Bremen eerste
testcase voor
kansen Strauss
Belgische taalstrijd maakt opvolging
kardinaal Suenens niet eenvoudig
wereld
Korte metten
GEWEST
LEIDSE COURANT
ZATERDAG 6 OKTOBER 1979 PAGll
(Van onze correspondent Mare de Ko-
ninck)
De opvolging van kardinaal Suenens (75)
die deze week is afgetreden als aartsbis
schop van Mechelen-Brussel heeft heel
wat voeten in de Belgische aarde. In elk
ander land zou vooral de vraag of de nieu
we primaat een behoudend dan wel een
vooruitstrevend katholiek zal zijn de
nieuwsgierigheid van de gelovigen prik
kelen. Maar in België gaat het er ook nog
eens om of die conservatief dan wel ver
nieuwer uit een Vlaams dan wel een
Waals nest stamt.
Dat lijkt voor Nederlanders een folkloristi
sche aangelegenheid, maar dat is niet hele
maal terecht. De taalproblemen in en rond
Brussel zijn geen schijnproblemen, ook niet
voor degenen die zich in een en dezelfde we
reldkerk verenigd weten. Het is van belang
of je als parochiaan bij een Nederlands dan
wel Frans sprekende priester terecht kunt en
in welke taal je de mis en de preek moet aan
horen.
Zoals de Belgische overheid worstelt met
plannen voor een staatshervorming ten be
hoeve van de Vlaamse en de Waalse gemeen
schap. zo ook heeft de Belgische kerkprovin
cie in zijn totaliteit - en het aartsbisdom Me
chelen-Brussel in het bijzonder - te kampen
met de noodzaak de pastorale dienstverlening
voor beide bevolkingsgroepen zo goed moge
lijk te verzekeren. Maar evenmin als politici
zijn priesters en gelovigen heilig. Menig
kerkgebouw is inzet van bittere taaltwisten.
Hoe kan het anders. Onder de verantwoorde
lijkheid van de aartsbisschop heeft thans één
vicaris-generaal in de hoofdstad de supervisie
over twee afzonderlijke pastorale organisaties
(een Vlaamse en een Waalse) die in elk van
de negentien Brusselse gemeenten vaak van
één en het zelfde godshuis gebruik moeten
maken. En dan zijn er nog de zogenoemde fa
ciliteitengemeenten, rondom Brussel, van
oorsprong Nederlandstalig maar allengs door
Franssprekenden in bezit genomen, waar alle
gebedsdiensten in het Vlaams moeten gaan
met uitzondering van meer intieme aangele
genheden als bijvoorbeeld een doopplechtig
heid. Dat zijn rijke bronnen van onenigheid.
Ook de belangstelling van de Belgische rege
ring voor Suenens' opvolging maakt het pro
bleem niet eenvoudiger. Het kabinet-Martens
heeft een ambitieus plan uitgewerkt voor de
spoedige vorming van een federaal België
waarin Wallonië en Vlaanderen een grote
mate van zelfstandigheid krijgen. Maar juist
de toekomst van de zwaar omstreden hoofd
stad plus de centrale provincie Brabant is in
de kabinetsplannen vaag gebleven.
Premier Martens kan van iedereen steun ge
bruiken om met zijn kabinet niet over de
kwestie-Brussel te struikelen. Ook van de
paus. Het is niet toevallig, dat de Belgische
minister-president in juli jongstleden, in de
zelfde week dat de kardinaal zijn leeftijdsont
slag aanvroeg, in het Vaticaan bij paus Jo
hannes Paulus II in privié-audiëntie werd
ontvangen.
„De paus bracht veel interesse op voor de
staatshervorming in ons land", zo liet Mar
tens na afloop los. Beide leiders zouden heb
ben afgesproken elkaar opnieuw te ontmoe
ten vóór de benoeming van een nieuwe Bel
gische aartsbisschop een feit zal zijn.
Er wordt rekening gehouden met de moge
lijkheid dat de paus wil wachten met een de
finitieve beslissing tot er wat meer zicht is op
de positie van Brussel in het toekomstige Bel
gische staatsbestel. Hij zou een soort aposto
lisch zaakwaarnemer kunnen aanwijzen, met
de opdracht de herstructurering van het aart
sbisdom te leiden en die zoveel mogelijk pa
rallel te laten lopen met de staatkundige in
richting van Brussel.
