Mens
is meer
dan
een aap
en
kan
daarom
overleven..
p
De zogenaamde
aapmens, een van de
vele gefantaseerde
tussenvormen tussen
aap en mens.
RICHARD
LEAKEY,
BOODSCHAPPER
UIT
AFRIKAANSE
BROEIKAS
jposium, aansluitend op een
frist naar aanleiding van Bert Haan-
In „Bij de beesten af" over het ge-
t mens en dier. Dat wij van apen
|en, leert ons Darwin (ook al hoopte
leen Britse domineesvrouw, dat het
fkend zou worden, wanneer het al
jcht zijn). Dat we in gedrag veel van
|ren weg hebben, heeft Haanstra
gelijk gemaakt. En tenslotte was het
irige eeuw de Nederlander Dubois,
Jerste overblijfselen van de rechtop-
■aap)mens. de Pithecantropüs erec-
Ten nog „ons" Java ontdekte.
I vreemd, dat in Nederland hooguit
^wetenschapsmensen zich (en pas
ons aller afstamming bezig hou-
J hebben hier weliswaar geen Oldu-
jmaar in het Leidse universiteitsmu-
we nog steeds de schedel
aller Piet. Zo heet onder vakgeleer-
Pithecantropus van Dubois, mis-
:/el uit protest tegen het feit, dat de
Jnale wetenschap hem nu sirnpel-
no Erectus noemt en hem op één
I met andere rechtopgaande vóór-
pit China en zo.
nd Richard Leakey onze „Piet" be-
genoeg om hem de dag na het
jm in Leiden te gaan bekijken. Spe-
or hem werd de schedel uit zijn
haald. Voor Leakey („Ik kom zelden
pa") was het een gelegenheid bij
Dm het beroemde menselijke fossiel
te bekijken. Voor dr. Hooyer (kort
met pensioen gegaan), hoeder van
antropologische erfenis, diens Am-
se collega Huizinga en anderen, be-
Leakey's optreden in Amsterdam de
n hem aan de tand te voelen over
al eens wisselende uitspraken van
zijn wetenschappelijke team over de
ouderdom van de vroegste mens.
werkt, in het voetspoor van zijn
|n vader Louis en diens medewerk-
Nederlandse afkomst Jane Goodall-
Ifick van Pabst, als directeur van het
p museum van Kenya bijna koort-
het bijeen brengen van bewij-
)r het ontstaan van de menselijke
de Afrikaanse broeikas, op de
n Kenya en Ethiopië,
tien jaar tijds heeft hij daar, aan het
meer, skeletresten gevonden van 150
foorouders van de mens of van hun
en en bovendien stenen werktuigen,
hun cultuur hebben behoord. Een
lijke" beschaving van (volgens Lea-
Dngste uitspraken) meer dan twee
jaren oud.
li<
te prater
Leakey in een confectiepak is een
dere Leakey dan de beroemde pale-
g, zoals hij uit foto's naar voren
•en onopvallende, nog jonge man,
|hte prater. Hij zou, wat zijn uiterlijk
een Rus kunnen zijn, een man zoals
rnationaal bekende mammoetspecia-
E. Garutt, die ons in Leningrads zoö-
museüm alleen in zijn eigen taal uit-
i geven bij een wereldberoemd fos-
dit geval de met huid en haar opge-
ammoet van de Beresowka. Gelukkig
\gels een beetje gemakkelijker te be-
^dan Russisch. Maar eigenlijk zou je
ïnya moeten, om de sfeer te kunnen
i van dat wereldje van wetenschap-
edreven door de drang om de weg
e gaan naar de oorsprong van ons
Staan.
ds, bedolven onder vulkanische as,
de documenten uit een wereld, in
tl ver van de onze en toch duidelijk
verbonden. Een wereld van mensach-
zens, die niet alleen net als wij recht
ten en werktuigen maakten, maar die
t als wij samenwerkten teneinde als
i overleven. Dat is althans de bood-
die Richard Leakey kwam brengen
Nederlandse zoölogen en paleontolo-
e zich bezig houden met de mens en
ims aapachtige) gedrag. Mensen ook
j» van Hooff, Dick Hillenius en de
.bioloog, wijsgeer en diergedragskun-
;of. dr. M. Jeuken, die de tweede in-
qas op het symposium.
als
mensen
Wil de echte voorvader opstaan? Drie typen schedels van rnensachtigen
uit de vulkanische as aan het Turkanameer. De rechtse is zeer waar
schijnlijk onze voorvader Homo erectus.
j doc'ken chimPansees net mensen. Ook
ioneen we s'nc*s *''m van Hssn-
kunt het trouwens in elke dierentuin
rdereren Maar professor Jeuken herin
nerde aan nog veel duidelijker overeenkom
sten, die aan het licht zijn gekomen door
wetenschappelijk onderzoek. Niet alleen
hebben Louis Leakey en Jane Goodall (als
eersten) aangetoond, dat chimpies net als
mensen werktuigen kunnen maken, maar
sindsdien is ook gebleken, dat zij met ons
en met elkaar kunnen communiceren door
het aanleren van gebarentaal, door middel
van gekleurde symbolen en zelfs met be
hulp van het toetsenbord van een computer.
