Stalin gaf
Hitier
vrije hand
in
Polen
UIT AANTJES-DEBAT BLIJKT OVERDUIDELIJK
Theorie en praktijk ook in politiek lang niet hetzelfde
Politiek
Partij
Parlement
Tweede wereldoorlog
begon veertig jaar geleden
BINNENLAND/BUITENLAND
LEIDSE COURANT
ZATERDAG 1 SEPTEMBER 1979 PAGINA 8
Nadat hij nog tien maanden
vanuit de coulissen had mo
gen toekijken - tijdens
„zijn" jongste debat zelfs let
terlijk - is mr. Willem Aan
tjes deze week van het poli
tieke toneel verwijderd.
Deze uitspraak lijkt in te
genspraak met veel wat er
in de Tweede Kamer werd
gezegd. Beloofde premier
Van Agt immers niet plech
tig. dat de regering „van
harte" bereid is mee te wer
ken aan een toekomstig
functioneren van Aantjes
„ten dienste van de samenle
ving?". En merkte niet vrij
wel iedere woordvoerder op.
dat. nu de kwestie van zijn
nationaliteit geen kwestie
meer is, de oud-CDA-leider
in alle openbare functies en
ambten benoembaar is?
Maar zoals overal is er ook in
de politiek een verschil tussen
theorie en praktijk. En juist in
dit métier zijn de ongeschre
ven wetten veel belangrijker
dan die wel op papier staan.
Niemand, die dat beter be
grijpt dan Aantjes zelf. Van
daar zijn verklaring na afloop
van het debat, dat hij niet
„staat te dringen" om in de
Kamer terug te keren. Hij be
seft zeer goed, dat zoiets on
mogelijk is, nu een ruime
meerderheid in het parlement--
geweigerd heeft hem e'erher-
stel te verlenen. Waar nog bij
komt, dat er ook in zijn eigen
kring prominenten zijn (Scha
kel, Diepenhorst), die een ren-
U'ée sterk afraden. Een benoe
ming in een hoge politieke
functie buiten het Binnenhof,
bijvoorbeeld, een commissari
aat van de koningin, is even
eens uitgesloten, omdat de
VVD-ministers al hebben la
ten weten daar „scherp en
principieel" verzet tegen te
zullen aantekenen.
MINDER ZUIVER
Tot zover kan men dus wel
vrede hebben met de uitkomst
van het debat. Maar helaas
moet geconstateerd worden
dat sommige tegenstanders
van een terugkeer ook minder
zuivere motieven hadden. Zo
is het een publiek geheim in
de Tweede Kamer, dat de
VVD het prima vond, dat
Aantjes tot aftreden was ge
dwongen. De liberalen zien
hem als iemand met sterke
linkse sympatieën, die er als
fractievoorzitter van het CDA
alleen op uit was het kabinet
Van Agt-Wiegel zo snel moge
lijk te laten vallen om "daarna
weer met de PvdA te gaan re
geren. Aan de vooravond van
het afsluitende Aantjes-debat
constateerde het CDA, althans
de meeste ARP-ers daarin, bit
ter dat er „wat de VVD be
treft" een politiek lijk in de
kast ligt, dat daar maar het
beste kan blijven".
Maar ook de PvdA
vrijuit. Weliswaar
woordvoerder Joop
mee, dat zijn fractie niet
niem was in haar oordeel over
Aantjes, maar daar bleef het
bij. De fractiediscipline was
blijkbaar belangrijker dan de
gevoelens van enkele dissiden
ten. Dr. Hein Roethof, juri
disch specialist en zeker niet
de minste onder de socialisti
sche parlementariërs, moest
werkeloos toezien hoe Voogd
een streep zette onder Aantjes-
at niet
deelde
Voogd
'carrière. Dagen lang had Roe
thof zich de keel schor gepraat
om zijn partijgenoten te doen
inzien dat Wim Aantjes op ba
sis van de rapportage door
twee commissies, die vooral op
verzoek van de PvdA waren
ingesteld, eerherstel verdien
de, „temeer omdat hij vorig
jaar, toen er nog niets zeker
was, op een schandalige ma
nier is behandeld". Maar het
mocht niet baten. Verscheide
ne PvdA-ers gaven Roethof
gelijk, doch bogen vervolgens
voor het argument van de
meerderheid, dat een terug
keer van Aantjes niet alleen
niet gewenst maar ook „niet
opportuun" was. De socialisti
sche fractie wenste zich niet
de woede op de hals te halen
van alle Nederlanders, die de
periode '40-'45 nog vers in het
geheugen ligt.