Suenens zelf is na de dood van zijn voorgan
ger kardinaal Van Roey in 1961 ook aanvan
kelijk tot „apostolisch administrateur" be
noemd met de opdracht de provincie Antwer
pen van het aartsbisdom Mechelen te schei
den. Pas na een half jaar werd Suenens kar
dinaal.
Andere kringen in de Belgische kerkprovin
cie houden het erop dat de paus toch voor het
eind van dit jaar de vacature in Mechelen-
Brussel vervuld zal hebben. Het aartsbisdom
telt zelf 2,2 miljoen gelovigen maar boven
dien mag de complete Belgische kerkprovin
cie niet al te lang zonder primaat blijven.
De paus zou tegelijk met de benoeming van
een kardinaal de aanwijzing van twee hulp
bisschoppen in het vooruitzicht kunnen stel
len.
Intussen is de adviesprocedure ten behoeve
van het Vaticaan al goeddeels voltooid. Sue
nens zelf, die officieel geen voordracht mag
doen, heeft een geheime enquête gehouden
onder zo'n 400 actieve kerklieden in zijn dio
cees. Hij heeft niet om een „profiel" ge
vraagd, maar uitsluitend om namen.
Het Belgische bisschoppencollege heeft intus
sen ook een lijstje van drie namen opgesteld.
Het hele dossier ligt nu bij de pauselijke nun
tius in Brussel, die zo zijn eigen adviezen in
wint.
Alles voltrekt zich zoals gebruikelijk in het
diepste geheim en wakkert de speculaties
aan. Kardinaal Suenens was een vernieuwer
(al leeft dat image sterker buiten België dan
in het land zelf), die kritiek durfde te uiten
op de curie in Rome. Zal zijn opvolger meer
autoritair worden? Progressieve katholieken
in België hebben wel vertrouwen in de voor
dracht van hun bisschoppen, maar ze kijken
benauwd naar de ontwikkeling in Nederland.
Daar immers werd bij de laatste drie bis
schopsbenoemingen - Rotterdam, Roermond
en Utrecht - de inspraak van de plaatselijke
kerk totaal opzij gezet. En ook in België we
ten privé-personen en pressiegroepen het Va
ticaan en de nuntius in Brussel te vinden....
De kansen van de favorieten worden intus
sen druk afgewogen. De traditie wil dat de
Belgische primaten om beurten Nederland
stalig en Franstalig zijn. Suenens is Waal,
maar hij spreekt ook zo goed Nederlands dat
de afkomst van zijn opvolger minder ver
plichtend is.
Een naam die vaak opduikt is die van bis
schop Godfried Daneels (46) van Antwerpen.
Hij is erg geliefd in zijn bisdom waar hij ech
ter nog geen twee jaar in functie is. Daneels
zou bovendien niet het bestuurderstype zijn
dat Brussel zo hard nodig heeft.
Zo'n type is wel Edward Goffinet, die bij het
aartsbisdom verantwoordelijk is voor de
priesteropleiding. Zijn collega Jean Dewulf,
die de financiën van Mechelen-Brussel be
heert, wordt eveneens genoemd.
Veel priesters zouden het liefst kanunnik
Herman Servotte, vice-rector van de katho
lieke universiteit in Leuven benoemd zien.
Reden voor zijn populariteit maar tevens
voor de geringheid van zijn kansen: zijn plei
dooien voor een soepeler celibaat.
Tenslotte zijn er nog de veteranen bisschop
Emile Desmet van Brugge en mgr. Albert
Descamps, theoloog aan de Franstalige uni
versiteit in Nieuw-Leuven. Zij zijn echter uit
gesproken Vlaams, respectievelijk Waals ge
zind.
Paus Johannes Paulus II staat voor de niet
geringe opgave met al deze gevoeligheden re
kening te houden. Een verkeerde keuze kan
behalve de kerkprovincie zelf net als in Ne
derland (met een sterk vergrijzend leken- en
priestersbestand) ook de Belgische staat ge
voelig treffen.
De Italiaanse curie-kardinaal Silvio Oddi is door de paus b
noemd tot prefect van de Vaticaanse congregatie voor de gi
telijkheid. Hij volgt als zodanig de op 10 augustus overlede
Amerikaanse kardinaal John Wright op. Kardinaal Oddi (61
is afkomstig uit de pauselijke diplomatie. In 1969 werd hi
kardinaal. Daarvoor vertegenwoordigde hij de Heilige Sta
vijftien jaar lang als nuntius in België en Luxemburg.
