J. de Bom v/h de kindervriend
over ongelukkige liefde
58 MILJOEN
NEDERLANDERS HEBBEN
DE KERK
NOOIT IN HET MIDDEN
GELATEN
TELEVISIE VANAVOf
TELEVISIE WOENSDAs
RADIO VANAVOND
RADIO WOENSDAG
Terwijl in de NOS-serie „58 miljoen Neder
landers enzelfs bij herhaling' het hele
hebben en houden van dit volkje op het
scherm werd uitgestald als op een openba
re kijkdag, bleef de vraag: waarom in deze
serie ook niet het geloof aan de orde ge
steld? Het geloof en de eeuwige strijd om
het ware geloof, het theologische theoretise
ren en het godsdienstige gekissebis zijn in
deze lage landen nooit van de lucht ge
weest. Het heeft nooit in de aard van de
Nederlander gelegen om de kerk in het
midden te laten. Hij heeft Bonifatius een
kopje kleiner gemaakt, kruistochten onder
nomen, beelden bestormd, schoolstrijd gele
verd en de Spanjaarden er uitgegooid, zo
dat uiteindelijk dit ons vaderland naast in
poldering zijn vormen dankt aan diepge
wortelde religie.
Reden voor het lange wachten op „58 mil
joen Nederlanders en hun kerken", waar
mee vanavond in vijf afleveringen van een
uur een begin wordt gemaakt op Ned. I om
22.05 uur, heet het feit, dat die historie te
rijk aan hoogtepunten is om die zomaar
even in een uurtje op te dienen.
Regisseur Jan Bosdriesz: „De Nederlanders
en hun geloof samen te proppen in een uur
zou geleid hebben tot een aantal kreten, die
dit onderwerp aan alle kanten tekort zou
doen. Met inschakeling van protestantsé en,
katholieke theologen, alsmede een grote
groep onderzoeksmensen, kwam er zoveel
materiaal beschikbaar, dat we wél 25 afleve
ringen hadden kunnen vullen. Zover wilden
we ook weer niet gaan, maar deze vijf had
den we echt wel nodig om de gecompliceer
de kerkelijke zaken in ons Jand enigszins
genuanceerd uit de doeken te doen".
Maatschappelijke ontwikkelingen komen in
deze serie tevens aan de orde, omdat kerk
en wereld niet los van elkaar zijn te zien en
omdat er bij de vervaardiging van dit beel
dende werkstuk is uitgegaan van de eenvou
dige gelovige en diens opstelling tegenover
de geestelijke en wereldlijke macht. Theolo
gische tractaten zijn in dit land ruim voor
handen. Er leek meer vraag te bestaan naar
een kijkje op de gewone man en diens gelo
vige instelling, waarbij geldt dat men geloof
niet op de tv kan laten zien, wel echter de
invloed van het geloof op de samenleving.
Dat vormde op zich al een heel ingewikkel
de zaak, een wirwar van drijfveren, per
soonlijke intenties, hebzucht en onbaatzuch
tigheid.
Want het is niet allemaal even fraai wat
men te zien en te horen krijgt. Brachten
eenvoudige Romeinse soldaten zó uit de ca
tacomben van Rome het begin van christe
lijk geloof bij de Germanen, van Willibrord
ging de eerste brief naar de paus. waarin
hij zich erover beklaagde, dat de bisschops
zetels hier werden bezet door mensen die
slechts op persoonlijk gewin uit waren, in
halige en wellustige geestelijken, die aan
veelwijverij deden en desondanks het evan
gelie voorlazen. En in de kloosters trof hij.
