De krant:
een kwestie
van een druk
op een toets
Leidse courant
zegt dag tegen
de schrijfmachine
Ais de redactie, administratie,
advertentie- en abonnementenafdeling
van de Leidse Courant dezer dagen hun
intrek hebben genomen In een nieuw
pand aan de Apothekersdijk, is een
revolutie in volle gang. Als een van de
eerste kranten in Nederland zal de
Leidse Courant de schrijfmachine
vaarwel zeggen en overgaan ophet
gebruik van beeldschermen. Instrumenten
waarmee de tekst door de schrijver
rechtstreeks aan een computer wordt
toevertrouwd. Tussen de journalist en de
zetmachine zit niet langer een zetter of
typiste. De automatisering heeft de
redactie bereikt
Een van onze journalisten achter een beeldscherm; voor hem een schrijfmachine, balpen, schaar, lijmpot en prullenmand tegelijk.
automatisering, de computerruimte.
lie de neiging hebben te
groeien tot ze omvallen, verdwijnen of in elk geval
slinken. De toekomst lijkt niet langer aan het
papier maar voorbehouden aan elektronica en
beeldschermen.
tsei
i VOQ De elektronische apparatuur, die zich in steeds
3 iai snel,er tempo over de maatschappij uitstort, heeft nu
ook een ambacht bereikt dat lange tijd
onaanraakbaar leek voor alles wat met
automatisering te maken had. Hoe immers het
n va werk van individualisten in te passen in een
alite geautomatiseerd en „computer-gestuurd" geheel?
ngen Toch is het zover, en daarmee loopt het journalistiek
31.5 bedrijf wat vooruit op wat ons straks ook in het
privè-leven te wachten staat: een informatiestroom
via beeldschermen waaraan we thuis niet kunnen
ustej ontkomen. Enkele „view data"-beelden vanaf de
Firato hebben vorig jaar daarvan een voorproefje
gegeven.
sf iet Hoe snel de automatisering de laatste jaren een
0| greep op het krantenbedrijf heeft gekregen, mag
blijken uit een vergelijking met zo'n vijftien jaar
nisc geleden, toen de perste computers als stuurmachine
hun intrede deden. In die tijd was een krant
uitgerust met een aantal loodzetmachines.
waarachter de zetter de getypte of geschreven
kopij van journalisten en medewerkers tot loden
zetregels verwerkte.
Zo'n zetmachine bevatte lettermatrijsjes die uit hun
magazijnen vielen als de betreffende lettertoets
werd ingedrukt. Was een regel klaar, dan ging hij
naar een loodbad, waar een loden regel (in
spiegelbeeld) werd gevormd. De lettertjes gingen
tarug naar de magazijnen, de loden regels
W vormden kolommen die na het trekken van een
proef voor de correctie tenslotte in het
raamwerk van een pagina werden geplaatst en
f\t vast9ezetVan 20 n pagina werd ©en buigzame
i wl matrijs gemaakt ondereen zogenaamde „prage
pers", welke dan weer nodig was voor het
vervaardigen van een rondstype, de loden drukvorm
die op de cilinders van de rotatiepers werd
geschroefd.
Het was een proces dat in al zijn onderdelen
duidelijk zichtbaar verliep, en daarom een geliefd
pbject was voor excursies. Nu, vijftien jaar later,
verloopt het proces vrijwel onzichtbaar, via kabels
en kasten vol elektronica, maar met een in het
oog springend voordeel: de snelheid waarmee het
proces verloopt is veel groter geworden. Was een
geroutineerde loodzetter in staat per uur 120
zetregels (een kleine krantekolom) te produceren,
de huidige (fotografische) zetmachines leveren 500
regels per minuut, (30.000 regels per uur), terwijl
de nieuwe zetmachines die binnenkort hun intrede
doen in ons bedrijf zelfs een produktie hebben van
3000 regels per minuut (d.w.z. per minuut tekst voor
ongeveer vijf pagina's).
