Speurtocht naar een juist mensbeeld
-binnenland
„Tweede Kamer beseft niet
waar het om gaat
LEIDSE COURANT HET BINNENHOF
WOENSDAG 9 ME11979 PAGINA 15
SOESTDIJK Gisteravond is het boek
„Wie doof is kan niet zingen" van mr. J.
/an der Hoeven gepubliceerd, in dit
boek, uitgegeven bi} Buijten
Schipperneijn, in Amsterdam, neemt mr.
Van der Hoeven de lezer mee op zijn
„speurtocht naar een juist mensbeeld".
Naar aanleiding van de pubiikatie van het
boek had een onzer verslaggever een
gesprek met mr. Van der Hoeven die, na
jarenlang ais advocaat en procureur in
Haarlem werkzaam te zijn geweest, in
1957 particulier secretaris van koningin
Juliana werd en deze functie nog steeds
bekleedt.
tn bijgaand artikel geven we een aantal
in dit neergeschreven gedachten weer,
mede aan de hand van ons gesprek met
mr. Van der Hoeven.
OPMERKELIJK
BOEK VAN
MR, J. VAN
DER HOEVEN
SECRETARIS
VAN
KONINGIN)
Mr. J.van der Hoeven: „Er is veel belangstelling voor het horen van de Bijbelse Boodschap, het gaat
erom dat je je ervoor openstelt."
SOESTDIJK „De weg van Je
zus leidt rechtstreeks de wereld
in. Daarom is het Jezus begon
nen: om de mensen in die wereld.
Daarvoor moet op weg worden
gegaan, want de inzet is een to
taal andere wereld met herboren
mensen. De hoop op die nieuwe
schepping mag in de kerken al
lengs verbleekt en op de lange
baan geschoven zijn, toch draagt
de gemeente van Jezus Christus
nog dat hyper-revolutionaire
Joodse geloof; geloof dat zijn ver
vulling vindt in Christus, met
Wiens komst de omwenteling aan
de orde is gesteld. Vanaf het
ogenblik dat Jezus' leven op aar
de ging dagen is, hoger dan de
daken, over de aarde de vrede af
gekondigd: een wereld waarin
geen haat, geen doodslag, geen
vrees en geen kwaad meer zal
zijn. De radicaalste revolutie
vraagt dat. „Meent niet dat ik ge
komen ben om vrede te brengen
maar het zwaard", zegt Jezus te
gen een mensenwereld die wel
vrede wil, maar zonder zich te
willen omwenden tot God, onder
Wiens heerschappij vrede alleen
mogelijk is."
Dit schrijft mr. J. van der Hoeven
te Soestdijk in zijn gisteren bij
Buijten Schipperheijn te Am
sterdam uitgegeven boek „Wie
doof is kan niet zingen". Het is
niet de eerste maal dat mr. Van
Ier Hoeven zich op het schrijver-
spad begeeft. Hoewel hij al tien-
illen jaren beroepsmatig (eerst
'als advocaat en procureur in
Haarlem, sinds 1957 als particulier
secretaris van H.M. de Koningin)
een zeer druk bestaan leidt heeft
hij ook buiten zijn beroep grote
activiteiten aan de dag gelegd. Hij
.was onder meer secretaris van de
Vereniging Kinderzorg in Haarlem
en vice-voorzitter van de Vereni
ging tot verpleging van lijders aan
vallende ziekte („Meer en Bosch")
te Heemstede. Hij is ook voorzitter
van de Stichting Nederlands Kin
derhulpplan en van de Stichting
voor Joodse studiën. Mr. Van der
Hoeven schreef verscheidene boe
ken, waaronder enkele zeer beken
de, zoals „Scheel Engeltje" en
„Afscheid van een Engel".
In zijn nieuwe boek, waaraan hij
een aantal jaren gewerkt heeft,
neemt mr. Van der Hoeven de le
zer mee op zijn speurtocht naar
een juist mensbeeld.
