Strijd tegen
malaria
vooralsnog op
mislukking
uitgelopen
Psychiatrie:
politiek
pressiemiddel
in Sovjet-Unie
jnten is wellicht over een jaar of vijf ook mogelijk tegen de malaria.
ÜL
HAAG Pogingen van de Wereld
Rondheids Organisatie om de malaria
Initiet uit te bannen zijn mislukt. Ton-
DOT zijn gestort op de broedplaatsen
de malariamuskiet, die niet de ver-
iker, maar wel de overbrenger is ,van
ziekte. Dit heeft allemaal niets gehol-
i, want de muskiet is zo langzamer-
id ongevoelig geworden voor DDT en
|ere bestrijdingsmiddelen en zodoende
tiet aantal malariagevallen de laatste
in schrikbarend toegenomen. Het eni-
dat nog overblijft is het ontwikkelen
i een vaccin. De deskundigen hebben
£oede hoop op, dat dit over een jaar
vijf wel het geval zal zijn, aldus de
•hting Bio-Wetenschappen en Maat-
•PP'i-
|s gezegd is de malariamuskiet niet de
Lekker, maar wel de overbrenger van
ziekte. De verwekkers zijn eencellige
isieten (plasmodia). Een besmette mus
kan door een steek de mens ziek ma-
bestaan veie honderden malariaver-
irs. maar er zijn er maar vier, die bij
ms ziekteverschijnselen kunnen ver
iaken. Deze malariavormen zijn de
ilaria tertiana". ofwel de anderdaagse
de „malaria quartana", ook wel de
lagse koorts genoemd, de „malaria
j", die dezelfde verschijnselen veroor-
it als de tertiana, en tenslotte de ge-
liijke „malaria tropica", die niet zelden
idodelijke afloop heeft,
uitzondering van de malaria tropica is
'malaria geen typisch tropische ziekte,
in Nederland was de malaria niet on
getuige de zegswijze: „Verbeel-
E is erger dan de derdedaagse koorts",
priagebieden waren de Zuidhollandse
ken, Gaasterland en, vlak na de oorlog
Amsterdam-Noord. Moerassige en
htige gebieden kunnen echte broed-
jtsen van de malariamuskiet zijn.
yartwaterkoorts
mens kan dus door de steek van de
Jariamuskiet besmet worden. De parasie-
komen in de bloedbaan en nestelen
h in de lever. In de levercellen delen zij
h net zolang tot de levercel barst. Dan
ren de parasieten opnieuw in de bloed-
|n en nemen bezit van de rode bloed-
Lampjes. In de rode bloedlichaampjes
E jft een nieuwe ontwikkelingsfase plaats,
twee tot drie etmalen in beslag neemt.
z i valt de parasiet, tezamen met het
ie bloedlichaampje in ongeveer twaalf
uiteen. Elk deeltje zoekt weer een
^Uiw bloedlichaampje en zo gaat het
Het uiteenvallen van parasiet en
pdlichaampjes gaat gepaard met de
»r malaria zo kenmerkende tweede- of
-ijdedaagse koortsaanval: de patiënt krijgt
rillingen en soms vliegt de koorts
inen een half uur op tot 40 graden of
er. Na enige uren zakt de koorts weer.
ms gaat de 'atbraak van de rode bloed-
j6 jaampjes zo snel, dat de urine donker
'w^t. Men spreekt dan van de „zwartwa-
Eitjes (boven) en larven (beneden)
van de anopheles ofwel
malariamuskiet. Zowel eitjes als
larven zijn sterk vergroot.
orts"
Meer dan een miljard mensen leven in een
gebied waar zij grote kans lopen om door
malaria besmet te worden. In Afrika komt
tien procent van de kindersterfte voor re
kening van de malaria. De koortsaanvallen
zorgen ervoor dat de patiënten niet of
nauwelijks kunnen werken, wat zowel
schadelijk is voor de patiënten zelf (geen
inkomsten), als voor de economie van de
toch al arme ontwikkelingslanden. Geen
wonder dat de WHO tegen de malaria al
jarenlang een kruistocht voert.
Deze kruistocht had gunstige vooruitzich
ten. Dank zij de DDT werd de muskiet en
daarmee ook de malaria aardig terugge
drongen, maar intussen is de muskiet min
of meer bestand geworden tegen DDT en
andere bestrijdingsmiddelen en er zijn ook
streken waar de parasiet bestand is gewor
den tegen hét middel tegen de malaria
tropica, chloroquine.
