is liefde een luxe
niet
drinken
uit
dezelfde
beker
„Liefde Is als de
maan", zegt een
Portugees
spreekwoord.
„Wanneer zeniet
groter wordt, wordt
ze kleiner". Deze
amoureuze
maansverduistering
schijnt een
kenschets van onze
anderszins zo
verlichte tijd te zijn.
„Verschillende
tekenen wijzen erop
dat het huwelijk voor
velen eerder een
bron van problemen
vormt dan een bron
van geluk", stelde
de Leidse sociaal
psycholoog drs. E.
Vermeulen nog
onlangs in een
lezing vast. „En
hoewel er pogingen
worden ondernomen
om alternatieve
samenlevingsvormen
een kans te geven,
is het waarschijnlijk
dat het huwelijk als
sociale instelling
zeker niet binnen
afzienbare tijd zal
ophouden te
bestaan. Als nude
liefde, zoals beleefd
binnen langdurige
relaties tussen
paren, zo
problematisch is
geworden, dan
dwingt de noodzaak
naar oplossingen te
zoeken".
De problematische
liefde, daarover gaat
het vierde artikel
van onze serie die
de verschillende
facetten wil
belichten van wat
Francois Mauriac
„vaak slechts de
ontmoeting tussen
twee zwakheden"
heeft genoemd. Maar
het zou onjuist zijn
de problematiek tot
het gebruikelijke
huwelijk te
beperken. Het open
huwelijk, homofiele
relaties, de bewuste
keuze om alleen,
zonder vaste partner,
door het leven te
gaan..., ze hebben
het terrein enorm
verbreed. Noch
mogen de
moeilijkheden
vergeten blijven van
groepen die
hunkeren naar een
relatie, maar wie de
kans onthouden
wordt: bejaarden en
invaliden. De liefde
anno19-nu „kind
van Illusie, moeder
van desillusie" (De
Unamo)vormt
een probleem voor
ongetelden.
LEIDEN „Wie niet voldoende genegenheid vindt, aanraking,
streling, seksueel plezier, een aangename manier om de tijd
door te komen, voldoende avontuur en daarmee de
mogelijkheid om beslissingen te nemen, plus een plekje voor
zichzelf..., wie dat niet vindt, gaat zich onveilig voelen en dus
machteloos. Hij gaat allerlei rare manieren proberen om toch
aan zijn trekken te komen". Deze uitspraak is van arts en
medisch publicist Boris Bouricius en kon twee groepen op
het lijf geschreven zijn die in een kwalijke verdomhoek zitten
wanneer het om de liefde gaat: bejaarden en invaliden. Voor
hen lijkt nauwelijks het woord uit Genesis 2:18-24 van
kracht: „Het is niet goed dat de mens alleen zij; Ik zat hem
een hulp maken". Terwijl uitgerekend zij toch de meeste hulp
behoeven. Zulke bitter ironische vormen neemt het menselijk
tekort soms aan.
Psychologen weten dat ieder mens in elk stadium van zijn
leven verliefd kan worden; ook bij hoge ouderdom en in een
rolstoel. „Verliefdheid is vaak eerder een aanwijzing voor een
grotere gevoelsbegaafdheid dan voor een abnormale geest",
zegt de bekende dr. H. Musaph. „Maar wij leven in een
cultuurpatroon waarin het ongepast iB heftige gevoelens te
tonen. Dit verklaart waarom wij vaak zo wreed zijn tegenover
verliefde mensen. Het verschijnsel wordt door verreweg de
meesten beschouwd als een psychische afwijking die hopelijk
van korte duur zal zijn". Wanneer zo'n vaststel ling al in zijn
totaliteit geldt, hoe meer van toepassing zai hij dan niet zijn
op verliefde bejaarden en invaliden?
Even merkwaardig ais veelzeggend feit: de NVSH die het
voortouw heet te hebben bij het propageren van
onbekommerde, gelukkige liefdesbelevingen, bekent openlijk
op dit terrein de bejaarden niets te bieden te hebben.
Anderhalf miljoen
In 1977 was 11 procent van de Nederlandse bevolking 65 jaar
of ouder: 1.5 miljoen mannen en vrouwen. Eind dit jaar
zullen daar nog eens 55.000 bijgekomen zijn. Dat is de groep
waarover je praat, of liever: niet praat. Onderzoek heeft
uitgewezen dat van de 70-jarige mannen 70 procent nog
regelmatig vrijt. Bij de vrouwen ligt dat cijfer waarschijnlijk
nog hoger. Maar veel begrip toont onze maatschappij niet
voor deze feiten. Men staat er veelal gevoelsmatig afwijzend
tegenover of ontkent de werkelijkheid domweg. Dat komt,
zeggen de deskundigen, omdat we generaties lang voetstoots
hebben aangenomen, dat de geslachtsdrift louter in dienst
van de voortplanting stond. Tegelijk werd het lustelement van
seks niet openlijk erkend. Vandaar de mentaliteit: „Zo'n ouwe
gek moest beter weten en zich schamen".