2(X Wat is fotografisch zetten?
irt lil Fotografisch zetten, dat hand in hand gaat met het
>bOU gebruik van computers, vraagt om een korte
koff uiteenzetting. Was de imposante loodzetmachine
(onveranderd sinds zijn geboorte rond 1880) het hart
van de „warme" zetterij (warm vanwege het
vloeibaar lood), bij het „koude" zetten zorgen kasten
ter grootte van een kledingkast voor de produktie
van lettertekens op fotopapier. De voordelen zijn
behalve de genoemde snelheid ook de accuratesse
(correcties zijn tevoren aangebracht) en de
schoonheid van het materiaal. In principe bleef de
computer plaats vindt zichtbaar te maken. Toen de
computers hun intrede deden bij de tekstverwerking
werd de geboekte tijdwinst voor een deel weer
opgeslokt door een moeizame correctie van
gemaakte fouten, die achteraf moest plaatsvinden.
Het bleek nodig om de in de computer ingevoerde
tekst tijdens het proces zichtbaar te maken. Het
resultaat was een zgn. Visual Display Terminal
(VDT), een tetevisie-achtig toestel voorzien van een
toetsenbord om zaken bij te sturen.
De toepassing van dit beeldscherm heeft een grote
vlucht genomen, niet in het laatst als instrument om
teksten aan de computer te leveren. Het
beeldscherm dat binnenkort op de redactie van deze
krant zijn intrede doet, bestaat uit een
televisiescherm waarop een stuk tekst ter lengte van
ongeveer 35 kranteregels zichtbaar is, en een los
toetsenbord. Dit laatste bevat alle tekens van de
schrijfmachine plus een aantal toetsen waarmee de
tekst op het scherm kan worden ingetikt, op en
neer gerold, geredigeerd, opgeborgen of weer
opgeroepen, verzonden e.d. Een druk op een toets
is voldoende om een stuk zichtbaar te maken, het
aantal regels van het stuk te tellen, het aantal
aanslagen per regel te veranderen, stukken in te
Het zal straks rustiger zijn in de redactielokalen,
waarvan een buitenstaander zich vaak terecht
een beeld heeft gevormd van ordeloze drukte met
ratelende schrijfmachines en telexen en van
werkverdeling tussen journalist en grafisch bedrijf
hierbij onaangetast.
De journalist schreef of typte zijn stuk, en leverde
het in bij zetter of typiste. Deze weg is ook
jarenlang door onze krant bewandeld. Maar de
logica van de computer vraagt erom dat de
oenslagen van de journalist op zijn toetsenbord in
het hele proces worden benut. Met anderewoorden:
leg je een verbinding van het toetsenbord van de
journalist naar de computer, dan benut je niet alleen
zijn produkt. maar ook zijn handeling. In laatste
instantie bedient de journalist de machine die het
fotografisch zetsel produceert, niet zelf; daar komen
weer technici aan te pas.
Een dergelijke ontwikkeling laat een aantal stadia
van het oude produktieproces vervallen. Niet alleen
hoeft de kopij niet voor een tweede keer te worden
ingetikt, ook de na-correctie, met alle tijdverlies die
hiervan het gevolg was, vervalt. Daarmee vervalt ook
het gebruik van veel papier, want het beeldscherm
dat de schrijfmachine vervangt, heeft dit niet nodig.
Zichtbaar
Het beeldscherm is ontwikkeld om wat in de
Stroken fotozetsel worden op maat gesneden en volgens een redactieHayout ais pagina geplakt.
het „loden tijdperk". De stroken met fotozetsel
worden op maat gesneden en geplakt op
paginavormen (vroeger een raam met lood),
vervolgens worden deze gefotografeerd en geëtst
(vroeger gepragd tot een matrijs) en tenslotte als
drukvorm op de pers gemonteerd. Het is alsof een
vleugje nostalgie het nog heeft kunnen winnen van
technische vernieuwingen. Maar ook op deze
terreinen zijn fabrikanten in de weer om diverse
handelingen in het computerproces op te nemen. Er
wordt „gesleuteld" aan beeldschermen waarmee een
hele pagina op het scherm kan worden
samengesteld, welke dan als één geheel uit de
fotozetter tevoorschijn komt (al zal met name het
weergeven van foto's op de beeldschermen nog veel
hoofdbrekens kosten). En mogelijk ligt een toekomst
in het verschiet waarin een door de computer
gestuurde inktstroom naar de papierbaan op de pers
geleid wordteen techniek die al een aardig eind
in zijn ontwikkeling gevorderd is.