JViel optimistisch
Over dat mensbeeld en de mens
heid op zichzelf laat hij zich niet
bijster optimistisch uit „Er zijn
mensen die tegen me zeggen: je
ziet het toch wel erg somber, ge
loof je dan niet in het goede van
de mens? Dan antwoord ik: laten
we gaan rondwandelen in deze
wereld, laten we bijvoorbeeld de
krant opslaan en geef dan je oor
deel", zegt mr. Van der Hoeven
ons. En in zijn boek schrijft hij:
„Een betere mensheid? Ik zou
erin willen geloven. Met een aan
tal gedepatrieerden in de wereld
dat de totale bevolking te boven
gaat. Mensen door mensen uit hun
eigen land verjaagd. Uit China, uit
Palestina, India, Pakistan. Viet
nam, Hongarije, Soedan. Met de
ghetto's van negers, van Aziaten,
van Indianen, van paria's. Met zo
veel mensen die geknoeid en ver
nederd werden: omdat zij Jood
zijn; omdat zij Christus belijden;
Mohammedaan of juist geen Mo
hammedaan zijn. Met gevangenis
sen over de hele wereld, uitpui
lend van gekerkerden en gekwel-
den, vaak alleen vanwege hun
diepste overtuiging - met die mil-
joenvoudige kreet van wat mensen
mensen aandoen. Met dat alles, en
nog veel meer is mij het geloof in
de betere mensheid onmogelijk."
Kinderen, ja dat is wat anders.
Mr. Van der Hoeven, met zijn gro
te ervaring met en betrokkenheid
bij het kinder-werk zegt ons: „Als
je kindergezichten ziet raak je ge
boeid. Dat is fascinerend. Maar nu
die kinderen een jaar of twintig
later. Ze lopen vaak rond alsof ze
de last van de hele wereld met
zich meedragen."
Een somber boek dus? Nee, zeker
niet, want mr. Van der Hoeven
geeft ook het Perspectief aan. „Er
is een ander beeld, maar dat is al
leen weggelegd voor wie uit het
negatief het positieve beeld kan
ontwikkelen, wat iets geheel an
ders is dan het negatief beeld
voor lief te nemen en het voor po
sitief te gaan verslijten. Het is mo
gelijk voor wie in al het ééndi
mensionale oog kan krijgen voor
het eigenlijk perspectief van het
mens-zijn. Oog krijgen, dat wil
dus zeggen dat er het inzicht in
eigen blindheid aan vooraf moet
gaan. En wij mensen zijn onvoor
stelbaar blind, en dan met name
blind voor onze eigen blindheid.
Je zou haast geneigd zijn te den
ken: andere wereld? Waar haalt
die jongen dat vandaan! In zijn le
ven zal er niet veel zijn dat grond
geeft voor zijn hoop, zomin als in
de wereld rond hem. Toch krijgt
hij gelijk, althans bij Christus. En
juist omdat er niets en ook geen
mens is waarop zijn hoop anders
zou kunnen stoelen. Hij krijgt bij
Christus gelijk omdat hij tot de
minsten, tot de gebreklijders be
hoort en een kind is waarvoor die
andere wereld bestemd is."
Spiegel
Navolging
Aan de hand van Brueghels schil
derij „De Blinden" laat mr. Van
der Hoeven zien dat de mens zich
zelf beschouwt als in het platte
vlak van de spiegel, zonder zicht
op zijn achtergrond en met dege
neratie van zijn persoon tot ob
ject. Een goed beeld van de mens
krijgt men pas als men hem be
schouwt in zijn intermenselijkheid,
in zijn mens-zijn-in-de-wereld. Dit
houdt in dat de mens eerst begre
pen moet worden in zijn vrhou-
ding tot zijn Schepper. Juist het
verlies van die dimensie leidt tot
zelfvervreemding.
In het centrum van het boek
plaatst mr. Van der Hoeven de ge
stalte van Jezus Christus, de voor
beeldige mens, die alleen verstaan
kan worden door wie Hem werke
lijk volgen.
Een totaal vernieuwde wereld -
wordt daar nog in geloofd? Mr.
