allesmoet weg
John Wayne, grootste
kassucces Hollywood
-Douglas Madgeverbluffend kunstenaarschap
COMPUTERDANS
UIT AMERIKA
meubelen ^ZT^1,!n
bankstellen
tCS klassiek en modem
f4i$ eiken wandmeubelen
>f)f eiken fauteuils
leren fauteuils
stoffen fauteuils
-]
hn Wayne in ,,De langste dag
Los Angeles John Wayne,
die in meer dan 200 films
zijn tegenstanders in het
zand deed bijten, was de
door weer en wind geharde
held van Amerika's wilde
westen. De rijzige, breedge
schouderde Amerikaan, wiens
films bijna altijd goed aflie
pen, stond officieel genoteerd
als het grootste kassucces dat
Hollywood gekend heeft. Hij
brak in dat opzicht het re
cord van wijlen Gary Cooper.
„De Western is folklore en ik
geloof niet dat hij ooit zijn
waarde verliest", zei Wayne
nog in 1970. „Elk land be
grijpt de folklore van een an
der land. dat is het grote
voordeel bij die films". Het
was een uitspraak die bewees
dat Wayne, in Hollywood be
kend als „The Duke" (de her
tog), volledig stond achter zijn
westerns en achter de over
winning van „de goede jon
gens" op „de slechte jon
gens". De films bezorgden
hem een vorstelijk huis en
het leven van een miljonair.
Buiten het witte doek was
Wayne aanhanger van presi
dent Nixon en lid van het ul
trarechtse American Legion.
Het jaar 1970 bracht hem
twee belangrijke onderschei
dingen, ondanks de kritiek
die twee jaar tevoren op hem
was uitgeoefend door Pacifis
ten wegens zijn rol in „de
groene baretten". Deze film
verdedigde het militaire optre
den van Amerika in Vietnam
en v/erd bijvoorbeeld in Zwe
den „zuiver propaganda" ge
noemd.
Toch kende de buitenlandse
persvereniging in Hollywood
hem begin 1970 de „Gouden
Globe" toe voor zijn optreden
in de western „True Grit".
Twee maanden later kreeg hij
een Oscar voor zijn spel in
dezelfde film. Ondanks het
feit dat hij toen al 35 jaar
voor de film had gespeeld en
veel lof had geoogst, nam hij
het gouden beeldje met tra
nen in de ogen in ontvangst.
„Ik ben zeer dankbaar, erg
geroerd", zei hij.
Volgens de filmcritici bleef
John Wayne, ongeacht de rol
die hij speelde, de sterke, on
vernietigbare. Gedurende het
grootste deel van zijn filmcar
rière droeg hij dezelfde kop
pel en dezelfde cowboybroek.
Hij versleet verscheidene pa
ren met de hand gemaakte
laarzen, leren vesten en cow
boyhoeden.
Overigens beklemtoonde Way
ne wel eens dat hij niet van
geweld hield. In 1970 noemde
hij de neiging in de filmwe
reld tot meer geweld „smake
loos", een opvatting waarin
hij duidelijk verschilde van
zijn opvolger in westerns.
Zijn filmcarrière is een van
de langste geworden in de ge
schiedenis.
John Wayne werd 26 mei
Drie keer John Wayne, in verschillende stadia van zijn leven, maar altijd „de ster
ke man".
1907 geboren in Winterset
(Iowa) als Marion Michael
Morrison. Hij groeide op in
Glendale bij Hollywood, waar
hij de middelbare school be
zocht. Nadien ging hij naar
de universiteit van Zuid-Cali-
fornië. Uit het feit dat hij in
de schoolvakanties als requisi-
teur werkte bij de Fox Film
Corporation, bleek waar zijn
aspiraties lagen. Maar mede
door de crisis aan het eind
van de jaren twintig bleef hij
aanvankelijk een onbekend
acteur die een zingende cow
boy speelde in tweederangs
films met de geleende stem
van Gene Autry. Zijn eerste
succes kwam in 1939 toen re
gisseur Ford hem de rol gaf
van Ringo Kid in „Stageco
ach". Er volgden rolprenten
als „Reap the wild wind",
„The lady takes a chance",
„Flying tigers", „The fighting
seabees", „Back to bataan"
en „They were expendable".
