eigen
theater in Scheveningen alom in dén lande worden verzorgd,
blijven bestaan. Ze worden in het vervolg evenwel gegeven als
regionale evenementen van een week of langer. Daardoor wordt
het mogelijk reisuren te beperken en overdag in de betrokken
theaters te repeteren.
Record bij Sotheby
in NEW YORK
New York Bij de verkoop van de collectie-Coply, een van de
twee belangrijkste verzamelingen surrealistische schilderijen en
beeldhouwwerken ter wereld, zijn bij „Sotheby's Parke-Bernet"
in New York zeventien records gesneuveld.
De totale opbrengst was bijna 13 miljoen gulden, 4 miljoen meer
dan de meest optimistische schattingen van „Sotheby's". H,et
duurste doek was een Man Ray: „Waarnemingstijd voor min
naars". Hier had een Europese particulier anderhalf miljoen gul
den voor over. Een dergelijk bedrag was niet eerder betaald
voor een doek van de Amerikaan.
Twee schilderijen van Max Ernst, „Surrealisme en schilder
kunst" en „Totem en taboe" deden respectievelijk ruim 1,2 mil
joen en bijna 700.000 gulden. Dit waren nieuwe records voor de
in Duitsland geboren Fransman. Een doek van Juan Miro, „Vo
gel die op bij jaagt" ging in andere handen over voor een bedrag
van ruim 650.000 gulden.
AMSTERDAM Het nationaal sport
centrum Papendal gaat de logeercapa-
citeit van 120 bedden verdubbelen. De
algemene ledenvergadering van de Ne
derlandse Sportfederatie keurde gister
avond in Amsterdam het bestuursvoor
stel goed om daarvoor tien miljoen te
reserveren, waarvan drie miljoen af
komstig is van de nog te verdelen toto-
oude-stijl-gelden. Van de Stichting Na
tionale Sporttotalisator wordt even
eens drie miljoen gevraagd terwijl de
overige vier miljoen moet komen van
toegezegde SNS-gelden voor de jaren
1982-1985.
De belangstelling van de sportbonden om
hun administratieve apparaten te bunde
len in een huis van de sport is gaandeweg
zo gering geworden dat het hele project od
losse schroeven is komen te staan. Deson
danks wilde de vergadering de investe
ring van een miljoen uit de verdeling van
de toto-oude-stijl gehandhaafd zien, met
dien verstande dat de gelden eventueel
ten goede komen aan een alternatief plan,
mochten de bouwplannen in Nieuwegein
niet doorgaan.
De georganiseerde sport zei in principe
„ja" tegen het sportaandeel in de aanstel
ling van duizend man betaald sporttech-
nisch kader, waarover in het nationaal
sportoverleg wordt gesproken. Daardoor
zullen de sportverenigingen oVer vier a
vijf jaar zo'n vijftien miljoen gulden moe
ten opbrengen.' Het dubbele daarvan dient
ten laste te komen van de gemeenten en
slechts een klein gedeelte wordt gefinan
cierd door provincie en rijk.
De sportbonden toonden zich in het alge
meen niet ingenomen met het maximum
van veertig dagen dat door de besturen
van het Olympisch Comité en de Neder
landse Sport Federatie blijkt te zijn afge
sproken als het gaat om loonderving. Het
NSF-bestuur had de maatschappelijke be
geleiding gelicht uit de problematiek rond
de topsport, die op 8 december in de NSO-
vergadering ter sprake komt. De enkele
dagen geleden uit Zuid-Afrika terugge
keerde dr. Wim van Zijl vatte de menin
gen als volgt samen: „De vraag van de
loonderving voor atleten en organisatori
sche begeleiding en ook de vervanging-
skosten als een dokter met een ploeg mee
gaat, is een afgeleide vraag. Wezenlijk is
wat we doen met de topsport en wat we
daar voor over hebben
De 120 kardinalen, die deze week in Ondanks de vaak gehoorde veronderstellin- muieerde gedachten over de vrijheid binnen uitdrukkelijk naar de wederzijdse trouwbe-
Rome bijeen zijn, hebben gisteren twee gen, dat het Vaticaan rijk is, wordt in Rome de kerk en de solidariteit tussen de kerken lofte en de cëlibaatsgelofte bij de priester-
geheime rapporten over de financiën van in welingelichte kringen vernomen, dat zijn in de arme en rijke landen. De paus eiste wijding.
