migraine...
de
hoofdpijn
der
gehoorzaamheid
Mode voor
elke handicap
-fel
BINNENLAND
LEIDSE COURANT
spreekwoordelijke top van de ijsberg te zien
zij het een flink geteisterde en nauwelijks
wat zich allemaal onder water bevindt. „Dat
is ook wel gebleken", zegt hij. „Werd er geke
ken naar een doorsnee van lijders aan migraine
uit de gewone bevolking, dan vond men de ene
keer wel en de andere keer niet dat ze neuroti
scher waren dan mensen zonder klachten. Maar
wanneer men alleen lette op de groep die zich
voor een stevige behandeling aanmeldde, vond
men wel degelijk een hoger neuroticisme en een
grotere vijandigheid. Je zou kunnen zeggen: de
mate waarin iemand aan hoofdpijn lijdt, heeft
meer verband met persoonlijkheid dan de aan
wezigheid van migraine op zich. Angst voor een
aanval bijvoorbeeld kan escalerend werken".
Hippocrates
De kloppende of bonzende eenzijdige hoofdpijn
van migraine is zo kenmerkend en zo met de
medische geschiedenis verweven dat men hem
al in Mesopotamische geschriften van 3000 jaar
voor Christus kan aanwijzen. Hippocrates, de
vader van de geneeskunde, pinde hem vast en
Galenus gaf hem zijn naam: hemikrania. Van
der Linden wees in 1760 op de samenhang met
menstruatie en Tissot vestigde in 1820 de aan
dacht op de erfelijkheid van de kwaal (naar
schatting 50 tot 60 percent van migrainepatien-
ten heeft een familielid dat er ook aan lijdt).
Allemaal zaken die bij het nieuwe onderzoek
aan de orde komen. Jan Passchier en de zijnen
voelen zich echter vooral geboeid door het feit
dat een migraine-aanval in de helft van het
aantal keren wordt voorafgegaan of gevolgd
door een situatie van spanning. Dat wijst duide
lijk in de richting van psychische oorzaken. Zo
valt op dat juist bij pogingen tot uitrusten,
gedurende vrije dagen, aanvallen optreden
de zondagsmigraine.
Passchier: „Ons onderzoek zal hopelijk een
beeld van de migrainepatiënt opleveren aan de
hand waarvan we op de duur de behandelings
methode ik noem gedragstherapie kunnen
verfijnen zodat hij leert op een betere manier
met zijn emoties en spanningen om te gaan.
Een voorbeeld. De patiënt heeft tijdens een
zware vergadering zijn woede over een domme
beslissing moeten opkroppen. Eenmaal thuis of
met een nieuwe vergadering in het verschiet,
overvalt hem de hoofdpijn. Om die aanval
werkelijk goed aan te kunnen pakken, moet de
onderzoeker zich niet alleen bezighouden met
het symptoom, maar ook met de achterliggende
oorzaak. Het opkroppen van woede zou niet
plaats dienen te vinden. Je zou de patiënt
misschien kunnen leren zich op een betere
manier af te reageren om te springen met
zijn emoties en spanningen".
Over enkele jaren zullen we meer weten. In
afwachting daarvan geeft drs. Jan Passchier
het door „hemikrania" geplaagde volksdeel de
volgende raad: „Leef regelmatig. Ga op tijd
naar bed. Drink noch rook te veel. Maar vooral:
probeer jezelf toch niet zo sterk te beheersen.
Durf op de goede manier kwaad te worden.
Weg met dat overdreven ordelijke en planmati
ge. Leef minder krampachtig „Carpe diem
pluk de dag". De oude Romeinen onderkenden
niet reeds het verschijnsel migraine, ze kenden
er ook de beste remedie voor."
PIET SNOEREN
DURF EENS
KWAAD
TE WORDEN
Op
zoek
naar
remedie
DEN HAAG Naar schatting tien percent
van de volwassen vrouwen en vijf percent van
de volwassen mannen in Nederland een
poging tot verklaring van dit verschil zal
straks gedaan worden lijdt aan migraine.
