Buitenmensen niet verplicht
zich naar Amsterdam te spoeden
U HEEFT AL EEN GSVOORF14.830,- RIJKLAAR.
HAD U DAT GEDACHT!
FESTIVAL GAF TEKEN VAN LEVEN
KUNST LEIDSE COURANT DINSDAG 26 J
WIE ACHTER HET STUUR VAN EEN CS PLAATSNEEMT. MERKT DAT HET DASHBOARD
NIET ALLEEN FRAAI. MAAR OOK ZEER FUNCTIONEEL IS. BIJNA ALLE SCHAKELAARS ZIJN
BE DIENBAAR MET DE HANDEN AAN HET STUUR. JjL
DE MAXI-KOFFER -MEERPRIJS F 165.- IN
DE GSPÉCIAL EN CS CLUB GEEFT U DE BE-
SCHIKKLNC OVER EEN LAADVLOERRUIMTE
VAN LIEFST IMETER LENGTE.
HET NOG ALTIJD UNIEKE HYDROPNEU-
WMATISCHE VEERSYSTEEM ZORGT VOOR EEN
ONOVERTROFFEN REISCOMFORT EN EEN SOLIDE
EN ONONDERBROKEN GRIP OP DE WEG.
DEN HAAG Hoewel hij er al
van 1976 af bij betrokken was,
heeft Frans de Ruiter nu zijn eer
ste Holland Festival als directeur
achter de rug. Hij vindt dat hij,
binnen de grenzen van middelen
en mogelijkheden, wel zo onge
veer heeft kunnen verwezenlijken
wat hem voor ogen stond. Het
vroeger wel toegepaste principe
dat het festival aan zoveel moge
lijk kunsten en genres aandacht
diende te besteden, verwerpt hij
met overtuiging. Dit leidde tot
een maximum van ongeveer 120
verschillende manifestaties en dat
is meer dan waaraan in een paar
weken behoefte bestaat. Met de
helft van het aantal is hij nu
best content.
De Ruiter is ook teruggekomen
van een festival met één, alles
overheersend thema. Het is een il
lusie dat dit zo informatief zou
zijn. Het bezoek beperkt zich op
zijn gunstigst tot zo'n vijf, zes ma
nifestaties. Slechts heel enkele ma-
niaken brengen 21 manifestaties in
drie weken op, en zelfs die kun
nen dan niet alles zien en horen.
Daarom voelt De Ruiter meer
voor thema-behandeling op kleine
schaal, eventueel op de zelfde
plaats, maar ook dat kan gunstig
en ongunstig uitvallen. De concer
ten onder het motto „oorlog en
vrede", overgebleven van het aan
vankelijk beoogde thema „het con
flict in de kunst", bleken in hun
heterogene programmering artis
tiek ook niet helemaal bevredi
gend.
De Ruiter zelf kan exact aangeven
waaraan in het afgelopen festival
geen aandacht is besteed. Er was
sprake van een bewuste, welover
wogen keus en een keus zal altijd
onvermijdelijk zijn. Bezwaarlijk
gaat hij dat pas vinden als zich
elk jaar dezelfde hiaten voordoen,
en wanneer dat tot systeem wordt
verheven. Bij de beoordeling van
wat ontbreekt, moet verder in
aanmerking worden genomen wat
er buiten het festival al gebeurt
Wetend dat in het Haagse Con
gresgebouw een jazzfestival op
komst is, neemt het Holland Festi
val daar geen voorschot op, tenzij
het in staat zou zijn zo iets bijzon
ders te bieden dat een aanvulling
bij voorbaat zou kunnen zijn.
Soms ook wordt iets wel gepland
maar gaat het om praktische rede
nen niet door. In Utrecht zou
„Film en taboe" plaats hebben,
maar dat moest worden uitgesteld,
mogelijk tot december, dus buiten
het festival. Trouwens wat film
betreft: er zijn festivals die zich
daarop specialiseren. Het Holland
Festival heeft voor dat medium
dan alleen een taak voor heel spe
ciale manifestaties.
