Jan Bavelaar zet
vijftig jaar letters
met de vaardige hand
■^TAP/REGIO
LEIDSE COURANT
ZATERDAG 6 OKTOBER 1979
PAGINA 5
Op mijn omwegen doof stad en land kom
ik graag mensen tegen/ Elke morgen tussen
tien en elf uur kunt u/mij telefonisch vertel
len wie u graag in deze rubriek zou willen
tegenkomen. Het nummer van mijn geduldi
ge telefoon is 071-122244; u kunt dan naar
toestel 8 vragen.
SPECIALIST IN
BIDPRENTJES EN KLEINE LETTERTJES
CDA - raadslid
Vink:
Meeste
bewoners
tegen
opengraven
van
Waardgracht
LEIDEN Het CDA-raads-
lid C.H. Vink heeft het colle
ge van burgemeester en wet
houders een aantal vragen
gesteld over de voorgeno
men opengraving van de
Waardgracht.
Hij vraagt het college of het
weet dat een grote meerder
heid van de bewoners tegen de
opengraving is en of het colle
ge bereid is hierover nog na
der met de bewoners in con
tact te treden. Hij vraagt of het
niet beter is de opengraving in
heroverweging te nemen. Ver
der vraagt hij het college in
hoeverre de plannen voor de
opengraving zijn gevorderd en
of dit project, met forse finan
ciële consequenties, voor een
noodlijdende stad als Leiden
nu wel zo'n goede zaak is.
Vooral als zou blijken dat de
bewoners in het geheel niet
gediend zijn van een gracht.
De heer Vink stelt voorts of
het college het risico dat de
toezichthoudende overheid,
die de finnaciële touwtjes voor
Leiden in handen houdt, door
bestedingen als het opengra
ven van de Waardgracht, wei
nig gemotiveerd zou kunnen
zijn tot welwillendheid bij de
vaststelling van een aanvul
lende bijdrage.
Nyinski in
LAK-theater
LEIDEN Theatergroep
Nyinski brengt vanavond de
stukken 'De Concertzanger'
en 'Ontmoetingen in het
Donker' in het LAK-theater
aan het Levendaal 150.
Nyinski is een nog jonge groep
die voor het eerst in het LAK
komt. In de Concertzanger
laat Bart Kiene zien en horen
wat een zanger overkomt die
zijn hele leven naar vakman
schap heeft gestreefd maar
dan op een leeftijd komt dat
het vak hem in de steek laat.
Ontmoetingen in het donker is
een collage van gedichten, lie
deren en scènes rond het the
ma „dood", gebracht door Bart
Kiene en Arend Bulder. De
voorstelling begint om half ne
gen.
Kindertheater
LEIDEN Poppentheater
Francine Abbing brengt
morgen de kindervoorstel
ling „Het verhaal van de
steenhouwer" in het LAK-
theater aan het Levendaal
150.
De voorstelling is bedoeld voor
kinderen van zes tot twaalf
jaar. De voorstelling begint om
drie uur. De toegangsprijs is
twee gulden vijftig voor kin
deren en vijf gulden voor vol
wassenen.
P> KORTWEG
VOORSCHOTEN In het
kader van het jaar van het
kind zijn in het Cultureel Cen
trum enkele kleine tentoon
stellingen ingericht. Behalve
antiek en modern speelgoed
zijn er ook oude schoolprenten
en kinderpostzegels te bezich
tigen. De expositie is tot en
met 14 oktober geopend maan
dag tot en met vrijdag van tien
tot twaalf uur, van twee uur
tot half zes en van zeven tot
negen uur; zaterdag van tien
tot twaalf uur en van twee uur
tot half zes; zondag van twee
tot vijf uur.
WASSENAAR In „Auber-
ge de Kieviet" is tot en met 31
oktober een expositie ingericht
van naïeve schilders uit Haïti.
Port-au-Prince, de hoofdstad
van Haïti, geldt tegenwoordig
als een groot kunstcentrum
met tal van wereldberoemde
galeries. Op de tentoonstelling
zijn werken te zien van 11
kunstenaars, die ook buiten
Haïti bekendheid genieten. De
geschiedenis van hun kunst is
te achterhalen tot de vorige
eeuw, toen priesters van de
mystieke oud-Afrikéanse sek
te de 'Vaudou' al in dit genre
schilderden.
VOORSCHOTEN In jon
gerencentrum „de Lindehoe
ve" treedt vanavond de funk-
groep American Gypsy op. De
groep, oorspronkelijk afkom
stig uit Amerika, woont sinds
1973 in Holland. De uit 6 man
bestaande groep heeft met
haar soulmuziek reeds diverse
hits gehad en staat momenteel
met een plaat in de hitparade.