Mgr. J. Bluyssen, bisschop van Den Bosch, ontvangt mornet
teel stapels gele kaarten, waarop instemming wordt betuig
met wat hij zegt en doet. De actie wordt gevoerd in verscheid
ne plaatsen, onder meer in Tilburg, waar de parochie Heikai
inhaakte op een initiatief van de pastores van de San-Salvatoi
parochie in Den Bosch. De bedoeling is om mgr. Bluyssen eë
steuntje in de rug te geven als hij in januari naar Rome gal
voor de Nederlandse bisschoppensynode.
Mr. J. I. M. Welsing, voormalig ambassadeur van Nederlan
in het Vaticaan, heeft bij de katholieke organisatie voor on
wikkelingssamenwerking CEBEMO de functie aanvaard va
coördinator van het voedselhulpprogramma op Europees ni
veau. Toen hij ambassadeur was in het Vaticaan, besteedd]
mr. Welsing al veel aandacht aan ontwikkelingshulp door kaj
tholieke en andere kerkelijke instellingen.
Dr. A. J. de Groot is benoemd tot buitengewoon hoogleraar ge
schiedenis van het canoniek recht aan de faculteit der rech
tsgeleerdheid van de katholieke universiteit Nijmegen. Dezi
bijzondere leerstoel is per 1 september 1979 ingegaan en inge
steld door de Stichting Nijmeegs Universiteitsfonds. Dr. D(
Groot studeerde te Zwolle, Nijmegen, Leuven en Rome. Ii
1941 promoveerde hij op het proefschrift: „De eerste thomisti
sche opvattingen omtrent godskennis der futuribilia, een histo
risch-theologisch onderzoek".
Het Centrale Comité van de Wereldraad van Kerken zal ii
1081 zijn jaarvergadering houden in het Oostduitse Dresdej
en wel van 17 tot 26 augustus. In 1980 komt het bijeen in Genè
ve. Tijdens de vergadering dit jaar op Jamaica werd het Cen
trale Comité naar de DDR uitgenodigd. De staatsautoriteitei
hebben beloofd voor onderdak en vervoer te zorgen.
Leiden H. Lodewijk za. 10.00 u. en 19.00 u.. zo.
8.30 u.. 10.00 u. hoogmis, 11.30 u.. 18.00 u.. 19.00
u. Lol; H Middelares za. 19 00 u., zo. 9.30 u hoog
mis. 11 30 u.; O.L. Vr. Onbevl. Onlv. za. 19.00 u..
zo. 9.30 u., 10.45 u hoogmis. 12.15 u.; St. Antonius
van Padua za. 19.00 u. euch. met muzikale omlijs
ting, zo. 9 30 u-, 11 00 u. euch. met koor. 12.15 u.;
H. Leonardus za. 19.00 u.. zo. 9.00 u., 10.45 u.
hoogmis. 12.00 u.; H. Petrus za. 19.00 u„ zo. 9.00
u., 10.30 u., 18.00 u. hoogmis, en 12.00 u.; O.L. Vr.
Hemelvaart zat. 19 00 u., zo. 8.30 u.. 9.30 u., 11.00
u. euch., mmv. Dames en Herenkoor: Oud Kath.
Kerk zo. 10.00 u. hoogmis.
LEIDEN Hervormde Gemeente: Hooglandse
Kerk: 10 ds. Van Malsen, 11.45 Oecum. Studenten-
dienst. Marekerk: 10 ds. Meyers. 16.30 ds. De
Jong. Maranathakerk: 10 ds. Koolstra. Merenwijk:
9.30 ds. Hortensius. 11.15 idem en pastor van Well.
Bethlehemkerk: 10 ds Langenbach. Bevrijdings
kerk: 10.30 ds. Wagenwoorde, H. Av. Vredeskerk:
10 ds. mw. De Mey-Meulendijk Eglise Wallone:
10.30 pasleur Ribs. Acad. Ziekenhuis: 10.15 ds.
Bakker. Diaconessenhuis: 10.30 dienst. Jeugkapel
Vredeskerk: 10.30; De Goede Herder 10.30.
Gereformeerde en andere kerken:
Zuiderkerk: 10 ds. Sytsma. Petrakerk: 10 ds. Hor
tensius. Oude Vestkerk: 10 ds. v. d. Kamp, 19 ds.
Koolstra. Maranathakerk: 10 ds. Koolstra. Bevrij
dingskerk: 9 ds. Rietveld. Groenhoven: 10 ds.
Verdoorn. In alle kerken bed. H. Avondmaal.
