De Mossad:
speerpunt
van
Israels
verdediging
Reizen door
Oost-lndië
met prent
en praat
INNENLAND/BUITENLAND
LEIDSE COURANT/
DONDERDAG 22 MAART 1979 PAGINA 7
Volgende week verschiet
bij uitgeverijEltnar *De
Mossad: de speetaeulaire
acties van de Israëlische
geheime dienst', in dit
boek beschrijven de
Israëlische jon rnal isten
Cri Dan en Eli Landau
van het Israëlische
dagblad iia'areiaen de
Engelse journalist Dennis
Eisenberg een aantal van
de nog niet eerder
wereldkundig gemaakte
stouts van de Joodse
Inlichtingendienst. De
Mossad wordt na de
Russische KGB en de
Amerikaanse CIA
gekwalificeerd als ,s
werelds beste geheime
dienst. In bijgaand
verslag word t op een
aantal van de
spektakelstukken van de
Mossad nader ingegaan.
TRIOMFEN EN NEDERLA GEN VAN
DE JOODSE GEHEIME DIENST
Een van de meest succesvolle acties die
de Mossad organiseerde zou de ontvoe
ring zijn van Adolf Eichmann uit Buenos
Aires. Eichmann die verantwoordelijk
werd gesteld voor de georganiseerde
moord op zes miljoen doden tijdens zijn
ondervraging in de rechtszaal in Jeruza
lem.
Militair succes
De schrijvers van het boek betogen dat
het succes van de Zesdaagse oorlog in
juni 1967 niet losgezien kan worden van
de belangrijke militaire inlichtingen die
de meesterspionnen aan Israels buur
landen wisten te ontfutselen. Dit zal on
getwijfeld waar zijn, ook al wordt er
allerminst een volledig beeld opge
bouwd van de voorbereiding op dit mi
litaire succes. Daarvoor hebben Eisen
berg, Dan en Landau in nog veel te
weinig bronnen ter inzage gehad. Waar
zij over schrijven vindt iedere keer
weer zijn uitgangspunt in die successen
en mislukkingen waarmee de Mossad
tegen wil en dank de schijnwerpers van
de publiciteit op zich gericht heeft.
In hun beschrijvingen van de gedurfde
staaltjes van de Mossad hebben de drie
dan ook niet nagelaten blinde vlekken
naar eigen inzichten in te kleuren en er
soms vrijelijk op los te romantiseren.
Peze Russische MIG-21, die in de eerste
helft van de jaren zestig het meest gea
vanceerde vliegtuig was waarover de Ara
bische landen beschikten, werd in 1966
door de Iraakse piloot Munir Redfa naar
Tel-Aviv gevlogen. Aanvankelijk werd de
naam van de piloot uit veiligheidsoverwe
gingen geheim gehouden. Redfa bleek de
hulp te hebben gehad van een Israëli
sche MOSSADF-agente die hem zijn
vlucht naar Israël hielp voorbereiden.
Waarheid en verdichting liggen in het
boek vaak dicht naast elkaar, zonder
dat het mogelijk is een scherpe grens
tussen beiden te trekken.
Yom Kippoer-oorlog
Terwijl de Mossad voor het gevoel van
de Israëliërs het hoogtepunt van zijn
roem en kunnen bereikte in de jaren
zestig, stelde de publieke opinie de
Mossad verantwoordelijk voor het falen
tijdens de Yom Kippoer-oorlog in 1973.
De Mossad had op dat tijdstip echter
stevige concurrentie gekregen van de
militaire inlichtingendienst. De militai
ren hielden tot op de fatale datum van
6 oktober vast aan een idée-fixe: de
Arabieren konden de Israëliërs met
aanvallen, omdat ze domweg veel te
zwak waren. De Yom Kippoer-oorlog
maakte, zoals het Egytische dagblad Al
Achram in die dagen schreef, een einde
aan een hardnekkige mythe. De Israë
liërs bleken niet onoverwinnelijk. Tege
lijk bevestigde die oorlog eens te meer
Israëls belang bij het hebben van een
goede geheime dienst.
Wie door de romantisering van dit boek
weet heen te kijken zal niet kunnen
ontkomen aan een gevoel van bewonde
ring voor wat de agenten van de Mos
sad in het jongste verleden hebben
klaargespeeld. Vaak beten zij de spits
af bij de verdediging van hun land. Zij
mochten naar de beslissing van Mos-
sad-leider Isser Harel geen helden zijn
doch slechts strijders en idealisten voor
de staat Israël.
PAUL VAN VELTHOVEN
Dennis Eisenberg, Uri Dan, Eli Lan
dau: DE MOSSAD. De spectaculaire
acties van de Israëlische geheime
dienst.
Uitgave Uitgeverij Elmar. Prijs 32,90.