Tijdwinst
Maar terug naar het heden van de redactionele
beeldschermen. Is er onverdeeld enthousiasme over
wat de nieuwe apparatuur mogelijk maakt? Het
voorname argument van tijdwinst moet, zo menen
de redacties, vertaald worden in het later sluiten van
edities, dus in een actueler produkt. Als dat bereikt
wordt, hebben de beeldschermen voor de redacties
aan hun doel beantwoord. Ook het eenvoudiger
veranderen van een bericht is een voordeel, zo ook
de prettige manier waarop het scherm zich laat
bedienen.
Anderzijds zijn er in het jonge leven van de
beeldschermen ook kinderziekten aan het licht
getreden, die ongestoord werken bemoeilijkten.
Overbelasting kan optreden als journalisten te veel
willen „bewaren" (een typisch journalistieke kwaal)
en daardoor het geheugen van de computer
overbelasten. Bij een boodschap „schijf vol" valt er
niets meer te doen, zonder de hulp van het
computerpersoneel. Door overbelasting kan ook
vertraging optreden bij het uitvoeren van de
handelingen, waardoor het flitsende van de
oomputer verandert in als hinderlijk ervaren
wachttijden. Op deze terreinen zijn verbeteringen
echter mogelijk gebleken.
De laatste tijd zijn ook andere klachten sterk in
discussie. Als aan alle voorwaarden is voldaan waar
het gaat om leesbaarheid, bedieningsgemak en
veiligheid, hoort men toch af en toe een verwijt over
extra vermoeidheid bij de gebruiker. Het kan een
teken zijn van de spanning die de versnelde
mogelijkheid tot handelen en besluiten met zich
meebrengt. Daarnaast kan spanning worden
veroorzaakt door de angst niet al te handig met de
apparatuur om te springen, wat van invloed zou
kunnen zijn op een carrière, waarvoor eertijds
andere maatstaven golden.
Automatisering kan veranderingen meebrengen in de
organisatie. Muren rond het „eigen winkeltje"
worden onzichtbaar afgebroken, en zekerheden en
privacy kunnen verloren gaan. En het gevaar bestaat
dat de computer niet alleen als procesbesturing
dienst gaat doen, maar ongewild ook als controle
apparaat.
Dergelijke ontwikkelingen zijn nieuw en er is nog
niet veel onderzoek naar hun gevolgen verricht.
Maar wel gaat de ontwikkeling van het „kastje" met
rasee schreden. Bij de invoering van beeldschermen
staan niet alle journalisten bij voorbaat te juichen,
ook al is men overtuigd van de technische
vooruitgang, de versnelling en het bedieningsgemak.
Maar. o paradox, de ervaring in Amerika heeft
geleerd dat geen enkele directeur zijn redactie na
verloop van tijd zou hoeven voor te stellen terug te
gaan naar de schrijfmachine. Het terughalen van de
„goede oude tijd" zou een opstand uitlokken.
PAULTOBV
roegen of te laten verdwijnen, een woord dat een
aantal keren foutief gespeld voorkomt in één keer te
corrigeren, alinea's of zinnen naar voren of achteren
te schuiven, etc. Het beeldscherm is. zoals een
journalist het ervaart, zoveel als een schrijfmachine,
balpen, schaar, lijmpot en prullenbak tegelijk. En
door de mogelijkheid om een overzicht op te roepen
van al zijn artikelen fungeert het „kastje" voor de
journalist ook als de stapel berichten die hij moet
doorwerken om zijn rubriek samen te stellen.
Telefoonlijn
Het beeldscherm met toetsenbord is niet per se
gebonden aan een plaats dichtbij de hoofdcomputer.
Een telefoonlijn zal de schermen van de redactie
van de Leidse Courant verbinden met de
hoofdcomputer van ons concern in Den Haag, zoals
ook een krant als de New York Times een directe
verbinding heeft met de beeldschermen op zijn
redacties in Londen en Parijs.
Na het invoeren van de redactietekst voorziet een
lay-outredacteur deze van de benodigde
zetinstructies, waarna de opdracht tot zetten wordt
gegeven. Wat daarna gebeurt lijkt nog enigszins op