Wilhelmina overschatte ffeidaeSomani vanuit Londen illegaal werk in bezet Nederland Van 'f Sant nog steeds verdacht Rotterdam: Overname havensleep dienst niet uitgesloten Wiegel: VVD moet eigen koers varen an Agt legde tekst oor aan de koningin iodet ognac Pijnlijke onthulling Kwart miljoen bezoekers voor Russisch Staatscircus weer ilNNENLAND LEIDSE COURANT DINSDAG 16 OKTOBER 1979 Deel 10 wordt nog dikker DEN HAAG De geschiedenis van „Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog", dat dr. L. de Jong, de voormalige directeur van het Rijks Instituut voor oorlogs Documen tatie, in opdracht van de regering schrijft, zal in totaal uit twaalf delen bestaan en moet uiterlijk op 31 decem ber 1985 af zijn. Deel 9 kwam in februari 1979 gereed. Dr. De Jong is inmiddels vergevorderd met deel 10. Dat deel wordt nog dikker. Het zal bestaan uit 10a en 10b, omdat het ge heel te omvangrijk zou worden voor één uitgave. In deel 10a komt het laatste jaar van de Tweede Wereldoorlog aan de orde: van D-Day tot en met de bevrijding van het zuiden van ons land, in één band van zo'n 700 a 800 pagina's. In deel 10b wordt behandeld de Hongerwinter en de bevrij ding van de rest van Nederland, gevat in twee banden van in totaal zo'n 1300-1400 jagina's. Deel 10a verschijnt eind volgend jaar, deel 10b zo'n anderhalf jaar later. Eigen rol Dr. De, Jong vertelde bij de presentatie van deel 9, dat hij aanvankelijk een beetje op keek tegen het schrijven van dit deel. „Het ging tenslotte om een periode, Lon den, die ik zelf van nabij had meege maakt. Al gauw bleek me echter hoe (jn- 9 dergeschikt mijn functie in Londen is ge- G weest. Ik wist uiteraard het nodige van het reilen en zeilen van Radio Oranje, maar voor de rest wist ik er nog niet 95 procent van". En: „Als mens bleef het v overigens wel een probleem. Je velt harde oordelen over mensen, over De Geer bij voorbeeld, van wie nog kinderen of klein kinderen in leven zijn". Koninklijk archief Voor het schrijven van deel 9 kreeg dr. De Jong toegang tot het archief van het Kabinet van de koningin. De Jong zei bij de presentatie: "Eigenlijk zou iedere historicus toegang moeten krijgen tot de koninklijke archieven. Er zijn geen schandalen die verheimelijk hoeven te worden. Ik trof de stukken deels in orde, deels in wanorde aan. Wilhelmina heeft mij verteld dat er stukken verbrand zijn. Welke stukken weet ik niet. Ik heb de in druk dat er in ieder geval geen belangrij ke staatspapieren zijn verbrand. En van opzettelijke vernietiging van belangrijke stukken is zeker geen sprake." (Vervolg van pagina 13 (Van een onzer redacteuren) DEN HAAG In haar beeld van Neder land tijdens de oorlog had koningin Wilhel mina zowel omvang als effect van het ille gale werk overschat. „Wensvoorstellingen gingen domineren en kwamen ook in haar radiotoespraken tot uiting", schrijft profes sor dr. L. de Jong in zijn negende deel van „Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog, dat vandaag i? ver schenen. In 1942 duidde zij het Nederlandse volk aan als „één groot gezin", in december 1943 prees zij „uw eensgezindheid en vastbe raden staan als één man voor één en hetzelf de doel, uw grote liefde tot de naaste en zo gul betoon van onderlinge hulpvaardig heid", en in mei 1944 had zij van „helden volk" gesproken. Maar daarop bracht Willem Drees in een nota uit bezet gebied al snel een nuchtere correctie aan: „Angst, gebrek aan durf en aan fierheid, bekrompen koopmansberekening en eigenbe lang, duidelijk gebrek en gemis aan sociale zin