Vaccin
Vandaar dat het WHO het onderzoek naar
een malariavaccin enorm stimuleert, maar
dat gaat gepaard met tal van problemen.
Een daarvan is dat de parasieten meesters
zijn in vermommingen. Door vaak van „jas
je" te veranderen wordt het afweermecha
nisme van de mens misleid; vreemde in
dringers worden dan niet als zodanig her
kend. Gelukkig weten de deskundigen
steeds meer van de garderobe van de pa
rasieten; bovendien zijn hoopgevende re
sultaten geboekt bij de vaccinatie van eni
ge diersoorten tegen bepaalde malariaver
wekkers. Dat laatste betekent echter niet
dat nu binnenkort een voor de mens ge
schikt vaccin te verwachten is.
Er zijn ook nog andere problemen. Een
succesvolle bestrijding" van een besmettelij
ke ziekte door vaccinatie vereist méér dan
alleen maar een goed vaccin. Zonder een
goede organisatie van de gezondheidszorg
blijkt het niet mogelijk om een besmettelij
ke ziekte door vaccinatie te voorkomen.
Dat is pas het geval als 90 tot 100 pet van
de kinderen gevaccineerd is.
Een goede organisatie van de gezond
heidszorg komt voor in slechts een paar
landen, waaronder ook Nederland. Wan
neer de organisatie van de gezondheids
zorg in de meeste Westerse landen nog
niet toereikend is om nagenoeg alle kinde
ren in te enten, dan behoeft men zich ze
ker geen illusies te maken over de landen
van de Derde Wereld. Nu al bereiken de
hoeveelheden vaccins, die naar de tropen
worden gebracht, vaak alleen de kinderen
van artsen en hoge ambtenaren in de
hoofdsteden. Kindeken, die in dorpjes in
het oerwoud wonen, worden niet ingeënt.
Transport is nauwelijks mogelijk, er is
geen koeling, er is gebrek aan krachten
die verantwoord kunnen vaccineren en er
is niets wat ook maar enigszins voor be
volkingsadministratie kan doorgaan. Eer
dat alles in de ontwikkelingslanden gere
geld is, zullen er nog wel tientallen jaren
verstrijken.
De Russischs dissident Leonid Pljoesjtsj heeft het in de psychiatrische kliniek, waarin hij „behandeld"
werd, zeer zwaar te verduren gehad. Hij werd voortdurend onder de „medicijnen gehouden.
DEN HAAG —„Het is in de Sovjet-Unie
niet zo, dat theorieën en conclusies zich
ontwikkelen uit het ruwe materiaal van
het leven zelf; het ruwe materiaal van
het alledaagse leven moet zich voegen
naar de heersende theorie. Het leven
wordt in kunstmatige banen geleid, die er
op zijn berekend, dat zij de grondslagen
van de ideologie niet ondermijnen". Dit
schrijft de bekende Russische, maar
thans in het Westen vertoevende dissi
dent Vladimir Boekovski in zijn voorwoord
van het door Sydney Block en Peter Re-
daway geschreven en door Het Spectrum
uitgegeven boek „Psychiatrie in de Sov
jet-Unie"
De opvatting, dat de door partij-ideologen
zorgvuldig bewaakte theorie bovengeschikt
is aan de praktijk, heeft zijn weerslag op
een groot aantal terreinen van het Russi
sche dagelijkse leven. Deze opvatting
maakt het, dat begrippen als „democratie",
„patriottisch", „vaderlandslievend", „vijan
den van het volk" en wat dies meer zij,
een geheel andere betekenis gaan krijgen
dan wij er aan hechten.
Als theorie geldt, dat in de Sovjet-Unie de
ideale maatschappij tot stand is gebracht,
die Marx voor ogen heeft gestaan. Het lo
gische gevolg is dan, dat alle staatsbur
gers, onder de vaderlijke leiding van de
partij, gelukkig en tevreden moeten zijn.
Dat blijkt niet het geval. Met name de dis
sidenten roeren zich geducht. Aangezien
het ondenkbaar is dat een normaal mens
aan de kwaliteit van die samenleving twij
felt de dissidenten doen dat wel zijn
er maar twee mogelijkheden- óf de onte
vredene wordt gemanipuleerd vanuit het
buitenland en kan dus strafrechtelijk ver
volgd worden, óf er is iets mis met zijn
brein en dan moet hij psychiatrisch behan
deld worden. Zo kon het gebeuren, dat op
de voorgrond tredende dissidenten in een
werkkamp of in een psychiatrische inrich
ting terecht kwamen. In het laatste geval
bestaat de genezingsmethode uit niet veel
meer dan uit het geestelijk vermorzelen
van de man. opdat hij berouwvol terug
keert op zijn rebelse schreden.