paters bij welgevallige nonnen aan, die hun
borelingen doodden om de kerk te vrijwa
ren van aangenomen kinderen, aldus Willi-
brordus. Het soort geestelijken, dat hier
wordt beschreven, werd niet gevormd door
priesters uit roeping, maar door leenman
nen, die hun oorlogsdiensten aanboden aan
het boven hen gestelde wereldse gezag, in
ruil daarvoor een kerkelijke functie kregen
en die voor het overige de tijd doodden met
wellustigheden. Intussen groeide en bloeide
de kerk, mede omdat zij hier cultuur
bracht, niet alleen die van lezen en schrij
ven, maar ook de landbouwcultuur. Kloos
terlingen legden door het hele land polders
droog, waaraan te beginnen bij Monniken
dam en Kloosterburen nog vele aardrijks
kundige namen herinneren. De ene kerk na
de andere werd gebouwd. Zelfs kleine dor
pen hadden er wel een stuk of vijf, terwijl
de groeiende steden grote kerken bouwden,
misschien minder uit godsdienstzin dan wel
om andere steden te overtroeven. In die ste
den voelde de door handel tot welstand ge-
komen burgerij zich veel minder afhankelijk
van de geestelijkheid, hetgeen leidde tot af
scheidingsbewegingen, het protestantisme,
dat tegenover de praal van de kerk de ware
kracht van het woord aanprees. De beelden
storm haalde alle pracht weg uit de kerken,
maar in de eeuwen nadien keerde de versie
ring toch weer terug in dè protestantse be
dehuizen, fraai bewerkte preekstoelen en an
dere ornamentalia.
Deze luchtige greep uit de veelheid van op
zijn minst opmerkelijk historisch materiaal,
dat men ook aantreft in het bij Amsterdam
Boek (Het Spectrum) gelijktijdig verschij
nende en rijk geïllustreerde boek onder de
zelfde titel als de serie, biedt niet meer dan
een vingerwijzing naar de weg waarlangs
deze tv-serie zich beweegt. Zij laat de draad
van de geschiedenis niet los, maar geeft op
dit alles wel steeds de visie van de gemid
delde gelovige, die doorging met geloven
hoezeer men ook op hoog niveau elkaar in
de haren vloog, conflicten waarin het lagere
volk zich vaak liet meeslepen. En dit alles
opnieuw verhaald door Hans Tiemeyer, een
man wiens stem voor dit werk aleens als te
weerbarstig werd beschouwd en die in elk
geval te dicht op de microfoon zit. Bij de
NOS wilde men zekerheid over de accepta
tie van deze stem door de kijker. Na vier
uitzendingen van „58 miljoen", het moment
waarop men kon verwachten dat er van eni
ge gewenning sprake zou zijn, heeft men
hiernaar eeri onderzoek laten instellen. Het
bleek, dat velen Tiemeyers stem als passend
bij dit programma ervoeren, reden waarom
hij ook „ijet geloof" in de lijst van zijn ver
tellend commentaar mag zetten.
Zo krijgt men in de verschillende afleverin
gen te zien de uitmonding van het midde
leeuwse geloof in het hervormd godsbesef,
de (protestantse) Staatskerk en de beknib
belde minderheden, het geloof en het sociale
vraagstuk, dat in de vorige eeuw begon te
spelen, de verzuiling aan het begin van deze
eeuw en tenslotte de huidige reactie hierop.
Ds. v.d. Heuvel, secr.-generaal van de Ned.
RADIO/TELEVISIE LEIDSE COURANT DINSDAG 17 APRIL 1979
NEDERLAND 1
18.00
18.25
20.50
NOS
21.37
21.55
Journaal voor slechtho
renden
Staatsloterij (679, trekking
2)
Sesamstraat
Paspoort voor Joegosla-
ven en Italianen
Journaal
Het kleine huis, TV-serie
Zomaar een vróuw, afl.6
(Maria)
Geestelijke liederen
Expeditie naar de een
zaamheid
Tijdsein
Journaal
Fabeltjeskrant voor de
groten
58 Miljoen Nederlanders
en hun kerken
WK ijshockey (Moskou)
Journaal
NEDERLAND 2
NOS
18.00 Journaal voor slechtho
renden
Teleac
18.25 Internationaal handelen,
les 5
NOS
18.55 Journaal
VARA
18.59 J.J.de Bom, v/h de kin
dervriend, afl.3
19.24 Ombudsman
NOS
20.00 Journaal
VARA
20.27 Edward en mrs.Simpson,
afl.4
21.17 Hoe bestaat het
21.42 Winners and losers (Een
wettig excuus), TV-spel
22.10 VAR A-Visie
NOS
23.05 Journaal
DUITSLAND 1
18.00 Joeyt grosse Wut 18.50 Jour
nasi. 19 Heldi, TV-sarla. 19.30
Manage fral. 19.40 lm Werk
20.15 Hier und Haute
20.45 Genius loci (San Marco)
21.00 Journaal
21.15 Frledrlch Luft und Boy Gobert
(toneelleider)
22.00 Panordma
22.45 Detektlv Roc Word: Anruf ge-
nügt, TV-serle
23.30 Tagesthemen
24.00 Mozarts brieven
0.50 Journaal
DUITSLAND 2
18.00 Journaal. 18.10 Kinder rund
um die Welt 18.40 Die Dreh-
schelba. 19.20 Iwans Ge-
schichten, tekenfilmserie.
