hdringend tijdsbeeld
n, 100 jaar geleden9
Fiel van der Veen zorgde
voor 42 schilderijtjes
oek van de maand
Maanden historisch speurwerk
Poolse selectie
Brand in
Sassenheimse
banketfabriek
Koninginnedag op radio en tv
kunst en kunstenaars
sIST
LEIDSE COURANT
DINSDAG 24 APRIL 1979 PAGINA 13
Voor een collectief van zes schrijvers
moet het een moeizame en tijdrovende
klus zijn geweest, een boek samen te
stellen, met als grootste hindernis het
gegeven, dat alle zes te maken kregen
met één hoofdpersoon die centraal
moest staan in de gebeurtenissen in ons
land, honderd jaar geleden. De zes
schrijvers, Hans Dorrestijn, Karei Eyk-
man, Ries Moonen, Fetze Pijlman, Arie
Rampen, Jan Riem en Willem Wilmink,
zijn er in elk geval in geslaagd een
sluitend en indringend tijdsbeeld samen
te stellen, verdeeld over vrijwel alle so
ciale lagen van de bevolking in hun
„100 jaar geleden", dat met ingang van
3 mei als „boek van de maand" ver
krijgbaar is. Over de uitwerking van
het gegeven: een jong en arm meisje
zwerft uit, valt te discussiëren. Het
schrijverscollectief heeft een spannend
jeugdboek willen schrijven, maar een
uitgesproken jeugdboek is het niet ge
worden, zoals ook hun tv-programma's
„Stratemakcropzeeshow" en „Jan de
Bom v/h de kindervriend" dat thans
wordt uitgezonden, geen uitgesproken
jeugdprogramma's zijn.
Vallen hun werkzaamheden voor televi
sie nog te rangschikken onder het kopje
„gezinsprogramma's", moeilijker wordt
het, een term te bedenken als „gezins-
boek" dat nog niet als gangbaar kan
worden beschouwd. „100 jaar geleden"
is wel een soort gezinsboek geworden, al
was dat niet de bedoeling. Er kleven
dan ook duidelijk bezwaren aan, al zal
niet iedereen dat zo als hinderlijk erva
ren.
Het verhaal is gerangschikt rond het
Friese meisje Claartje, dat het zonder
moeder moet stellen en naar familie in
Enschedé wordt gestuurd. Maar ook
daar is elke te voeden niond er één te
veel. Claartje wordt meegestuurd met
een beurtschipper en komt uiteindelijk
terecht in Amsterdam. Daar wordt zij
aanvankelijk liefdevol opgenomen in het
gezin van Jan en Jet. zij krijgt in een
welgesteld gezin een betrekking als be
llenmeisje, maar als zij na een klein
vergrijp de deur wordt gewezen, trekt
zij weer bij Jan en Jet in, haar uiteinde
lijk tehuis. Jet komt te overlijden, maar
Claartje is dan al oud genoeg om haar
plaats in te nemen. De laatste regel is
dan ook „Geef me nou maar een zoen",
zei Claartje. Tegen Jan, van wie niet
meer wordt vernomen of hij aan het
verzoek gevolg geeft. Maar de aandach
tige lezer zal het vervolgverhaal gemak
kelijk zelf kunnen verzinnen.
Compositie
Het collectief met Van der Veen.
fonderd jaar geleden, boek van de maand
Vóór de schrijvers met tekenaar Fiel
van der Veen aan het werk sloegen, is
heel wat afgepraat. Iedereen had zijn
voorkeuren en toch moest van het boek
een geheel worden gemaakt. Daarom
werd een grote lijn afgesproken en kon
den de zes redelijk onafhankelijk van
elkaar aan het werk gaan. Een geheel is
het geworden. Maar de compositie is
niet de sterkste kant van het verhaal.
Met name kan men er bezwaar tegen
hebben, dat Claartje af en toe geheel te
loor gaat in beschouwingen die slaan op
de levensomstandigheden van'de volwas
senen. Enerzijds leveren die beschouwin
gen een boeiend tijdsbeeld op; ander
zijds zal vooral de jongere lezer tijdelijk
afstand van Claartje moeten doen,
waardoor de lijn van het verhaal wordt
gebroken.