DEN HAAG Het jaar 1965 was een
dieptepunt in het bestaan van de Isra
ëlische Geheime Dienst, de Mossad. In
een tijdsbestek van nog geen vijf
maanden verloor de Mossad twee van
zijn allerbelangrijkste spionnen. Eli Co-
hen, „de Mossadagent die bijna Syrisch
minister van Defensie was geworden,
moest zijn uiterst succesvolle spionage-
activiteiten bekopen met de dood door
de strop en Wolfgang Lotz, „het oog
van Tel-Aviv in Cairo" verdween in
een Egyptische gevangenis.
Om het lot van Cohen was het meeste
te doen. In alle delen van de wereld
werden vertwijfelde pogingen aange
wend om het leven van deze in Alexan-
drië geboren jood te redden. In korte
tijd groeide Cohen uit tot een nationale
held van Israël waarvoor rabbi's in de
straten van Tel Aviv aanhankelijkheids
betuigingen organiseerden. Paus Paulus
VI. koningin Elisabeth, de koningin-
moeder van België, premier Pompidou,
de Canadese premier John Diefenbaker,
het Internationale Rode Kruis en tal
van andere personen en organisaties
deden een beroep op de Syrische auto
riteiten om genade te tonen. Zelfs van
uit communistische kringen bereikte
Damascus een bedekt beroep om rede
lijk te zijn. Maar in Damascus liet rfien
zich niet vermurwen en men leek daar
ook alle reden toe te hebben.
Deze en andere feiten uit 1965 worden
nader beschreven in een boekwerk van
een Engelse en twee Israëlische journa
listen over Israëls geheime dienst, de
Mossad die, ondanks zijn bescheiden
middelen, door het Amerikaanse week
blad Time gekenschetst is als een van
de meest succesvolle en machtigste ge
heime diensten na de Amerikaanse CIA
en de Russische KGB.
Voordat de onder de schuilnaam wer
kende spion Cohen in zijn flat te Da
mascus op heterdaad betrapt werd bij
hët overseinen van zijn informaties
naar het hoofdkwartier in Tel Aviv,
had hij zich toegang weten te verschaf
fen tot een keur van Syrische topfuncti
onarissen onder wie president Al-Hafez(
van Syrië persoonlijk. Om dat te berei
ken had de Mossed Cohen uiterst inge
nieus voorbereid. Cohen hield enkele
jaren verblijf in Europa en Zuid-Ameri-
ka om zijn reputatie van Syrische im
migrant op te bouwen. Toen voor de
omgeving waarin hij verkeerde zijn Sy
rische identiteit absoluut vaststond,
„vestigde" Cohen zich als een vooraan
staand zakenman in Syrische meubelen
in Damascus. Hij wist zich uit te geven
als vurige vaderlandslievende persoon
lijkheid, richtte in het buitenland een
nieuwe afdeling op van de Syrische
Baathpartij en won aldus gemakkelijk
Een Israëlische soldaat op wacht aan het
Suez-kanaal tijdens de Zesdaagse Oorlog
in juni 1957. De geslaagde Israëlische
overrompelingstactiek die daarin werd
toegepast was niet mogelijk geweest zon
der de nauwkeurige inlichtingen die de
Mossad over de verdediging van het ka
naal aan het Israëlische leger had be
zorgd.
het vertrouwen van de economische en
militaire elite van het land. Cohen kon
naderhand met eigen ogen kennis ne
men van militaire plannen en strategi
sche objecten en hoorde van geheime
operaties die in voorbereiding waren.
Het boek geeft daarvan enkele opmer
kelijke voorbeelden alsmede gedetail
leerd de werkwijze hoe Cohen aan zijn
informatie kwam.
De Syriërs hadden ingenieuze plannen
ontworpen om de watertoevoer naar de
Jordaan waar, Israël voor zijn water
voorziening afhankelijk van was, af te
snijden. Eli ontdekte de plannen en kon
ze met eigen ogen de uivoering ervan
waarnemen en doorgeven aan Tel Aviv
dat gepaste maatregelen nam. Ook kon
hij de geheime installaties op de Golari-
hoogvlakten bezoeken, iets dat een ge
wone Syrische burger zou moeten beko
pen met de kogel. Maar Cohen was een
bevoorrecht persoon die na drie jaar
verblijf in Damascus tot de hoogste
kringen behoorde. Hij voerde een be
langrijke verzoeningsmissie uit in het
buitenland en werd een potentiële kan
didaat voor het ministerie van defensie
die op de hoogte werd gehouden van
de meeste defensiegeheimen.