Jeugdhavendiensten: De Mirt 10 uur; Het Mieren
nest 10 uur. Merenwijk aula Valkenpad 9.30 en 11
eucharistie/avondmaal. Gerei. Gemeente: 10 en
16.30 ds. Boogaard. Chr. Geref. Kerk: 10 en 17 Stu
dent Boiten, Apeldoorn. Geref. Kerk Vr. 10 en 17
ds. Gootjes. Geref. Gem. Nederland 11.30 en 17.30
Leesdiensten. Doopsgezinde en Rem. Kerk: 10 ds.
Meyering. Baptistengemeente: 10 ds. Van Mame
ren; woe 20 gebedsdienst. Evang.-Luth. Kerk: 10.15
ds. Happee. Nieuw Apostolische Kerk: 9.30 en 16
Diensten. Evang. Chr. Gemeenschap 10 dhr. Dik-
kes. Leger des Heils: 10 en 19.30 samenkomsten.
Alphen a/d Rijn De H. Geest za. 19.00 u., zo.
9.00 u.; 11.30 u. hoogmis, mmv Bronzangertjes; H.
Bonifatius za. 19 00 u.. zo. 8.30 u.. 10.00 u. hoog
mis. 11.30 u.; H. Pius za. 19.00 u.. zo. 9.00 u„ 10.30
u. hoogmis. 11.45 u.;
Boskoop za. 17.30 u. in De Stek. 19.00 u. in pa
rochiekerk, zo. 9.30 u. en 11.00 u par. kerk.
Hazerswoude-Dorp H H Engelbewaarders za.
19.00 u. met orgel, zo. 10.30 u. Hazerswoude-Rfjn-
dijk zo. 10.00 u. euch. H. Bernardus; Het Anker
za. 19.00 u. euch., zo. 8.45 u. en 11.15 u. euch.
Hoogmade za. 19.00 u., zo. 10.00 u.
De Kaag za. 19.00 u. avondmis, zo. 8.00 u.,
10.00 u. hoogmis.
Katwijk a/d Rijn za. 19.00 u.. zo. 9.30 u. hoog
mis. 11.15 u.; Kerkgemeenschap Rijnsburg za.
19.00 u.. zo. 10.30 u.
Langeraar za. 19.00 u., zo. 8.30 u.. 10.00 u. en
11.30 u.
Leiderdorp H. Menswording za. 19.00 u., zo.
9.00 u. en 10.30 u. en 12.00 u.
Leimuiden za. 19.00 u.. zo. 7.30 u., 9.30 u.
hoogmis. 11.15 u.
Lisse Agathakerk, za. 19.00 u., zo. 8 30 u.. 10.00
u., 11.30 u.; dep. Poelpolder za. 19.00 u., zo. 9.00 u.
en 11.30 u.. Mariakerk, za. 19.00 u. avondmis, zo.
8.30 u., 10.00 u. hoogmis, 11.45 u.; H.H. Engelbe
waarders za. 19.00 u. avondmis, zo. 8.00 u., 9.30 u.
hoogmis. 11.00 u. en 17.45 u. avondmis.
Nieuwkoop za. 19.00 u., zo. 9.00 u. hoogmis.
10.45 u.. 19.00 u. Lof.
Nieuwveen za. 19.00 u., zo. 9.00 u. en 11.00 u
Nieuw Vennep za. 19.00 u. avondmis, zo. 9.30 u.
hoogmis, 11.00 u. euch.
Noorden za. 19.00 u. avondmis, zo. 9.00 u. en
10.30 u. hoogmis.
Noordwijk (Maria ter Zee) za. 19.00 u. euch. met
samenzang, zo 9.30 u. hoogmis lat. zang. 11.00 u.
euch. met samenzang.
Noordwijk-Binnen za. 19.00 u.. zo. 8.00 u
10.00 u. hoogmis, 11.30 u.
Noordwijkerhout St. Jozef za. 19.00 u. euch.
met samenzang, zo. 8.30 u. hoogmis euch. met
koorzang. 10.00 u. hoogmis; St. Victor za 19.00 u.
met zang door dameskoor: zo. 9.30 u. hoogmis met
herenkoor.
Oegstgeest St. Willibrord za. 19.00 u., zo. 10.30
u. hoogmis. 12.00 u. met samenzang.
Bonaventura Mariënpolstr. za. 18.30 u. euch. ned.,
zo. 9.00 u. euch. ned. 11.00 u. euch. latijn.
Oud Ade za 9 00 u.. 19 00 u avondmis, zo. 8.30
u. hoogmis. 10.30 u. gem.schapsmis.