NIET „VAN HARTE"
En dan is er nog de regeryig
zelf. Zoals gezegd, putte de mi
nister-president zich yit in
medemenselijkheid, maar er
zijn aanwijzingen dat dit niet
zo „van harte" ging als Van
Agt wilde doen geloven. Ten
eerste is er het feit, dat de
commissies -Enschede en -Pa-
tijn al twee maanden geleden
verslag uitbrachten. Tot afge
lopen donderdag stak de rege
ring echter geen vinger uit om
de indrukken, gewekt door
het onder haar verantwoorde
lijkheid geschreven, gepubli
ceerde en gepresenteerde eer
ste rapport De Jong, recht te
zetten. Sterker nog, als de
PvdA'er Roethof niet aan
de bel was gaan hangen bij mi
nister De Ruiter met de bood
schap dat hij de regering
STRAFRECHTELIJK ver
volgbaar achtte wegens
smaadschrift (nog nooit eerder
vertoond in de vaderlandse
politiek), dan zou het tweede
rapport De Jong ook zonder
meer openbaar gemaakt zijn.
En dan zou Aantjes ten tweede
male onder verantwoordelijk
heid van de regering zijn afge
schilderd als „Deutschfreund-
lich en Hitlerbegeistert".
Vandaar dat er wel reden is te
geloven, dat Van Agt en de zij
tot rehabilitatie gedvf
gen zijn. Enerzijds door
Roethof, die bleef dreigen
een poging de drie betrok
bewindslieden voor de R-
Raad te slepen, en anderi
door de loyalisten in het Cl
die eerherstel voor hun ge\
len voorman eisten en daajfT
konden wijzen op het feit,
zij in de Kamer de scharii
vormen, waar het kabinet
draait.
Hoe nu verder met Wil
Aantjes? Wat het kabinet
treft behoeft hij op niet n
te rekenen dan hooguit
Kruisinga-achtige functie
een internationale organis
Een andere mogelijkheid
dat hij uitwijkt naar het
drijfsleven, waar hij met
grote kwaliteiten „van ho
en hart" zeker tot zijn n
zou kunnen komen.
Op 3 september 1939, maandag veertig
jaar geleden, begon de Tweede
Wereldoorlog. Engeland en Frankrijk
verklaarden de oorlog aart Duitsland, dat
op 1 september Polen binnen was
gevallen. Het Verenigd Koninkrijk had
zich daartoe verplicht door de
ondertekening van een Brits-Pools
verdrag op 25 augustus, waarin
wederzijds „elke in haar macht liggende
ondersteuning en hulp" werd beloofd als
een der verdragspartijen ten gevolge van
een aanval in vijandelijkheden zou
worden gewikkeld niet een Europese
mogendheid.
Het verdrag volgde twee dagen na het
sluiten van het niet-
aanvalsovereenkomst tussen Duitsland
en de Sovjet-Unie, waarin feitelijk tot
liquidatie van Polen was besloten. Hitier
kreeg daardoor de vrije hand voor zijn
Poolse overrompeling een Russische
reactie was niet langer te verwachten, en
bovendien hadden beide landen hun
invloedssfeer vastgelegd. De grenslijn
tussen nationaal socialisme en
communisme liep dwars door Polen.
De Duitse aanval op Polen was bepaald
niet het eerste teken dat Adolf Hitler zijn
theorie van meer „Lebensraum" voor de
Duitsers, zoals hij die had ontwikkeld in
zijn boek „Mcin Kampf", in de praktijk
te brengen. Nadat hij in 1933 in Duitsland
aan de macht was gekomen volgde op 13
maart 1938 de „Anschluss" van
Oostenrijk. Vervolgens wist hij, mede
dank zij de „Conferentie van München',',
waar de Britse premier Chamberlain
door het toestaan van „grenscorrecties"
de vrede dacht te redden, het Tsjechische
Sudctcnland bij het Derde Rijk te
trekken.