Ondogmatische aanvulling
Het gaat er vooral om dat het
Holland Festival noodzakelijke
aanvullingen moet zien te geven
op wat er op artistiek terrein al
gebeurt Belangrijk is dat het bij
zondere produkties opwekt of sti
muleert die normaal niet van de
grond komen. Hoewel ook daar
geen dogma's van gemaakt moe
ten worden, is De Ruiter van me
ning dat de gebruikelijke winter
seizoenen in ons land in het alge
meen tekorten vertonen op het ge
bied van het muziektheater (buiten
de schuld van de gekortwiekte Ne
derlandse Opera!) en van koor
zang van hoog gehalte en in een
repertoire dat onvoldoende aan
bod komt (vandaar het optreden
van het miraculeuze John Aldis
Choir!). Hij is ook van mening dat
wij te slecht geinformeerd zijn
over belangrijk buitenlands toneel
en ballet, en dat geprobeerd moet
worden daarover informatie te
verschaffen, liefst in duidelijk her
kenbare blokken en niet te zeer
versnipperd.
Informatie is ook nodig als het
gaat om de ontwikkeling van de
componeerkunst Daarbij zijn wis
selende criteria onvermijdelijk. In
gewijden (zoals de voortreffelijke
radio-commentator Ton Hartsui
ker) kunnen wel zeggen: „Komen
ze met al die minimal music ei
genlijk niet te laat? Die kunstrich
ting loopt nu toch wel op zijn
eind?" Gesteld dat dit waar is,
dan blijkt die minimal music juist
nu een groot publiek - ook een
pop-publiek! - te gaan intrigeren,
getuige de geweldige belangstelling
en bijval in Utrecht en Amster
dam, voor nieuw speciaal voor het
Holland Festival gemaakt werk
van Steve Reich en Louis Andries-
sen. Het is discutabel of het even
eens voor het festival geschreven
nieuwe werk van Xenakis niet te
zeer aan Penderecki herinnert en
geen openbaring is gebleken, maar
dat neemt niet weg dat wij deze
belangrijke componist in zijn ont
wikkeling moeten blijven volgen.
Dat geldt ook voor Berio, Maxwell
Davies, Kagel en nog meer „gear
riveerde" avant-gardisten. Het is
uitstekend dat over de opera van
Nono, hier gebracht door het en
semble van Frankfort, de menin
gen verdeeld waren; de tweemaal
uitverkochte Amsterdamse
Schouwburg was in elk geval he
vig geïnteresseerd. Ook de kleine
re manifestaties van experimentele
muziek waren zinvol, zelfs als ze
tegenvielen zoals Carol Plantamu-
ra en Kosugi. Daar stonden dan
tegenover Schnebel en de bijzon
dere recitals van Geoffrey Madge,
met vooral de moeilijk toegankelij
ke Barraqué. Als al die avant-gar
de kan worden afgezet tegen de
avant-garde van vroeger jaren
(zoals in de eigen festival-manifes
tatie met Satie, Milhaud en Hinde-
mith en met opvoeringen van
Hausmann en Schwitters) kan dat
zeer verhelderend werken.
Wat de kamermuziek betreft: geen
traditioneel repertoire van beroem
de strijkkwartetten dit jaar, wel
oude muziek in de authentieke uit
voeringspraktijk van ensembles uit
België, Bazel, Keulen. Weinig tra
ditionele orkestmuziek, eigenlijk
alleen van het Concertgebouwor
kest dat het zocht in grote gastdi-
rigenten met standaardrepertoire.
Dat het ook anders kan, bewezen
het Residentie-Orkest met heel
veel Scho:nberg, Rotterdam met
de verwaarloosde Koechlin, het
Omroeporkest met weinig bekende
stukken van Scriabin en Prokof-
jew, en het Radio-Kamerorkest.
Misschien komt het Concertge
bouworkest ook nog wel eens met
een ongebruikelijk festivalpro
gramma!
