Franco s
ijzeren
regime
begon
veertig
jaar
geleden
de. stad In handen was gevallen van de troepen van generaal Franco
in straat In Madrid nadat
i kort
hiero
ïn du!
e"i;; EN HAAG - Op een za-
irdagmorgen in het najaar
in 1975 knalden de gewe-
en van Spaanse executie-
1920 ilotons voor het laatst op
.°P oog bevel van de caudil-
IS i. Op een oefenterrein van
zij. E e artiuerle bij Hoyo de
Dd1~ lanzanares, niet ver van
ladrld, werden op die och-
fld drie „terroristen" te-
ZinW ,c^9e8teld' beschuldigd
in moord op een politie-
d tan; twee anderen stier-
^tïin tegelijkertijd op de ge-
Ré": angenisterreinen van Bar-
twee #|ona en Burgos,
geba
*e d uropa ziedde van machte-
H ize verontwaardiging en
Dbli jifs cje pauSi die vergeefs
I. Lé/i Bprobeerd had de execu-
7 rwBs te gebruikte
Cd rmen a|s „moordende on-
erdrukking". Anti-
etogers bezorgden Parijs
e onrustigste dagen sinds
ren. De Zweedse eerste
linister noemde de
5 regering onverbloemd
»n bende „duivelse moor-
Bnaars" en in Nederland
irgaten de politici hun
artij-tegenstellingen om bij
hand in hand de straat
te gaan, teneinde van
afschuw te getuigen. In
inje zelf staakten Basken
Catalanen, maar eerste
iter Arias Navarro liet
in, dat er niets aan de
was. Behalve dan dat
9 orde op zijn eigen
stelde, dat de le-
itstellingen geenszins
lenselijk waren, omdat
voortvloeiden uit een in
1975 aangenomen anti-
ristenwet en dat die
testerende buitenwereld
eens moest denken
het lot van de wedu-
en wezen der vermoor-
•litiemannen.
inje", aldus Navarro,
niet toestaan, dat zijn
ireiniteit wordt be-
igd". En als om te de-
itreren, dat de caudillo
steeds de meest gelief-
lan van het land was,
iheen Franco een week
de terechtstellingen op
balkon van het konink-
paleis in Madrid om
•iba Espana" te roepen
de hulde in ontvangst te
van naar schatting
,000 aanhangers, die fa-
istische liederen zongen
de fascistengroet brach-
in. Spanje leek te zijn te-
jggekeerd in de dramati-
i periode van na de
jeroorlog, waarin dezelf-
bfl* B caudillo 200.000 republi-
6(einen in de gevangenissen
1 j ad laten vermoorden.
263
1 Iwingeland
lajaar 1975. Europa keerde
ich voor de zoveelste keer
an de dictator af en sloot
voorbaat de deur voor
Spanje in de economi-
le gemeenschap. Alleen
Amerikanen bleven min
meer op goede voet met
dwingeland en gingen
gewoon door met de lopen
de onderhandelingen over
een nieuw vriendschaps- en
samenwerkingsverdrag: de
basis voor een verlenging
van de Amerikaanse militai
re aanwezigheid in Spanje
sedert 1953. Dat het verdrag
uiteindelijk voor de Span
jaarden niet zo winstgevend
uitpakte als het bedoeld
was, duidelijk als gevolg
van de jongste verschrikkin
gen in het land, deerde de
Spaanse regering niet bij
zonder. In de gevangenissen
wachtten ruim tweehonderd
„verdachte terroristen" op
hun veroordeling en op hun
dood. Een menselijke dood
door de kogel, want de
caudillo had de wurgpaal
als executie-instrument afge-.
schaft. „Arriba Espana",
riep de menigte in Madrid.
Een paar weken later was
Franco dood en de nacht
merrie voorbij, waaronder
hij vele Spanjaarden decen
nia lang heeft laten lijden.