en gemeenschapsliefde, maken het onwaarach tig, het Nederlandse volk als geheel te canoni seren als stijl- en karaktervol in de bewaring en verdediging van zijn heiligste vaderlandse deugden en edelmoedigste nationale gevoe lens". Zoals koningin Wilhelmina zich verkeken heeft op de Nederlandse werkelijkheid, waar van het veelzijdige beeld maar moeilijk tot Londen doordrong, zo verkeek zij zich ook op Gerbrandy, premier van het Nederlands kabi net in Londen. Aanvankelijk geneigd groter koninklijke greep op het roer van de staat als een passendse oplossing te zien, kwam Ge rbrandy steeds meer in verzet tegen de autocra tische trekken van haar zienswijze, die zich duidelijk leken te gaan verwijderen van de ge vestigde praktijk der constitutionele monarchie. Vooral in het jarenlange gekissebis over het staatkundig noodbestel dat terstond na de be vrijding zou moeten functioneren, ging Ge rbrandy dwars liggen voor een streven om de klok terug te draaien naar de dagen van Wil lem III, en dat kostte hem de sympathie van zijn vorstin. En in die dingen kon zij hard zijn („wraakzuchtig, zelfs wreed", schrijft De Jong): wie „iets gedaan had wat haar niet zinde, was uit de gratie, in de regel definitief", ook al had ze aanvankelijk met de man gedweept. Ze had natuurlijk in de loop van de jaren ook al vele tientallen ministers versleten en achtte hen in het algemeen niet hoog, maar haar ster ke sym- en antipahieën golden ook anderen; ze wilde bijvoorbeeld niets te maken hebben met mr.H.J.Kruis, de organisator van Militair Gezag omdat hij in méb 1940 als landmacht-adjudant van defensie-minister Dijxhoorn tot diens kring van „defaitisten" was gerekend. Ook met het katholicisme bleef ze het moeilijk hebben. Een frappant voorbeeld geeft haar hef tig verzet tegen het voornemen van het kabinet om in 1943 een gezant naar het Vaticaan te zen den, nadat een jaar eerder eindelijk was beslo ten tot diplomatieke erkenning van de Sovjet- Unie. Vergeefs wierp minister Van Kleffens al zijn diplomatie in de strijd, met een opmerking als deze: „Majesteit", zei hij,, „als u een verte genwoordiger krijgt bij iemand die door talloze Nederlanders als de duivel beschouwd wordt" (Stalin), „dan kunt u er toch ook wel een heb ben bij de Paus die door een derde van uw volk als de stadhouder van Onze Lieve Heer op aar de beschouwd wordt". Maar de koningin gaf pas toe toen verder weigeren haar een politieke crisis dreigde te kosten. Pittig Het Englandspiel wordt in dit negende deel uit voerig beschreven, evenals de andere aspecten van de geheime diensten, de rol van de „Zweedse" en de „Zwitserse" weg (via Visser 't Hooft), de avonturen van Hazelhoff Roelfzema en zo verder. Op het Londense toneel, dat De Jong zo van nabij heeft kunnen aanschouwen, komen naast de hoofdrollen van Wilhelmina en Pieter Sjoerds nog talrijke andere spelers in dit boek boeiend tot herleven, veel te veel om hier zelfs maar te noemen. Ministers komen en gaan en hun dagboeken onthullen vele pittige de tails, die het verhaal kruiden, dat intussen voortkabbelt van het ene beleidsprobleem naar het volgende, alles systematisch door De Jong in kaart gebracht: Engelandvaarders en Joodse vluchtelingen, marine en koopvaardij, de moei zame opbouw van de Irene-brigade en de voor bereiding van het naoorlogse Militair Gezag, de verrichtingen van de Dutch squadrons, de be dreiging en de val van Nederlands-Indië, en vele honderden bladzijden over de voorberei ding tot de terugkeer, de toekomst van Indië, bijzondere