Oude Wetering za. 19.00 u zo. 11.30 u. hoog-
Roelofarendsveen Maria Presentatie: za. 19.00
u., zo. 8.00 u., 9.30 u. en 11.00 u.; H Petrusbanden
za. 19.00 u., zo. 8.00 u.; 9.30 u. hoogmis, 11.00 u.
Rijpwetering za. 19.00 u., zo. 7.30 u.. 9.00 u.
met herenkoor, 10.30 u.
Sassenheim za. 19.00 u., zo. 9.30 u. hoogmis.
10.00 t
1.00 u
8.00 i
9.30 i
Voorhout za. 19.00 u.. zo. 9.00 u.. 10.
11 45 u.
Voorschoten za. 19.00
11.30 u.
Warmond za. 19.00 u
hoogmis. 11.30 u.
Woubrugge za. 19 00 u.. zo. 10.00 u. hoo
Zevenhoven za. 19.00 u.. zo. 9 00 u. hot
10.45 u.
Zoeterwoude-Rijndijk Meerburgparochi
19.00 u. met wisselende koren; zo. 10.00 u.
mis met wisselende koren, 11.30 u. met volks
Zoeterwoude St. Jan Zuidb. weg zo. 9.
hoogmis, 11.00 u.; Chr. Dienaarkerk za. 19.
met zang. zo. 10 00 u. hoogmis
De Zilk H.Hartparochie za. 19; zo 10. en 11
Zevende-Dags-Adventisten: 11 ds. Bouwer. Evang.
Centrum Zijlsingel 2a: 10 dhr. Zijlstra. Zending
swerk Middern.groep Jeruel. 18 samenkomst.
AARLANDERVEEN Herv. Gem.: 10 ds. Mole
naar,. Nieuwveen. 19 ds. De Vos. Katwijk. Geref.
Kerk. 10 ds. Stolk, H. Av., 19 ds. Vree, H. Av.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 Dienst des Woords. 14.30
prof. Van 't Spijker.
TER AAR Herv. Gem.: 9.30 prof. Graafland,
Gouda, 18.30 Dienst. Geref. Kerk: 9.30 en 18.30
ds. Bezemer.
ABBENES Herv. Gem.: 9.30 dhr. Drijver, Voor
schoten.
ALPHEN A.D. RIJN Herv. Gem.: Opstandings-
kerk: 10 ds. Bogers, 18.30 ds. v. d. Heiden. Ad-
ventskerk: 10 ds. Bogers, 18.30 opendeurdienst.
Kruiskerk: 10 ds. v. d. Heiden. Geref. Kerk: Sal-
vatorkerk 10 dienst. 18.30 ds. Stolk. Maranatha
kerk: 10 drs. Vree, 18.30 ds. v. Buuren, jeugddienst.
Baptistengemeente: 10 ds. Koekkoek, 15.30 ev.
Kits, 18.30 ev. Kits en ds. Koekkoek. Marthas-
tichting: 20 interkerkelijke dienst. Leger des
Heils: 10 en 19,30 samenkomsten. Volle Ev. Ge
meente: 10 samenkomst.
ALPHEN-NOORD (OUDSHOORN-RIDDERVELD)
Herv./Geref. diensten: Goede Herder: 10 ds. Mulder
H. Av., 18.30 ds. v. Santen, H. Av. De Bron: 9 ds.
Van Santen. H. Av., 10.30 idem, 18.30 Verheul. H.
Av. Ashram-Coll.: 9.30 ds. Verheul, H. Av.
Sionskerk: 9.30 en 18.30 ds. Ouwendijk. Ouds-
hoornseweg: 10 ds. Oort.
BODEGRAVEN Herv. Gem.: Dorpskerk: 10 ds.
Droogers, H.D.. 18.30 ds. Emous, Den Haag. Salva-
torkerk: 10 ds. Richter, H.D.. 18.30 ds. De Vreugd.
Bethlehemkerk: 10 ds. De Vreugd, H.D. Geref.
Kerk: 10 en 18.30 diensten.
BOSKOOP Herv. Gem.: Dorpskerk: 9.30 ds. Hey-
mans, H.D., 18.30 ds. Stelwagen. De Stek: 9.30 ds.
Dijkstra Geref. Kerk: 9.30 dr. Verkeuyl, Amster
dam, 17 ds. Omta Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 17
ds. Van Langevelde.
HAZERSWQUDE Herv. Gem.: 9.30 en 18.30 ds.
Geertsema Geref. Kerk: 9.30 en 17 ds. v. d.
HOut, Amsterdam.
