Alles veilig
het parool
in Dodewaard
„Van mij
mogen ze er
nog een
tweede
bij zetten.
3oed voorde
klandizie!"
mW - '"v
Dodewaard (3700 zielen)
leeft al tien jaar onder de
ok van de kerncentrale op
de uiterwaarden van de
Vaal. In alle rust. Niemand
die te hoop loopt, ook niet
sinds de paniek in het
lerikaanse Harrisburg. Ja,
zelfs de actiegroep
idewaard sluimert al jaren.
Het enige actieve lid van
deze groep, de onderwijzer
Jansen, is op safari in
Afrika. Zijn plaatsgenoten
vinden het wel prima. Ook
Bt gemeentebestuur straalt
rust uit. Alles veilig, klinkt
het parool. Het enige
waartoe de gemeenteraad
zich heeft opgewerkt, was
de vraag om een
bevolkingsonderzoek naar
kanker. Maar ook dat
'erzoek kwam pas nadat de
staatssecretaris het al aan
de Kamer beloofd had.
„De mensen zijn verre van
ongerust", zegt de
irgemeester. „Veel werkers
op de centrale wonen in het
dorp. Het zijn heel gewone
mensen. Ze staan ook hun
tuintje te spitten naast
andere dorpelingen. Er is
Iets geheimzinnigs aan. Die
angst voor kerncentrales
vind je veel meer in de
rote steden. Dat komt door
onbekendheid, door
vervreemding. De centrale is
hier veilig. Er is voldoende
toezicht. Waarom zou je je
dan druk maken?".
DODEWAARD De hoekige atoomfabrlek
glanst tegen het zwerk boven de rivier. Er
schuin tegenover, tegen de luwzijde van
de Bandijk, onder het zware geboomte bij
de kerncentrale rusten de verstofte doden.
Dodewaard, een lieflijk plaatsje uit de ver*
te. Geknipt voor de WV-folder. Van dichtbij
springen de dubbeldikke hekwerken rond
de kerncentrale in het oog, getooid met
rollen prikkeldraad. Tienvoudig: „Verboden
Toegang, art. 461 van het Wetboek van
Strafrecht". De portier gaat schuil, maar
zijn monitor heeft alles in de gaten.
De ex-portier aan de bar van het plaatselijk
café: „Het is een prachtbedrijf, meneer. Al
les even schoon en netjes. U zult uw ogen
uitkijken. Dat had Ik zelfs nog. Elke keer als
je in de reactorzaal kwam, kreeg je het ge
voel in een heel grote aula te stappen. Zo
stil allemaal, doodstil. Alsof er een lijk lag
opgebaard. Je had de neiging om te fluiste
ren. Griezelig, ja, dat is het woord. Grieze
lig. Je wist, dat achter die witte wanden het
gevaar lag te loeren. Daar zat die straling.
Je wist dat er praktisch niets kon gebeuren.
Maar toch. je was er huiverig voof".
Hij zit nu als WAO-er bijna dagelijks in het
plaatselijke café. Hij werd afgekeurd wegens
rheuma. „Ik ben er nog maar pas weg. Ik
heb er tien jaar gewerkt. Van alles meege
maakt. de hele opbouw, de aanloop, de on
gelukjes, alles. Ook die jongens van de tele
visie, een jaar of zes geleden. Ze kwamen
er toen makkelijk binnen. Het zal ze nu niet
meer lukken. Alles is veel beter beveiligd.
Prikkeldraad, elektronica, dag en nacht".
,,ln al die
jaren is er
geen enkel
gevaar
voor de
bevolking
geweest"
Nooit bang geweest? Ook niet in 1972 toen
de aansluiting op de reactor wat bleek te
lekken?
„Bang is het woord niet. ledereen zei dat
het niet veel kwaad kon. Het ging om een
haarscheurtje. Dat hebben ze toen opnieuw
gelast. Dat was trouwens een hele operatie.
We hebben vier weken stil gelegen. Ik weet
nog goed, dat de lassers eerst dagenlang
droog moesten oefenen. Toen ze uiteindelijk
echt aan de slag gingen, mochten ze er
maar drie kwartier per man aan werken.