rechtspleging, zuivering en rech tsherstel, de voedsel- en andere aankopen voor de wederopbouw en zo voort. Over dat alles strijkt het licht van die tijd, ach teraf vaak even onvoorstelbaar als de houding van een aantal autoriteiten die gewoon door de mand vielen. President mr.Trip die in de mei dagen van 1940 weigert het goud van de Neder- landsche Bank op de regering over te schrijven of haar er de beschikking over te geven. Gou verneur Wouters van de Antillen, die weigert Joodse vluchtelingen op Curacao toe te laten. Gezant J.Loudon in Parijs die zich „door zijn even bejaarde echtgenote liet dwingen, een deel van het archief achter te laten, aangezien er anders in de auto's niet voldoende plaats was voor haar hoedendozen". Maar ook heel andere mensen zoals Sally Noach, de troost en toe vlucht van Engelandvaarders en vluchtelingen in Lyon, een man die, als hij het beslist wilde „een stenen beeld kon doen glimlachen" of de journalist Jü.Kolkman, eenzelfde toeverlaat in Perpignan, tot dat hij gegrepen werd - hij stierf in een concentratiekamp. Zo trekken in dit boeK honderden mensen voorbij met hun falen en hun moed, hun ambi ties en meningsverschillen in een stuk Neder landse geschiedenis dat, totnogtoe alleen maar fragmentarisch bekend, nu in zijn samenhang beschreven staat. Een boek om helemaal te le zen, ook als De Jong soms het tempo verlaagt om in den brede te verhalen hoe het allemaal precies in elkaar heeft gezeten. In regeringskringen is men allesbehalve gelukkig met de pijnlijke zaken, die dr. L. de Jong onthult in zijn nieuwe af levering over de Tweede Wereldoorlog. Menigeen, die het Oranjehuis graag nieuwe beproevingen zou willen besparen, zal die gevoelens begrijpen. Moest dat nu? En op die, niets en niemand ontziende manier? HISTORICUS De Jong kent in de recente vaderlandse ge schiedenis „niemand, die zo ten onrechte belasterd is als Van 't Sant, de man die een groot deel van zijn leven heeft opge offerd voor koningin Wilhemina." Dat alleen lijkt echter on voldoende aanleiding voor de onthullingen, waar ons land vandaag mee wordt geconfronteerd. Die zelfde Van 't Sant is er immers ook niet voor terug geschrokken de naam van de Van Vredenburghs te schaden, door een overleden lid van die familie van iets te betichten, waar hij de koninklijke fa milie voor wilde sparen. Ook in dit geval heiligde het doel, hoe nobel en belangrijk ook, de middelen niet. MAAR herstel van de goede naam, van Van 't Sant is ook niet het oogmerk geweest van dr. De Jong. Om de verwikke lingen rond Van 't Sant in Londen begrijpelijk te beschrijven kon hij de achtergronden van de argwaan tegen de vertrou weling van koningin Wilhelmina niet uit de weg gaan. Slechts wie deel 9 van De Jong heeft gelezen krijgt een vol doende inzicht in de ingrijpende gevolgen van die argwaan, de enorme schade die daardoor tijdens de oorlog aan ons land is berokkend en het vele menselijke leed dat eruit is voortge vloeid. DAT De Jong, om dit alles duidelijk te maken, achteraf tot pijnlijke onthullingen overging, was onvermijdelijk. Dat hij dit alles heeft gedaan zonder iets te verdoezelen was juist: in een affaire, die een halve eeuw lang een opeen-stapeling is geweest van vaagheden en geheimzinnigheden, stond de ge schiedschrijver geen andere weg open. ,IS ER WEL EEN KIND GEWEEST V HAAG Op een persconferentie voor- aande aan het verschijnen van het deel „Het Koninkrijk der Nederlanden in de eede Wereldoorlog" heeft dr. L. De Jong stencil vérstrekt, waarin hij de gang zaken meedeelt rond een