Van der Hoeven schrijft daarover
onder meer: „In een opvoedkundi
ge inrichting krabbelt een jongen
een paar ongeschaafde zinnen op
het papier. Hij is bang voor de
toekomst, zowel als voor de we
reld waarin hij leeft. Dan schrijft
hij:
„In een aardse hel geloof ik
wel
die is er, dat weet ik zeker.
Ik geloof niet zo direct in de
hemel,
wel in een andere wereld; dat
is
baast zoiets als de hemel, denk
Nadat mr. Van der Hoeven uitvoe
rig de weg van het Joodse volk
heeft gevolgd - een onderdeel
waarin we zijn grote liefde en
achting voor en zijn bewogenheid
met dit volk opmerken - probeert
hij aan te geven wat verstaan-
moet worden onder de „navolging
van Christus". „Jezus volgen is
ver van gemakkelijk. Het betekent
niet abstract kiezen voor recht
vaardigheid, eerlijkheid, vrede.
Het betekent: voor Hém kiezen,
het eigen lot verbinden aan die
éne enkeling die zijn eigen gelijk
verloochent om solidair te zijn
met de ander die ongelijk heeft.
Dat is de aanstoot van Jezus: dat
Hij geen partij kiest voor Zijn ei
gen gelijk, geen vinger uitsteekt,
Zijn mond niet open doet, het on
gelijk verduurt. Alsof dat de op
lossing zou geven... Toch is Jezus
voor de rechtvaardigheid, vrijheid,
vrede, reinheid. En Hij is het
meer dan wie ook, daarover laat
al wat van Hem bericht is, geen
enkele twijfel. Maar wie Hem uit
roept tot de voorvechter voor
recht, innerlijke reinheid, bezit
sloosheid, tot de revolutionair of
verzetsheld, en Hem zo wil volgen,
blijkt Hem toch kwijt te raken.
„Allen die naar het zwaard grij
pen zullen door het zwaard ver
gaan", zegt Hij en geneest de man
die Hem gevangen komt nemen,
maar had Hij Zijn eigen discipe
len dan niet voorgehouden dat zij
beter zouden doen hun mantel te
verkopen en te ruilen voor een
zwaard?"
Mr. Van der Hoevens boek leert
dat Jezus nagevolgd moet worden
wil er weer perspectief ontstaan.
Kerk
Hier ligt een taak voor de ge
meente en haar leden. Die navol
ging is een bijzondere opgave. Of
moeten we zeggen: genade? Het
gaat om een radikale ommekeer,
maar dan van binnenuit. Jezus
Christus is meer dan een wegwij
zer. Hij Zelf is de Weg. De oproep
om die weg te gaan betekent een
„veldtocht", een kruistocht, maar
dan in navolging van Hem.
Wanneer, aldus mr. Van der Hoe
ven, de gemeente haar leven aan
Christus ontleent zal zij ook Zijn
gestalte in de wereld vertonen en
dus Hem gelijk. Zij zal. zoals Hij.
door de wereld, uiteindelijk, niet
geacht en als het erop aankomt
zelfs vervolgd worden; achting
van de kant van de wereld is voor
de gemeente meestal een veeg te
ken. Het beeld van de gemeente
beantwoordt vaak bitter weinig
aan dat van haar Heer, haar
Hoofd, omdat haar ergste parasiet
steeds weer haar hart opzoekt. De
antichrist zoekt zijn zetel bij voor
keur binnen het koor van de kerk,
leeft van de heiligheid en besmet
in ruil de gemeente met het virus
van menselijke eigenzinnigheid en
zelfzucht„Het is menselijk, en
het lijkt bedriegelijk bescheiden,
ervoor terug te schrikken zich
naar goddelijke maatstaven te me
ten. Ook de gemeente ontwijkt tel
kens weer de opgaaf zichzelf en
haar handelen aan God te toetsen.