19.45 Spass an der Freud',
tekenfilmserie.
20.00 Journaal
20.30 Ohne Morgen (Sans lande-
main), speelfilm (1939) van
Max Ophüla
22.00 Journaal
22.20 Genoese Frledrlch 111
23.00 Apropos Film
23.45 Steckbrlef
24.00 WK l|ahockey (Moskc
0.55 Journaal
DUITSLAND 3
WDR
18.30 Splele mlt dem Taifc
ner, afl.2. 19 Se« )T
19.30 Cursus meetku
20.00 Lénder, Menschen,
(Cyprus)
20.45 Regionieuws
21.00 Journaal
21.15 Landessplegel
22.00 Momente
22.15 Elvis Presley Show (1!
23.00 Sport kritisch
23.40 Botschaften aus derT
0.25 Journaal
ENGELAND
BBC 1
18.05 John Craven's
18.10 Stopwatch,
film. 18.40 Journi
Nationwide. 19.50 Le
20.20 Running Wild, spet
Lloyd Bridges
22.00 Journaal
22.25 Don't be silly, TV-spel
23.40 Tonight, actualiteiten
0.20 Worlds without Sun,
talre serie (grotten)
18.10 The great Mr. Hand W
film. 19.50 Frame of tl ft
20.15 Journaal
20.25 Making a Bob or two
(Jack of all Trades)
21.05 Mick Burke Awards
22.00 Call my Bluff, spelproi korr
22.30 Man Alive, TV-serle
23.20 Journaal
23.35 Snooker (biljarten)
18.00 De Tovermolen. 18.1 feze
straat 18.30 Tien -ies
BELGIE NED. 1
EN
*de
una-
gt
Var
He
g
M.
icht
tei
19-05 Hel vrije we
Morgen. 19.45 Journi
20.10 Dolle Dinsdag, show
20.55 Zal Ik as wat vragei er
(erfell|kheld)
21.50 Jij of wl|, apelprograra
22.10 Ik(dapaasgedachte)
22.40 Journaal, Wetstraat
BELGIE NED. 2
20.40 The good Life (Op
wel), TV-serie
21.10 Confrontatie der wlelik^
BELGIE FRANS ft -
18.00 Toumal, jeugdserie ^3
18.30 Zigzag, spelprivan
18.45 TV F, voor d|or C
19.15 Antenne-SoldaV
Journaal. 19.S5 FsckA.
bile (Nicole Crolsllle).
20.37 De tous les PeuplcJT
Gaule, sketches
21.02 Het kind en de s
afl.3
21.50 Journaal
22.05 Ludus Danlells,
(12de eeuw)
BELGIE FRANS i
18.45 Popeye. 18.50 Tribun
mlques et soclales.
tenne-Soir. 19.30
19.55 Wielerronde v
20.10 Sénlorama (dichten 1
Werfel)
20.40 Ene nlteye, TV-spel In
22.30 Arts-Hebdo, kunstkro
NEDERLAND 1
NOS
13.00 Journaal voor slechtho
renden
Teleac
15.00 Wij, Europeanen, les 7
KRO
15.30 Humor uit de oude doos
16.00 Maja, de bij, tekenfilmse
rie
16.25 De luchtbus, afl.9
NEDERLAND 2
NOS
13.00 Journaal voor slechtho
renden
DUITSLAND 1
11.00 Journaal. 11.25 tolumbo, TV-
serle. 12.55 Ragtime-Zelt
13.05 Panorama. 13.50 Pres-
seschau. 14 Journaal. 17.10
Journaal. 17.15 Sterne die
vorüberzogen, documentaire.