het Vaticaan besproken- Deze stukken begroting een tekort van een miljoen dollar nadrukkelijk meer solidariteit van de kerk- Hij zei ook, dat zijn intiatief tot internatio-
zouden een zorgwekkend beeld schilde- per maand laat zien. In zijn openingsrede met zijn arme, vervolgde én onderdrukte le
ren van de financiële toestand van de van maandag, die aanvankelijk niet werd den. Hij sprak van een „geestelijke reactive-
Heilige Stoel. vrijgegeven, zegt paus Johannes Paulus II, ring van de kerk".
De rapporten werden toegelicht door de dat de hervormingen van het Vaticaans
naai overleg met het gehele kardinalencol
lege niet in mindering zal worden gebracht
op de betekenis van de bisschoppensynode,
een overlegorgaan, dat uit het tweede Vati-
kardinalen Guiseppe Caprio en Egidio Vag- concilie van 1965 een zware last vormden Maandag zei de paus in zijn rede dat de caans concilie is voortgekomen. Taak van
S nozzi. De kardinalen moesten voorafgaande voor de financiële draagkracht van de kerk. kerk „de juist begrepen en gepaste vrijfieid" beide vormen van overleg is volgens de
aan de financiële besprekingen een eed af- Na de bespreking van de begroting van het voorop moet stellen. Hij wees de opvatting paus de trouwe verwerkelijking van de leer
leggen dat zij geheimhouding zouden be- Vaticaan hield kardinaal Garrone gisteren af als zou de vrijheid een recht zijn om alles en de richtlijnen van het concilie,
trachten ten aanzien van de verstrekte cij- een rede over „de kerk en de cultuur". Ook te doen zonder rekening te houden met Bij het punt oecumene zei hij, dat het erom
fers. boog men zich nog over door de paus gefor- norm en plicht. Hij verwees in dit verband gaat „in waarheid en liefde de directe weg
te gaan". Alleen onvoorwaardelijke trouw
aan de integrale leer van het concilie dient
de eenheid der katholieke kerk en de een
heid van alle christelijke kerken. Het werk
van de oecumene bestaat volgens de paus
uit dienst aan „die vernieuwde eenheid,
welke allereerst eenheid in de liefde is en
dan een trapsgewijze ontmoeting in de vol
heid der waarheid met alle christengelovi
gen.
Vandaag hebben de kardinalen in groepen
vergaderd. Morgen komen zij weer in vol
tallige vergadering bijeen.
Paus Johannes Paulus II
zal maandag 12 november
in Rome een bezoek bren
gen aan de FAO, ije voedsel-
en landbouworganisatie
van de Verenigde Naties.
Voor de ongeveer vijftien
honderd afgevaardigden
van de wereldconferentie
over de honger zal hij dan
een toespraak houden. De
delegaties komen uit de 146
aangesloten landen bij de
FAO, die elke twee jaar een
dergelijke conferentie over
de honger organiseert, dit
jaar van 10 tot 29 november.
Op de agenda staat een
overzicht van de toestand
van de landbouw en de le
vensmiddelenvoorziening
in de wereld, alsmede de
stemming over de FAO-pro-
jecten voor de hongergebie-
den. Ook wordt gesproken
over vraagstukken betref
fende de visvangst. Voorts
wordt aan de conferentie
een studie voorgelegd over
de vooruitzichten van de
landbouw tot het jaar 2000.
Ongeveer honderd deskundi
gen uit negen landen hebben
in Keulen deelgenomen aan
-het eerste internationale con
gres tot onderzoek van de ge
schiedenis en de cultuur der
Karthuizers, een tot nu toe
onbetreden gebied. Deze
strikt beschouwende orde
doet nauwelijks zelf iets aan
onderzoek, waardoor haar ge
schiedenis zeer onvoldoende
bekend is. Er is meer sprake
van geruchten dan van werk
elijke kennis. Zo wordt zelfs
in kerkhistorische standaard
werken beweerd, dat de orde
der Karthuizers nooit aan
verval onderhevig is geweest.