Het smaakt haar niet afstand te
doen van eigen grootheid en voor
al niet van de mogelijkheid naar
eigen menselijk goeddunken te
handelen. Daarmee gaat zij dan
een werelds beeld tonen, kerken
worden wereldgelijkvormige insti
tuten met hun eigen waarheid en
hun eigen, op zichzelf staande,
waarde die wel onvergankelijk
wordt geheten, maar het in haar
menselijkheid niet is."
Tegenover alle narigheid in deze
wereld, de vele afschuwelijke za
ken, wordt - voor wie het horen
wil - de dwaze hemelse hymne ge
zongen van een nieuw leven, van
een geweldloze omkeer tot het
goede. En dat wordt dan nog in
het bijzonder gezongen tot de al-
lerslechtsten en de allerbezeten-
sten. Zij worden zo hoog geschat
dat zij de ergste - en beste -
bloedvergieting waard zijn. Het is
de - naar de mens genomen - on
zinnigheid van het Evangelie dat
Jezus Zijn bloed heeft gegeven
voor mensen die Hem verwerpen
en vermoorden.
Uit het boek van mr. Van der
Hoeven spreekt een stuk levens
wijsheid. Hij, die midden in het
leven staat, midden in de maat
schappij van vandaag met al haar
problemen en nare zaken, ziet per
spectief. Het is een boeiend boek
geworden, vooral omdat het èn re
alistisch is èn. perspectief biedt
Het is een stuk getuigenis in een
wereld die perspectiefloos lijkt.
Boodschap
Het is in verscheidene opzichten
geen gemakkelijk boek. Wie het
boek leest wordt geconfronteerd
met een schrijver met een enorme
belezenheid en levenservaring.
Boeiend is ook dat dit boek ge
schreven werd door een jurist,
niet door een theoloog, hoewel het
doordrenkt is met theologie. Een
boek met een Boodschap voor een
wereld die zichzelf in de weg zit.
Een boek ook voor de gemeenten
die wel eens moedeloos dreigt te
worden. Mr. Van der Hoeven is
niet pessimistisch over de toe
komst van de gemeente, als zij
maar haar Heer navolgt. Er is, al
dus mr. Van der Hoeven, veel be
langstelling voor het horen van de
Bijbels'e Boodschap, het gaat erom
dat je je ervoor openstelt.
Het is ook een boek met beelden.
Aan de hand van eigen ervaringen
geeft mr. Van der Hoeven door
wat hij te zeggen heeft En dat is
véél! We hopen dan ook dat dit
boek gelezen èn beleefd zal wor
den.
EVERT MATHIES
"fl
(Van onze parlementaire redactie)
DEN HAAG Staatssecretaris
Veder-Smit (Volksgezondheid) is
voorlopig niet van plan te buigen
voor de wens van de Tweede Ka
mer, dat er een centrum voor
open-hartchirurgie komt in het
Hilversumse ziekenhuis Zonnes
traal. Dit omdat zij, zo verluidt
het op haar departement, meent
dat het parlement zich ten on
rechte voor het karretje van Zon
nestraal heeft laten spannen. De
bewindsvrouwe beschuldigt het
ziekenhuis ervan, dat het mis
bruik maakt van zijn goede con
necties met diverse politieke par
tijen om haar „tot een slechte be
slissing" te dwingen.
Op het ministerie van Volksge
zondheid in Leidschendam wijst
men erop. dat het bestuur van
Zonnestraal twee oud-senatoren
telt: voorzitter Van der Vliet
(WD) en J.B. Broeksz (PvdA). De
laatste is beter bekend als oud
voorzitter van de VARA. De ban
den van de socialisten met Zon
nestraal zijn bovendien nogal
sterk, doordat het ziekenhuis, toen
nog tbc-sanatorium, is opgericht
door de SDAP-voorman „Ome"
Jan van Zutphen. En zou dit
tweetal nog niet voldoende zijn
om in politiek Den Haag de weg
te weten, dan is er, aldus het mi
nisterie, ook nog odu-minister Trip
(PPR), die voor Zonnestraal op
treedt als coordinator voor de
hartchirurgie.