Toen bij een routine-onderzoek de zen-
dactiviteiten van Cohen aan het licht
kwamen en hij op 25 januari 1965 als
spion door de mand viel, was de ver
warring in de hoogste Syrische regio
nen compleet. Belangrijke militairen,
ministers en de president zelf waren ge
compromitteerd. Een uitweg voor Co-
hen die niet naar de galg leidde, was
niet meer mogelijk, ook niet toen Israël
door tussenkomst van een Franse offi
cier en vriend van de Syrische presi
dent, een miljoen dollar bood voor zijn
vrijlating. Het mocht niet baten. Op 18
mei werd Cohen op het El-Margaplein
opgehangen en zes uur lang voor een
wraaklustige menigte tentoongesteld.
Wolfgang Lotz
Minder ongelukkig verliep het lot van
„Tel Aviv's oog in Cairo": de in Duits
land geboren maar reeds vroeg naar
Palestina geëmigreerde Wolfgang Lotz.
Lotz' alibi werd evenals bij Cohen op
gebouwd door een lang verblijf buiten
lands totdat hij in 1961 van de Mossad
toestemming kreeg zich in Cairo als
Duitse paardenfokker te vestigen. Hij
bouwde een netwerk van relaties op,
hetgeen vergemakkelijkt werd door het
niet geringe aantal ex-nazi's dat zich in
dienst van Nsser had gesteld om voor
hem een ultramodern leger op te bou
wen. De angst daarvoor vormde ook de
reden waarom de Mossad Lotz naar
Cairo had gestuurd. Lotz was in staat
door zijn relaties in militaire kringen
het thuisfront nauwkeurig op de hoogte
houden van de militaire mogelijkheden
van Israëls meest geduchte vijand. Lotz
werd ook gebruikt om nazi-geleerden,
die in Egypte een raketinstallatie wil
den opbouwen tegen Israël, te intimide
ren met dreig- en bombrieven. Nog
voordat de Palestijnen tot dit wapen
overgingen, hadden dus de Israëliërs er
al de primeur van gehad.
Achteraf bleken de gevaren van de
door de nazi-Duitsers opgezette raketon
derneming overschat te zijn. Het leidde
tot de val van de legendarische leider
van de Mossad, Isser Harel. Lotz zelf
werd net als Cohen bij een routine-on
derzoek gepakt, maar slaagde erin door
zijn Duitse afkomst en zijn voorgewen
de afkeer voor de joden aan de strop
te ontkomen. Na de Zesdaagse Oorlog
in 1967 werd hij in het diepste geheim
uitgewisseld voor krijgsgevangen ge
maakte Egyptische generaals.
Een proeve van een illustratie in „Reizend door Oost-lndië'
In de vorige eeuwen vervulde
het geïllustreerde reisverhaal
een geheel andere functie dan
heden ten dage het geval is.
Verre reizen maken en alle
ontberingen van dien te door
staan, was slechts weggelegd
voor heel enkelen; de gewone
mens van toen, voor wie een
trekschuittocht een compleet
avontuur was, kon alleen via
het reisverhaal kennis nemen
van verre landen en volkeren.
Dit tot evenveel lering als ver
maak. Tegenwoordig, nu bijna
ieder deel van de wereld zon
der buitensporige inspanningen
bereikbaar is geworden, dient
de reisbeschrijving bijna altijd
toeristische doeleinden.
Niettemin zijn de oude en zeer
uitvoerige reisverhalen toch wel
boeiende lectuur, zeker als zij
gëillustreerd zijn. De illustrator
immers kon vrijwel onbeperkt
zijn fantasie botvieren en, zo
hij lijfelijk bij de geïllustreerde
gebeurtenissen was geweest,
toch een kern van realiteit
handhaven.
Dit heeft uitgeverij Het Spec
trum uitstekend begrepen en dit
begi'ip bovendien gekoppeld
aan de weemoedige gevoelens
die de voormalige kolonie Ne-
derlands-Indië nog steeds in Ne
derland oproept en blijft oproe
pen. Het resultaat daarvan is
neergelegd in een rijk geïllus
treerd boekwerk „Reizend door
Oost-lndië", samengesteld door
Bea Brommer. Het illustratief
materiaal is goeddeels afkom
stig van het Tropenmuseum in
Amsterdam, voorts van het Ko
ninklijke Instituut voor Taai-
Land- en Volkenkunde in Lei
den, het Rijksmuseum Neder
lands Scheepvaart Museum in
Amsterdam, het Rijksmuseum
voor Volkenkunde in Leiden en
de India Office Library and Re
cords te Londen.