Al drie weken daarna, op 21 oktober 1938,
trok het Duitse leger de Tsjechische
gebieden Bohemen, IVIoravië en
Slowakije binnen en daarmee legde
Hitier het Verdrag van München naast
zich neer. Nu was er geen sprake meer
van „Volksduitse annexaties", maar van
regelrechte veroveringen. Vier maanden
later, toen Hongarije beslag had gelegd
op Roethenië, bestond Tsjecho-Slowakije
niet meer. Met de bezetting van het
Memelgebied, ten noorden van Oost-
Pruisen aan de Baltische kust, zette
Duitsland op 23 maart 1939 zijn opmars
voort. Het zou nog ruim vijf maanden
duren voordat Europa besefte dat
„Vrede" een illusie was.
Een week na het begin van de Duitse aanval gaf de stad Danzig
een aanblik van enorme verwoesting.
„Nu alle politieke mogelijkheden zijn
uitgeput, om langs vreedzame weg de
voor Duitsland ondragelijke toestand
aan zijn oostgrens uit de weg te rui
men, heb ik tot een geweldadige oplos
sing besloten". Met deze woorden gaf
Adolf Hitler, opperbevelhebber van de
Deutsche Wehrmacht, op 31 augustus
1939 het sein voor de overrompeling
van Polen. Het was, zo werd de nieuwe
strijd aan 's lands grenzen in het bin
nenland verkocht, het nog enige moge
lijke antwoord op voortdurende provo
caties van Poolse zijde.
Links: Een gemotoriseerde Duitse legereenheid
trekt over de modderige wegen van de Poolse stad
Bydgoszcz (Bromberg) in de eerste septemberda
gen van 1939.
Onder: Rook stijgt op van een munitiedepot bij de
Poolse vesting gelegen op het schiereiland Wester-
nplatte bij Danzig, nadat het reusachtige Duitse op
leidingsschip Schleswig-Holstein met zijn 280 mm-
kanons een voltreffer had geplaatst. Het waren de
eerste schoten in de vroege ochtend van 1 sep
tember 1939. De Schleswig-Holstein had tevoren
een ostentatief beleefsheidsbezoek gebracht aan
de vrijhaven Danzig, nu de Poolse stad Gdansk.
(Danzig had een NSDAP-bestuur en de Duitsers
hadden in maart 1939 de inlijving van de vrijstaat
bij Oost-Pruisen geëist, hetgeen door Polen was af
gewezen).
„WANNEER DEZE AARDE WERKELIJK VOOR AL
LEN RUIMTE OM TE LEVEN GEEFT, DAN MOGE
MEN ONS DE TOT LEVEN NODIGE BODEM GEVEN.
MEN ZAL DAT WAARLIJK NIET GAARNE DOEN,
DOCH DAN TREEDT HET RECHT OP ZELFBEHOUD
IN WERKING, EN WAT IN VREDE GEWEIGERD
WORDT, DAT MOET DE VUIST ZICH VERWERVEN"
Adolf Hitler in Mein Kampf (1927).
Het begin van de vijandelijkheden op 1 september 1939. Duitse soldaten halen de slagbomen bij de Poolse grens omver.
De Duitse kranten hadden tussen 25 en 31
augustus volgestaan met voorbeelden.
Voortdurend leken Poolse activisten de
Duitse grenzen te overschrijden of bran
den te stichten en bomaanslagen te ple
gen. De maat was vol na een „verzets
daad" op 31 augustus in Gleiwitz. De poli-
tie-commissaris van die stad meldde daar
over in zijn rapport: „Omstreeks 20 uur
werd de zender Gleiwitz door een troep
Poolse oproerlingen overvallen en tijde
lijk bezet. De oproerlingen werden door
beambten van de Duitse grenspolitie ver
dreven. Bij de afweer werd een oproerling
dodelijk gewond".
Maar de provocaties waren door de Duit
sers zelf in scène gezet. Hitier moest „aan
leidingen" hebben om tot zijn aanval over
te gaan.
