Wereldpremiere van Xenakis:
klankwolken en windvlagen
Academisten
groeien in de
moeten nog
kunst
ONSTUIMIGE WEERKLANK VOOR
STEVE REICH EN LOUIS ANDRIESSEN
Laat mij maar lopen. .-.
Subtiel en expressief spel van duo Savall-Koopman
Topfolklore
uit
Madagascar
KUNST
LEIDSE COURANT
MAANDAG 18 JUN11979
PAGINA 6
Wat een weergaloos gamba-speler is Jordi
Savall, die gisteravond in Diligentia met
Ton Koopman aan het clavecimbel een pro
gramma van werkelijk uitgelezen 17de euw-
se muziek presenteerde. Weergaloos in de
technische beheersing van zijn prachtig,
warmklinkcnd instrument, weergaloos in
zijn spel, waarvan de grondige kennis van
stijl en speelwijze de basis vormt van een
zeer expressieve en subtiele voordracht.
Natuurlijk werd aan Marin Marais, ver
maard gambist in het even vermaarde ho-
forkest van Lodewijk XIV, veel aandacht
besteed.
En hoe daar deze geniale wonder
baarlijke muziek werd uitgebeeld. Men er
voer hier de typische gestiek van de Franse
Barok met het gestyleerde dramatische ge
baar, de reciterend-dramatische toon van o-
pera en toneel, zoals in de Tombeau pour
Mr. Lully en in de zeer merkwaardige Pre
lude en Labyrinth, een geniale variatie op
de rondovorm, na alle opera-achtige scènes
oplichtend in dansante vrolijkheid. Dan de
geestige miniatuurtjes in de Suite d'un goüt
etrange met een ware wervelstorm aan het
slot
Maar er was meer te beleven aan wonderlij
ke zaken: zo'n Tobias Hume, voorbeeld van
de fantasierijke vindingskracht van het 17de
eeuwse Engeland, die een bataille-muziek
met mars en contramars voor de gamba
schreef, maar ook nieuwe violistische speel
wijzen uitvond. Zou men Marais' muziek
echte hofmuziek kunnen noemen, Hume's
muziek zal meer geklonken hebben in de
kring van de ontwikkelde en gegoede burge
rij, zoals die van Samuel Pepys, waarin im
mers zo veel gemusiceerd werd als nu naar
de t. v. gekeken wordt.
Ton Koopman had een even groot aandeel
in dit zeldzaam mooie recital door zijn bij
zonder goed samengaan met Jordi Savall
maar ook door zijn veerkrachtig en puntig
spel in een van Kuhnau's „bijbelse sonaten".
H. E. KOKEE-VAN DEN BERGE
Geen publiek
voor
symfonieën
van
Louis
Andriessen
In een vrijwel lege Doelen
zaal ging zaterdagavond in
Rotterdam het programma,
dat de titel „Andriessen-
/Strawinsky" meekreeg. Ter
voorkoming van misver
stand, Andriessen wil in dit
verband zeggen Louis. Hij
manifesteerde zich op dit
Holland Festivalconcert met
twee werken resp. in 1977
en in 1973 geschreven.
Aanleiding tot het schrijven
van de Symfonie voor losse
snaren was, aldus Louis An
driessen, de ontmoeting met
een paar aardige strijker
sleerlingen van het Kon.
Conservatorium in Den
Haag. Een alternatief strij
korkest, bestaande uit 5 vio
len, 2 altviolen, 3 celli en 2
contrabassen, dat alleen los
se snaren zou bespelen. Van
elke toon is er maar één
aanwezig. Elke melodie
wordt gespeeld door even
veel mensen als er tonen-
voorkomen in die melodie.
Een speeltechniek die doet
denken aan het Engelse
Change Ringing. „Uiteinde
lijk", zegt Andriessen, „is
het me niet alleen begonnen
om nieuwe muziek te beden
ken, maar ook nieuwe or
kesten". De Symfonie voor
losse snaren is de konsek-
wentie van een technische
keuze, het procédé dat in
zijn herhalingsmotieven her
innering oproept aan Steve
Reich wordt 25 minuten
lang uitgewerkt. Het meest
interessante onderdeel is de
partij voor de beide contra
bassen, zij brengen leven in
de „brouwerij".