In de begintijd van de Verenig
de Oostindische Compagnie be
sloeg het toenmalige Batavia
uitsluitend het gebied, dat later
de „benedenstad" genoemd zou
worden. Het was een typisch
Hollandse nederzetting met
grachten, ophaalbruggetjes en
degelijke bouwwerken. Het kli
maat was er ongezond: bloed
heet en dampig. Oud werd de
import-Europeaan er doorgaans
niet, want malaria en „rode
loop" (dysenterie) maakten veel,
zeer veel slachtoffers. Later
trokken de Europeanen het veel
gezondere binnenland in en zo
ontstonden de wijken Rijswijk,
Noordwijk, Molenvliet, Mr Cor
nells en Weltevreden, met in het
midden het imposante Konings
plein en het nabijgelegen Water-
looplein, het domein van de mi
litairen.
Het leven van de „oudgast" ver
liep zeer feodaal en patriar
chaal. Huispersoneel kon men
bij opbod kopen op de slaven
markt. Deze slaven of slavinnen
moesten de heer des huizes hel
pen bij het kleden en baden en
voortdurend gereed staan om
hem een verse sigaar in zijn
koloniale toeter te steken, waar
toe zij zich bedienden van een
brandend stuk touw (tali api).
Was een slavin attractief genoeg
dan kon zij het brengen tot njai
ofwel njahi, wat „oudere zus"
betekent. Zij vervulde de rol
van moeder de vrouw, want
Europese vrouwen waren er
nauwelijks, hoewel de VOC ze
wel met scheepsladingen uit de
Nederlandse weeshuizen heeft
gehaald. Niet zelden was er
sprake van zeer hechte verbin
tenissen tussen njai en huis
heer. De slavernij werd overi
gens in de tweede helft van de
vorige eeuw opgeheven.
Het reizen in het negentien-
deëeuwse Nederlands-Indië was
geen eenvoudige opgave. Er wa
ren weinig goede wegen en als
ze bestonden dan waren zij in
de regentijd vrijwel onbegaan
baar. Men was uiteraard, bij af
wezigheid van stoomtractie,
aangewezen op paard of paard
en wagen. Overnachten deed
men in de een of andere dessa.
Niettemin heeft de vorige eeuw
in het teken gestaan van het se
rieuze natuuronderzoek. De be
faamde plantentuin in Buiten
zorg (tegenwoordig Bogor) werd
aangelegd en de Duitser Jung-
huhn maakte zijn beroemde
omzwervingen.
Ook het reizen per schip was
geen pleziertje. Aftandse barken
met een zeer heterogene beman
ning verzorgden het intennsu-
laire verkeer, hetgeen weer aan
leiding gaf tot zeer levendige
beschrijvingen en welsprekende
illustraties.
De verhoudingen op het Ja
vaanse platteland en elders wa
ren klassiek feodaal. Sultans
zwaaiden de skepter over het
eenvoudige landvolk en plach
ten zich te amuseren met op
windende duels tussen tijgers
en karbouwen, die meestal ein
digden in de ondergang van de
tijger. Wellicht is Multatuli door
dit tijdverdrijf geïnspireerd ge
weest toen hij in „Saidji en
Adinda" een soortgelijk duel
tussen Saidji's karbouw en een
wilde tijger beschreef. De gewo
ne Javaanse landman moest
met minder genoegen nemen;
hij hield het bij hanengevechten
en vliegerduels, waarbij er, uit
eraard, stevig gegokt werd.
Een boek met veel informatie
en indrukwekkende illustraties-
.Het geeft een goede kijk op
het leven in het Oost-lndië van
de vorige eeuw.
Tegelijk met de presentatie van
dit boek is vandaag een pren
tententoonstelling onder dezelf
de titel in het Tropenmuseum
in Amsterdam geopend.
T. VAN GRINSVEN
Bea Brommer: „Réizend door
Oost-lndië"; uitg. Het Spec
trum BV; f.34,50.
Bloedende
Shell-sclielp
gewraakt
DEN HAAG CDA en WD
iben moeite met een afbe-
Iding op een affiche van de
Nederlandse werkgroep Kai-
Daarop staat een bloe
ide schelp, het merkteken
van de Shell, met de tekst
„Shell helpt apartheidsterreur
in Zuidelijk Afrika".
kamerleden Gualthérie
Van Weezei en Waalkens wil
len van minister De Koning
weten of Kairos voor het ma
ken van deze affiche over
heidssubsidie heeft gekregen.
Men acht het ongewenst dat
met overheidsgeld een eenzij-
voorsteling van zaken
wordt gegeven.
""Kok mogelijk
voorzitter
Europees
vakverbond
OSLO/DEN HAAG - Voor
ster Wim Kok van de Fede
ratie Nederlandse Vakbewe
ging maakt een zeer goede
tans om voorzitter te worden
*n het Europees Verbond
r^an Vakvereningen. Op het
I EVV-congres dat van 14 tot
'8 mei in München wordt ge-
I houden zal de verkiezing
P'aatsv inden.