Het optreden begint om negen
uur, de toegangsprijs bedraagt
drie gulden.
tNMü
haard in zwart met een wit be
fje en vier witte voetjes. Zijn
twee grote gele ogen staren
onverschrokken de wereld in,
want net zoals zijn roemruchte
naamgenoot gaat hem geen zee
hem te hoog. Nelson is een
aanhankelijke kat die prima
overweg kan met kinderen en
andere katten. Ook met hon
den kan hij goed opschieten,
mits ze hem tenminste niet on
heus trachten te bejegenen'
want in dat geval jaagt het rui
ge zeemansbloed van de admi
raal hem door de aderen en
slaat hij fel van zich af. Nelson
houdt, net zoals de meeste van
zijn kattecollega's van gezellig
heid en heeft graag mensen
om zich heen, ook al zal hij
niet vertwijfeld in de gordij
nen gaan hangen als er even
niemand aanwezig is. De echte
huiselijke gezelligheid kan het
asiel hem en de andere katten
natuurlijk niet bieden en daar
om wordt het hoog tijd dat
Nelson en zijn collega's hun
blik kunnen gaan verruimen,
maar daar is natuurlijk veel
hulp van buitenaf voor nodig.
Caspar
De droevige blik die Caspar
vorige week tussen de kolom
men ten beste gaf heeft weinig
resultaat gehad. Er kwam zich
slechts één geïnteresseerde
voor hem melden. Ongelukkig
genoeg had deze belangstellen
de al vier katten in huis en
Caspar is helaas toch niet het
type hond dat ontspannen met
poezen kan omgaan. Caspar
houdt zich niettemin aanbevo
len voor elke hondeliefhebber
die niet zoveel van dat pluizige
spul in huis hèeft rondlopen.
Asielbeheerder Wil Tiele
rret Nelson.
Jawel, ik was de specialist
in het zetten van
bidplaatjes, de kleine
lettertjes. En erg vlug ook.
Daar heb ik eigenlijk m'n
ogen mee verpest. Maar
toch: plat zetten is m'n lust
en m'n leven".
Zo herinnert hij zich ook
het zetten van „Kerkbericht
voor rooms-katholieken",
dat na '45 werd vervangen
door het intussen ook al
weer verdwenen Sursum
Corda. „Daar stond ik ook
graag aan; vooral die
advertenties opmaken. M'n
mooiste tijd is en blijft
eigenlijk die oorlog: lekker
opmaken van bidprentjes,
kerkberichten. Maar boven
alles staat toch wel die
Analecta. Kostelijk werk
om op terug te kijken. Een
bidprentje, daar deed ik
anderhalf uur over;
dezelfde tijd kostte een
rouwcirculaire", aldus Jan
Bavelaar, die behalve
handzetter ook al 35 jaar,
naar zijn zeggen, „een
belangrijke functie vervult
als vertrouwensman in de
grafische bond van de
NKV, afdeling Leiden".
Wellicht zo is al eens
verondersteld is Jan een
verre nazaat van de man
die eens de „Bavelaartjes"
maakte: een soort
„schilderijtjes", uit been
gesneden, die nu in De
Lakenhal worden bewaard.
Kan best wezen. Het is wel
zo, dat de vader van deze
ras-Leidenaar Jan Bavelaar
een erkend katoendrukker
was, die „Indische
tafelkleden" met de hand
bedrukte. Jan is daar nog
steeds van onder de indruk,
al heeft hijzelf ooit voor de
„letteren" gekozen.
Bavelaar, met z'n „verpeste
ogen", redt het nog best,
want de bril komt hem een
eindweegs tegemoet.
„Laatste der Mohikanen" is
een afgezaagde uitdrukking,
maar dat Jan's
handbekwaamheid zo goed
als op dood spoor is gezet, is
buiten kijf. Zijn turende en
zettende kunst, zijn
„letterlijk" kiezen uit de
bijna horizontale kast, staat
op het punt bijgezet te
worden in de annalen van
een geschiedenis, die bij
Laurens Janszoon Coster in
de 15e eeuw is begonnen.
Toch wel grappig, achteraf,
want Laurens heeft ook in
Leiden gewoond; zij het een
>iDEN Het Nieuw
;J Is Dierenasiel maakt
nenteel een wat slappe
door. Het meest daar-
getroffen is het kat-
I erblijf, waar het mo-
iteel erg druk is omdat
aanbod van poezebees-
d de vraag ernaar specta-
overtreft. Cyperse
1 en, Cypers/witte kat-
te Schildpadkatten (Lap-
ee latten) en de doorsnee
opese kat in vele varië-
in bevolken smachte-
,F miauwend de toch niet
erg gezellige hokken
01 het kattenverblijf.