De gevolgen kunnen variëren van een uurtje
moeten liggen tot ernstige arbeidsongeschikt
heid, maar beroerd is de kwaal altijd. Er
bestaan medicijnen tegen. Die bergen echter
het gevaar van verslaving in zich en kunnen
op de duur zelfs hoofdpijnverwekkend zijn
waarmee het paard helemaal achter de wagen
staat gespannen.
Een kolossale bevolkingsgroep dus, zowat even
veel mensen als er in de Randstad wonen, gaat
gebukt onder de dubbele kwelling van steeds
terugkerend lijden en het gebrek aan uitzicht
op beterschap. Curieuze bijkomstigheid, de
kwaal kan lichamelijk vaak erfelijke oorzaken
hebben, maar het sterke vermoeden bestaat dat
in de helft van de gevallen het karakter, de
persoonlijkheidsstructuur van de patiënt wel
eens de boosdoener zou kunnen zijn. Tegen
deze veelheid aan achtergronden moet men het
unieke onderzoek zien dat in september aan de
Vrije Universiteit van Amsterdam begint en
minstens twee, misschien zelfs vier jaar zal
vergen. Doel van de subfaculteit psychologie
die het uitvoert: mogelijke nieuwe behande
lingsmethoden opsporen en vooral kijken of er
iets zinnigs te ontdekken valt over de persoon
lijkheidsstructuur van hoofdpijnlijders. Het ge
sprek gaat met drs. Jan Passchier, een van de
initiatiefnemers.
Het schrikwoord migraine is afgeleid van het
Griekse „hemikrania", hetgeen „halve schedel"
betekent, en slaat op een wezenskenmerk van
de kwaal. In tegenstelling tot de eveneens veel
voorkomende spanningshoofdpijn namelijk
treedt bij migraine de pijn aan één kant van
het hoofd op, links of rechts, meestal aan
dezelfde kant.
Kasteelfenomenen
Passchier beschrijft de overige symptomen als
volgt: „Eerst wordt de patiënt mismoedig; zijn
opgewekte stemming vlakt af. In sommige ge
vallen krijgt hij last van lichtflitsen of kasteel
fenomenen, kanteelachtige lijnen die het ge
zichtsveld vertroebelen. Dit stadium begint ge
middeld ongeveer twee uur voor de aanval. Dan
komt de pijn. Een bonzende pijn die steeds
verergert. Waar we spreken over klassieke mi
graine, treden braakneigingen op en moet de
patiënt soms daadwerkelijk overgeven. Prik
kels van licht of geluid worden niet verdragen.
Naar bed in een stille donkere kamer vormt
het enige soelaas. De aanval duurt van twee tot
zes uur en ebt dan meestal wanneer de patiënt
in slaap is gevallen geleidelijk weg. Er zijn
mensen die eens per maand zo'n aanval hebben
en het niet eens nodig vinden hun arts te
raadplegen. Maar de aanvallen kunnen ook
eens per week of nog vaker toeslaan en er zijn
patiënten die zelfs buiten de aanvallen om een
eeuwige achtergrond-pijn voelen".
Wat gebeurt er bij zo'n aanval? Heel simpel
gezegd worden de slagaders in de slapen die
het bloed naar de hersenen stoten, sterk uitge
rekt en overgevoelig vandaar de behandeling
met vaatvernauwende medicijnen. Dit kan fy
siologische (met het lichaam verband houden
de) oorzaken hebben: bijvoorbeeld een bepaal
de drukverandering in het hoofd op een benau
wende zomerse dag of een reactie op bepaalde
chemische stoffen in voedingswaren zoals cho
cola of kaas. Ook hormonale processen kunnen
een rol spelen. En nu zijn we beland bij de
vraag waarom vrouwen twee maal zoveel last
hebben van migraine als mannen. Door de
menstruatiecyclus zijn vrouwen veel meer on
derhevig aan hormonale variaties dan mannen.
Opvallend is dat lijdsters aan migraine tijdens
de zwangerschap vaak niet geplaagd worden
door aanvallen. Maar drs. Passchier oppert ook
andere, minder aan lichamelijke processen ge
koppelde mogelijkheden. Er is volgens hem een
sociologische verklaring. „De rolverdeling tus
sen man en vrouw is nu eenmaal zo dat van
vrouwen veel minder agressie verwacht wordt.