Vanwege de straling. Toch kregen ze nog
vier keer zoveel radio-activiteit op hun lijf
dan de mensen buiten het bedrijf in een
rKffiiTWi 2R
Bsafli
khmmmmmhIÊMMÉAIEÉI
heel jaar krijgen. Ze hebben ze toen gelijk
tot radiologisch werkers gebombardeerd.
Toen mochten ze die klus doen".
Hij nipt van een glas Spa-water. „Nee, bang
is het woord niet. Ik geloof wel dat het een
veilig bedrijf is. Alles gaat automatisch. Er
komt geen mensenhand aan te pas. Je
moet eens zien hoe die plutoniumstaven
verwisseld worden. Dat is een mooi gezicht.
Dat gebeurt onder water. Dat water is kris
talhelder. Daar is dit drankje nog troebel
bij".
Is er dan geen angst in Dodewaard?
Caféhouder Geert Zwijnen: „Ben je gek. Die
centrale van ons is veel veiliger dan dat
ding in Harrisburg. Dat hebben technici zelf
verteld. De jongens komen hier vaak eten.
Het is ook een heel andere constructie. Die
van ons is een kookwaterreactor". Zijn
vrouw valt gretig bij: „Onze mensen uit Do1
dewaard en Borssele zijn naar Harrisburg
vertrokken. Om die Amerikanen te laten zien
hoe het eigenlijk moet. Nee. van mij mogen
ze er nog een tweede centrale bijzetten.
Goed voor de klandizie, wat dacht je"?.
Geert Zwijnen: „Nee hoor, er is hier abso
luut geen angst onder de mensen. Mis
schien dat ze er wat meer over praten.
Maar ja, wat kan er tegenwoordig allemaal
niet gebeuren? Er kan hier vandaag ook
een tankschip de lucht invliegen; je hoort
zoveel praatjes. Ik heb zelf al tien jaar keel
kanker. Je hoort het wel aan mijn stem.
Maar ik ga toch ook niet zeggen, dat het
van die kerncentrale komt. Wat moeten de
mensen dan niet die twintig jaar geleden al
kanker hadden"?.
Een bezoeker roept bezwerend: „Als die
centrale ontploft zit je hier veiliger dan in
Arnhem of Nijmegen. Die troep gaat mooi
over ons heen".
De ex-portier: „Zeg dat maar zachtjes. Die
straling trekt zich daar niets van aan. Die
komt overal hoor, in rechte lijn". De man
zwijgt bedremmeld. De ex-portier weer: „De
mensen weten er weinig van. Ze worden
bang gemaakt door de televisie en de kran
ten. Maar neem van mij aan, dat ze hier
geen risico's nemen, hoor"
En dat zakje met radio-actief afval dan op
het Dodewaardse veld, een jaar of wat ge
leden?
„Ach kom, dat waren lijmstroken. waarop
het woord „radio-actief" gedrukt stond. Dat
was geen radio-actief afval. Kijk, daar heb
je het nou al weer. Zo komen de praatjes
in de wereld, i Net als met die politie-agenten
toen met die actiegroepen. Die agenten
moesten de centrale bewaken. Ze kregen
een pendosie-meter mee, zoals wij dat noe
men. Dat is een pennetje, waaraan de radio
activiteit kan worden gemeten. Dat moet ie
dereen aan het eind van de dag bij de por
tier inleveren. Nou, groot paniek. Een paar
pennetjes hadden een veel te hoge dosis
straling. Wat bleek nou? Een paar van die
politiejongens hadden hun pennetje de hele
dag op een afvalvat laten liggen. Die ston
den toen nog buiten wegens ruimtegebrek.
Ja, dat moet je natuurlijk niet doen. Dan
vraag je om straling".
Op naar het gemeentehuis. Rust. Veilige
rust. De juffrouw achter de balie: „Harris
burg? Daar weet ik niets van. Daar hoor je
hier niets over". Burgemeester Jan Patijn
(PvdA) heeft wel een kwartiertje tijd. Nee.
hij heeft sinds Harrisburg geen enkele ver
ontruste Dodewaarder gesproken.
