Utopia: droom die nog nooit werkelijkheid werd
LEIDSE COURANT
„Libellus vereaureus de
optimo reiplublicae statu
deque nova insula utopiae".
Zo luidde de volledige titel
van het boek, dat Thomas
More (1478-1535) schreef
ongeveer 20 jaar voordat hij
op last van koning Hendrik
VIII onthoofd zou worden in
Engeland. „Utopia" is de
naam waaronder het boek
van deze Engelse humanist
(en vriend van de
Rotterdamse filosoof
Erasmus) algemeen bekend
zou worden. En nog steeds
mag het tot de categorie
wereldliteratuur worden
gerekend, al heeft More
nooit heeft aangedrongen op
de popularisering van het
werk, d.w.z. op vertaling in
het Engels waaronder het
een grotere groep lezers zou
kunnen bereiken. Pas in 1551
verscheen er een Engelse
editie. Utopia had echter wel
direct een wat we nu zouden
zeggen „goede pers".
Utopia: een boek over het
eiland Nergensland. Een
satire of een
communicatiekanaal
waarlangs Thomas More zijn
kritiek op het toenmalige
Engeland spuide? Als het dat
laatste was, dan had More
zich tevoren reeds ingedekt
tegen mogelijke processen,
omdat hij zijn verhaal liet
vertellen door Raphael
Hythlodae, een naam die
zoveel zegt als „iemand die
onzin uitkraamt"
Utopia is ook de titel van het
boek van Ian Tod en Michael
Wheeler, waarin zij een
overzicht geven van alle
mogelijke utopistische
samenlevingsvormen, die in
de loop der eeuwen bedacht
en hier en daar gerealiseerd
werden. Zoals de
socialistische leef- en
werkgemeenschap „Walden"
van de befaamde
Nederlandse literator
Frederik van Eeden. In het
blad „De Pionier" van de
Vereniging
Gemeenschappelijk
Grondbezit luidt de
doelstelling van Van Eedens
experiment: „Wij willen
vormen een gemeenschap
van voortbrengers en
kameraads die op vrijen
grond, zonder elkaar te
onderdrukken of te
benadelen, werken tot
instandhouding van ons leven
en tot hooger ontwikkeling.
Wie waarlijk geneigd is niet
ten koste van anderen te
leven, en zooveel in zijn
vermogen is deel te nemen
aan de gemeenschappelijke
voortbrenging, sluite zich bij
ons aan. Andere eischen
stellen wij niet. Maar wie
niet van ganscher harte
geneigd is afstand te doen
van het recht anderen voor
zich te laten werken, hij
sluite zich niet bij ons aan,
want hij zou ons en
zichzelven bedriegen".
Een beginselverklaring
waarvan zou blijken dat ze
niet haalbaar was, want lang
niet iedereen bleek zo
onbaatzuchtig te zijn als door
Van Eeden verondersteld
was. Ook uit „Walden" blijkt
echter dat de mensheid
gedurende zijn gehele
bestaan al heeft verlangd en
gezocht naar vormen van
samenleven en maatschappij
inrichting, waarin geen
leugen en bedrog heersen en
waarin men zich zelf als
volwaardig mens zou kunnen
terugvinden. Utopistisch
noemen we vandaag de dag
zo'n streven en daarmee zijn
we dan weer aangeland bij
de in 1935 400 jaar na zijn
dood heilig verklaarde
Thomas More, die in zijn tijd
behalve een vooraanstaand
humanist ook een bekend
staatsman was, wiens humor
hem nooit verliet, zelfs niet
op het schavot. (Zijn hoofd
werd als afschrikwekkend
voorbeeld een maand lang
tentoongesteld op de London-
bridge).
Speurtocht
Tod en Wheeler ondernemen
hun interessante speurtocht
naar utopische
samenlevingsvormen aan de
hand van o.a. het Gilamesj-
epos, komen via de
modelstadstaat van Plato
terecht bij o.m. het Nova
Atlantis van Francis Bacon.
Uitvoerig gaan ze in op 18e
en 19e-eeuwse utopisten,
zoals bijvoorbeeld de
Russische schrijver Tolstoi,
wiens leef- en
werkgemeenschappen
eveneens mislukten, mede
doordat Marx en Engels ze
in strijd achtten met het
door hen gepredikte
wetenschappelijk socialisme.
Ook reserveerden de auteurs
ruimte voor architecten als
Le Corbusier en Soleri,
waarbij zij tenslotte aan het
eind van het boek tot de
conclusie komen dat er altijd
opnieuw mensen zullen zijn,
die nieuwe ideeën prediken,
opdat die anderen zullen
inspireren. Zij nemen daarbij
de filosofie van de Brit
Gerrard Wistanley tot
uitgangspunt, die samen met
William Everard in het
midden van de 17e eeuw in
het Engelse graafschap
Surrey met de „Diggers" een
kolonie stichtte. Wistanley
schreef onder meer: „Wees
ervan doordrongen dat
Engeland geen vrije natie is
zolang de armen geen
toegang hebben tot de
ontgonnen gebie ien om ze te
beploegen en te Lebouwen en
zij niet even comfortabel
kunnen leven als de
landheren op hun omheinde
gronden.Want het volk
heeft zijn geld en bloed niet
gegeven om de landheren, de
Normandische macht, de
vrijheid te verschaffen als
tirannen te heersen... maar
om de onderdrukten te
bevrijden, om de
gevangenisdeuren te openen
en het gemoed van de
burgers te troosten met de
universele eensgezindheid om
van de aarde een
gemeenschappelijke rijkdom
te maken, waar allen in
saamhorigheid kunnen
leven... geestelijk verenigd in
broederlijke liefde; en een
comfortabel bestaan te
kunnen vinden in de
gemeenschap van die ene
aarde, hun Moeder".