DUITSLAND 2
ENGELAND
BBC 1
10.50 The Wombles. 10.55
mplcs. 11.20 Jackan rde,
Why don't you. 13 UJ
naai. 14 Pebble k
See-Saw. 16.55 Plaf!
17.20 Scooby Doo/if>n
Bunch. 17.40 Thli
Number.
BBC 2,
11.20 Gharbar, voor Azlatf?"
Parosi, voor Azlateif1
School.
BELGIE NED. 1 e
BELGIE FRANS 1N:
'HILVERSUM 1
18.11 Radiojournaal. 18.23 Toppers
van toen. 19.02 Per Saldo. 19.30 (S)
Operette: scherts en luim. 20.03 (S)
Van Broadway tot Carré. 20.30 (S)
Folk Live. 21.02 (S) Ad Lib, gevar.
amus. prog. 21.45 (S) Frans op z'n
Brusse, cursus Frans. 22.02 (S)
AVRO's Swing time. NOS: 23.02-
24.00 (S) Met het oog op morgen.
HILVERSUM 2
Ja
NÏ
Floyd Cramer. 19.00 Kerk Bra;
voud. 20.00 (S) Herman lis 1
(1). klankbeeldserie. 21.15 rsooi
22.20 Overweging. 22.30 N*ld;
(S) Zin in muziek; klass. mA. J
(S) Muziek op het spel; hed Piei
i. 23.55-24.00 Nws. i de
M
I
3etei
HILVERSUM 3
BUTrspm leder heel uur nieuws.
ma VARA: 0.02 (S) Elpee tuin.
n 102 (S) Groot licht. 5.02
jj.-Li (S) Truck. VOO: 7.03 (S)
«i*» Ook goeie morgen. 9.03
(S) Muziek terwijl u werkt.
(10 02 (S) Kletskop. VPRO: 10.45 (S)
Villa VPRO: 10.45 (S) Overzicht;
10.50 (S) Liefde op het werk; 11.02
(S) Bijvoorbeeld. 12.03 (S) Het
mes op tafel, lunch- en discussie-
progr.; 13.30 (S) Spannende Sprook
jes; 14.02 (S) Achterwerk. EO: 14.20
(S) Radio-Kinderkrant. 14.45 (S)
Open Huis, gespreksprogr. 16.02 (S)
EO-Metterdaad. 16.17 (S) Licht en
uitzicht. 17.02 (S) Tijdsein. NCRV:
17.45 (S) Theaterorgelbespeling.
Ran;
Nws. 13.11 Zweeloo-Cenl ®-
sprek.) 13.30 Oude scl* 'Ko
13.50 Kinderen een kwarli Me
Leef-tijd-genoeg. ouderenpri
Operette. 16.00 De overwin E.
Nova Zembla, hoorspelsen
Lichte grammofoonmuz. T»n A
merang. 17.24 Meded.. SOSJb en
tieber 17.30 Nws. 17.36 ItyH.
de dag.
BIllCTflU VARA: 7 00 Nws. 7.10 Och-
m a tendgymn. 7 20 De wekker-
radio; actual, en inform.
■Lacn (7-30 Nws. 8.00 Nws. 8.30
inru Nws.) 9.00 Gymn. voor de
vrouw. 9.10 waterstanden.
9.15 Keuren en kiezen. 9.45 Hoor
haar! Progr. voor vrouwen en ande
ren. 11.10 Even muziek. 11.30 Ter
plaatse, lunchmagazine. (12.30 Zwee-
loo-Centraal. OVERHEIDSVOORLICH
TING: 12.16 Mens en samenleving.
12.26 Meded. voor land- en tuin
bouw. 12.30 Nws. 12.36 Actual. 13.00
HuWtstaj NCRV: 7.00 Nws.
Jjm levende Woord.
Preludium. 9.00 tyissei
Jr7.,,S (S) Onder de l»W
KlASSM 10.00 (S) OrkGStps Ik
Nws. 12.02 (S) Ta!