„Het leeft hier niet zo erg. We hebben hier
afgelopen zaterdag in het dorpshuis nog
een hearing gehad ter gelegenheid van het
tienjarig bestaan van de kerncentrale. Daar
heeft ook dr. Soyka uit het Duitse Lingen
gesproken, u weet wel. die man van de leu-
kemiegevallen rondom de kerncentrales.
Maar ik moet u zeggen, dat die bijeenkomst
een zeer geringe opkomst had. Er waren
iets meer dan tien Dodewaarders op de
been".
Hij lurkt aan zijn pijp en relativeert het
atoomgevaar. „De meest doorgewinterde an
ti's zeggen, dat je niet in het openbaar over
ontploffingsgevaar moet praten zolang dat
er niet is". Hij vindt wel. dat de deskundi
gen die interne veiligheid van kerncentrales
nog eens moeten narekenen. Want Harris
burg geeft in dat opzicht wel te denken.
„Maar ik maak me er niet ongerust over.
dat die veiligheids-systemen niet zouden
werken. Ik ga er vanuit, dat de toezichthou
dende instanties van het rijk voldoende op
de lip zitten van deze centrales. In Amerika
ligt dat anders. Daar gaat het om particulie
re instellingen".
.Absoluut niet. Als ik u nu vertel, dat Theo
van Waes, een ontslagen stralingsdeskundi
ge van deze centrale, gezegd heeft, dat
men zich over de afkoeling niet ongerust
behoeft te maken. In al die tien jaar, zei hij
zaterdag, is er geen enkel gevaar voor de
bevolking geweest. Nou, als iemand het we
ten kan is hij het. Hij is indertijd ontslagen
na een intern meningsverschil over de vei
ligheidsprocedure binnen de centrale. Een
technisch hiërarchieke kwestie, heb ik be
grepen. Nou, wie zijn wij, dat we gaan roe
pen om een onderzoek"?.
En die leukemiegevallen dan?
„Dat is een andere zaak. Wel heeft de raad
zich onlangs uitgesproken. Er is bij de pro
vinciale inspecteur van de volksgezondheid
een verzoek gedaan om eerv bevolkingson
derzoek. Maar dat verzoek kwam eigenlijk
een beetje als mosterd na de maaltijd. Want
de staatssecretaris Mevrouw Veder-Smit had
al eerder op kamervragen toegezegd, dat ze
bereid was om een medisch statistisch TNO-
onderzoek toe te spitsen op mogelijke ziek
tegevallen als gevolg van overstraling".
Geen ongerustheid dus?
„Nou ja, die AVRO-uitzending over de leu-
kemie-publikatres van dr. Soyka heeft hier
wel mensen aan het denken gezet. Die uit
zending was nogél suggestief. Maar onge
rustheid is er nog steeds niet. Als die er is,
verwacht ik die van huisartsen, niet van le
ken. Bijvoorbeeld als de kindersterfte-statis-
tiek zou oplopen. We hebben informeel de
artsen hiernaar gevraagd. Maar ze hebben
in hun praktijk geen enkel geval van leuke
mie meegemaakt. Er waren wel twee geval
len bij volwassenen, maar dat was statis
tisch niet veel bijzonders. Iets anders is wat
dr. Bos uit Leiden gevonden heeft bij een
onderzoek in 1976 in drie middelgrote plaat
sen in ons land. Hij vond, dat de kanker-
sterfte in bepaalde regio's merkwaardig ho
ger was dan elders. Vlissingen bijvoorbeeld
scoorde erg hoog. Dat zal misschien samen
hangen met de aanwezigheid van bedrijven
als Hoechst".
Hoe te handelen bij dreiging van een grote
ramp in Dodewaard?
Rampen-ambtenares S. van Reedenx: „Wij
hebben hier twee rampenplannen. Eén voor
de kerncentrale. Dat hebben we al een heel
tijdje. En sinds jjort hebben we ook een al
gemeen rampenplan voor de gemeente.
Waar zullen we het over hebben? De kern
centrales? Akkoord. Nu, als er iets gebeurt,
treden er alle mogelijke toestanden in wer
king. Er is dan een beleid gesteld onder lei
ding van de heer Geertsema, de commissa
ris der koningin. Die deelt de lakens uit"
Is er al een keer geoefend?
