zestig jaar h<P>gvlieger
SCHIPHOL Luchtvaartenthousiasten en dat zijn
*6 er aanzienlijk meer dan men op grond van de erge-
r rlijke bijverschijnselen van het vliegbedrijf zou den-
K ken kunnen smullen. Begin augustus komt een
iif- magnifiek boek in de handel waarmee Fokker. bou
wer aan de wereld luchtvaart" zijn zestigste verjaar
dag luister bijzet. Niets in de uitgave herinnert eraan
dat het concern op het ogenblik een crisis door-
maakt waarin hard geknokt moet worden om zijn
j onafhankelijk voortbestaan.
4 President-directeur F. Swarttouw beperkt zich in zijn
in nawoord tot de opmerking: „Op dit moment behoort
de onderneming met nog vijf andere vliegtuigprodu
centen tot de unieke groep van civiele vliegtuigbou
wers in de wereld. Alleen met grote inspanning zal
dl deze positie gecontinueerd en mogelijk zelfs ver-
y sterkt kunnen worden. Daartoe zal echter voortdu
rende vernieuwing middels een goed opgebouwde'
en gesmeerd lopende organisatie nodig zijn. Voor
dit proces is niet alleen een grote betrokkenheid van
ni de eigen Fokkermensen geboden, maar ook de poli
tieke steun van overheid, regering, partijen en vakor-
o» ganisaties in Nederland. Alleen onder deze voorwaar-
ilf de zal een speerpuntindustrie als Fokker zijn maat-
schappelijke en commerciële taak kunnen blijven
it vervullen. Op zeer korte termijn al zullen beslissin
gen genomen moeten worden die het voortbestaan
van ons bedrijf tot het jaar 2000 ondubbelzinnig zul-
lenbeïnvloeden".
i Daar blijf het. wat de crisis betreft, bij. Voor de rest
is de jubileumuitgave een feestelijk lees-, maar voor
al kijkboek, door luchtvaartkenner bij uitstek Thijs
Postma vakkundig samengesteld. Met name voor het
vergaarde fotomateriaal uit de oude doos waaronder
zeer zeldzame opnamen, zullen enthousiastelingen
hem dankbaar zijn. Daarnaast is het boek royaal ge
lardeerd met historische wetenswaardigheden en
anecdotes, beginnend met het beeld van de piepjon
ge Anthony Herman Gerard Fokker die van school
gaat aangezien ik toch niet leer en hier niets goed
kan doen" om prompt zijn eerste uitvinding, de anti-
plofband, te doen en eindigend met het vooruitzicht
dat de verkoop van de F27 Friendship waarschijnlijk
het magische getal van duizend zal overschrijden,
een prestatie van grote klasse.
In de tussenliggende jaren weinigen zullen het
weten heeft Fokker maar liefst 125 verschillende
vliegtuigtypen ontwikkeld, zowel op civiel als militair
gebied. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat onder
nemende Tonnyzijn grote kans kreeg dank zij de
Eerste Wereldoorlog. „Elke dag liep het bij mij
storm van hoge officieren van leger en vloot die
heftig ruzie met elkander maakten totdat ik dacht
dat de hangar zelf nog een slagveld zou worden. Zij
bestookten elkaar zo fel dat ze alles namen wat
maar in de verte op een vliegtuig of motor leek.
Motoren die een maand geleden op de oud-roes-
thoop gegooid zouden zijn, werden nu aanvaard met
de gretigheid of het Rolls-Roycen waren
Noch mag verzwegen worden dat het bedrijf in die
Eerste Wereldoorlog de onsympathieke kant van
Duitsland koos. Fokker zelf daarover: „Op mijn om
zwervingen heb ik heel wat kritiek moeten aanhoren
omdat ik mijn lot aan dat der Duitsers verbonden
had. Van geallieerde zijde werd mij er een verwijt
van gemaakt dat ik mij niet in dienst had gesteld
van de Entente. Die critici houden geen rekening
met het feit dat mijn eigen land Franse vliegtuigen
boven de mijne verkoos, dat Engeland en Italië op
mijn aanbiedingen ternauwernood antwoord gaven,
dat ik in Rusland door de algemene corruptie geen
voet aan de grond had kunnen krijgen en dat alleen
Duitsland mij een behoorlijke ontvangst bereid had.
al ontving het mij dan ook niet bepaald met open
armen".
Aanvankelijk bleek de Franse luchtmacht verre supe
rieur. Toen echter vond Fokker in twee dagen en
twee nachten werken een mitrailleur uit die tussen
de bladen van de draaiende propellor door kon vu
ren. Het duurde niet lang of de Fokker-eendekkers
hielden zo huis onder de geallieerde vliegtuigen dat
men sprak over de „Fokker-gesel". De politicus-
vliegtuigontwerper Pemberton Billing noemde de En
gelse vliegtuigen tijdens een toespraak in het Lager
huis Fokker-voerHet succes van Fokkers „Eindec-
kers" leidde tot een verordening dat elk geallieerd
verkenningsvliegtuig door ten minste drie andere ge
vechtsvliegtuigen moest worden geëscorteerd en dat
een verkenningsvlucht moest worden afgebroken als
een van de vliegtuigen uitviel.