Tot zijn belangrijkste rollen
behoren verder die in films
als „Red River", „Rio Bravo",
„The man who shot Liberty
Valance" en „El Dorado",
waarmee hij de personificatie
werd van de ideale cowboy.
John Wayne trouwde in 1933
met Josephine Seanz. Dit hu
welijk, waaruit vier kinderen
werden geboren, eindigde in
1946. Daarna mislukte ook
zijn huwelijk met de actrice
Esperanza Baur. Zijn derde
vrouw, de mooie Pilar Palette
uit Peru, schonk hem nog
drie kinderen. In 1952 richtte
Wayne de produktiemaat-
schappij Batjac op en maakte
meer dan een dozijn films die
door hemzelf werden geregis
seerd. Kij streefde ernaar zijn
publiek na afloop van een
film nooit met een probleem
te laten zitten. Alle intriges
eindigden „schoon".
iGeoffrey Douglas Madge. Australiër van ge
boorte, is aan het Koninklijk Conservatori-
verbonden als hoofdleraar piano en is in
bekend als een pianist van hcden-
muziek voor wie, wegens zijn fabe-
en technische begaafdhe-
muziekstuk onspeelbaar blijkt,
gedurende een aantal jaren doende
documentatie en muziek te verzame-
enige Russische componisten die in
Rusland van de jaren 1915
actief waren,
waren jaren van verwarringen van her-
op het verleden, terwijl er- ook van
zekere oriëntatie op het Westen sprake
Een componist als A. V. Lourié zocht
met literaire kringen waaruit een
kontakt met Mandelstam ont-
Toen het politieke klimaat omstreeks
verstarde en van de kunstenaars werd
dat zij positieve en voor het grote pu-
gemakkelijk verstaanbare muziek maak-
pasten sommigen zich aan terwijl ande-
zoals de eerder genoemde Lourié het
ontvluchtten, of erger zoals in het geval
[van N A. Roslawetz naar Siberie werden
verbannen. A. W. Mossolow, hier enigszins
bekend door zijn op fabrieksgeluiden geba
seerde compositie „De Ijzergieterij" en Sjos-
takowitsj pasten zich aan en verlieten het ge
durfde en veelal heftig dissonerende idioom
dat hun werken in deze eerste jaren ken
merkte.
Madge speelde tijdens een vijftal concerten
werk van deze vier componisten, waarvan za
terdag het laatste in een wel zeer matig bezet
Diligentia. Om de band met de literatuur te
onderstrepen droeg de dramaturg Wim Bu-
sink fragmenten voor uit boeken uit dezelfde
periode.
De gedachte was goed, maar een dramaturg
is nog geen voordrachtskunstenaar. Daar
stond tegenover dat Madge van de eerste tot
de laatste noot boeide. Niet omdat alle mu
ziek steeds boeide, in tegendeel, door de op
eenstapeling van aggressie en complexe con
flictsituaties op de piano ontstond een zekere
vermoeidheid, maar Madge zelf is een zo
knap vakman dat hij zelfs in de dichtste
toonclusters en opeenstapelingen van akkoor
den een zekere veerkrachtigheid en helder
heid in zijn spel houdt. Daar komt bij dat
voor de pure bewonderaar van pianotechni-
sche acrobatiek er ook veel te bewonderen
was.
Wat betreft de vier componisten kon men
van Roslawetz diens vijfde sonate en twee ge
dichten beluisteren, soms even lyrisch maar
meest in een heftig pulserende ritmische
stroom van klank. Mossolow lag hier het
dichtste bij, zij het dat zijn tweede pianfoso-
nate met gigantische omvang en moeilijk
heidsgraad tégen de piano geschreven leek.
Het aantonen van invloeden vanuit het verle
den blijft altijd een moeilijke zaak; één naam
mag hier niet onvermeld blijven en dat is
Scriabin die als misschien enig gemeenschap
pelijke noemer genoemd kan worden. In hef
tigheid en complexiteit deden overigens Lou
rié en Sjostakowitsj niet voor beide eerstge-
noemden onder, zij het dat Sjostakowitsj tus
sen de twee wild bewogen hoekdelen van zijn
eerste pianosonate uit 1926, een zangerig ada
gio plaatst dat in zijn bezonkenheid een
nieuw licht werpt op de eergte - nog niet
„aangepaste" jaren van deze componist.