paragraaf^ irin het meest direct op de kwestie Van ïant wordt ingegaan. De concept-tekst rd door hem reeds in september vorig toegezonden aan 41 mensen, onder wie functionaris van het departement van ;emene Zaken. Deze kreeg van De Jong verzoek voor de betreffende paragraaf persoonlijke aandacht te vragen van de lister-president. De opmerkingen van de lezers - De Jong stuurt al zijn teksten eerst ter beoordeling aan mensen, die terzake kundig zijn - wer den op de „gebruikelijke" wijze integraal voorgelegd aan de begeleidingsgroep van „Het Koninkrijk". Deze besprak de opmer kingen op 30 januari van dit jaar met de au teur, waarna ze met de conclusies van de Jong zelf werden opgestuurd naar premier Van Agt. Deze legde vervolgens de concept tekst voor aan de koningin. Op 27 juli gaf minister Pais (Onderwijs en Wetenschap pen) het Rijksinstituut voor Oorlogsdocu- mententatie machtiging tot het uitgeven van deel negen. (Van één onzer redacteuren) LAUSANNE - Jhr.mr. Henry van Vredenburgh, de in Zwitserland wonende zoon van de in 1927 overle den Nederlandse gezant in Brussel, heeft verklaard nimmer enig geloof te heb ben gehecht aan de oor spronkelijke bewering van Van 't Sant, dat zijn vader een kind zou hebben ver wekt bij „Elisabeth le Roi". Ook de latere lezing van Van 't Sant, dat Prins Hen drik de vader van het kind zou zijn - zoals in het van daag verschenen boek van dr. L. de Jong wordt gesteld - trekt hij in twijfel. Zonder dat met evenzovele woorden te zeggen, komt Henry van Vredenburgh daar mee tot dezelfde conclusie, die hem er in 1931 toe heeft ge bracht bij de justitie een aan klacht in te dienen tegen Van 't Sant, die ervan werd beticht de familie Van Vredenburgh voor 47.000 gulden te hebben opgelicht. En hij laat nog een tweede mogelijkheid open: "Elisabeth le Roi"kan van 't Sant hebben misleid. De thans 74-jarige Henry van Vredenburgh vraagt zich af - geleden heeft gedaan wel een kind is geweest. Hij wijst erop, „dat uit de door de heer Van 't Sant aan dr. De Jong afgelegde verklaring moet worden geconcludeerd, dat hij (Van 't Sant) in deze aangelegenheid blijk heeft ge geven weinig zorgvuldigheid met de waarheid te betrach ten, ook toen hij onder ede werd gehoord." Jhr. Van Vredenburgh conclu deert dan: „Aangezien over de oorspronkelijke lezing ge rechtvaardigde twijfel was blijven bestaan, tengevolge waarvan de heer Van 't Sant zich genoopt had gezien ont slag uit zijn functie van hoofd commissaris van politie te 's Gravenhage te vragen, wil het mij voorkomen, dat a priori evenmin kan worden uitgeslo ten, dat hij door zijn medede lingen aan de heer De Jong heeft gepoogd die twijfel weg te nemen. Daar laatstgenoem de in de onmogelijkheid ver keerde deze mededelingen aan de hand van andere inlichtin gen te toetsen, berust het hele verhaal derhalve uiteindelijk op niets méér dan op horen zeggen van een, eerder in deze niet betrouwbaar gebleken, di- rekt belanghebbende getuige. Voor mij is dit een afdoende reden om ook aan deze lezing geen geloof te hechten." Jhr. Van Vredenburgh zegt tenslotte er prijs op te stellen te verklaren, en dat mede op grond van zijn eigen ervarin gen in Londen tijdens de oor log, er van overtuigd te zijn, dat Van 't Sant tijdens de oor log geen verraad heeft ge pleegd. „De conclusie waartoe dr. De Jong op dit punt is ge komen, kan ik dan ook geheel tot de mijne maken", aldus jhr. Van Vredenburgh. uinbouwgas 5 cent ïurder N HAAG De verho- g van de aardgasprijs Dr de tuinbouw die, zoals iruikelijk, per 1 oktober 