Spreiding in randstad en el
ders
Het afgelopen festival is duur ge
weest, zegt Frans de Ruiter. Dat
kon eigenlijk niet, en het had ze
ker niet gekund als er buiten de
subsidies van het rijk en de drie
grote steden niet meer dan nor
maal hulp was gekomen van an
deren zoals bij voorbeeld het Goe
the Instituut in Amsterdam, de
British Council, enz.
Aparte vermelding verdient dat de
KRO in de persoon van Frans
van Rossum liefst zeven concerten
aan het festival ter exploitatie an-
bood, dat wil zeggen de medewer
kenden honoreerde en dan aan
het festival overliet waar de zaal
uitvoeringen dienden plaats te
hebben en de radio-opname kon
worden gemaakt. De KRO gaf an
dere omroepen een navolgens
waardig voorbeeld, wat ieder op
zijn eigen manier kan invullen.
Laten de zuilen maar eens wat
doen voor de kunst!
Het aandeel van de NOS dient
eveneens gewaardeerd te worden,
ook al is het de vraag of het van
een landelijk instituut aanvaard
baar is dat het zijn Holland Festi
val-bijdragen exclusief wil gaan
concentreren in het Utrechtse Mu
ziekcentrum. Zowel het Holland
Festival als de NOS zullen er re
kening mee moeten gaan houden
dat de provincie het niet pikt dat
alle kunst zich blijft concentreren
in de randstad. De felheid waar
mee het jonge Festival voor Nieu
we Muziek in Middelburg voor
zijn bestaan vecht, is een teken
aan de wand. Er is dan ook al
een zekere samenwerking voor de
Japanse programma's met het
Holland Festival tot stand geko
men. Op den duur zullen zeker
ook Groningen (al dan niet met
Friesland), Brabant en Limburg
zich melden om van Arnhem niet
te spreken. Ik geloof niet dat in
de huidige constellatie een syste
matische spreiding van het Hol
land Festival mogelijk en wense
lijk is - met een post van vijftig
duizend gulden voor dit doel op
de rijksbegroting is ook weinig te
beginnen - maar er zal in de toe
komst zeker wat moeten gebeuren
en er zal naar nieuwe samenwer
kingsverbanden gezocht moeten
worden.
Ronduit belachelijk is in elk geval
het kleinburgerlijk chauvinisme
dat spreekt uit de Amsterdamse
Uitkrant. Daar staat te lezen:
„Amsterdam heeft, na een stevige
terugval vorig jaar, nu weer meer
dan de helft van alle HF-voorstel-
lingen der drie grote steden voor
zijn rekening kunnen nemen", na
welke constatering wordt vastge
steld: „het wordt dus «veer volop
de moeite waard voor de buiten
mensen zich naar de hoofdstad te
spoeden". Het zou goed zijn als de
auteur van dit proza er zich re
kenschap van gaf dat als Den
Haag en Rotterdam - waartoe zij
volledig gerechtigd zijn - hun ex
ploitatiesubsidies aan het Holland
Festival introkken, Amsterdam be
slist niet voor de dag kon komen
zoals het dat nu doet.
Veel en weinig belangstelling
Frans de Ruiter is enthousiast
over de belangstelling voor het
festival in Amsterdam maar te
leurgesteld over die in Den Haag,
althans voor zover het gaat om
manifestaties in grote zalen, ter
wijl hij Rotterdam ondanks het
onverwachte succes van de herha
lingen van de openingsvoorstelling
toch maar een moeilijke stad blijft
vinden. Hij erkent evenwel dat de
situaties in de verschillende plaat
sen, en vooral ook in de verschil
lende zalen, zo uiteenlopen dat de
cijfers van geval tot geval „geïn
terpreteerd" moeten worden. De
Scheveningse Tristan mag niet uit
verkocht zijn geweest, dat waren
de eerste Amsterdamse voorstellin
gen óók niet en de opkomst in
Scheveningen dekte globaal bij
eenmalige kosten de opkomst van
de eerste twee opvoeringen in de
hoofdstad.