Persoonlijk spraken de korte „Syntheses" van
Lourié mij in hun compacte harmoniek het
meeste aan.In zijn twee concerten in het Am
sterdamse Bellevue, gisteren en vandaag,
slaat Madge ongeveer 25 jaar over om met
twee in 1951 ontstane seriele composities een
heel andere wereld te betreden waarin de
banden met het verleden definitief doorgesne
den zijn. Van de Fransman Jean Barraqué
zijn maar heel weinig composties over geble
ven. Hij zocht ernaar zijn eigen intense ge
voelens in seriele muziekstukken te verklan
ken. Cage daarentegen, de man die de toe
valsfactor zo'n grote rol toekende, wilde met
zijn "Music of change" muziek zonder enige
bedoeling schrijven. Zijn klanktaal is mild en
hij past behalve het normale pianospel een
aanial andere technieken toe zoals grepen in
de snaren, klappen met de deksel e.d.
Vergeleken met de grootser en tegelijk veel
ontoegankelijker klank van de Sonata van
Barraqué, wordt Cage bijna speels. Het volle
en muisstille Bellevue inspireerde Madge tot
een optimale vertolking van deze beide onge
veer 40 minuten durende compoisities die van
pianist maar ook van het publiek een grote
concentratie vragen. Of deze moeilijke mu
ziek echter ooit begrijpelijk en genietbaar
wordt voor een groter publiek lijkt mij zeer
de vraag.
E. J. BESIER
Tweemaal veertig minuten
een soort geprogrammeerde
computerdans door het en
semble van Laura Dean,
voor wie gisteren het Thea
ter aan de Haven vol was
gelopen. Enerzijds terecht,
want zo'n goed gebouwd stel
jonge mensen met zo on
waarschijnlijk veel uithou
dingsvermogen, ziet men niet
vaak.
Gekleed in zacht gekleurde,
vlinderachtige jumpsuits dan
sten deze Amerikanen zich in
een soort ritmische roes,
blokvormig en in een voort
durend sneller tempo. Het
lijkt allemaal hetzelfde, maar
wie scherp toeziet, ontdekt
telkens kleine wijzigingen,
die veelal te simpel zijn om
ze variaties te kunnen noe
men. Schuifelen, huppelen en
een bijna niet eindigende
reeks geometriche patronen,
zoals cirkels, vierkanten,
driehoeken en rechte of dia
gonale lijnen. De samenstel
ling van de groep t was iets
gewijzigd, omdat men op
't laatse moment gearriveerd
moeite had de op de vloer
uitgezette oppervlaktematen
in Amerikaanse equivalenten
uit te rekenen. Dat wees al
op een gemis aan spontaneï
teit. aan individualisering. De
gezichten bleven aanvankelijk
ook emotieloos, maar allengs
brak de spanning mimisch
door en aan het slot van
Dance" kwam dan toch ein
delijk de programmatisch be
loofde vokaüse. Zeurderige
elektronische muziek, auto-
harpen en piano en viool
vormden de op de duur hyp
notiserende begeleiding.
Vreemd was, dat bij alle dis
cipline Laura Dean zelf
meermalen moeite had met
haar kleding.
FRANK DELBOY
BERICHT
VAN INZET
Het kantoor annex
flazijn te Ter Aar aan het
ude Kerkpad is ingezet
op 200.000.—.
Afslag
orp:
fnderdag 15 juni a s. te
'Tl.00 uur v.m. in het
ishuis, Kerkweg 18 te
Ter Aar.
laris J. G. Bergsma
wlanderveen.
01725-9206.
TIAarlanderveen,
101725-9206.
Huur een passende
[auto bij;
K Het Motorhuis
Autoverhuur
Vondellaan 80 Leiden
telefoon07^6931^f
GIN^iSDAG 12 JUN11979
LEIDSE COURANT