Tijdens de revolutie in Duitsland die op het einde
van de oorlog volgde, wist Tonny Fokker uit het be
legerde huis van zijn hospita te ontsnappen in het
uniform van haar zoon. Een vriend die met een mo
torfiets in een zijstraat stond te wachten, bracht
hem naar het station vanwaar hij in een goederen
trein ontkwam naar hetzelfde Nederland dat hij op 1
september 1911 verstomd had doen staan door met
zijn roemruchte „Spin" boven Haarlem zijn eerste
vlucht te maken. Op 21 juli 1919 richtte hij te Am
sterdam de Naamloze Vennootschap Nederlandsche
Vliegtuigenfabriek op die als kortweg „Fokker" we
reldberoemd zou worden. Basis: 400 motoren. 200
vliegtuigen, 100 parachutes en een enorme hoeveel
heid materiaal en gereedschap die hij bij de nade
ring van de geallieerden in Duitse boerderijen en af
gelegen schuren had verstopt om ze vervolgens in
zes weken tijd met 350 goederenwagons over de Ne
derlandse grens te brengen. Ongetwijfeld een van de
grootste smokkelaffaires uit de historie.
Reeds datzelfde jaar bracht Fokker een van de-aller
eerste speciaal voor de burgerluchtvaart ontworpen
vliegtuigen op de markt: de F2. Deze eendekker kon
vier passagiers vervoeren in een luxueuze cabine en
werd de voorloper van een hele serie passagiers
vliegtuigen die hun weg vonden naar alle uithoeken
van de wereld. Ze braken record na record, met in
1924 als hoogtepunt de eerste luchtverbinding tus
sen Nederland en het voormalige Oost-lndië, die tot
stand kon komen dankzij de revolutionaire F7.
„Gij zijt mannen van moed en durf, evenals de pio
niers uit het eind van de vijftiende eeuw", voegde
de gouverneur-generaal mr. Fock in Batavia gezag
voerder Van der Hoop en zijn crew toe. De ware pi
onier echter was Anthony Fokker met zijn „unieke
'combinatie van vliegkunde, vindingrijkheid, vakman
schap, commercieel inzicht en vooral doorzettings
vermogen".
De klap kwam toen op 1 juli 1933 in Amerika een
geheel metalen laagdekker voor passagiersvervoer
met intrekbaar landingsgestel zijn eerste vlucht
maakte, de Douglas DC 1, voorloper van de befaam
de DC 3 of Dakota die een omwenteling in de we-
reldverkeersluchtvaart teweeg bracht en het einde
betekende voor de alleenheerschappij in de lucht
van de uit gelaste staalbuis, hout en linnen vervaar
digde Fokkerhoogdekkers. De fabriek ging zich con
centreren op het ontwerpen en de produktie van mi
litaire toestellen. 1955 echter bracht een van de
meest opzienbarende come-backs uit de industriële
geschiedenis. De Fokker F27 Friendship kreeg zijn
luchtdoop en ontpopte zich ras als het grote na-oor-
logse succes in de ellebogenwereld van de burger
luchtvaart. De verkoop van het volgende ontwerp, de
F28 Fellowship, verloopt minder gesmeerd, maar
toch heeft ook dit toestel duidelijk zijn weg naar de
wereldmarkt gevonden.
Vergeten wordt daarbij wel eens dat uit de hangars
van Fokker ook machines gerold zijn als de „Schel-
demusch", een eenpersoons sportvliegtuigje met een
vleugelspanwijdte van zes meter en een leeggewicht
van 185 kilo, aanschafprijs 2400 gulden en bedrijfs
kosten inclusief afschrijving en onderhoud 9 gulden
per uur. We praten dan wel over 1935. Thijs Postma
ontrukt in zijn gedenkboek dit soort curiositeiten
aan de vergetelheid. Ook mislukkingen blijven niet
onvermeld, de F 25 „Promotor" bijvoorbeeld, een za-
kenvliegtuigje uit 1946 waarvan er slechts 21 zijn ge
bouwd die niet eens allemaal hebben gevlogen. Een
kostelijke jubileumuitgave, kortom, waarvoor maar
weer eens het cliché van de plank moet worden ge
haald dat het in de boekenkast van geen enkele
luchtvaartliefhebber mag ontbreken.
PIET SNOEREN
FOKKER, bouwer aan de wereldluchtvaart. Thijs
Postma. Unieboek Bussum f 24.50
Anthony Fokker aan
de knuppel van de
Spin, waarmee hij
zichzelf in 1911
leerde vliegen.
De formidabele G1
van Fokker met
negen
boordmitrailleurs, die
in 1936 werd
geïntroduceerd en
bij de Nederlandse
luchtmacht in gbruik
is nr.
De F7 was aan het
einde van de
twintiger jaren
alleenheerser in de
lucht. Admiraal Byrd
gebruikte dit toestel
voor zijn eerste
vlucht over de
Noordpool.
De F36, de grootste
machine uit de
vooroorlogse
Fokkervloot en
vlaggeschin