Stal gaat het om zwerf-
jg en, maar er worden de
ste tijd ook veel katten
staan vanwege een
tseling de kop opste
kende allergie die er
ineens voor de pluizige
schepsels is ontstaan. De
asielkatten zijn over het
algemeen vrij jong, gemid
deld iets meer dan een jaar
oud. Valse katten zitten er
niet bij, katten beschikken
over het algemeen over een
beter aanpassingsvermo
gen dan hun snel aangesla
gen hondse asielgenoten.
De kater Nelson is één van de
katten die zijn vrijheid dras
tisch zag ingeperkt door de
tralies van' een asielhok. De
vijf maanden oude Nelson
werd het slachtoffer van hui
selijke moeilijkheden, die er
toe leidden dat er voor zijn
verzorging geen tijd meer
overbleef. Nelson is een gewo
ne Europese huiskat, zacht be-
Jan Bavelaar leeft (het
laatste jaar, want in '80
treedt ie uit) nog helemaal
in het lood. „Nog een
maand of acht zes uur per
dag werken en dan is het
gepiept; ik heb ook nog heel
wat ouwe dagen
opgespaard. Ik denk zowat
in juni te kunnen
opkrassen".
„Bij ons gaat alles nog met
de hand", vertelt Bavelaar,
niet zonder trots. De
meester van de vierkante
millimeter houdt zich ver
van de verworvenheden die
in razendsnelle breinen tot
uitdrukking komen in deze
laatste decennia der 20ste
eeuw. „Handzetten; heel
gewoon, hoor. Het is een
erg betrouwbaar en
eerzaam ambacht. Ik heb
een mooie tijd gehad,
meneer; de crisisjaren en de
oorlogsperiode. Klinkt gek,
hè, maar het was werkelijk
een fijne tijd voor mij, want
ik kon in m'n vak helemaal
blijven draaien. Ik was 14
toen ik bij Van der Linden
kwam. Een pukkie. Zo
klein, dat ze een bankie
voor de letterkast moesten
zetten zodat ik erbij kon. Ja
zeker, ik heb altijd zetter
willen worden. Dat was
mijn keus: achter die
letterkast. Tegenwoordig
hangen die kasten bij
tienduizenden mensen aan
de muur als „letterbak";
voor de kleine prulletjes en
miniatuurtjes. Bij mij niet.
Een letterkast is een heel
eigen leven voor mij
geweest".
Jan Bavelaar begon als
loopknecht, twee jaar lang.
„Boodschapjes doen,
kwitanties rondbrengen,
drukwerken bezorgen.
Toen ik 16 was kwam ik
pas in het vak en ik deed
verschillende karweitjes.
„Goud" afstoffen, herinner
ik me. Dat was goudstof
wrijven o^er het drukwerk,
tot je helemaal tot aan je
neus onder het goud zat.
Handelsdrukwerk, zeker,
dat was het. Maar ik heb
me erg gelukkig gevoeld
toen de Analecta voor het
bisdom Rotterdam nog bij
ons gedrukt werd, een soort
mededelingenblad. Ik wou,
dat ik dat nog had. Ik deed
het met plezier, al die
clicheetjes inbouwen. Later
in de zestiger jaren ging
Analecta eruit. Het orgaan
van de VVSL, de
vrouwelijke
meegegaan. Immers, hij
weet, dat de offset 't
inmiddels heeft gewonnen
van de boekdruk, „maar die
offset gaat ook een flinke
klap krijgen, wat ik u
brom". Dan komt hij op z'n
grote wapenfeit: het zetten
van bidprentjes, ter
nagedachtenis der
overledenen. „Ik heb er
duizenden gemaakt. Niet
alleen in de oorlogsjaren;
ook nu nog. Alleen zijn de
prentjes vervangen door
een soort kaartjes die je
Wekelijks verschijnt in de Leidse Courant de rubriek Hond
zoekt huis". In deze rubriek wordt een hond beschreven die
in het asiel verblijft om daar een zekere dood tegemoet te
gaan... tenzij het dier een goed tehuis vindt. De in de rubriek
beschreven honden zijn alle door hondenbezitters naar het asiel
gebracht. Om uiteenlopende redenen, vaak begrijpelijk, maar
soms ook volslagen onzinnig. De in. „hond zoekt huis" beschre
ven dieren zijn alle goed gezond, hebben een wormkuur
ondergaan en zijn volledig ingeënt. Tegen betaling van ca. 60
gulden ten bate van zwerfdieren zijn ze af te halen. Adres:
Nieuw Leids Dierenasiel, Besjeslaan 6b, Leiden. Tel.: 131670.