De Koninklijke Harmonie
Oefening en Uitspanning
Beek en Donk won in 1978
de eerste prijs van het we
reldmuziekconcours Kerkra-
de. Zij genoten de eer de
Symphonieën der Nederlan
den van Andriessen te mo
gen vertolken. Een muzikale
tekening van Nederlandse
atmosfeer van noeste arbeid
en tobberij. Een ritmisch in
teressant zevendelig werk,
dat o.l.v. Heinz Friesen knap
werd gespeeld. Ed Span
jaard dirigeerde de losse-
snarensymfonie, Huub Kerst
nes de wat voorzichtig uitge
vallen Cantate van Stra-
winsky met 14 leden van
Amsterdamse Universiteits
koren, Jorine Samson en
Hein Meens.
ADR. HAGER
Jannis Xenakis
Zeven maanden geleden hebben de
NOS en bet Holland Festival Iannis
Xenakis gevraagd voor hen een
nieuw werk te componeren. De
thans 57-jarige Fransman, Griek van
origine, die eerst wis- en natuurkun
dige was en assistent van Ie Corbu-
sier en zich pas later geheel aan de
muziek ging wijden, maakte Ane-
moëssa" wat zoveel betekent als
vervuld van wind". Zaterdag be
leefde bet ongeveer een kwartier du
rende stuk in het Amsterdamse Con
certgebouw zijn wereldpremière in
een uitvoering van het Radio Phil-
harmonisch Orkest en het Groot
Omroepkoor onder de Amerikaanse
dirigent Richard Duf alls.
Van te voren had Xanakis verklaard
dat hij in dit nieuwe werk een po
ging onderneemt aan zijn eigen ver
leden te ontsnappen. Niet alleen aan
de politieke acties die hij in zijn ge
boorteland meemaakte maar ook aan
zijn vroegere componeerstijl. Inder
daad komt dit nieuwe stuk, hoe ge
compliceerd de structuur ook zijn
mag, eenvoudiger en directer over.
Het blijkt ook, hoewel niet gemakke
lijk, beter realiseerbaar te zijn. Aan
gezien Xanakis het overbodig vindt
teksten te toonzetten, zingt het sterk
onderverdeelde koor lettergrepen en
klinkers en zijn de vokale en de in
strumentale klank praktisch geheel
geïntegreerd. Net als vroeger moeten
de uitvoerenden wèl op hun tellen
passen want de voor Xanakis zo ka
rakteristieke glissandi, de verschillen
in sterktegraden, de lang aangehou
den tonen met de abrupte rusten:
het is allemaal exact berekend.
„Schoonheid als vorm van uiterste
wetmatigheid", eventueel bereikt met
de computer als hulpmiddel maar
wel bestuurd door menselijk besef.
„Anemoëssa" dat zaterdag twee keer
werd uitgevoerd, is een fraai klin
kend stuk van klankwolken en wind
vlagen dat enigszins doet denken aan
het vroegere werk van de Pool Pen-
derecki. Het is duidelijk anders dan
„Empreintes", een titel die duidt op
afdrukken, voetsporen. Dit werk van
Xenakis uit 1975 dat toen door de
Radio Philharmonie op het Festival
van La Rochelle werd gepresenteerd
en nu werd herhaald, heeft dramati
scher effecten en is minder glad van
klank, minder soepel van beweging.
De irriserende strijkersglissandi, de
korrelige houtblazers, de unisoni van
het koper vormen melkwegstelsels.