Pianowerken uit de roman! ij
(S) Lunchconcert; 13.30 f
nieuws. 13.55 (S) Zojuist ve ,w
14.00 Nws. 14.02 (S) Geno»
ra van Schubert. Uitgevoen
Gewandhausorchester Leipl
Koor van de Berlijnse Ra
listen. 16.55-17.00 (S) K- J
vliegwerk.
De rijken en de rijke kerk hadden in de Middel
eeuwen de armen nodig om liefdadigheid te
kunnen bedrijven. Dit schilderij van Pieter Bloot
toont de dagelijkse bedeling bij de kerk.
weer niet. Ik had de beschik
king over een tekstboekje (dat
uiteraard niet in die laatste
akte voorzag) en ik had dat
dan Ook hard nodig, ofschoon
het van de andere kant een
onbelemmerd kijken wel
enigszins in de weg stónd,
schare van operaliefhebbers
zich dan ongetwijfeld weer
volledig op zijn gemak ge
voeld bij „La Bohème": ein
delijk weer eens thuis. Hier
betrof het een uitvoering
waar de vonken werkelijk
van af spatten, voor zover dat
dan van zo'n televisieregistra
tie valt te constateren. Ook
hier geen ondertiteling, maar
die gebeurtenissen met Mimi
kennen wij dan onderhand
ook wel uit het hoofd.
De NCRV bracht beide Paas
dagen hulde aan de nage
dachtenis van de Deense pre
dikant-toneelschrijver Kaj
Munk. Zondagavond met „Te
rug naar Vederso", een door
Gerrit Pleiter geschreven spel
over Munk als leider van het
Deense verzet tijdens de
Tweede Wereldoorlog en uit
eindelijk als martelaar, want
de man werd natuurlijk door
de Nazi's vermoord. Het was
een goed geschreven stuk,
waarin terecht veel gebruik
gemaakt werd van citaten uit
toespraken en preken van de
fascinerende man, die Munk
ongetwijfeld is geweest.
Wel, van de zaterdagavond
herinneren wij ons nog dat
Sonja Barend met haar
„Goed nieuws show" naar Je
ruzalem was uitgeweken om
daar de vrede (de zeer broze
vrede helaas) te vieren. Dat
gebeurde in de open lucht.
Het waaide er kennelijk nogal
in Israël, en dat kan er mede
de oorzaak van zijn geweest,
dat de uitzending een nogal
chaotische, maar daarom nog
niet onplezierige indruk
maakte. En Greet Dolman be
lde even zo vrolijk, helemaal
uit Nederland, op.
HERMAN HOFHUIZEN
De verkondigers van het christelijk geloof
brachten hier niet alleen de leer en de leefre
gels, maar ook de landbouwcultuur. Zij sloegen
putten om de akkers te drenken. Willibrordus
sloeg bij Heilo een put, die nog altijd bestaat
en Willibordusput heet.
Wat dat luisteren betreft: dat
was, moet ik zeggen, even
wennen, want het brede, me
lodische bel canto komt bij
deze opera natuurlijk in het
geheel niet aan de orde. Maar
eenmaal een beetje ingewerkt
te zijn, was het toch een fas
cinerende ervaring. Want men
kreeg er wel degelijk wat
voor terug. Maar goed, de
volgende dag heeft de brede
Wat de „zware muziek" aan
gaat is het bij de Nederlandse
televisie kennelijk een kwestie
van hollen of stilstaan. Meest
al is het stilstaan, maar met
de Paasdagen was het dan
hollen geblazen, als ik het zo
mag uitdrukken. Zondaga
vond zond de VPRO een van
de Franse televisie overgeno
men reportage van een opvoe
ring van „Lulu" van Alban
Berg in de Parijse Opera uit,
en Tweede Paasdag werden
wij verbonden met de Scala
in Milaan, waar „La Bohème"
van Giacomo Puccini werd
gegeven. Bovendien bracht de
NOS eerste Paasdag dan nog
een „Eerbetoon aan Edo de
Waart", die met zijn Rotter
dammers bij wijze van af
scheid de orgelsymfonie van
Saint-Saens - tegenwoordig al
gemeen bekend, omdat er een
of andere song uit werd ge
trokken - speelden. Over een
paar Paas-fragmenten van
Handel spreekt ik nu nog
maar niet eens. In het geval
yan „Lulu" ging het zelfs om
een première, want het gold
de eerste opvoering van de
complete opera met de pas
na de dood van Berg (door
Friedrich Cerha) voltooide
derde akte. De VPRO stelde
met die uitzending dus onge
twijfeld een daad van cul
tuurhistorische betekenis.