De overval gebeurde door in Poolse uni
formen geklede SS'ers. Het „slachtoffer"
was een Duitse concentratiekampgevan
gene. die éérst ook Poolse kleding had ge
kregen en daarna om het leven was ge
bracht. Een van de „overvallers", de SS'er
Alfred Naujocks bekende na de oorlog:
„Mij werd bevolen met vijf a zes anderen
naar Gleiwitz te rijden. Mijn opdracht
luidde, dat ik het radiostation moest be
machtigen en het zolang bezetten als no
dig was, om een Poolssprekende Duitser
gelegenheid te geven een Poolse toe
spraak voor de radio te houden. Wij na
men het radiostation zoals bevolen was,
hielden over een noodzender een drie
vier minuten lange rede, losten een paar
pistoolschoten en verlieten het terrein".
Plan al in april
Het plan voor de bezetting van Polen da
teerde al van april, al was toen nog niet
duidelijk hoe het zou worden gerealiseerd.
Adolf Hitler liet op 11 april 1939 in een
order vastleggen:
„Het is de opgave van de Wehrmacht het
Poolse leger te vernietigen. Hiertoe dient
een verrassingsaanval te worden nages
treefd en te worden voorbereid. De ver
hulde of openlijke mobilisatie wordt pas
in de dagen die aan de aanval vooraf
gaan. op het laatst mogelijke tijdstip, be
volen".
Daarna werd Polen onder een voortdu
rende druk gezet. Toen na de Eerste We
reldoorlog de kaart van Europa opnieuw
getekend werd, was Duitsland grote stuk
ken grondgebied aan de nieuwe staat Po
len kwijt geraakt en was Oost-Pruisen
van de rest van Duitsland gescheiden door
een Poolse corridor. Duitsland had al
steeds het verlangen gehad spoor- en weg
verbindingen van het Rijk naar Oost-
Pruisen aan te leggen en maakte dat nu
tot harde eis. Elke weigering van Duitse
verlangens werd als een provocatie ge
zien. Op 20 augustus liet Hitler Stalin in
een telegram weten:
„De spanning tussen Duitsland en Polen is
nu ondragelijk geworden. Het Poolse op
treden tegen een grote mogendheid is zo
danig dat elke dag een crisis kan uitbre
ken. Duitsland is in ieder geval besloten
van nu af aan tegenover deze aanmatigin
gen de belangen van het Rijk met alle
middelen te behartigen".
Duits-Russisch Pact
Het doodvonnis over Polen werd drie da
gen later uilgesproken. Hitler en Stalin
sloten een niet-aanvalsverdrag. Het natio-
naal-socialisme en het communisme, tot
dan toe eikaars doodsvijanden, kwamen
tot een nieuw monsterverbond. Het was
een besluit dat veel communisten in het
westen verbijsterde, maar tot de Duitse
aanval op Rusland in 1941 viel de Sovjet
campagne tegen het nationaal socialisme
volstrekt stil. In Moskouse bioscopen wa
ren plotseling nazi-films te zien en in Ber
lijn een tentoonstelling over het goede le
ven in de Sovjet-Unie. En toen Sovjetmi
nister Molotov een bezoek bracht aan de
Duitse hoofdstad inspecteerde hij de ere
wacht van een SS-Totenkopf regiment.
De plotselinge toenadering tussen Hitier
en Stalin wordt wel verklaard door het
feit dat de Sovjet-Unie door het westen
voortdurend buiten belangrijke bespre
kingen werd gehouden. De Conferentie
van München, waar het lot van Tsjecho-
Slowakije werd bezegeld, was een zaak
tussen Engeland Frankrijk, Duitsland en
Italië geweest.
Het niet-aanvalsverdrag was echter niet
alleen bedoeld om de vrede tussen Duits
land en Sovjet-Unie te waarborgen. In
een geheim protocol, dat aan de verkla
ring was toegevoegd, werden ook territo
riale afspraken gemaakt. Hitler en Stalin
bepaalden eikaars invloedssferen. Europa
werd in twee stukken verdeeld.