Het programma dat in het bijzijn
van Xenakis met grote zorgvuldig
heid was voorbereid, werd gecomple
teerd met „Erikhon", te vertalen
door „de kracht van de aarde". Hoe
wel de door Geoffrey Douglas Madge
met grote trefzekerheid gespeelde pi-
anopartij domineert, is er natuurlijk
geen sprake van een traditioneel pia
noconcert. In dit oerwoud van bo
men en takken heeft de meerstem
migheid de vorm gekregen van melo
dische netwerken, vaak uiterst ver
fijnde klanklijnen die te voorschijn
komen uit klankblokken. Dit werk
uit 1974 is een opeenstappeling van
klankgebeurtenissen
De aanwezigen hebben blijk gegeven
van hun bewondering voor de vertol
kingen en Xenakis zelf met grote na
druk gehuldigd. Volgend jaar zorgt
de NOS in het Holland Festival voor
een nieuw werk van Karlheinz
Stockhausen.
JOHN KAS ANDER
Eerst in bet Utrechtse Muziekcentrum,
daarna in het Amsterdamse Carré heeft een
talrijk (jongeren)publiek twee voor het Hol
land Festival gemaakte nieuwe composities
met onstuimig enthousiasme ontvangen.
Steve Reich, de 43-jarige Amerikaan die bet
minimal music-procédé orthodox toepast,
zou vorig jaar al met zijn Music for a
Large Ensemble" zijn gekomen. Hij was
echter niet over zijn werk tevreden en pre
senteerde het nu, tegelijk met Louis An
driessen, 40, die het componeren van gradu
ele processen veel vrijer en persoonlijker
toepast en met zijn „Mausoleum" een tegen
hanger bood van zijn reeds succesrijke „De
Staat".
Voor het eerst gaf Reich de uitvoering van
zijn muziek uit handen. Hij kon het rustig
overlaten aan het zwaar versterkte Neder
landse Blazersensemble onder Reinbert de
Leeuw. Om te laten horen hoe Reich tot
zijn jongste werk kwam, klonk eerst zijn
„Violin Phase" (1967) waarin de vioolpartij
van Shem Guibbory zich afzette tegen drie
maal dezelfde partij op de band waartussen
zich faseverschillen gaan voordoen. Daarna
Music for Pieces of Wood" (1973), in de
oorspronkelijke versie en niet in die voor
koebellen: een zinvol maar vrij primitief
spel van vier slagwerkers op gestemde hout
blokken, geïnspireerd op de slagtechnieken
van Ghana. Vervolgens Music for Mallet
Instruments, Voices and Organ" (1976), on
denkbaar zonder de Balinese muziek. De rit
mische impuls is gebleven maar het kling-
klang overheerst in deze Aziatische import.
Reichs jongste compositie houdt verband
met zijn Music for 18 Musicians(1976) die
niet werd gespeeld maar bekend is van de
plaat De vergrotingen en verkleiningen van
de gegevens worden waarneembaar gemaakt
een conditie die de componist zichzelf
stelt door wijzigingen in toon- en/of
maatsoort Verder heeft op dit werk voor de
grootste bezetting die Reich ooit hanteerde,
de recitatie van Hebreeuwse geschriften en
gezangen uit Jemen, Koerdistan en India in
vloed gehad in langere melodische frasen en
conventioneler componeerdtails. Minder ge
prononceerde ritmiek, meer harmonische en
koloristische ontplooiing.
Het nieuwe werk van Andriessen, geleid
door Lucas Vis, breekt „De Staat" die met
Plato werd opgebouwd, met teksten van de
anarchist Bakoenin weer af. Eerst heel
krachtige, harde, monotone muziek met
overheersend koper (acht hoorns, trompet
ten, trombones), felle signalen, sterke moto
riek a la Strawinksi, daarna als contrast in
gehouden, statische akkoordenmuziek met
een enigszins ritueel karakter. Een boeiend
werk dat nog wel samen met de er ook bij
behorende „h Principe" en „D Duce" te ho
ren zal zijn. De Donemusplaat van Mauso
leum is reeds aangekondigd.
JOHN KAS ANDER
Het was voorspel
baar, dat dit links
koersende Holland
Festival ook kleine
groeperingen op
tredens toe zou
spelen. Het gaat
dan om zich een
collectief noemend
gezelschap, waarin
-de individuele
medezeggenschap
veelal omgekeerd
evenredig is aan
de artistieke in
breng en vakken
nis.