HOOGMADE Herv. Gem.: 10 dr. Van Vliet.
DE KAAG Herv. Gem.: 10 ds. Stegenga, Den
Haag.
KATWIJK A.D. RIJN Herv. Gem.: Dorpskerk: 10
en 18 Diensten. Ontmoetingskerk: 10 ds. Gebraad,
18.30 ds. Aarents. Geref. Kerk: 9.30 en 17 dien
sten.
KATWIJK AAN ZEE Herv. Gem.: Nieuwe Kerk:-
10 ds. Vink. 18 ds. De Jong. Oude Kerk: 10 ds.
Vroegindewey. 18 ds. Schuurman. Ichtuskerk: 10
ds. De Jong, 17 ds. Boer. Pniëlkerk: 9.30 ds.
Schuurman. 18 ds. Vroegindewey. School: 10 ds,
Arkeraats. Geref. Kerk: Triomfatorkerk: 9.30 en
17 diensten. Vredeskerk: Idem. Chr. Geref. Kerk:
10 en 17 diensten. Volle Ev. Gem. Rijnland: 9.45
ds. Bulthuis. Soefiebeweging: 16 Eredienst.
KOUDEKERK A.D. RIJN Herv. Gem.: 10 en 19
ds. Van der Linden Geref. Kerk: 10 ds. Haspels,
A dam, 19 ds. v. d. Linden.
LEIDERDORP Herv. Geref. Kerken: Dorpskerk:
10 ds. Knorth. 18.30 ds. Geursen. Hoofdstraatkerk:
10 ds. Geursen. Scheppingskerk: 9 en 10.30 ds. v.
Loenen.
LEIMUIDEN Herv. Gem.: 9.30 ds. Kruijf, Rijnsa-
terswoude, H. Av. Geref. Kerk: 9.30 en 19 ds.
Fernhout.
LISSE Herv. Gem. Dorpskerk: 10 ds. 't Hooft, 19
ds. Rothfusz, Hillegom, Herv./Geref Jeugddienst.
Pauluskerk 10 ds. v. d. Velden, Mijdrecht. Geref.
Kerk: 10 ds. De Wit, 19 zie Herv. opgave. Chr.
Geref. Kerk: 10 en 16.30 ds. Jonkman. Geref.
Gemeente: ,10 en 16 ds. Boogaard. Leiden. Ge
ref. Kerk Vr. Pr.str.: geen opgave. Geref. Kerk
Vr. BV Sal v.: 10.45 en 17.00 ds. Schuurman, H. Av.
NIEUWKOOP Herv. Gem.: 9.30 ds. Bronsgeest.
18.30 jeugddienst. Geref. Kerk: 9.30 ds. v. d.
Ree, Alphen. 18.30 ds. Van HOuten, Aalsmeer.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 Dienst. 14.15 ds. Hamstra.
Alphen.
NIEUWVEEN Herv. Gem.: 9.30 ds. Kaai, Alm-
kerk, 18.30 ds. Visser.
NIEUW-VENNEP Herv. Gem.: 9.30 ds. Den Har
der, 19 ds. Goverts. Geref. Kerk: 9.30 en 16.30
ds. Wijngaarden. Geref. Kerk: 9.30 en 15 ds.
Visser.
NOORDWIJK Herv. Gem.: Voorstr.: 10 en 19.
Hoofdstr. 10. G. K. Hoofdstr. 17. De Rank: 10 en
17, Sole Mios 9.00. Geref. Kerk: Hoofdstr. 10 en
19, Vinkelaan 9.30 en 19.
NOORDWIJKERHOUT Herv. Gem.: 10 ds. Kalk-
OEGSTGEEST Herv. Gem.: Groenekèrkje: 10 ds.
Hubeek, Osterbeek. Pauluskerk- 10 ds. Sasse.
Gem. centrum: 10.30 ds. v. d. Linde. Endegeest:
9.30 pastoor Boshouwers. Diaconessenhuis. 10.30
mw. v. Everdingen. van Wijckersloot 16.30 ds. Vink.
Ger. Kerk- 10 dr. Vlijm 19 ds. Heemskerk. Geref.
Kerk Vr. BV: 8.45 dr. Zielhuis, 16 ds. Roukema, H.
Av. Volle Ev. Broederschap Gem. Centrum: 16
samenkomst.
OUDE WETERING Herv. Gem.: 9.30 ds. Lalle-
man. Geref. Kerk: 9.30 en 18.30 diensten.