De staven van verpleeg- en bejaardentehuizen zouden tot
andere inzichten dienen te komen, menen de deskundigen. Ze
zouden de bewoners alle gelegenheid moeten gunnen
wanneer die persoonlijke en intieme relaties willen aanknopen
met medebewoners. Immers: het grootste probleem van
bejaarden is eenzaamheid. De lusteloosheid die er het gevolg
van is. leidt tot lichamelijke verwaarlozing en ondervoeding.
„Nog lang niet voldoende wordt in de sector van de
bejaardenzorg ingezien dat relationele tekorten zich
onvoldoende laten oplossen door het bij elkaar brengen van
groepen, indien men tegelijk een relatie van meer
persoonlijke aard eerder tegenwerkt dan aanmoedigt".
Gehandicapten
365.000 Lichamelijk gehandicapten in Nederland.... de tweede
vergeten groep. „Niemand denkt er ooit aan dat ook een
meisje in een rolstoel naar liefde verlangt, ofwel men denkt
eraan in negatieve zin". Onderzoek heeft aan het licht
gebracht dat 50 procent van de gehandicapte jongeren weinig
tot geen seksuele voorlichting heeft gekregen. Wat wensen
ouders voor hun gehandicapte Vinderen? Bovenaan de lijst
blijkt te staan dat ze een vak leren om hun eigen kost te
kunnen verdienen. Het verlangen dat ze een levenspartner
vinden, komt op de laatste plaats. Een onthutsend gegeven,
temeer daar de prioriteiten bij de betrokken jongeren precies
-
tsz 7
l - V,
0
r
leder mens kan In elk stadium van zijn leven verliefd worden; ook bij hoge ouderdom of In een rolstoel. Maar terwijl zij toch de meeste hulp behoeven, zitten de bejaarden
en invaliden veelal in de hoek waar de slagen vallen. Zulke bitter Ironische vormen neemt het menselijk tekort soms aan.
andersom liggen: eerst het hebben van een sociale relatie,
met inbegrip van een huwelijk, en pas veel later economiscl
zelfstandigheid.
Huwelijken van gehandicapten hebben veel kans op succej
zo leert een Amerikaans onderzoek. Ze eindigen veel mind«
in een echtscheiding (5 procent) dan de doorsnee huwelijk
(26 procent). Grootste probleem is het vinden van een
partner. Een erkend huwelijksbureau in Nederland heeft zi<
ooit aan bemiddeling voor gehandicapten gewaagd en er ti
in zijn bestand opgenomen. 99 Procent van de valide
gegadigden liet weten: daar begin ik niet aan. Zelfs licht
gehandicapten (een verlamde arm) vonden geen enkele aft i
De enige gehandicapte waarvoor nog wel belangstelling
bestond, was een slechthorende met een gehoorapparaat.
De verpleeginstituten en verzorgingstehuizen die aanvanktj
welwillend tegen de proef aankeken, lieten het ook snel
afweten. Ze redeneerden: „Onze gehandicapten hebben al
zoveel teleurstellingen op dit gebied te verwerken gekregen
dat we ze er niet nog eens aan bloot kunnen stellen. Ze
verwachten misschien wonderen van zo'n bemiddeling en*
hebben het personeel niet om ze op te vangen wanneer ze
opnieuw teleurgesteld worden".
Emancipatie
Er moet veel veranderen in de opvoeding van gehandicapte
kinderen, menen de deskundigen. Ze dienen bewust gemai
te worden van hun recht op emancipatie en van hun plicht
om aan die emancipatie mee te werken. Anderzijds kan de
maatschappij niet onder een fikse bijdrage uit. In de vorm
bijvoorbeeld van voorzieningen in tehuizen en openbare
gelegenheden, van voorlichting aan het valide volksdeel ov|
gehandicapten en hoe ermee om te gaan, van een
geïntegreerd onderwijs tenslotte voor valide en gehandicap
kinderen samen.
De problematische liefde van nu bedreiging voor
bolwerken als huwelijk en gezin daarvoor is de
belangstelling overweldigend. „In het algemeen is het
dat er maatschappelijke conventies bestaan rond trouwen
kinderen krijgen", zegt drs. R. Veenhoven, medewerker
de Sociale Faculteit van de Rotterdamse Erasmus Universi
„Maar het is niet goed dat diezelfde conventies het
uitgangspunt vormen voor kritiek op ongehuwde en
kinderloze echtparen".
Het open huwelijk is zo'n omstreden nieuwe relatievorm,
term deed in 1973 zijn intrede door een boek van het
Amerikaanse echtpaar Nena en George O'Neill, waarvan in
Nederland zo'n 30.000 exemplaren zijn verkocht, hetgeen e
brede belangstelling verraadt. Motto: „Een plant onder een r
glazen stolp kan ook niet groeien in de vorm die voor een
plant natuurlijk is".