Op dansgebied
splitsen zich al
spoedig ensembles
af, waarvan de le
den de streng
klassieke danstrai-
ning - en die moet
heus zo'n jaar of
zeven, acht wor
den volgehouden,
wil men op eigen
dansbenen kunnen
staan - om welke
drogreden dan ook
te veeleisend vin
den.
Dan vlucht
men in program
meringen, waar
voor een minimum
aan techniek vol
doende is. Soms
komt er wat leuks
uit de bus, want
een waarachtige
thea terpersoonlijk
heid verloochent
zich nooit. Los van
de vraag, of al
deze marginale
probeersels een o-
penbaar nut heb
ben - om maar te
zwijgen van de
subsidie-eisen, die
men na korte of
iets langere tijd op
de overheidstafel
legt - menen wij,
dat de nu 32-jarige
Bianca van Dillen
choreografisch wel
iets te zeggen
heeft.
Zij zou eens
voor volwaardig
danspersoneel
moeten schrijven,
want de pas de
deux, die de Stich
ting Dansproduktie
zondagavond in
Theater aan de
Haven te Scheve-
ningen als een
fragment uit het
nieuwe werk .Lo
pen" in oktober
avondvullend!
liet zien, hebben
iets heel eigens en
wijzen op een on
miskenbaar talent.
En voor het overi
ge was het lopen
en nog eens lopen.
Verdoezelend en
monotoon.
FRANK DELBOY
Diegenen, die zaterdagavond het raadj
van de juiste ingang voor het Ope t
luchttheater Zuiderpark hadden opgelo j
de hoofdingang en drie andere to t
gangswegen blijven voor autoverkeer g
sloten en zaterdag was nu eens niet i
ingang Loevesteinlaan, maar die bij h
zwembad aan de beurt en geen mei
die zulks vooraf weet of dit ergens ka
zien aan een of andere bewegwijzerii
hebben volop kunnen genieten va i
een ongemeen rijk folkloristisch aanbo
uit Madagascar. Een eiland, dat e
snijpunt van culturen mag worden
noemd. Accordeons en trompetten si
Europa, veel bamboe-speeltuigen uitiln
donesië, hobo-, viool- en luitachtige tiff
strum enten uit Arabië, alles in instnl
mentale wisselwerking tussen Afrika aPn
Indonesië en door de 19 stammen var0
Madagascar dienstbaar gemaakt aan öi.
gen cultuurpatronen. Oogstdansen
voorouderverering spelen een belangrijk
ke rol. Deze laatste gaat zelfs zover, <J
men op gezette tijden de lijken opgraa
met deze in lichamelijk en geestelijk.»
contact treedt en ze van een nieuwe
den lijkwade voorziet Ook zichzelf r"
geleidende barden en een dramaatje n
een medicijnman als reddende ery
stonden zaterdagavond op het prograi
ma, dat allerkleurigst en uitstekend t<
gelicht, werd afgewikkeld. Voor veel
weinig bezoekers. Maar ja, zolang d
beschamende situatie van de ingang
blijft...
FRANK DELBO
Op een vakschool voor
het Hotelbedrijf leert
men hoe de gasten te
ontvangen en naar hun
zin te maken en op de
Kappersschool wordt
onderwijs gegeven in
het haarknippen, maar
kun je op een Kunsta
cademie „kunst" leren?
Wij veronderstellen van
niet. Wel kan men er
terecht om de diverse
technieken onder de
knie te krijgen en een
brede culturele vor
ming te ontvangen (wat
natuurlijk van groot
belang is) maar „kunst"
is niet te leren. Die
moet in je zitten en bo
vendien zijn er kunste
naars die dat zelf ont
wikkeld hebben zonder
officiële schoolvorming.
Desalniettemin is de
academie een instituut
dat zijn waarde bewe
zen heeft. In Pulchri
Studio wordt het werk
getoond van acht ex-
leerlingen van de Ko
ninklijke Academie
voor Beeldende Kun
sten en we moeten er
rekening mee houden
dat dit werk zich min
of meer in een begin
stadium bevindt, het
moet nog uitgroeien:
techniek en artistiek
inzicht zijn factoren in
een rijpingsproces.