RIJNSATERWOUDE Herv. Gem 9.30 ds. Stel
wagen, 19 kand. Vos, Utrecht. Chr. Geref. Kerk:
9.30 Dienst, 14.15 ds. Bouw.
RIJNSBURG Herv. Gem. Grote Kerk: Diensten
9.30 en 17. Bethelkerk: Diensten 9.30 en 17. Ge
ref. Kerk: Petrakerk: 9.30 dr. v. Oevercn, 17 ds.
Los, IJmuiden. Immanuelkerk: 9.30 dhr. Stam.
10.30 dhr. Brouwer. Katwijk. Maranathakerk: 9.30
ds. Baaijen, 17 dr. v. Oeveren. Chr. Geref. Kerk:
9.30 en 17 ds. de Joode.
SASSENHEIM Herv. Gem.: 9 en 10.30 dl
Meer. 18.30 ds. v. Pijpen. Wijhe. Geref.]
9.30 ds. Baas. 17 ds. v. Santen. Chr. Gerefj
10 en 17 diensten. Ned. Prot. Bond: 10.3
Klijnsma. V.E.Gem. 19 samenkomst ii
VALKENBURG Herv. Gem.: 10 ds. Hartvele]
terdam, 18.30 ds. Gebraad, Katwijk.
Kerk: 9.30 ds. Hoekstra, Oegstgeest, 18.30 dj
Raadt.
VOORHOUT Herv. Gem.: 10 ds. mw. Brok
VOORSCHOTEN Herv. Gem. 10 en 19 ds.
ring. Aula 9.30 ds. v. Leusden Geref. Kerk:
10.30 en 17 ds. De Zwart. H. Av.
WARMOND Herv. Gem.: 10 ds. J. E. van
WASSENAAR Herv. Gem. diensten: Dorp]
10. 16.30 en 19.00. Kievitskerk: 10. Messia]
10. Dorpse.: 9.30, NPB: 10.30 ds. Marwitz
Haag. Geref. Kerk Dorp diensten: 10 en 1
10 ds. v. d. Bom, Den Haag.
WOUBRUGGE Herv. Gem. 9.30 ds. Kempi
Vriesenveen, H.Av., 18.30 idem. Geref.
9.30 kand. Wallinga, Ter Aar. 18.30 ds.
Alphen.
ZEVENHOVEN Herv. Gem.: 9.30 ds. Lafeb
phen. Geref. Kerk: 9.30 ds. Los, Leimuid
dr. Vlijm. Leiden.
ZWAMMERDAM Herv. Gem.: 10 ds. Haak
18.30 ds. Geertsema. Geref. Kerk: 10
Diensten.
(Van onze correspondent Ami van
Vree)
BREMEN Van alle Westduitse ste
den heeft Bremen waarschijnlijk het
meeste verwantschap met een Holland
se stad. Het centrum met zijn fraaie
middeleeuwse gebouwen, vooral het
grotendeels bewaard gebleven stad
huis, en de wirwar van kleine straatjes
eromheen heeft een soortgelijke struc
tuur als bijvoorbeeld de havensteden
aan het IJsselmeer of aan de grote ri
vieren. Ook qua mentaliteit ademt de
vrije hanze-stad een hele eigen sfeer.
Hier niets van Pruisische stoerheid of
van een wat bedompt Provincialisme,
zoals men elders in de Bondsrepubliek
wel aantreft. Kenmerkend voor Bre
men zijn openheid, tolerantie, humor
en het vermogen tot relativeren. Dit
heeft alles te maken met de geschiede
nis van de stad aan de Weser. Eeuwen
lang voeren schepen met goederen uit
de gehele wereld de haven binnen en
schiepen daarmee de voorwaarde voor
het internationale karakter, dat Bre
men tot de dag van vandaag behouden
heeft.
De onafhankelijkheid van Bremen gdat
gepaard met een zekere eigenzinnigheid,
die ook in de politieke verhoudingen tot
uitdrukking komt. Met Hamburg is Bre
men in de federale opbouw van de Bonds
republiek de enige stadstaat. Het is daar
mee tevens de kleinste deelstaat, uitslui
tend bestaande uit de eigenlijke stad Bre
men en het 65 km. verder aan de Noord
zee gelegen Bremerhafen: de totale bevol
king telt niet meer dan circa 700.000 in
woners.
Hoewel Bremen dus een dwerg is vergele
ken met grote „Lander" als Noordrijnland
- Westfalen of Beieren, heeft het alle
rechten die ook de andere deelstaten be
zitten. In binnenlandse aangelegenheden
is de „Bürgerschaft", het parlement van
Bremen, autonoom en het kan op het ge
bied van verkeer, onderwijs, politie etc ei
gen wetten en regelingen opstellen.