Vanaf de dag waarop hij de
burgeroorlog was ingegaan
in 1936 en zeker vanaf de
dag waarop hij die burger
oorlog in zijn voordeel ge
ëindigd verklaarde: op 1
april 1939, veertig jaar gele
den. Wat met terreur be
gonnen was, eindigde vlak
voor diezelfde terreur in alle
hevigheid had kunnen te
rugkeren: de doden van
Hoyo de Tanzanares waren
Franco's laatste persoonlijke
slachtoffers. En ineens lag
voor het eerst in
deze eeuw open voor nieu
we mogelijkheden, voor een
ontwikkeling naar een echte
democratie onder een jonge
koning, Juan Carlos, die
dan wel door de dictator
was „uitgekozen" om zijn
taak voort te zetten, maar
die voorzichtig en verstan
dig genoeg was geweest
om te wachten op nieuwe
tijden en nieuwe vormen
van Spaans koningschap.
De caudillo was dood; arri
ba Espana en leve de de
mocratie.
Geschiedenis
Waar men in deze eeuw
ook de geschiedenis van
Spanje wil laten beginnen:
in elk begin klinkt het ge
luid van exploderende bom
en het geratel van ma
chinegeweren mee. Op de
trouwdag van de ongelukki
ge koning Alfonso smeet
een rebel (het was 1906)
een bom naar de trouw
koets. Er zat kwaad
voorteken, zeiden bijgelovi
ge Spanjaarden bloed op
de trouwjapon van de vor-
Troepen op weg naar het front in Talaxfts^dp Jto,$«jna.
stin, toen het paar zich op
het bordes van het
aan het juichende, monar
chistische deel van het volk
vertoonde.
Het koningschap blééf,
maar de vorst was niet bij
machte het achtergebleven
land in nieuwe banen te lei
den. Revolutionairen riepen
om een republiek; democra
ten eisten vanuit de onder
grond een „democratie",
wat dat dan ook was; de
verre provincies schreeuw
den om zelfstandigheid en
„los van Madrid". Spanje
werd een land waar nie
mand greep op had en de
koning had andere zorgen
dan het dagelijks bestuur.
Erfelijke kwalen maakten
het koningshuis tot een
hospitaal en de lichamelijke
zwakten van de troonopvol
gers (in feite was alleen de
vader van de huidige ko
ning gezond) droegen er
niet toe bij vertrouwen in
het koningschap te houden.
In de jaren twintig kon
Spanje alleen nog in de
greep gehouden worden
door het instellen van een
half militaristisch, half fas
cistisch bestuur, waarbinnen
generaal Primo de Rivera
de rol van dictator speelde.
Steeds duidelijker werd de
roep om de republiek en in
1931 was het zover. Bij de
raadsverkiezingen wonnen
de republikeinen eclatant;
de koning ging aan boord
van een oorlogsschip en
verdween uit de historie.
De republiek was een feit,
maar niemand had geleerd
hoe met een democratie om
te gaan. Weliswaar werden
oude wensen vervuld: er
kwam een scheiding van
kerk en staat en de haat te
gen de grootgrondbezitters
brak zich baan in revolutio
naire landhervormingswet-
ten, maar het ging te snel.
De meer bedachtzame repu
blikeinen schrokken van het
effect der „revolutie" «n
sloegen van de weeromstuit
door naar rechts, welke be
weging op links een tegen
hanger kreeg in de vorming
van een „volksfront" van
communisten en syndicalis
ten. Argumenten waren er
niet meer. Er ging geen
dag voorbij of ergens in
Spanje werd iemand om po
litieke redenen vermoord.
De onrust groeide en in juli
1937 was het zover: vanuit
Marokko trok een groep of
ficieren zich het „lot van
het land" aan en pleegde
een staatsgreep. In de
meeste garnizoenssteden
stelden de militairen zich
achter de revolte op. Het
was in die maand, dat de
wereld min of meer voor
het eerst de naam hoorde
van de man, die 36 jaar
lang de historie van het
land zou beheersen: Fran
cisco Franco y Bahamonde.
Slachter
Wanneer Franco later zou
zeggen, dat het „lot" hem
in zijn positie van revolutie
leider had gebracht, dan
had hij daarin gelijk. Of
schoon hij ih het onder
drukken van opstanden al
enige „vingeroefeningen"
(hij onderdrukte
in 1934 een mijnwerkersop
stand in Asturië zo bloedig,
dat men hem de bijnaam
„slachter" had gegeven),
was het niet zijn roeping
een staatsgreep te plegen.