Al drie, vier keer. Vorige maand nog op een
vrijdagavond tegen etenstijd. Dat vond niet
iedereen even leuk. maar het voordeel was
wel dat iedereen thuis was. We hebben
toen fase 2 gedaan. De gemeentewagen
rukte toen uit en het vee in de buurt van
de centrale moest weggehaald worden. Dat
soort dingen. Het gaat dan om een geringe
hoeveelheid radio-actieve neerslag".
Geen evacuatie van de bevolking?
„Nee, joh, dat kun je niet doen. Je brengt
de mensen dan alleen maar in paniek"
Oefeningen geslaagd?
„Ja, dat mag je wel zeggen. Hoewel, we
hebben het ook een keer midden in de va-
kantietijd gedaan. Toen liep het in de soep.
Kijk, we hanteren altijd een bepaald code
woord bij het oproepen van alle mogelijke
hulpeenheden en instanties. Toen bleek, dat
de instructies niet goed waren doorgegeven
aan de vervangers bij die instanties. En dan
zit je meteen klem. Maar voor de rest ging
het prima".
„Ja. dat mag je wel zeggen. Hij geniet er
van. Dat zie je aan zijn gezicht. En als hij
zegt: ik heb vandaag zin in een oefening
kernceqtrale, dan komt er „poem" een oefe
ning kerncentrale".
Merkt hij iets van de sidderende Dode
waarders na Harrisburg?
„Nee. dat niet. Je merkt er weinig van.
Maar ik geloof wel. dat een deel van de be
volking nadenkt. Het zijn toch wel griezelige
dingen. Al moet ik erbij zeggen, dat het
hier niet met Harrisburg te vergelijken is. Ze
hebben hier een heel ander systeem. Maar
ja, als je dan gaat relativeren, en je ziet wat
er in het Botlekgebied allemaal zit en wat
er op de Waal hier allemaal langs komt aan
gevaarlijke troep... Weet je wat het is. ik ge
loof dat- je ermee moet leren leven. De
mensen iri het-Botlekgebied slapen ook wel.
Daar komt nog bij dat de ene geleerde zus
zegt over de risico's en de andere zo. Ze
spreken elkaar tegen. En dan denken de
mensen: het zal allemaal wel meevallen".
CDA-raadslid W. Romein onderbreekt vrijwil
lig een directievergadering van zijn betonfa-
briek. „Er gaat wel iets door je heen als je
die beelden van Harrisburg op de televisie
ziet. Zoiets zou hier toch ook kunnen ge
beuren. Ik heb me indertijd wel verzet tegen
de bouw van een tweede kerncentrale. Die
is er gelukkig ook niet gekomen, van rege
ringswege. maar als de centrale die er nu
staat er nog zou moeten komen, zou ik
vierkant tegen stemmen. Zo is het wel".
Dodewaard loopt niet leeg. Integendeel, er
komen nog jaarlijks zielen bij. Er staar, niet
meer huizen te koop dan elders in Neder
land. Ook is er geen run op spaargelden.
Directrice mevrouw Weyer van de Rabo
bank: „Alles gaat hier zijn gewone gangetje.
Weet u waar ik me over verwonderd heb?
Dat er hier op kantoor met geen woord
over Harrisburg is gesproken. Niemand. Mis
schien verdringen ze het, ik weet het niet.
Ja. zelf heb ik wel even in de rats gezeten.
Maar ja. wat moet je? Je woont en werkt
hier en je bent hier gebonden. Waar moet
je heen? Moet ik nu zeggen: Oh God, nu
moet ik maken dat ik wegkom? Nee... trou
wens waar ben je wel veilig? In Drenthe
misschien? Alhoewel, daar zit je weer tegen
de Duitse grens aan. Daar hebben ze ook
kerncentrales. En in Rijnmond zou ik ook
niet willen zitten. Dus blijf ik maar hier. Ik
denk dat de meeste mensen erg laconiek
reageren. Eén ding hoop ik wel, dat als het
ding ooit mocht ontploffen, ik snel dood zal
zijn. Dat langzaamaan sterven zou ik af-
schuwelijk vinden". HOMMEKROL
i