Zo verklaart de staatssecretaris
het, dat zij vorige week donderdag
in een commissievergadering vrij
wel alle partijen hoorde pleiten
voor het laten doorgaan van de
plannen voor een hartcentrum in
Zonnestraal. Daarbij wordt op
haar departement nog opgemerkt,
dat de opstelling van de christen-
democrate Cornelissen mede bein-
vloed zal zijn door het feit, dat
het haar partijgenoot Hendriks
was, staatssecretaris in het kabi
net-Den Uyl, die het groene licht
gaf voor Zonnestraal. En ook ver
denkt men WD-woord voerster
Vrij land t-Krijnen ervan, dat zij als
inwoonster van het Gooi zich
VEDER-SMIT WIL NIET BUIGEN VOOR
„POLITIEKE INTRIGESVAN ZONNESTRAAL
Staatssecretaris Veder-Smit
meer laat leiden door plaatselijke
dan door landelijke belangen.
Het departement heeft bovendien
sterk de indruk, dat de leden van
de Tweede Kamer „niet weten
waar het Zonnestraal in feite om
gaat". Het zou zo zijn, dat het Hil
versumse ziekenhuis de open-hart
chirurgie aangrijpt om te probe
ren te overleven. Zonder dat zou
Zonnestraal, „dat medisch gezien
een inferieure instelling is", een
grote kans lopen te verdwijnen,
wanneer de plannen gerealiseerd
worden in Gooi-zuid het aantal
overtollige ziekenhuisbedden op te
ruimen. Naar verwachting zullen
dan het Rooms-Katholieke zieken
huis en het Diaconessenhuis sa
men één groot nieuw ziekenhuis
gaan vormen, dat voldoende is
voor de gehele streek.
Officieel advies
Dit alles is voor mevrouw Veder-
Smit mede reden over een week
of twee, drie aan de Tweede Ka
mer mee te delen, dat zij haar be
slissing over Zonnestraal aan
houdt, totdat de Begeleidingscom
missie Hartchirurgie officieel ad
vies heeft uitgebracht over de be
hoefte aan open-hartoDeraties in
ons land. Van dat uitstel wil zij
dan gebruik maken om voldoende
steun te krijgen in het parlement,
dat hart-chirurgie in Zonnestraal
„een slechte zaak is". Op het de
partement hoopt men, dat de ver
schillende fracties zich tenslotte
toch zullen laten overtuigen.
De belangrijkste overweging voor
mevrouw Veder-Smit om Zonnes
traal, anderhalf jaar na de toe
stemming van haar voorganger,
toch af te wijzen is, dat zij deze
instelling in feite niet capabel acht
een hartcentrum op te zetten en te
leiden. Het bestuur zou daarvoor
de nodige „kennis, ervaring en
daadkracht missen". Als bewijs
daarvan wordt aangevoerd, dat
het ziekenhuis „in al die tijd niet
verder is gekomen dat het indie
nen van een bouwplan en ook
geen contact met het ministerie
heeft onderhouden". Verder meent
mevrouw Veder, dat zo er al be
hoefte is aan een tweede hartcen
trum naast De Klokkenberg in
Breda, Zwolle (ziekenhuis De Wee-
zenlanden) uit het oogpunt van re
gionalisatie verre de voorkeur ver
dient.
Het argument, dat de hoogleraren
Durrer (Amsterdam), Meijler
(Utrecht) en Brom (Leiden), die
het plan voor Zonnestraal hebben
bedacht, zich daarvoor nog steeds
sterk maken, wordt door de
staatssecretaris niet erg sterk
geacht. Zij wijst erop. dat de
brief, die het drietal vorige week
aan de Kamercommissie stuurde,
opgesteld was door Trip. „Hij zegt
daarin letterlijk, dat hij telefo
nisch contact heeft gehad met
Durrer en Meijler en dat twee col
legae van Brom hebben verklaard
dat Brom ook voor Zonnestraal
is", aldus het departement
Daar ziet men de brief vooral als
de mening van Trip, temeer om
dat de drie hoogleraren kort daar
voor nog hadden laten weten geen
medewerking meer te willen verle
nen aan de stichting van een hart
centrum in Zonnestraal.