„Al deze proeven wijzen er op. dat men het
onderscheid tussen mens en dier moet her
zien", betoogt de Leidse hoogleraar. Vol
gens hem bezit de chimpansee een primitief
zelfbewustzijn en is het zo, dat de mens al
leen maar net die ene dimensie verder is
gekomen, waardoor hij zich toch duidelijk
van het dier onderscheidt.
Hij kan werktuigen maken om daar andere
werktuigen mee te fabriceren (dat is bij die
ren nog nooit aangetoond) en hij kan sym
bolen herkennen als symbolen. Hij is in
staat tot weten om het weten zelf en daar
door in staat tot waardetoekenning, tot cul
tuur. Wijsgerig gezien is er meer onder
scheid tussen mens en dier dan biologisch.
Nu beweert geen enkele moderne bioloog,
dat de mens af zou stammen van de apen
zoals we die nu nog kennen. Theorieën als
die van Sergi zijn allang verlaten. Sergi lan
ceerde het denkbeeld, dat de blanken van
de gorilla zouden afstammen, de negers van
de chimpansee en de mongolen van de
orang oetan. Ook volgt niemand meer de
ideeën van Klaatsch, die orakelde, dat de
grovere mensentypes zoals de Neandertha
lers en Australiërs uit de gorilla zouden zijn
ontstaan en de fijnere types, zoals de mees
te recente mensenrassen, uit de orang oe
tan.
Er wordt zelfs niet meer aangenomen, dat
de huidige mens van verschillende primaten-
soorten zou afstammen. Ergens in het grijze
verleden, zo'n twintig miljoen jaar terug in
de Mioceenperiode, zou zich de splitsing
hebben voltrokken tussen de voorouders
van de huidige apen en die van de mens.
Men denkt dan aan fossielen zoals die van
de zogenaamde Ramapithecus.
Eigen naam
vond een prachtige schedel (nummer KNM-ER 1470) van de
b habilis met een herseninhoud van 775 cm3.
Vroeger, toen er nog maar heel weinig
menselijke fossielen gevonden waren, was
het gebruikelijk, dat elke vondst een eigen
naam kreeg. De Heidelbergmens bijvoor
beeld. Toen wij vele jaren geleden voor het
eerst in het plaatselijk museum zijn schedel
zagen, waren wij nogal teleurgesteld, dat
het maar een afgietsel was. Het origineel
bleek zich in het universiteitsmuseum van
Bonn te bevinden. Intussen door een Ameri
kaanse souvenirjager van een paar kiezen
ontdaan! Wij hoeven daar nu niet meer van
wakker te liggen. De echte (namelijk het
eerst gevonden exemplaar) Neanderthaler is
ook niet meer in het Neanderthal bij Düssel-
dorf (waar men toch een heel museum aan
Eigen nummer
Leakey geeft geen namen meer aan elke af
zonderlijke vondst, alleen een registratie
nummer. In zijn vulkanische aslagen (die
het voordeel hebben dat men ze ten naaste
bij kan dateren) heeft hij wel met zijn team
van geologen, geophysici, paleontologen,
anatomen en archeologen kunnen vaststel
len, dat er drie typen rnensachtigen voorko
men, die gedurende een langere periode
naast elkaar moeten hebben geleefd.
Hoe groter de schedelinhoud van een mens.
hoe meer intelligentie, zo wordt (ondanks
uitzonderingen als bijvoorbeeld Kant, die
een heel kleine schedel had) als algemene
regel aangenomen. De moderne mens bezit
gemiddeld 1360 kubieke centimeter hersen-
ruimte. Afgaande op de schedelgrootte komt
Leakey bij zijn Turkanamateriaal tot drie ty
pen.
Ten eerste een vorm met geringe schedelin
houd (plm. 500 cm3), met grote massieve
kaken en kiezen en een duidelijke beenkam
op de schedel voor aanhechting van de
kauwspieren. De mogelijke naam is Austra
lopithecus robustus. Geen mens, maar een
hominidae zonder cultuur.