Wat bedoeld wordt, zal duidelijk zijn. Ons traditionele
huwelijk werkt als een rem op de normale ontplooiing van
persoonlijkheiddoor het bezitsrecht op de partner, door f
het spelen van het parenspel, door star rolgedrag, door r
onvoorwaardelijke trouw".
Wat belooft daarentegen het open huwelijk? Dat gaat niet
alleen om de seks buiten de huwelijksband, maar vooral om
vaak hooggestemde idealen als daar zijn: meer t
ontplooiingskansen, eerlijkheid, vrijheid, geluk en liefde vot i
allebei, een onafhankelijk leven, persoonlijke groei, soepek
rollen, wederzijds vertrouwen. „Het gaat er niet om aan je
relatie te werken om daar zelf beter van te worden; het gaat
erom aan jezelf te werken en daar de relatie beter door te
maken. De relatie staat in dienst van de mens en de mens 1
niet in dienst van de relatie. „Heb elkander lief, maar maak 1
van de liefde geen band. Laat ze veeleer zijn een golvende
zee tussen de kusten van je zielen. Vul elkanders beker, mal
drink niet uit dezelfde beker. Geef je harten, maar geef ze
niet aan elkander in bewaring" (Kahlil Gibran).
Jaloezie
Het klinkt bijna te mooi om waar te zijn en de praktijk blijkt
daarmee in overeenstemming. Een Nijmeegs onderzoek nat
dit soort alternatieve relatievormem heeft uitgewezen dat vil
van de vijf deelnemers problemen had met de jaloezie.
„Algemeen gezegd klopt de stelling dat mensen meestal
streven naar wederkerigheid en billijkheid in hun relaties.
Richtgevend is: wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook
een ander niet. Bij beide geslachten hangt de jaloezie in
hoge mate af van de mate waarin men negatief staat
tegenover buitenechtelijke seks en zelf geen buitenechtelijk
relaties heeft. Jaloezie is algemeen".
Bij het open huwelijk schuilt, kortom, een kwaadaardige a*
in de mouw. Toch het traditionele huwelijk dan maar?
Sociaal-psycholoog drs. E. Vermeulen blijkt er nog wel heill
te zien, mits we tenminste de oude volkswijsheid uit de
mottenballen halen dat voorkomen beter is dan genezen en
de dreigende moeilijkheden preventief aanpakken.
„Relatieproblemen kunnen voor een zeer groot deel words!
teruggebracht tot problemen in de communicatie tussen tvl
partners. Communicatie tussen mensen is gedrag. En zo isi
psychologie zich met de liefde gaan bemoeien. Voor het
slagen van een huwelijk in deze tijd is het voor de partner»
onontbeerlijk te beschikken over een aantal op zich zelf j
tamelijk eenvoudige en eenvoudig aan te leren communie*
vaardigheden". Drs. E Vermeulen heeft de daad bij het woel
gevoegd. Hij behoort tot de samenstellers van een landelijk
verspreide communicatiecursus voor echtparen en andere
paren.
Een aanvulling levert wellicht de Utrechtse sociaal psychoW
drs. A. van Naerssen waar hij stelt: „Wij zouden op het spocr
dienen te komen van de vele mogelijkheden die mensen m!
elkaar hebben. Mogelijkheden die geblokkeerd worden offli
we van te veel zaken vinden dat ze niet horen, niet passend
zijn. Liefde is uiteindelijk niet alleen een relatie tussen twee
personen, maar wordt gevoed door de ideeën die we er
allemaal over hebben. Zijn onze ideeën schraal, dan zijn ort
liefdesrelaties ook schraal. Dan blijven veel gezichten van d|.
liefde in de schaduw, worden niet herkend en erkend".
„Het komt allemaal door de sekserollen in onze samenlevirli
Vooral dank zij feministisch onderzoek is steeds duidelijker
geworden dat we niet alleen worden opgevoed tot jongens!
meisjes, maar tot een heel bepaald soort jongens en een her
bepaald soort meisjes. Aan jongens wordt geleerd heel and
met hun gevoelens om te gaan dan meisjes. Het gevolg is
dat I iefde voor de meeste jongens ook iets heel anders is
dan voor de meisjes. Geen wonder dat in een periode waarlf-
de beide seksen verondersteld worden toenadering tot elkf
te zoeken, angst, vervreemding en valse verwachtingen
hoogtij vieren. Men heeft immers aan beide seksen geleerd
dat ze fundamenteel anders zijn. Een opvoeding die
benadrukt welke ideeën, belangen, gevoelens en problem*
ze gemeenschappelijk hebben, zou veel contactmoeilijkhe!
tussen jongens en meisjes kunnen voorkomen, ten bate var
beide partijen en van de liefde".
„Het leven heeft ons geleerd dat liefde niet bestaat uit kijk*f
naar elkaar, maar uit samen naar buiten kijken in dezelfde
richting". (Saint Exupéji).
PIET SNOl