Lysenko
De neiging om de theorie te laten prevale
ren boven de praktijk is ook aanwezig als
het om de wetenschap gaat. Hét bekende
voorbeeld is wel de enige tijd geleden
overleden charlatan-bioloog Lysenko, die
beweerde, dat het mogelijk was om met
behulp van milieuvoorwaarden winterharde
gewassen te kweken. Deze opvatting kwam
wonderwel overeen met de partij-ideologie
en Lysenko werd de belangrijkste weten
schapper van de Sovjet-Unie. Zijn tegen
standers verzonken in vergetelheid, want
Lysenko's opkomst viel juist samen met
eer. van Stalins zuiveringsacties Tijdens de
destalinisatie viel hij als een baksteen.
De politieke psychiatrie heeft zich voorts
meester gemaakt van de opvattingen van
Pavlov (de man, die met zijn reflexproeven
op honden de grgndslag legde voor de la
tere hersenspoelingen) namelijk, dat het
normale functioneren van het zenuwstelsel
het resultaat is van een evenwicht tussen
remming en ontremming. Verstoring van
dat evenwicht leidt tot geestesziekte, die
evenwel door toediening van op de herse
nen inwerkende middelen behandeld kan
worden. De theorieën van Pavlov zijn op
kunstmatige wijze in overeenstemming ge
bracht met de marxistische idee, dat men
selijk gedrag bepaald wordt door binnen
de maatschappij heersende sociale en eco
nomische verhoudingen.
Nu is de psychiatrie, mede omdat de be
grenzingen erg vaag zijn, een kwetsbare
tak van wetenschap. In elk land, ook in
het onze, zijn psychiatrische inrichtingen
nog al eens in opspraak. Maar dat is toch
heel iets anders dan van de psychiatrie
een politiek pressiemiddel te maken, zoals
in Rusland gebeurd is.
Daartoe had men natuurlijk wel de hulp
van de psychiaters nodig, want, zo staat
letterlijk in het boek: „Wat fanatici bedacht
hebben, wordt door carrièrejagers in stand
gehouden". Die hulp kregen ze De hoog
leraar in de psychiatrie, prof. Snezjnevski
ontwierp een zo ruime definitie van schizo
frenie, dat daar iedereen onder kon vallen,
die hinderlijk was voor het regiem. Van
prof. Victor Morozov staat de cynische uit
lating genoteerd: „Het is voor niemand
een geheim, dat men aan schizofrenie kan
lijden, zonder het te hebben.
In de Sovjet-Unie maakt de psychiater deel
uit van het systeem. Aangezien afwijkende
meningen in de „ideale samenleving" on
verklaarbaar zijn, kan en mag de psychia
ter dissident gedrag niet beschouwen als
een normaal verschijnsel, veroorzaakt door
de werkelijkheid van alledag. Hij zou dan
zelf dissident zijn en dat risico nemen er
maar weinigen.
Getuigenissen
DISSIDENTEN
SCHUDDEN GEWETEN
WERELD WAKKER
Vladimir Boekovski:„Het leven in
de Sovjet-Unie verloopt, aangepast
aan de ideologie, langs kunstmati
ge banen".
de Sovjet-Unie weten, is afkomstig van de
dissidenten, van wie er velen het „genoe
gen" hebben gehad, dat zij ooit opgeno
men zijn geweest. Hun getuigenissen zijn
vrijwel gelijkluidend: verlies van alle funda
mentele rechten, pesterijen, verbod om be
zoek te ontvangen, eenzame opsluiting,
verbod om schrijfgerei te hebben, pressie
op familieleden, verbod om werkzaamhe
den te verrichten en. het allerergste: het
zonder enige indicatie toedienen van medi
camenten of van medicamenten, die lang
durig helse pijnen veroorzaken. Ontslag uit
de inrichting, zo werd vaak te verstaan ge
geven, zou pas plaats kunnen hebben als
men toegaf dat men zich misdragen had.
De vele malen gedecoreerde ex-generaal
Pjotr Grigorenko, thans in de VS. kreeg,
ondanks een pijnlijke blaasontsteking, geen
toestemming om over een ondersteek te
beschikken en zijn gangen naar het toilet
werden tot een onaanvaardbaar minimum
beperkt Toen zijn zoon en diens verloofde
de 1100 kilometer lange reis van Moskou
naar Tsjernjachovsk hadden gemaakt om
het vaderlijke fiat voor hun huwelijk te vra
gen, kregen zij geen toestemming om Gri
gorenko te spreken of zelfs maar te zien.