1 april wordt doorge- 5rd, is voor 1 oktober stgesteld op anderhalve Dit betekent dat de vanaf die datum 17,4 it per kubieke meter be- lagt. onderhandelingen over ziging van de in 1977 ge- akte meerjaren afspraak sen de Gsunie en het Lan- wschap worden voortgezet zo mogelijk voor 1 januari afgerond. Aldus een iedeling van het schap. ADVERTENTIE' ne champagne nwichtig, warm, Jrig. Met een eigen ikter. Kenners en 't te onder- ROTTERDAM (ANP) In kringen van het gemeentelijk havenbedrijf in Rotterdam wordt nog altijd met de gedach te gespeeld om de havensleepdiensten van Smits Internatio nale door de gemeente te laten overnemen. In een toelichting op de maatregelen die worden overwogen om de nasleep van de slepers-staking in zo goed mogelijke banen te leiden zei adjunct-directeur mr. Chr. Van Krimpen gisteren: „In het denkmodel waar we nu mee bezig zijn, mag overname niet worden uitgesloten. Wel is het een uiterste middel, dat alleen re aliteit kan worden als de verhoudingen bij Smit wanordelijk blijven". Een minder verstrekkende maatregel waar het haven bedrijf momenteel op broedt is de instelling van een verorde ning met voorschriften op het gebied van de veiligheid aan boord van havensleepboten en, in samenhang hiermee, een be manningsregeling. Zo'n bemanningsregeling was één van de wensen van het actie-comité dat de stakingen bij Smit heeft ge leid. Intussen werkt men bij het havenbedrijf op volle toeren om zo snel mogelijk de 1000,- netto, waarmee de staking eind vorige week werd afgekocht, aan de slepers uit te keren. „Onze finan ciële afdeling is hard bezig met het verzamelen van bijvoorbeeld alle giro-nummers. De uitkering komt deze week wel rond", al dus Van Krimpen. Zoals bekend heeft het havenbedrijf alleen toegezegd de voorfinaciering van de in totaal één miljoen gulden die voor de 1000,- uitkering nodig is, voor zijn rekening te ne men. Het bedrag moet op tafel worden gebracht door de Rotter damse Kamer van Koophandel die daartoe een inzameling zal houden. Onder wie, is nog immer onduidelijk. Voorzitter ir. Bart Wilton antwoordt op de vraag waar het miljoen vandaan moet komen :„Van degenen die aan de staking hebben verdiend. Wie dat zijn? Daar moet ik nog eens diep over nadenken". Een ander vraagstuk waar de bij de slepersstaking betrokken partijen zich momenteel over buigen is de samenstelling van de „Commissie van Drie", die tot taak krijgt de sociale verhoudin gen en de werksfeer bij Smits Internationale te verbeteren. De vervoersbonden FNV willen een kandidaat voordragen die zelf niet direct betrokken is bij de staking. Actieleider Koek Kraaije- veld is daarover allerminst te spreken. „Ze moeten kanidaten halen uit de slepers en di^e moeten gekozen worden. Zulke kani daten krijgen het vertrouwen van ons", aldus Kraaijeveld, die het „zeer ondemocratisch" van de bonden zou vinden als ze met een eigen kanidaat zouden komen. Horloge-recorder Eén van de nieuwtjes op de vakbeurs Security die tot en met 19 oktober in de jaarbeurshallen in Utrecht wordt gehouden, is een combinatie van een horloge en een microfoon waarmee ongemerkt gesprekken kunnen worden opgenomen. In het horloge is een microfoon verborgen. „OPMERKINGEN GOUDZWAARD TER HARTE NEMEN ARNHEM (ANP) De opvatting van de AR-voorman prof. Goudzwaard, dat het CDA bij de komende Tweede-Kamerverkie zingen eerst samenwerking zal moeten zoe ken met de PvdA is voor de VVD een beves tiging van de noodzaak om een eigen koers te bepalen. Minister Wiegel (VVD) zei dit gisteravond op een