Die rol was aanvankelijk
toebedeeld aan generaal
Sanjurjo. Maar de militairen
moesten op het laatste mo-.
ment het draaiboek veran
deren: een vliegtuig met
Sanjurjo aan boord stortte
neer en de leider van de
militaire staatsgreep werd
de jongste generaal van Eu
ropa: Franco.
Een eerzuchtig man en een
houwdegen, die als vijftien
jarige jongen al voor de mi
litaire loopbaan had geko
zen en die, terwijl in Spanje
in de jaren twintig het ge
zag wankelde, in Marokko
het kolonialistische bestuur
met geweld in het zadel
had gehouden. Koningsge
zind, maar realistisch ge
noeg om te beseffen, dat
het koningschap van Alfon
so geen enkele kans had.
Voor zichzelf ontwikkelde
Franco een „nuttigheidsstra
tegie" en ofschoon hij wist,
dat hij ten paleize te boek
stond als de lievelingsgene-
raal van de vorst, stak hij
in 1931 geen vinger uit om
het Spaanse koningschap te
redden. Franco kwam pas
in actie na de verkiezingen
van 1936, die voor hem het
voorteken waren van anar
chie.
De militairen grepen in juli
1937 in en binnen enkele
dagen werd duidelijk, dat
de staatsgreep méér werd
dan dat. Europa was in be
weging en bereidde zich
voor op de grote botsing
tussen democratie, nazisme
en communisme en al deze
bewegingen zagen in de ge
beurtenissen in Spanje aan
leiding om de nagels te
scherpen. Het volksfront,
aangevallen door de militai
ren onder Franco, vroeg en
kreeg hulp van de Sovjet-
Unie en de communistische
partijen uit heel West-Euro
pa; Hitler en Mussolini stel
den zich achter Franco. En
de generaal van de Duitse
Luftwaffe, Goering, stuurde
zijn eskaders naar Spanje,
waar ze, vóór Goebbels het
woord „totale oorlog" had
gelanceerd, alles bombar
deerden wat onder de bom-
luiken kwam. Europa vocht
het eerste bedrijf van de
wereldoorlog in Spanje uit.
Oproer
Douglas Hyde, één van de
Britse communistenleiders,
die zich na de oorlog tot
het katholicisme bekeren
zou, herinnert zich in zijn
boek „I believed": „De
communisten zagen Spanje
als een goede gelegenheid
om de kunst van het op-
roer-maken in de praktijk te
leren, zodat we die later in
eigen land zouden kunnen
toepassen". Maar er was
desondanks veel idalisme
bij en ondanks het feit, dat
Hyde later het communisme
zou gaan verafschuwen,
klinkt er in zijn memoires
toch iets door van de trots,
die alle tegenstanders van
Franco, uit welke natie ze
ook voortkwamen, een leven
lang zou blijven bezielen:
„Op een één mei-viering be
leefde ik één van de hoog
tepunten van mijn gevoels
leven als communist. Ik liep
mee in de gebruikelijke be
toging in Londen en terwijl
we langs Oxford Street mar
cheerden, keek ik langs de
rijen; ik liep in de staart
van mijn eigen groep. Toen
ik mij omkeerde, dacht ik
de gewone rode vlag of een
vaandel van een vakvereni
ging te zullen zien. Maar in
plaats daarvan zag ik een
zwart spandoek met daarop:
„Voor iedere man die ach
ter dit vaandel loopt, is een
lid van de communistische
partij gesneuveld in de
strijd tegen het fascisme in
Spanje". Daarachter volgde
de ene rij mannen na de
andere, het hoofd fier gehe
ven: de levenden, die de
doden vertegenwoordigden
in deze bittere één mei-vie
ring".
Het waren niet alleen gewo
ne strijdbare communisten
en socialisten, die het ge
vecht tegen Franco opna
men. Ook de literaire zie
ners van die dagen kozen
partij: Hemingway en Mal-
raux maakten van het bloe
dige gevecht van man tegen
man wat het werkelijk was:
een strijd van wereld
machtsgroepen en ideeën.