Ongewenst
Daardoor is mevrouw Veder-Smit
tot de overtuiging geraakt, dat
„Zonnestraal" eigenlijk door nie
mand in de kringen van hartspeci
alisten en hartchirurgen gewenst
wordt. Voorzitter Geldof (hartchi
rurg in Amsterdam) van de Bege
leidingscommissie Hartchirurgie,
waarin alle geledingen van de pro
fessie vertegenwoordigd zijn, ver
kondigt deze opvatting al geruime
tijd. Naar zijn mening is er zo
weinig vertrouwen in Zonnestraal,
dat niet veel cardiologen hun pa
tiënten naar dat ziekenhuis zouden
verwijzen om een open-hartopera
tie te laten ondergaan.
Warnsborn-conferen tie
Nog een heel ander argument
voor de staatssecretaris om zich
wat betreft de uitbreiding van de
capaciteit voor open-hartchirurgie
terughoudend op te stellen, is dat
de meningen over de behoefte
daaraan zich beginnen te wijzigen.
Tot nu toe hield men zich alge
meen aan de constatering van de
Gezondheidsraad dat er in Neder
land jaarlijks 6000 6500 opera
ties nodig waren. Dat getal werd
in 1976 vastgesteld op de zgn.
Wamsborn-conferentie, waarakn
werd deelgenomen door alle voor
aanstaande Nederlandse specialis
ten, daarbij geadviseerd door eni
ge Amerikaanse deskundigen.
„Maar eigenlijk kwam het erop
neer, dat de Amerikaanse opvat
tingen werden vertaald naar Ne
derlandse verhoudingen," zo zegt
men op het departement. Nu er in
de Verenigde Staten in minder ge
vallen van hartaandoeningen een
operatie als dè oplossing wordt
gezien en bovendien het aanbod
van patiënten iets terugloopt (door
betere preventie), vindt men op
Volksgezondheid dat ook dat naar
Nederland toe moet worden ver
taald. Voorzitter Geldof van de
Begeleidingscommissie gaat daarin
zelfs zover, dat hij de behoefte in
Nederland begroot op 4500 opera
ties per jaar. Op het departement
vindt men het veiliger daar zo'n
duizend boven te gaan zitten,
maar ook dat is nog altijd aan
zienlijk lager dan 6500.
Deze opvattingen zijn vooralsnog
binnenskamers gebleven, omdat
men ze niet kan onderbouwen De
Begeleidingscommissie wil pas iets
hardop gaan zeggen, als er goed
gefundeerd onderzoek naar de be
hoefte is gedaan. Vermoedelijk zal
dat nog dit najaar gebeuren, wan
neer er onder auspiciën van de
commissie een tweede „Warn-
sborn" wordt gehouden. Na zo'n
conferentie is men minder be
ducht voor verwijten (van bijvoor
beeld de twee hartpatiëntenvereni
gingen) als zouden de „autoritei
ten" weer een middel gevonden
hebben om de open-hartchirurgie
op een laag pitje te zetten.
Maar zelfs al zou de conferentie
uitwijzen, dat Geldof gelijk heeft
met zijn 4500 (wat slechts 500
meer is dan het aantal, dat dit
jaar gehaald wordt), dan nog ziet
men op het departement van
Volksgezondheid nog wel een
tweede centrum voor open-hartchi
rurgie gesticht worden. „De pu
blieke opinie vereist dat nu een
maal". Maar als staatssecretaris
Veder-Smit haar zin krijgt, wordt
dat gevestigd in Zwolle en niet in
Hilversum. „Het enige, wat haar
daarvan kan afhouden, is de drei
ging met een motie van afkeuring
in de Tweede Kamer", zo zegt
men op het departement
RIK INT HOUT
Handelskennis
lag bij MAVO
goed in markt
DEN HAAG/LEIDEN -
Gisteren zijn de eindexa
menkandidaten over vrij
wel de hele linie getest
op hun handelskennis en
hun wetenschap over eco
nomie. Bij mavo 4 en 3
heerste een tevreden ge
voel, zowel bij leerlingen
als docenten. Bij de lage
re agrarische school werd
opgemerkt dat de correc
tienormen onvolledig wa
ren en op bepaalde pun
ten onbegrijpelijk. Men
vond het een vrij ernsti
ge kwestie en terugkop
peling naar de examen
commissie noodzakelijk.