Van de Baltische staten zouden Finland,
Estland en Letland in de Russische, Litau-
en in de Duitse belangensfeer vallen. In
Zuid-Europa stelde de Sovjet-Unie aan
spraken op Bessarabië, dat toen nog bij
Roemenië behoorde. Over Polen werd
vastgelegd:
„Ingeval van een territoriaal-politieke re
organisatie van de tot de Poolse staat be
horende gebieden worden de belangensfe
ren van Duitsland en de USSR ongeveer
afgebakend door de lijn gevormd door de
rivieren Narew, Weichsel en San. De
vraag of de wederzijdse belangen de
handhaving van een onafhankelijke Pool
se staat gewenst laten voorkomen en hoe
deze staten waren af te bakenen, kan uit
eindelijk eerst in de loop van de verdere
politieke ontwikkeling opgelost worden.
In ieder geval zullen de beide regeringen
deze vraag langs de weg ener vriend
schappelijke schikking oplossen".
Russische aanval
Voor de Sovjet-Unie was de Duitse over
val dan ook geen verrassing. Op 3 septem
ber telegrafeerde Von Ribbentrop, de
Duitse minister van Buitenlandse Zaken,
aan zijn ambassadeur in Moskou:
„Verwachten met zekerheid Poolse leger
binnen enige weken beslissend verslagen
te hebben. Wij zullen het gebied, dat in
Moskou als Duitse belangensfeer aange
wezen werd, militair bezet houden. Na
tuurlijk moesten wij echter om militaire
redenen ook verder tegen die Poolse
strijdkrachten opereren, -welke thans in
het tot de Russische belangensfeer beho
rende Poolse gebied staan. Verzoeke dit
onmiddellijk met Molotov te bespreken en
daarbij na te gaan of de Sovjet-Unie niet
noodzakelijk acht, dat gebied in bezit te
nemen".
Stalin bracht inderdaad het Russische le
ger in staat van paraatheid. Op 17 septem
ber kon de Duitse ambassadeur Von Rib
bentrop dan ook meedelen:
„Stalin ontving mij vannacht om twee uur
en verklaarde dat het leger hedenmorgen
zes uur de Sovjet-grenzen over de h<
lengte van Polozk tot Kamenetz-Podoh
zou overschrijden. Om incidenten te v<
mijden, verzocht Stalin dringend te l
vorderen, dat Duitse vliegtuigen van 1
den af de lijn BelostokBrest-Litowsk
Lemberg niet meer overvliegen. Sov
trussische vliegtuigen zullen reeds hed
aanvangen de streek oostelijk van Le
berg te bombarderen".
Vergeten feiten
Die feiten zijn intussen in de Sovjet-Ui
vergeten. In de Russische geschiedkur
wordt de Duits-Russische tweedeling v
Polen nu als volgt verklaard:
„De Tweede Wereldoorlog begon op 1 si
tember 1939 met'de overval van Duitsla
op Polen. Op 3 september verklaard
Engeland en Frankrijk Duitsland de o<
log. In zeventien dagen was Polen ov
wonnen. De reactionaire Poolse regeri
was niet in staat geweest het land te v
dedigen, maar liet het Poolse volk aan z
noodlot over en vluchtte naar het buit<
land.
Zonder leiding en zonder commando h<
ben het Poolse volk en enkele legeraf<
lingen nochtans de Duitse invasie krat
tig tegenstand geboden. De verdedigt
van Warschau en de matrozen van G<
nia hebben op heroïsche wijze gevocht!
deze afgesloten groepen werden ech
spoedig vernietigd.
Na de verovering van Polen rukten
fascistisache troepen tot aan de West-(
kraïne en het westelijk deel van Wit-Ri
land, met de bedoeling ook deze gebiec
te bemachtigen. Voor de zeven milje
Oekraïners en drie miljoen Witrus:
dreigde het gevaar onder Duitse he
schappij te geraken, waardoor de We
Oekraïne en Wit-Rusland opmarsgeb
den voor een overval op de Sovjet-Ui
zouden zijn geworden.
Op bevel van de Sovjet-regering begt
daarom het Rode Leger op 7 septeml i
1939 zijn bevrijdingsveldtocht om lev
en bezit van de bevolking van het wes:
lijk deel van Wit-Rusland en dat van
Oekraïne onder zijn bescherming te i
De Tweede Wereldoorlog was begonn i
Het zou biina zes jaar duren voordat
het gruwelijke 'geweld een einde kwj
Na een strijd die 52 miljoen slachtoff
eiste begon een aarzelende vrede.
ANDRE HORLIN