Dit nadeel wordt echter gedeeltelijk op
geheven door het feit, dat Claartje al
spoedig een jong-volwassene wordt, die
deel uitmaakt van de maatschappij van
honderd jaar geleden, waarin jong en
oud sterker met elkaar zijn verweven
dan thans. Oudere lezers zullen zich,
misschien met een schok, realiseren hoe
kort geleden het maar is, dat een 14-uri-
ge werkdag voor de meesten normaal
was en dat tegen een zeer karig loon.
Jongere lezers zullen misschien de huidi
ge welvaart wat meer op prijsstellen en
ervaren; dat het thans bereikte: geen
honger, goede scholen, vakanties en
vrije tijd, niet zo heel vanzelfsprekend
De basis voor dit begrip is verwerkt in
een warmbloedig verhaal waarin de jon
ge Claartje de lezer meeneemt van plag
genhut naar herenhuis, opstand en neer
zien op het arbeidersvolk. Het meisje
zelf staat daar beschouwend een beetje
buiten, hoewel voldoende betrokken om
een aannemelijke plaats in deze geschie
denis van 100 jaar geleden in te nemen.
De enige echte misser is het fragment,
waarin een jongen van welgestelde ou
ders uit een krantestukje voorleest, dat
Claartje toevallig in handen kreeg; al te
toevallig gaat dit stukje over weldoe
ners.
Alle overige passages gaan echter lo
gisch in elkaar over, waardoor een
boeiend geheel ontstond. Met wellicht
als hoogtepunt de slotpassages, waarin
georganiseerd wordt gestaakt en alle so
ciale lagen van de bevolking met elkaar
in verband worden gebracht: óók jongen
en oud.
Het boek bevat voorts 50 tekeningen
van Fiel van der Veen ih kleur op groot
formaat en zo'n 40 oude foto's en docu
menten.
Schrijverscollectief/Fiel van der Veen:
„100 jaar geleden". Ui tg. Kosmos. Prijs
tot 3 juni 19,50. Daarna 34,50.
F.J. Bromberg,
HAARLEM Het werkverband tussen
een collectief van zes schrijvers en de
Haarlemse illustrator Piel van der
Veen, eerder tot uiting gebracht in het
kinderboekenweekgeschenk 1976 „Het
verdwenen plakboek" heeft opnieuw ge
stalte gekregen. Deze keer in het boek
van de maand mei „Honderd ,jaar
geleden". Fiel van der Veen: „De ma
nier van werken van die zes schrijvers
kende ik natuurlijk al en het onder
werp, gebeurtenissen van honderd jaar
geleden, lag me wel. Ik moest vaak
naar bibliotheken en archieven, het was
nogal arbeidsintensief, maar het was
leuk werken. Ik had tenminste genoeg
materiaal. Soms is dat wel anders. Dan
krijg ik een hoop papier waar niks in
staat en dan stuur ik het maar terug
naar de uitgever. Dan kan ik er niks
mee doen. Het gaat in dit boek van de
maand over een opgroeiend meisje dat
ongeveer honderd jaar geleden leefde,
onder nogal armelijke omstandigheden.
Ze krijgt een werkkring, maar van die
betrekking werd ze niet rijk of geluk
kig, ze zag alleen dat anderen dat wèl
waren. Daar kon ik mee werken."
De zes schrijvers zijn Hans Dorrestein,
Karei Eykman, Ries Moonen, Fetze Pijl
man, Jan Riem en Willem Wilmink, die
niet alleen met Fiel het plakboek van
1976 maakten, maar ook met1 grote re
gelmaat voor televisie schrijven. Fiel
van der Veen was nauw bij het schrij
ven van „100 jaar geleden" betrokken;
terwijl hét Collectief schreef, schilderde
hij 42 illustraties. „Hoe m'n hoofdper
soon op de tekentafel tot stand kwam?
Heel eenvoudig. Ik stond zo dicht bij
het ontstaan van het manifscript, dat
het figuurtje vanzelf gestalte kreeg, ook
door het praten met schrijvers. Daarvan
maakte ik een aantal schetsen en één
daarvan kwam het dichtst bij wat ik in
m'n hoofd had. En die schets heeft voor
alle illustraties model gestaan".