Een tweede vorm met lichter gebouwde
schedel en dezelfde schedelinhoud, maar
zonder schedelkam en met een gebit als
van vroege rnensachtigen, zou Australopithe
cus africanus kunnen heten. Ook nog geen
echte mens.
Tenslotte de derde-vorm: een Homo erectus
met zo'n 850 cm3 herseninhoud, gelijkend
op de „Piet" van Dubois uit 1892. Een mo
gelijke voorganger hiervan zou zijn de
Op wetenschappelijke symposia maakt men
zich druk over vragen naar de ouderdom
van zo'n vroege mens. Is deze „habilis" nu
iets meer of iets minder dan twee miljoen
jaar oud? Voor Richard Leakey, als weten
schapper, is zo'n vraag wel een uitdaging.
Maar toch is zijn onderzoek niet in de eer
ste plaats op zulke dingen gericht. Uit het
wijsgerige kader, waarin professor Jeuken
het thema van de gastspreker plaatste, blijkt
al. dat het 4 tegenwoordig „niet meer gaat
om de botjes, maar om de context", zoals
de jonge Leakey het simpelweg samenvatte.
En dan is het. dank zij de vondsten van de
laatste vijftien jaar, volgens Leakey zo, dat
wij nu genoeg weten om er lessen voor de
toekomst uit te trekken. „Vroeger beweerde
men en dat hoor je nog vaak zeggen
dat het meest typische van mensen hun
agressiedrang is en dat dus daarom oorlo
gen nooit uitgebannen kunnen worden. Ik
ben echter van mening, dat het mens-zijn
juist wordt getypeerd door een vermogen
om samen te werken en dat juist die sa
menwerking en arbeidsdeling (biologisch ge
zien is de mens geen specialist!) tot onze
huidige graad van cultuur hebben geleid".
Uit die overtuiging, gegrond op de ervarin
gen van zijn onderzoek, put Leakey zijn op
timistische kijk op de toekomstmogelijkhe
den van de mensheid. Een „diersoort", die
als gevolg van de huidige maatschappij
structuur, weliswaar de kans loopt om zijn
eigen graf te graven, maar die ook genoeg
intelligentie en vermogen tot oordelen bezit
om een wereldomvattende strategie voor
overleven te ontwerpen en uit te voeren.
ADRIAAN BUTER j
AMSTERDAM Als gast van het kroonprinselijk paar
was hij (met zijn vrouw) in Europa: Richard Leakey, de
jonge onderzoeker van wereldfaam, die voortbouwend op
het succes van zijn ouders, de ene ontdekking op de
andere stapelt. Zijn werkterrein: de wieg van de
mensheid. Over zijn vondsten in de Olduvaikloof en op
andere plaatsen in Kenya heeft hij gesproken tot een
kritisch gehoor van wetenschappers en andere
belangstellenden. In het Koninklijk Paleis van Amsterdam,
dat (op initiatief van prins Claus en via de Stichting
Koninklijk Paleis) de laatste jaren steeds vaker gebruikt
wordt voor wetenschappelijke en culturele activiteiten.
hem heeft gewijd) aanwezig. Maar intussen
zijn er veel meer fossielen van Neandertha
lers gevonden. Zelfs in Nederland! In Leiden
bewaart men een menselijk dijbeen, opge
vist uit de Zeeuwse wateren, dat aan de Ne
anderthaler wordt toegeschreven. En de Hei
delbergmens is ook niet „einmalig" geble
ken. Je hoort trouwens nooit meer over
hem.
Zelfs onze enige echte en overvalste „Piet"
in zijn Leidse kluis is ondanks de eer die
Richard Leakey hem in het voorbijgaan be
wees, een beetje in het vergeetboek ge
raakt, sinds de Leakeyfamilie in Kenya de
oorsprong van alle latere mensenrassen ont
dekte.
Homo habilis, in oudere lagen gevonden.
Leakey vond een prachtig exemplaar (num
mer KNM-ER 1470) met een herseninhoud
van 775 cm3. Deze homosoorten, waaruit
dan de moderne mens zou zijn voortgeko
men, zouden al een primitieve cultuur heb
ben gekend, met gebruik van stenen werk
tuigen.
Hoe oud?
Richard Leakey en zijn vrouw in volle bewondering voor de resten van
een „menselijke" beschaving van meer dan twee miljoen jaren oud.
Een wereld van mensachtige wezens, die niet alleen net als wij rechtop
liepen en werktuigen maakten, maar die ook net als wij samenwerkten
teneinde als soort te overleven.