politieke bijeenkomst in Arnhem. We moeten zelf een nieuw programma maken, onafhankelijk van de vraag hoe en met wie wij dat programma op zijn best kunnen voltooien, vindt Wiegel. Prof. Goudzwaard uitte zijn op vattingen over samenwerking met PvdA, D'66 en PPR zaterdag in het VARA^radioprogram ma In de Rooie Haan. Volgens Wiegel moet de VVD deze opmerkingen ter harte nemen omdat „Goudzwaard binnen het CDA niet niemand is". Over D'66 zei de VVD-minister dat deze partij geen politiek alternatief te bieden heeft. De vo rige week in de Tweede Kamer gehouden de batten hebben volgens Wiegel aangetoond dat D'66 zich uiteindelijk toch achter de PvdA schaart. „Het feit dat deze partij zich heeft uit gesproken voor inkomensnivellering en wil tornen aan de aftrekbaarheid van de hypo theekrente is het voornaamste bewijs voor deze stelling", aldus Wiegel, die voorts uitvoerig het. het beleid van het kabinet prees. MOGELIJK NIEUWE TOURNEE IN 1981 ZWOLLE (ANP) Onge veer een kwart miljoen men sen hebben de afgelopen maanden het Russisch Staatscircus zien optreden. De tournee van tien weken door Nederland werd giste ren afgesloten met een voor stelling in de IJsselhal in Zwolle. Vrijwel alle negen tig voorstellingen, die de ze ventig Russische artiesten in zeven steden hebben gege ven, waren uitverkocht. Vaak moesten extra voor stellingen worden ingelast. „Een ongekend succes", aldus Ferdinand Banning, die de tournee heeft georganiseerd en begeleid in opdracht van het Nederlands Theaterbureau. „Het optreden van dit circus is een enorme en broodnodige propaganda voor het circus in ons land". Het is vrijwel zeker dat het Russisch Staatscircus in 1981 met een geheel nieuw programma terugkomt. Het Nederlands Theaterbureau voert daarover al de eerste be sprekingen na veel verzoeken uit het publiek en na aandrang van de theaterdirecteuren, al dus Banning. De tournee van het circus heeft tot gevolg gehad dat Ne derland waarschijnlijk ook een variété-orkest zal krijgen. Het orkest dat de muziek verzorg de en op verzoek van het The aterbureau werd samengesteld door de Nederlandse Toon- kunstenaarsbond, heeft zich namelijk ontwikkeld tot een variété-orkest van niveau. Ge probeerd wordt om subsidie te krijgen voor het voortbestaan van het orkest. Morgen wordt rustig her fstweer verwacht waarbij de verschillen in het weerbeeld in hoofdzaak liggen tussen het binnenland en de kustgebie den. Landinwaarts kan zich mist vormen die in sommige delen van het land lang kan blijven hangen. Boven de Noordzee, waarvan de tempe ratuur voor onze kust rond 14 graden is, kunnen zich buien vormen, die mogelijk tot over de kustprovincies kunnen doordringen. Nederland bevindt zich in een langgerekt en vlak gebied van lage luchtdruk dat reikt van Noorwegen tot over Spanje. Er viel niet alleen opnieuw veel regen in Zuid-Noorwegen, maar ook in de zuidelijke Al pen, de westelijke Dolomieten en de Povlakte. Genua en Locarno hebber? binnen een week rond 300 mm regen afgetapt, een hoeveel heid die iets minder is dan de helft van wat er in Nederland in een geheel jaar valt. Vooruitzichten voor donder dag: Droog met opklaringen. In de nacht en ochtend kans op mist. Middagtemperaturen ongeveer 13 graden. Weersvooruitzichten in cijfers voor donderdag: Aantal uren zon: 1 tot 7. Min. temp.: omstreeks 6 gr. Max. temp.: omstreeks 13 gr. Kans op een droge periode van minstens 12 uur: 95 pro cent. Kans op een geheel droog et maal: 70 procent.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1979 | | pagina 15