De meer dan gewone belangstelling die
komende zondag naar de oude Hanzestad
uitgaat, wordt veroorzaakt door het feit
dat Bremen dan een kraaltje toevoegt aan
de ketting van parlementsverkiezingen
die met de regelmaat van de seizoenen de
Bondsrepubliek teisteren, die het politieke
bedrijf in Bonn zo rusteloos maken en die
de Westduitse burgers, soms tot vervelens
toe, met percentages en prognoses con
fronteren. Er vallen immers altijd wel
vergelijkingen met het verleden en daar
door voorspellingen voor de toekomst te
maken en elke verkiezingsdag geeft wel
weer indicaties over de politieke weers
gesteldheid.
In Bremen liggen de kaarten overigens zo
goed als geschud. In tegenstelling tot het
omliggende platteland van Nedersaksen,
waar de CDU oppermachtig is, hebben in
Bremen de sociaal-democraten sinds jaar
en dag het roer vast in handen. De afgelo
pen acht jaar hoefden zij zelfs geen beroep
te doen op andere partijen om een rege
ringsmeerderheid te vormen: met ruim de
helft van de stemmen konden zij het wel
alleen klaren. CDU en FDP kwamen, om
de scheepsterminologie nog even voort te
zetten, eenvoudigweg niet aan de bak. En
eigenlijk verwacht niemand dat deze situ
atie zich zondag drastisch zal wijzigen, al
wordt dat in de verkiezingstijd vanzelf
sprekend niet hardop gezegd, behalve dan
door de SPD.
De CDU is er het slechtste aan toe: niet al
leen kan zij op weinig meer dan de 33
procent rekenen die zij in 1975 behaalde,
bovendien hebben de liberalen al ver voor
de verkiezingen arrogant elke eventuele
samenwerking met de CDU in een coali
tieregering van de hand gewezen. De
FDP wil alleen met de SPD in zee, maar
die kans krijgt zij alleen als de sociaal-de
mocraten een absolute meerderheid ver
liezen. De „Groenen" hebben hun kans
om de bestaande verhoudingen open te
breken door onderlinge ruzies verspeeld.
Aan het feit dat er in de verkiezingsstrijd
nauwelijks echte grote strijdpunten aan de
orde zijn geweest, kan men aflezen dat er
van een zekere berusting sprake is. Welis
waar heeft Bremen vrij ernstige economi
sche problemen - een conjunctuurgevoeli
ln het oude centrum van Bremen zullen Nederlanders zich gemakkelijk thuisvoelen
ge structuur, moeilijkheden in de scheeps
bouw, dalende vraag naar staal, vlucht uit
de stad - maar dat zijn vraagstukken die
in wezen boven het lokale uitstijgen, die
nationaal, ja zelfs gedeeltelijk internatio
naal van aard zijn en derhalve ook niet
door de (zwakke) oppositie op korte ter
mijn opgelost kunnen worden.
Bovendien geniet de lijsttrekker van de
SPD, Bremens burgemeester Hans Kosch-
nick, in zijn stad een groot vertrouwen en
dat kunnen zijn concurrenten van CDU
en FDP nauwelijks zeggen. Koschnick,
een snelpratende en denkende politicus
met veel gevoel voor het menselijke en
het sociale, heeft bovendien zijn populari
teit nog weten te vergroten door zich he
lemaal voor de stad in te zetten en zijn po
sitie als plaatsvervangend voorzitter van
de SPD in Bonn daarvoor op te geven.
Diens grootste probleem is dan ook niet
zozeer het behouden van de macht in het
parlement van Bremen alswel de vraag,
in hoeverre hij kan voorkomen dat zijn
fractie al te zeer naar links afdrijft en
daardoor het gevaar loopt van de burgers
te vervreemden. Eén langdurige alleen
heerschappij zonder de noodzaak om con
cessies aan de regeringspartner te d
maakt deze ontwikkelingen niet d(
beeldig.
Wat de verkiezingen in Bremen inté
sant maakt, is het feit dat het de et
parlementsverkiezingen in een deels
zijn na het bekendworden van de ka
datuur van Franz Josef Strauss voor
Bondskanselierschap. In tegenstelling
de gemeenteraadsverkiezingen in Nol
rijnland-Westfalen vorige week kan
die in Bremen wel als een soort test
beschouwen voor eventuele verandt
gen in het gedrag van de kiezers.