Zo valt er wel meer over dit ge
voelige onderwerp te zeggen. Vier
avonden specifiek 18e eeuwse mu
ziektheater is voor Den Haag te
veel en het zou beter zijn geweest
er twee elders te doen plaatsheb
ben. Natuurlijk had dat kosten
met zich meegebracht maar deze
eigen festivalproduktie zou dan
toch nog beter tot zijn recht zijn
gekomen. Het was ook niet zo ver
standig drie maal Cunningham
met Pinksteren alleen voor Den
Haag te reserveren. Het dagjespu-
bliek van Scheveningen komt daar
nu eenmaal niet voor en andere
gegadigden zijn dan de stad uit.
Maar wie nu beweert dat het Ne
derlands Dans Theater in zijn
plaats van vestiging maar twee en
in Amsterdam uit eigen beweging
drie voorstellingen geeft, dient ook
hier in aanmerking te nemen dat
er in het Scheveningse Circusthea
ter twee keer zoveel mensen gaan
dan in de Stadsschouwburg van
de hoofdstad.
Het heeft geen zin hier verder
over te redekavelen maar de voor
beelden tonen aan dat je met al te
gemakkelijke vergelijkingen grove
onbillijkheden begaat. Wel zou
Den. Haag beslist meer eigen in
breng in het Holland Festival
moeten hebben. De Ruiter heeft
gelijk als hij zegt dat het festival
landelijk noch plaatselijk voor een
nieuw publiek k'an zorgen. Bij
spreiding van de activiteiten blijkt
voortdurend dat aangeknoopt
moet worden bij de belangstelling
die lokaal voor een bepaalde
kunstuiting al is gekweekt Zonder
dat, heeft spreiding weinig zin.
Het festival duurt veel te kort om
behoeften te scheppen. Dat zal het
plaatselijke kunstleven,gesteund
door de plaatselijke overheid, in
de rest van het jaar moeten doen.
Dat is ook de decentralisatie-ge
dachte die in recente nota's van
CRM tot uitdrukking komt.
JOHN KASANDER
De GS is onmiskenbaar de meest comfortabele
wagen in z'n klasse. Dat is geen loze bewering maar een
bewijsbaar feit Bijvoorbeeld door de hydropneumatische
vering en de voorwielaandrijving, maar ook door de perfecte
zit, de flinke ruimte en de uitgekiende bediening.
Een combinatie van factoren die zorgt dat u
ontspannen en daardoor onvermoeibaar kunt reizen. En
veilig. Want wie ontspannen rijdt rijdt veiliger. Zeker in een
wagen met zo'n solide wegligging als de GS.
Een comfortabel stukje actieve veiligheid. Dat
wordt aangevuld door passieve veiligheid in de vorm van
een kooiconstructie met deformatiezones en een vervorm
bare stuurkolom.
Naast comfortabel en veilig is de GS ook een
zuinige wagen En dat zit niet alleen in z'n bescheiden ben
zineverbruik (1 op 15.6 bij 90 km/h constant) maar ook in
z'n aanschafprijs.
We praten daar niet zo vaak over omdat we
vinden dat u een GS moet kiezen op z'n stijl en z'n kwali
teiten, maar dit keer willen we toch een uitzondering maken.
Omdat we niet willen dat u ten onrechte zou
denken dat een GS boven uw begroting valt. Voor f14.830,-
heeft u 'm al. Compleet en rijklaar, dus inclusief alle kosten*
*Citroën hanteert uitsluitend rijklaarprijzen, dat
zijn de meest complete en dus eerlijke prijzea Inclusief
BTW, leges, kentekenplaten, transportkosten, NL-sticker,
tectyl-behandeling en volle tank, kosten die er bij andere
merken geheel of gedeeltelijk bij komen
(Houd u daar wel rekening mee als u prijzen vergelijkt).
ELKE NIEUWE CfTROËN VALT ONDER DE ROYALE CtTROEN KROONGARANTIE