Deze bewering kon tijdens het
congres door verscheidene
wetenschappers worden
weerlegd. Het bleek, dat de
nieuwe ideeën, die de Refor
matie voorbereidden, alsmede
die van de Verlichting door
drongen tot in de stille cellen
van "de kluizenaars en daar
ook gevolgen hebben gehad.
De interkerkelijke vredes-
vereniging „Kerk en Vrede"
organiseert zaterdag een
werkdag over geweldloze
weerbaarheid. Zij wil pro
beren duidelijk te maken
wat geweldloze weerbaar
heid is, hoe zij functioneert
als middel in de strijd tegen
onrecht, wat haar beperkin
gen en haar kracht zijn.
„Kerk en Vrede" is al sinds
haar oprichting in 1924 ac
tief binnen en buiten de
kerken op het terrein van
oorlog en vrede. Volgens de
vereniging staat elke po
ging tot christelijke recht
vaardiging van militair
handelen de verzoening in
de weg. Zij treedt geregeld
samen op met het Interker
kelijk Vredesberaad en de
katholieke vredesbeweging
„Pax Christi".
Het optreden van bisschop Gijsen
laat niets zien van noodzakelijke tact,
liefde en bekommernis om mensen.
Het laat geen ruimte aan het eigen ge
weten van gelovige menden en doodt
ieder initiatief. Het smoort elke stem.
Het brengt gewetensvolle christenen
in verwarring en maakt vele priesters
moedeloos.
Dat staat in een „smeekschrift" dat een
aantal rooms-katholieke Limburgers gis
teren heeft verspreid onder geloofsgeno
ten in het bisdom Roermond. Het is de
bedoeling, dat het geschrift wordt onder
tekend en gericht aan kardinaal Wille
brands met het dringende verzoek aan
de kardinaal om op de komende bis
schoppensynode in Rome over de situa
tie in de Nederlandse kerkprovincie spe
ciale aandacht te schenken aan de toe
stand in het bisdom Roermond sinds de
komst van mgr. Gijsen.
Anders dan de overige bisschoppen heeft
mgr. Gijsen zijn diocesanen geen advies
gevraagd voor de komende synode. De
situatie in het bisdom wordt in het
„smeekschrift" onhoudbaar genoemd.
Wie dit beaamt wordt verzocht het ge
schrift te ondertekenen of zelf een brief
te sturén naar de kardinaal. Gezegd
wordt, dat het niet de bedoeling is om
een „actie" te voeren of de eigen verant
woordelijkheid van mgr. Gijsen als bis
schop in discussie te stellen.
Lof voor
moed van
Amerikaanse
zusters
In een brief aan de presi
dente van de Amerikaanse
organisatie van vrouwelij
ke religieuzen heeft de
voorzitter van de Stichting
Nederlandse Vrouwelijke
Religieuzen (SNVR), zus
ter Mediatrix Hoes, na
mens de stichting haar be
wondering uitgesproken
voor de wijze waarop de
zusters naar buiten zijn ge
treden tijdens het bezoek
van paus Johannes Paulus
II aan de Verenigde Staten.
„De vragen die u gesteld hebt
en de stellingname inzake de
problemen in onze huidige
kerk en maatschappij wor
den in grote lijnen door ons
herkend", schrijft zuster
Hoes. die wijst op een zich
steeds duidelijker manifeste
ren van de vrouwelijke reli
gieuzen op pastoraal terrein
binnen de huidige religieuze
beweging en op de discussies
in regionale bijeenkomsten in
Nederland rond de ervarin
gen van de vrouw in kerk en
maatschappij. Zuster Hoes
heeft de brief geschreven,
omdat „het weet hebben van
elkanders zorgen en het op
de hoogte zijn van wat ons
bezig houdt, een grote weder
zijdse steun kan betekenen.
Immers, alleen op deze wijze
kunnen we ervaren niet al
leen te staan in ons streven
naar een eigentijds religieus
leven".