Wie het eerste de steun van
buitenaf verloor, zou ook
deze strijd verliezen. De
Westeuropese regeringen,
die officieel niet aan de
strijd deelnamen, hadden
maar één zorg: te voorko
men dat de strijd zich tot
buiten de Spaanse grenzen
zou uitbreiden. Fransen en
Britten vreesden de linkse
invloeden van de Spaanse
anarchisten; Hitler was nog
niet gereed voor zijn oorlog
en Stalin kwam tegen het
einde van de jaren dertig in
de problemen, toen hij met
het Duitsland van Hitier een
niet-aanvalspact sloot. Het
was dit pact dat de burger
oorlog in Spanje in feite
besliste: het Kremlin kon
zich niet langer permitteren
zijn troepen tegenover de
nazistische eenheden te
stellen, die steeds driester
Spaanse steden bombar
deerden en van de „open
stad" Guernica in enkele
uren tijds een massagraf
maakten. Stalin staakte zijn
hulp: niet officieel, maar ge
leidelijk aan. En in april
1939, veertig jaar geleden.
was het zover. Madrid, de
hoofdstad, die zo lang
stand gehouden had tegen
het militaire geweld van
Franco en de zijnen, capitu
leerde en de caudillo kon
digde de overwinning aan.
Terreurregime
Het was een begin van
nieuwe ellende. De oorlog
had Spanje meer dan
600.000 levens gekost; de
vrede zou nog honderddui
zenden slachtoffers vergen.
Want terwijl Europa zijn we
reldoorlog uitvocht, duurde
in Spanje de verschrikking
van de burgeroorlog voort.
Franco vestigde met zijn
Movimiento Nacional een
bloedig terreurregime. Ter
wijl Europa de handen vol
had aan zijn eigen oorlog,
verdwenen twee miljoen
Spanjaarden in de gevange
nissen van de geheime poli
tie. Naar schatting tweehon
derdduizend van hen ver
dwenen voorgoed. Toen Eu
ropa eindelijk de vrede ge
wonnen had, ging in Spanje
het bloedige bewind door.
Ongehinderd door het feit
dat Franco, dankbaar voor
de hulp in de burgeroorlog,
in de wereldoorlog de kant
van de asmogendheden had
gekozen, regeerde hij ver
der: Spanje hield zijn Hitier,
De naties wisten intussen
niet beter te doen dan het
land vol afschuw links te la
ten liggen. Het werd niet
opgenomen in de Verenigde
Naties en het Verenigde Eu
ropa hield het Spanje van
Franco op afstand. Het zou
1953 worden, eer de weste
lijke landen enigi contact
met het Spanje van Franco
zochten. Het waren de Ame
rikanen. die omwille van het
militaire belang Spanje no
dig hadden voor de vesti
ging van lucht- en vlootba-
ses.
Pas na 1960 begon de
greep van Franco op zijn
volk iets te verflauwen: eco
nomische noodzaak dwong
tot hervormingen. Maar de
fronten van de burgeroorlog
waren nog niet opgeheven:
vrijheidsbewegingen bleven
zich verzetten, de oude
veldslagen werden in bloe
dige aanslagen herhaald. In
1974 bliezen terroristen in
het hartje van Madrid de
auto op waarin Franco's
eerste minister en „bloeds
broeder" van het uurste uur
zat: admiraal Carrero Blan
co. Franco had hem als zijn
opvolger gedoodverfd. Naast
de koning, die hij in zijn
oude rechten wilde herstel
len. had Carrero Blanco het
vaandel van het fascisme
verder mosten dragen. Fran
co, de eerste man van de
burgeroorlog, zou ook de
laatste worden. Enkele da
gen na de executies bij
Hoyo de Manzeneras was
Franco dood en de oorlog
voorgoed voorbij. Behalve
in de provincies. Maar dat
zou een nieuw hoofdstuk
worden in de historie van
Spanje.
JOVEUGELERS