Waar die omroep overigens
wat achteloos mee omsprong,
want er was nauwelijks voor
enige informatieve begeleiding
gezorgd en in het geheel niet
voor een ondertiteling ge
zorgd. En zo toegankelijk is
dat werk nu bepaald ook
Herv. Kerk, zei bij de introductie van deze
serie en het Spectrumboek, dat in de basis
documenten van het christelijk geloof zon
der uitzondering wordt gesproken van een
kleine gemeenschap van geloof. Het christe
lijk geloof is een affaire van een mosterd
zaadje, van veel zaad dat verloren gaat en
waarvan maar weinig opschiet en vrucht
geeft. Het proces van de ontkerkelijking in
ons land en zeker het proces van de secula
risatie, waardoor de controle yan de kerk
en de theologie wordt vervangen door een
vrije keuzemogelijkheid voor geloof en ge
loofsgemeenschap, heeft ons dan ook eerder
gelouterd dan verzwakt.
Edward VIII
Koning George V, vader van
Edward, overlijdt en Wordt
opgevolgd door Edward VIII,
die het echter drukker heeft
met zijn geliefde Wallis dan
met het koningschap.
Ned. II 20.27 uur.
En van dit laatste ziet men de tekenen in
deze tv-serie. Het geloof, een zaadkorrel, liet
zich de eeuwen door zien als een halszaak
voor de Nederlander, letterlijk voor de mar
telaren van Gorinchem, figuurlijk door de
nog dagelijks opduikende discussie. Vóór of
tegen een bisschop, Willibrord s.chreef er al
boze brieven over naar de paus.
De drie van J. de Bom v/h
de kindervriend gaan van
avond nader in op het onder
werp ongelukkige liefde,
waarover zij brieven van jon
ge kijkers ontvingen. Men
kent hieromtrent al de opvat
tingen van Hein Gatje (Aart
Staartjes): beter ongelukkig
verliefd dan helemaal niet
verliefd, want dat is zo iets
leegs van binnen.
Maria
Schrijfster Gien Karssen
praat met Marieke Tichelman
over wat voor soort moeder
en vrouw Maria, de moeder
van Jezus, geweest zou zijn
als ze nu zou hebben geleefd.
Ned. 119.50 uur.
Expeditie
„Expeditie naar de eenzaam
maar zoveel te meer flora en
fauna.
Ned. 120.10 uur.
Tijdsein
Ene Tony Brouwer kreeg van
de dokter te horen nog kort
te leven te hebben. Hoe hij
deze tijd doorkwam, daaraan
is de rubriek „Tijdsein" ge
wijd.
Ned. 120.50 uur.
Ombudsman
De ombudsman gaat het van
avond hebben over mensen
die door de ambtelijke mo
lens vermalen zijn of dit drei
gen te worden.
Ned. II 19.25 uur.
Winners
Wieteke, Aart. en Joost als Titia, Bom en Hein plengen tranen over zoveel liefdes
verdriet.
Lou de Jong
In VARA-visie een gesprek
met dr. Lou de Jong, de
scheidende directeur van het
Rijksinstituut voor Oorlogsdo
cumentatie.
heid" heet het filmisch ver
slag van een tocht door
Australisch Nieuw-Guinea,
waar men geen mensen ziet.
In Nieuw-Zeeland heeft men
veel succes met de serie
„Winners and losers", waar
van de aflevering van vana
vond handelt over ex-gevan
genen die een kwekerij opzet
ten en zich tegen boeven wen
sen te beschermen.
Ned. II 21.42 uur.