Taal waar een aantal
hereboeren uit de streek het
niet mee eens was. Zij
organiseerden het verzet
tegen de Diggers. Nadat in
1650 een groot aantal
mannen en vrouwen, die tot
de Diggersgemeenschap
behoorden, vermoord was,
werd de kolonie, v
leden bovendien
geweldloosheid predikten,
opgeheven. Hoewel... in deze
eeuw vinden de ideeën over
een ideale staat op
agrarische grondslag opnieuw
weerklank.
Paradijselijk
Thomas More's Utopia
behandelt, zoals opgemerkt,
een paradijselijke
maatschappij. More's
Hythlodae veroordeelt daarin
o.m. de toepassing op grote
schaal van de doodstraf voor
een misdrijf als diefstal,
waarbij hij de stelling
poneert dat mensen niet
stelen uit vrije wil, maar uit
noodzaak. De tweeledige
verklaring daarvoor treft hij
aan in de feodale structuur
van de maatschappij:
a. de meeste edellieden zijn
parasieten en
b. de grote groep boeren
wordt beroofd van zijn
middelen van bestaan door
de opkomst van met name
de schapenteelt
More's Utopia is een eiland
dicht bij de kust van het
land Ergens. Het heeft de
vorm van en halve maan en
is 100.000 vierkante mijl
groot. De levensstijl is er de
meest gelukkige basis voor
een beschaafde samenleving.
Ooit is het eiland verbonden
geweest met het vasteland,
maar Utopas, die het
veroverde en er een
beschaving stichtte, liet deze
verbinding weghalen teneinde
van Utopia een veilig eiland
te maken. More's Utopia is
verder verdeeld in 54 steden,
die alle omgeven zijn door
en stuk grond van 1.600
vierkante mijl die de circa
jO.OOO eilandbewoners van
het nodige kan voorzien. Al
die bewoners zijn fanatieke
tuinierders. Tekort aan
woningen is er niet op
Utopia. Ze zijn bovendien
gemeenschapseigendom en de
deuren staan altijd open,
zodat iedereen naar believen
in en uit kan lopen. De
huizen worden door het lot
toegewezen en om de tien
jaar kan men van woning
veranderen.
Ian Tod en Michael Wheeler
merken in hun boek op dat
More het gezin (c.q. de
familie) als basis van de
samenleving beschouwt. Het
gezinsleven op Utopia is dan
ook monogaam,
paternalistisch en
patriarchaal. More beschouwt
iedere huishouding als een
economische en biologische
eenheid, die voor zowel de
productie als het
nakomelingschap zorgdraagt.
In een tijd van feminisme
doet zijn opmerking „de
vrouwen moeten altijd bij
hun echtgenoot blijven, want
het vrouwenwerk is toch
overal hetzelfde" ietwat
lachwekkend aan, maar er
zijn intussen ook meer dan
vier eeuwen verstreken.
Toezicht
Eveneens doet de opmerking
dat vrouwen ondergeschikt
zijn aan mannen
anachronistisch aan.
Alvorens tot een huwelijk
wordt besloten worden bruid
en bruidegom naakt aan
elkaar getoond. De
redenering van More was: als
je een paard koopt en je
hebt maar weinig geld te
besteden, dan doe je dat ook
zeer weloverwogen. In het
Utopia van More bestaan
geen bierkelders, geen
bordelen sexueel verkeer
vóór het huwelijk wordt
bestraft terwijl „er altijd
wel iemand is die op je let".
Het is de sociale controle, die
er voor zorgt dat de
bewoners van Utopia niet uit
de pas lopen, waardoor er
gelijktijdig vraagtekens
kunnen worden gezet of de
samenleving, zoals More die
schildert, wel zo paradijselijk
is als er gesuggereerd wordt
Want wie reizen wil mot
daarvoor vergunning
aanvragen, voor luiheid is
nimmer een excuus te vinden
en elke bewoner staat onder
voortdurend toezicht van
magistraten of gezinshoofden.
Die kijken bijvoorbeeld ook
toe of er niet gekaart of
gedobbeld wordt. De
Utopiërs geloven zo zegt
Thomas More dat het
verstand een belangrijke
bijdrage kan leveren aan
„plezier van niveau" en dat
het ware geluk alleen te
vinden is in de bevrediging
van de geest en niet in de
bevrediging van het lichaam.
Een andere zaak die de
aandacht trekt is de
•natuurgodsdienst, die More
in Utopia propageert in
afwijking met de rijke en
hiërarchisch gestructureerde
kerk. We staan aan de
vooravond van de reformatie
en in Utopia wordt binnen
Alleen de komende 10 dagen is C&A in de
gelegenheid om u een grotere kollektie
bontmantels te tonen. Nóg meer keus dan
u gewoonlijk bij C&A aantreft. Wij
noemen dit ons jaarlijkse "Bontfestival".
Die kollektie blijft slechts 10 dagen in het
C&A filiaal in uw omgeving.