Van der Veen heeft niet de rust van een
benijdenswaardige Haarlemse collega,
die zijn schetsen weken of maanden laat
rijpen tot één ervan bruikbaar blijkt
Fiel: „Als ik iets in m'n hoofd heb,
moet het af. Ik heb ook liever grote op
drachten die veel tijd vragen, waarin ik
me kan ingraven, dan kleine die snel
moeten worden gemaakt. Ik werk nu
met olieverf en dat houdt automatisch
een rem in. Wanneer ik met een laagje
Fiel van der Veen, vertrouwd met
het collectief.
van verschillende kleuren klaar ben,
dan moet ik die een paar dagen laten
drogen tot ik met een volgende laag
verder kan. Dat geeft tijd om na te den
ken over het vervolg. Overigens beperk
ik me niet tot één techniek. Ik heb ook
veel met plakaatverf gewerkt en ander
materiaal dat met water was te vermen
gen. Ik onderzoek en werk uit; er is
steeds iets nieuws dat ik wil leren.
Meestal gaat het eerst helemaal fout,
omdat ik eerst moet weten hoe het
NIET moet. Na verloop van enige tijd
blijkt wat de juiste manier is. Ik leer
niet zoveel van goede adviezen van an
deren; ik wil elke keer zelf het bewijs
leveren".
Fiel van der Veen doet dat met vak
werk, waaraan hij zelf twijfelt: kunstzin
nige olieverfschilderijtjes of aquarellen,
die toch „maar" boekomslagen moeten
worden. Zijn twijfel verklaart hij met:
„Dingen als taal kun je léren; daar zijn
grammaticaboekjes voor. Maar als je
leert tekenen en schilderen, moet je je
juist losmaken van het richtinggevoel,
dat de leraren proberen aan .te geven.
Als je op de academie een leraar hebt,
die toevallig een liefhebber van kubisme
is, dan wordt je kubistisch geschoold.
Dat moet natuurlijk niet. Door de druk
van de opleiding heb ik altijd een soort
tegendruk opgebouwd. En dat heeft me
wel eens de naam gegeven eigenwijs te
zijn".
Van der Veen is niet de enige die een
eigen koers vaart. Tot groot plezier van
hem is in Engeland een boekje uitgege
ven waarin becijferde punten zijn opge
nomen. Fiel: „Kijk. Je kent dat werk.
Als je die punten met elkaar verbindt,
krijg je een olifantje. Zo hoort het ook.
Maar als je met dat boek aan het werk
gaat, het is heel dik hoor, krijg je geen
olifantje, helemaal niks! Op een bladzij
de zijn meer dan honderd punten opge
nomen op een heel kleine oppervlakte;
er valt niets mee te beginnen. En de
wat duidelijkere werkstukken leveren al
leen ordeloos gekras op. Toch blijven de
kinderen er mee doorwerken, in de
hoop dat ze met één werkstuk uiteinde
lijk duidelijk resultaat hebben".
Ernstiger: „Iedereen moet op een gege
ven moment een zetje krijgen, waardoor
voor een bepaald onderwerp interesse
wordt gewekt. Je zou kunnen uitgaan
van een blauwdruk, waarmee je wordt
geboren. Iemand die absoluut a-muzi
kaal, is, zal je niet gauw aan de viool
krijgen. Maar als je, zoals ik, toch al be
langstelling hebt voor tekenen en schil
deren, dan kan je op een bepaald ter
rein worden gestimuleerd. Door de ma
nier waarop het me werd verteld, heb
ik belangstelling gekregen voor het teke
nen en schrijven, calligraferen van let
ters. Dat is nog steeds aan mijn werk te
zien".
Dat werk van Fiel van der Veen strookt
met zijn karakter en uiterlijk: ironisch
en wisselend van stemming, wel steeds
doordacht. Zijn landschappen en andere
natuurschilderijen bloeien in vele tinten
groen en zijn fantasie lijkt eindeloos.
Ook mimisch geeft Van der Veen gestal
te aan zijn stemmingen: met sombere,
niettemin priemende oogjes, die plotse
ling overgaan in een lach die Van der
Veen tenminste tien jaar jonger maakt.
Dergelijke overgangen zijn in zijn werk
terug te vinden; zoals een ironisch loen-
zende zwarte kat in een uiterst sfeervol
le bosschildering. Een boekomslag
slechts. Maar in een kunsthandel zou
het werk niet misstaan.
F.J. BROMBERG
hau De Poolse
oach Ryszard Kulesza
voor de interland tegen
land die op 2 mei in
wordt gespeeld voor
mooi om het Europees
oenschap voor landen-
zeventien spelers gese-
Nog deze week zal
een achttiende speler
selectie toevoegen,
ntien zijn: doelverde-
Kukla (Stél Mielec),
ski (Widzew Lodz).