Een klacht bij de directeur van de inrich
ting leverde dit antwoord op „Vraag mij
niets, ik heb over deze kwestie geen ge
voelens, alleen instructies..."
De jonge Moskouse dissident Andrej Doe-
brov werd. omdat hij een uitreisvisum had
gevraagd, voor onderzoek verwezen naar
een psychiatrische kliniek en kwam te lig
gen op een observatiezaal:
„Ik keek om mij heen. Een grote zaal of
cel met twintig bedden Tralies voor de ra
men. Op de bedden liggen naakte man
nen, vastgebonden, spasmodisch schok
kend en woeste kreten slakend. Af en toe
komt er een verpleeghulp langs en geeft
hun een flinke stomp in de maag. Door de
verschrikkelijke pijn worden zij een tijdje
wat rustiger en liggen zij alleen maar te
kreunen, daarna beginnen zij weer te
schreeuwen. Bijna allemaal kriigen zij da
gelijks verschillende injecties met aminazi-
ne (een kalmeringsmiddel met nare bij
werkingen). De afdeling is doordrongen
van een misselijk makende geur van ver
rotting; de patiënten doen hun behoefte in
de bedden, waarop zij vastgebonden lig
gen...Het is verboden de gang op te gaan.
Ook om rond te lopen op de afdeling, le
dereen moet op zijn bed blijven liggen".
Als een van de patiënten de arts vraagt,
waarom hij aminazine-injecties krijgt, zon
der dat er zelfs maar een diagnose gesteld
is, krijgt hij het onthullende antwoord: „Er
zijn twee manieren om een horloge te re
pareren: je kunt het gewoon uit elkaar ha
len en binnenin bekijken of je kunt het
gewoon flink heen en weer schudden. Wij
behandelen de mensen volgens de tweede
methode".
Doebrov, die_ later naar Wenen is uitgewe
ken. zat dan nog in een gewone psychia
trische inrichting. Er zijn ook nog speciale
inrichtingen, waarin pathologische moorde
naars en andere criminele figuren, die ont
oerekeningsvatbaar zijn verklaard, alsmede
doodnormale dissidenten „verpleegd" wor
den. Het lagere personeel is in dienst van
de MVD, de instantie van het ministerie
van binnenlandse zaken, die de gewone
politie (niet de geheime politie of KGB)
controleert. Het hogere personeel bestaat
uit echte leden van de MVD, die militaire
rangen hebben. De directeur, die in alles
het laatste woord heeft, is geen psychiater.
De verpleeghulpen zijn gestraften. Landlo
pers, dieven of aanranders die voor de
keuze gesteld zijn: óf naar een werkkamp
óf op deze manier de straf uitdienen. De
gevolgen zijn duidelijk: mishandelingen en
zelfs doodslag zijn aan de orde van de
dag. Toen eens een verpleegde werd
doodgeslagen luidde de conclusie van het
lijkschouwingsrapport: hersenbloeding...
Men kan, na lezing van dit boek, niet an
ders dan een diepe bewondering hebben
voor deze dissidenten, deze vechters voor
de rechten van de mens. Zij zijn. ondanks
de onmenselijke geestelijke en lichamelijke
pressie, op hen uitgeoefend, zelden door
de knieën gegaan. Zij zijn onophoudelijk
bezig het wereldgeweten wakker te schud
den. Het is een bewezen feit, dat zelfs de
stenen kolos, die Sovjet-Unie heet. een pa
nische angst heeft voor dat wereldgeweten
en dat zij het met goed meer aandurft om
althans de bekendste dissidenten, zoals
bijvoorbeeld Sacharov. een psychiatrische
„behandeling" te laten ondergaan. Dit
boek van Bloch en Reddaway komt door
de omvangrijke documentatie en de keuze
van de onderwerpen, ons voor als het
meest volledige dat op dit gebied het licht
heeft gezien Een waardevol bezit voor
leek en wetenschapsman.
T. VAN GRINSVEN
Sidney Bloch en Peter Reddaway: „Psy
chiatrie in de Sovjet-Unie". Uitg. Het
Spectrum Utrecht. Vertaling: J. Th van
den Heuvel-Ruijsenaars, L. H. Schelle-
kens, M. Veening-Harlaar, drs. H. L Ver
haar. Me' een voorwoord van Vladimir
Boekovski. 34,50.