MAVO
Bij mavo 4 handelskennis
werd gesproken van zon
der meer goed werk. Er
werd duidelijk binnen de
stof gevraagd en de kan
didaten hadden ruim
schoots de tijd (twee uur)
voor het maken van de
vijf opgaven. Deze betrof
fen, de verkoop van een
kantoor; het lezen van
een grafiek en het bereke
nen van indexcijfers;
journaal posten uit een ta
bellarisch boek voor ont
vangen goederen en een
tabellarisch verkoopboek;
bericht over een emissie
met vragen over obliga
ties; vragen over een
beurs en een commissio
nair en eindigend met een
eenvoudige kostprijsbere
kening.
Bij mavo 3 handelskennis
werd gesproken van rede
lijk werk, prima afge
stemd op het niveau van
de kandidaten. Leerlingen,
die regelmatig hun huis
werk maken en de lessen
volgden mochten er geen
problemen mee hebben
Mavo 3 en 4 hadden wat
aardrijkskunde betreft
drie dezelfde onderwer
pen. Deze betroffen: de
burger en de ruimtelijke
ordening; Zuidwest Ne
derland als ontsluitingsge-
bied en het kwartair in
Nederland en het agra
risch grondgebruik. Com
mentaar bij mavo 3: de
vragen waren best te ma
ken, maar er waren naar
verhouding te weinig vra
gen waar inzicht was ver
eist: bij mavo 4: leuk op
gezet en niet te moeilijk.
LBO
bij het lager agrarisch on
derwijs waren er drie op
gaven te maken bij han
delskennis. Deze gingen
over een kasboek en ba
lans; een tabellarisch kas-
en rekenboek en het aan
vullen van een balans en
winstberekening.
Het Nederland bij het lbo
had teksten over de ze
bra-agressie bij automobi
listen, de bio-industrie en
de ouderliefde in de vo
gelwereld. De vragen wa
ren af en toe nogal lastig
geformuleerd. De moei
lijkheidsgraad van het
examen werd door leerlin
gen verschillend ervaren.
Daarnaast had het lager
technisch onderwijs na
tuurkunde (mechanica).
Er was voldoende tijd
voor. maar inzichtelijk
werden er nogal hoge ei
sen gesteld.
MEAO
Het meao had gisteren
een drukke dag met exa
mens in commerciële eco
nomie en calculatie, statis
tiek en recht 1. Wat het
eerste betreft, gingen de
opgaven over; een alco
holvrije drank; een mar-
ketingopgave over een
„super-soepfabrikant" en
de derde over de potentië
le afzet van papieren zak
ken voor steelstofzuigers.
Die laatste kostte veel cij-
ferwerk. Statistiek had
opgaven over de (aktuele)
inkomensverdeling en
over de vervanging. Opga
ve 1 was in het voordeel
van de dandidaten die
ook vakken doen als alge*
mene economie en be
drijfseconomie. Bij recht
1 (personenzaken en han
delsrecht) ging het vooral
om kennisvragen. De
meeste kandidaten vonden
het een redelijk examen.
VWO - HAVO
Handelswetenschappen
(havo) werd gewaardeerd
als gevarieerd pittig werk,
waar naar inzicht werd
gevraagd. Economische
wetenschappen 2 (vwo)
stond behoorlijk op ni
veau. Er werd nogal wat
van de kandidaat ge
vraagd. De tijd was krap.
Havo-aardrijkskunde werd
door een aantal leerlingen
als uiterst moeilijk erva
ren.