ïgers: Szymanowski
ia Warschau), Zmuda
Wroclaw), Ganas (Legia
hau)t< Rudy (Zaglebie
Dziuba (LKS,
Plaszewski (Wisla, Kra-
kau); middenveld: Nawalda
en Lipka (beiden Wisla), Cmi-
kiewicz (Legia), Boniek (Wid
zew); aanvallers: Lato (Stal),
Ogaza (Szombierki Bytom),
Korynt (Arka Gdynia), Terlec-
ki (LKS) en Mazur (Zaglebie).
In vergelijking met het Poolse
elftal dat vorige week woens
dag in Leipzig met 2-1 van de
DDR verloor, heeft Kulesza
een belangrijke wijziging aan
gebracht. Middenvelder Ma-
jewski, die in de tweede helft'
door Wrobel werd vervangen,
is zijn plaats kwijt geraakt
aan Lipka. Ook invaller Wro
bel is voor de interland tegen
Nederland niet in de voorlopi
ge selectie opgenomen.
jzige prenten bij Brandt
ERDAM Een serie
van de Japanse kun-
Hiroshige heeft giste-
een recordbedrag van
gulden opgebracht op
erkoping van het Am-
mse veilinghuis Paul
53 prenten staan
vijftig verschillende
afgebeeld van de ,To-
een weg langs de Ja-
oostkust tussen Edo en
De Tokaidoserie is een
vroegste en beroemd-
tenseries van Hiroshi-
totaal maakte hij er.
1 de veiling die door veel
itenlandse belangstellenden
werd bezocht, werden in to
taal 236 prenten geveild. Uit
schieters waren een prent van
Utamaro meta mythologische
voorstelling (3600 gulden), een
prent van Hiroshige, voorstel
lende een sneeuwlandschap
met rivier (2800 gulden), een
prent van Utamaro, voorstel
lende een liefdespaar (1400
gulden) en een prent van Hi
roshige, voorstellende een ri
vierlandschap (1300 gulden).
De overige prijzen varieerden
van 300 tot 1000 gulden. De
Oosterse kunstveiling bij
Brandt duurt tot 27 april.
Vandaag wordt Chinees aar
dewerk geveild.
SASSENHEIM - Een felle
brand heeft in de vroege
morgen gewoed in de banket-
fabriek van Ravensbergen
aan de Wasbeekerlaan in Sas-
senheim. De schade wordt ge
schat op enige honderddui
zenden guldens. Het bedrijf,
is verzekerd.
De brand is vermoedelijk
vannacht óm een uur ont
staan. Een voorlopig onder-
zoek heeft uitgewezen dat een
gesprongen waterleiding kort
sluiting heeft veroorzaakt aan
'de electrische bedrading in de
voorbereidingshal. De brand
werd vanochtend om kwart
voor zes door een personeels
lid ontdekt. De man waar
schuwde de brandweer, die
binnen korte tijd het smeulen
de vuur onder controle had.
De directie verwacht dat het
bedrijf binnen enkele dagen
weer gewoon kan draaien.
Voorpremières
Wimbledon"
in HOT-
theater
De Haagse Comedie geeft van
Rudolf Geels eersteling „Wim
bledon" in het HOT ook de
gebruikelijke voorpremières
tegen gereduceerde prijzen,
bestemd voor scholieren en
jongeren. „Wimbledon", dat
zich binnen de tenniswereld
afspeelt, krijgt z'n officiële
première op vrijdag 27 april.
De woensdag (25 april) en de
donderdag (26 april) daaraan
voorafgaande zijn voor het
publiek toegankelijk voor drie
gulden per persoon. De
hoofdrollen worden gespeeld
door Gees Linnebank en Rei-
nier Heidemann. De regie is
in handen van Christiaan
Nortier.
UTRECHT Aan de Rijksuniver
siteit in Utrecht zijn geslaagd:
Voor het artsexamen: D. Troost
(Delft).
Voor het doctoraalexamen genees
kunde: C. W. Jolles (Den Haag) en
mej. N. M. van der Veen (Wasse-
HILVERSUM Tal van eve
nementen zullen op 30 april,
Koninginnedag, door de NOS'
via radio (Hilversum 1) en te
levisie (Ned. 1) gelijktijdig
worden uitgezonden.