Geopend di. t/m vr. 10.00-12.00 en 14.00-17.00 uur. Zaterdag van
10.00-12.00 en 14.00-16.00uur. Zondag en maandag gesloten.
Vóór mij, op de oosterse
patronen van het
fabrieksmatig
totstandgekomen tafelkleed
waarop, zonder
onderzettertje, geen glas het
staande uithoudt liggen
een zware „haak" en een
nog zwaarder langgerekt
stuk lood „om de regels bij
elkaar te houden". De
attributen
vertegenwoordigen een
halve eeuw van
vakmanschap, een gouden
wereldje van „schuinsweg"
turen, van lettertjes die
binnen de zet-haak tot de
tei orde werden geroepen -
eventueel binnen de afstand
van „20 augustijn". Er
bevindt zich nog een
collectie bidprentjes op
Ktafel. Die werkstukjes zijn
Jan J. Bavelaar nog
dierbaarder. Studio,
Columbia; ach, het zijn
lettertypes die lang een
begrip waren tijdens Jan's
loopbaan. „Het gaat eruit.
ho< Allemaal", zegt hij nu. „Ik
ben de specialist van de
bidplaatjes, van de kleine
lettertjes. Daar stond ik
Tn°f} voor bekend". De kleine
lettertjes hebben Jan
Bavelaar groot gemaakt en
de herinneringen zijn niet
meer kapot te krijgen. Jan
J. Bavelaar, afgelopen
donderdag 64 jaar
geworden, is morgen vijftig
jaar letterzetter. Vandaag
1 gevierd met een H. Mis in
de Leidse Lodewijkskerk
en een gezellig avondje in
Wienerwald. Op 20 oktober
wordt Jan officieel
[gehuldigd. Daar zal z'n baas
wel voor zorgen.
Vrijgezel Jan Bavelaar, die
met broer Cor (67) woont in
de Munnikenstraat (Cor is
nog fiks genoeg om het hele
huisje te schilderen en in
beste staat te houden en
ik heb het idee, dat ie het
I huishouden ook nog doet),
trad als een knulletje van 14
in dienst van de firma Van
der Linden's drukkerij en
ireproductie-inrichting langs
de Vliet. Hij had, als knaap,
het lood voor ogen. Wilde al
ipe erg pril handzetter worden.
"in het gesprek vandaag
snelt hij vooruit: „aan dit
.computertijdperk zou ik
'^3,'nooit meer kunnen
wennen, zoals dat bij de
kranten tegenwoordig
gebeurt, is niet meer
haalbaar voor mij. Dat zou
ik niet meer kunnen leren,
daar ben ik te oud voor".
Jan bavelaar, gouden meester op de vierkante millimeter.
studentenvereniging, is er
ook niet meer. Er is veel
verdwenen", verzucht Jan
Bavelaar, die vertelt van
het „uitrekenwerk", het
opmaken van precieus
vakmanschap. Hij heeft nog
een „staalboek" van
proeven thuis: „wat ik zelf
gemaakt heb, hou ik in m'n
collectie. Meneer, wat ik
allemaal niet heb
opgemaakt. In die vreselijk
kleine lettertjes, een
zenuwenwerk met al die
puntjes, die afbraken, als ze
tussen de tekst geklemd
moesten worden".
In de zestiger jaren, bij de
conjunctuur die niet in deze
branche gevolgd werd,
stond Bavelaar moederziel
alleen in de zetterij. „Geen
leerlingen meer. De paar
die er nog waren verbraken
hun contract en liepen weg.
Ik had geen hulp meer,
niks. Als ze me maar rustig
m'n gang lieten gaan, kwam
alles best voor elkaar. Ik
heb toen wel heel wat
zenuwpilletjes geslikt. Op
het moment zijn we nog
maar met ons vieren: een
loopknecht, een drukker en
een lichtdrukker en ik, als
handzetter, werkend met
letters en lettertjes. Dat gaat
eruit; ook in dit bedrijf. Ik
zie het volgend jaar al bij
Van der Linden een foto
zetmachine.
Verschrikkelijk, wat zonde
eigenlijk. Maar je schijnt er
niet meer van buiten te
kunnen".
Nee, Jan Bavelaar heeft
nooit met machines willen
werken, al is hij ook op zijn
manier met d