Echt academisch: als je het
werk van die acht ziet, weet
je meteen dat de materiële
kennis er goed in zit Zo heb.
ben Wilma de Boer en Anne-
loes van Leeuwen een forse
aanpak en zij weten hoe een
schilderij in elkaar zit Waar.
schijnlijk heeft Piet Warffemi-
us dat ook wel geleerd, maar
zijn schilderingen in gemeng
de techniek zijn daar niet
duidelijk over, ze lijken veel
op *n soort verlengstukjes van
Dada en Cobra, wild en one-
venwichtig. En de collages
van Elsje Vroeg in de Wei-
Heil, grijs-bleu zwart, wat
hebben we van dit genre toch
veel gezien van mensen die
zonder enige opleiding leuke
dingen plakten. Loopt men op
Joke Ferwerda - Marathon
zijn
er
natuur-
lab!
en
idc
ïb
De grafici winnen het van de
schilders vinden we: Len de
Vries met zijn ragfijne pot
lood-tekeningen, echt „acade
misch" in de oude betekenis
maar met talent gedaan! En
zo'n Marathon-serie van Joke
Ferwerda is een bewijs voor
originaliteit en vakkennis.
Inge Krassenburg houdt zich
aan het herkenbare beeld dat
zij met een persoonlijke ex
pressie behandelt. De etsen
van Rinné Mervel geven de
motieven wat schimmig en
onwerkelijk door, maar de in
gehouden kleurenkeuze hoort
daar helemaal bij. Stuk voor
stuk bekeken, beloven ze toch
wel wat, deze gewezen acade
misten. Tot en met de 28ste
in Pulchri.
In Galerie Aan de Haven ex
poseren vier kunstenaressen
en drie van hen maken hun
Haags debuut: Heidemarie
Behsen o.a. met wandkleden
als ware kleurenfestijnen
waarbij de figuur-motieven
him zelfstandigheid niet ver
liezen. Dit noemen wij kunst
van het goede midden: origi
nelen en geen extreme verzin
sels. Sommige kleden brengen
iets terug van de renaissance-
sfeer, een suggestie van rijk
dom die, zonder te pralen, het
oog blijft boeien.
Uit de dagelijkse veelheid
komt de keramiek van Else
Bink-van Beek verrassend te
voorschijn. De bezoeker moet
maar eens speciaal op haar
„strandscènes" letten, hoe ori
gineel en geestig die kleine
mensjes liggen, zitten, conser
veren, uitkijken, etc. Het is
alweer de gedegen vakkennis
als onderbouw waarop de
fantasie zich luchtig kon ver
heffen.
Volop variatie bij de vier da
mes. Hier hangen nu de forse
dieren-tekeningen van Clair
van de Graaff-Duthil die het
Werelddieren-Sprookjesboek
illustreerde. De natuur heeft
het eerste woord bij haar en
zij heeft geen enkele moeite
met de onderwerpen. Wie
weet niet dat het dier vele
kunstenaars afschrikt omdat
het zich zo lastig laat uit- en
afbeelden? Zij beheerst de
materie volledig. Met de land
schappen grijpt mevrouw Van
de Graaff terug naar een ro-
Beli
Paula van Hoe sen - Poet
mantiek met 'n gezellig i
inslag zonder bepaald
vig" te doen. Gulle en
lijke doekjes.
De drogenaald-etsen van P
la van Hoesen hebben wei
nog nooit eerder gezien en
je het nu over prachtige
kunst hebt, dan zijn er I 1
fijne prenten te zien die ev
eens getuigen van hechte
menwerking tussen vakf
niek en kunst-inzicht H Jj
sublieme reeks omvat J
kat" en „Het landschap"
het laatste genre is het gfl J
se en majesteitelijke van ja:
natuur, teruggebracht bi#
het kleine formaat zonder j
rakterverlies. Kostdi
kunst! Duur van de tento
stelling: tot 2 juli. m.
JANVERHEÏJK