Dat begint om 10.20 uur 's
morgens met een gelukwens
door minister-president Van
Agt met aansluitend de aan
bieding van het nationale ge
schenk door oud-premier De
Jong. Daarna volgen reporta
ges van het défilé op paleis
Soestdijk. Verslaggevers daar
bij zijn Gerard Sonder en
Piet Grootendorst voor de ra
dio en Dick Passchier voor
de televisie.
In de avonduren, vanaf 20.02
uur, wordt door beide media
het zaterdag in Den Haag in
aanwezigheid van de Konink
lijke Familie opgenomen fees
telijke muzikale programma
„Alstublieft majesteit" uitge
zonden.
Deze uitzending van de NOS,
die gepresenteerd wordt door
Jos Brink, is tot stand geko
men in samenwerking met
het nationaal comité, de
AVRO en de Nederlandse
grammofoonplatenmaatschap
pijen. De Nederlandse arties
ten, die nieuwe werken zingen
en spelen, zullen de auteurs
rechten daarvan in dit inter
nationale jaar van het kind
afstaan voor het nationaal ge
schenk.
Tot die artiesten behoren:
Maggie McNeal, Lenny Kuhr,
Margriet Eshuys, George Ba
ker, Thijs van Leer, Boude-
wijn de Groot, Ramses
Shaffy, Jan Akkerman,
Flairck, Wim Hogenkamp en
Bolland en Bolland. Zij wor
den onder regie van Theo Or
deman begeleid door het
AVRO-amusementsorkest on
der leiding van Tony Nolte.
Overdag zal tijdens het NOS-
radioprogramma regelmatig
worden overgeschakeld naar
plaatsen in ons land voor im
pressies van de lokale viering
van koninginnedag. Die plaat
sen zijn Leeuwarden, Harder
wijk en Almelo. Voorts zullen,
tijdens dit radioprogramma,
dat tot 16.00 uur duurt, be
kende en minder bekende Ne
derlanders hun mening uit
spreken over koningin
Juliana.
Tot hen behoren dr. W. Drees
sr., ir. Manusama, burgemees
ter Vonhoff, Rien Poortvliet
en Jules de Corte.
Toneelgroep De Gezellen
geeft 27 april in De Witte Ka
ketoe Damlaan 26 in Leid-
schendam om 20.15 uur de
eerste uitvoering van de ko
mische thriller „De bemoeial"
van Jack Popplewell in de re
gievan Jan Klein.
Toneelgroep Banzaai speelt
vrijdag 27 april in het Voor-
burgse theater De Tobbe het
nieuwe Nederlandse stuk „In
het tweestromenhuis" van
schrijver/regisseur Koos de
Kramer.
(Van onze radio- en tv redac
tie)
HILVERSUM - De TROS
heeft zich officieel gedistan
tieerd van twee initiatieven
van de VPRO. Het betreft
het symposium over de toe
komst van het Nederlands
omroepbestel, dat de VPRO
vandaag in Hilversum hield
en de door de VPRO van de
NOS overgenomen prijsvraag
voor een nieuw omroepbestel.
In een brief aan het bestuur
van de VPRO schrijft TROS-
voozitter mr. H. A. Minderop
ten aanzien van die prijs
vraag van mening te zijn dat
het zogenaamde „open bestel"
in ons land een verworven
heid is die de toets met orga
nisatievormen in het buiten
land glansrijk kan doorstaan.
Hij zegt voorts in het alge
meen, dat het helaas bij be
paalde mensen en binnen be
paalde groeperingen „bon
ton" is kritiek te leveren op
TROS doet
niet mee
met VPRO
het bestaande. Naar de me
ning van mr. Minderop wor
den begrippen als bekabeling
van Nederland, de komst van
satelliet televisie, nieuwe ont
wikkelingen als viewdata en
teletekst en de toekomstige
introduktie van de beeldplaat
„te pas en te onpas gehan
teerd om nieuwe omroepsys
teem te bepleiten. Wij ver
moeden, dat echte kennis van
zaken in vele gevallen nauwe
lijks aanwezig is", aldus mr.
Minderop, die ook zegt dat ze
ervoor moeten waken dat „de
grootste schreeuwers het ge
lijk van de markt krijgen".