Ze moeten lief en zacht en moederlijk en
zorgzaam zijn. Ze onderdrukken hun agressie,
ze kroppen hem op en dan kan het deksel van
de pan springen in de vorm van een migraine-
aanval. Öf ie*s heel anders. De gemiddelde
vrouw kan zich gemakkelijker een migraine-
aanval veroorloven dan de man. Ze is immers
in staat even te gaan liggen, het bed op te
zoeken. De psychologie leert dat zoiets belo
nend werkt en aangezien de mens graag be
loond wordt, kun je bij mensen die de kans
hebben naar bed te gaan, eerder migraine-aan-
vallen verwachten dan bij mensen die de kans
niet hebben. Het is allemaal nog nauwelijks
onderzocht, maar zo luidt de theorie".
Persoonlijkheid
In elk geval zitten we nu tot over de enkels
in het randgebied tussen de medische en de
psychologische wetenschap, dat de Vrije Uni
versiteit met zijn onderzoek wil gaan verken
nen. Hoofdpijn en persoonlijkheid De psy
chiatrische praktijk heeft in grove trekken de
volgende karakterbeschrijving van de migrai-
nelijder opgeleverd: „Hij is in zijn jeugd erg
gehoorzaam geweest en heeft zich erg aange
past aan bestaande regels. Die aanpassing moet
tegen de puberieit bij het ontwaken van het
driftleven veel moeilijkheden hebben opgele
verd. We zien in die leeftijdsgroep dan ook een
toename van het aantal hoofdpijngevallen. Een
maal volwassen geworden, ontpopt de migrai-
ne-patiënt zich als iemand die zijn werk zo goed
mogelijk probeert te doen. Een perfectionist.
Verondersteld wordt dat het te maken heeft
met een gevoel van onzekerheid. Door zo pre
cies mogelijk te werken, vermijdt hij kritiek en
kritiek van anderen jaagt hem angst aan. Hij
steekt zijn nek niet graag uit als hij twijfelt
aan zijn gelijk, en hij heeft er een hekel aan
te moeten improviseren. Hij is ordelijk, netjes
en nogal conservatief. Hij uit zich emotioneel
moeilijk, vooral waar het boosheid betreft. Veel
migrainelijders vallen op door begaafdheid en
ambitie enerzijds, door stroefheid en geestelijke
starheid tegenover leefpatroon en geldende nor
men anderzijds. Een bepaald type opvoeding
speelt bij het totstandkomen van deze persoon
lijkheidsstructuur een grote rol, waarbij een
aan migraine lijdende ouder de toon kan aange-
Djs. Jan Passchier zet, vooruitlopend op de
resultaten van het komende onderzoek, de nodi
ge kritische vraagtekens in de kantlijn van deze
karakterschets. Hij wijst erop dat lang niet alle
migrainelijders naar een arts of psychiater
gaan. De heren medici krijgen slechts een
DONDERDAG 8 MAART 1979 PAGINA 11
Waarom geen aangepaste mode voor ge
handicapten? De vraag ligt zo voor de
hand dat hij tot voor kort bijna niemand
ooit te binnen is geschoten. Toch praat
je over een groep van 1,2 miljoen Neder
landers. Zelfs voor de meer zakelijk dan
ideëel geaarde ontwerper interessant,
want je kunt er knap wat kledingwin
kels mee vullen.
Maar nu is de aandacht dan eindelijk
gekomen en wel in de vorm van een
uiterst handzaam en praktisch boekwerk
je. „Pas mode aan" maant de titel en
daaronder „kledingüps voor handicaps".
Bedrieglijk zijn de tekeningen op de om
slag en binnenin. Ze tonen bijna louter
kinderen. Dat zal wel komen omdat de
BOSK (Bond van Ouders van Spastische)
Kinderen) een belangrijke stoot tot het
initiatief heeft gegeven. Het bestuur van
deze organisatie blijkt echter de eerste
om erop te wijzen dat de tips nuttig
kunnen zijn voor alle mensen die moeite
hebben met aan- en uitkleden of hun
kleding anderszins als een probleem er
varen. öok de in tal en last groeiende
ouden van dagen dus, ook de geestelijk
gehandicapten van alle leeftijden, ook de
slachtoffers van ongelukken, die blijvend
letsel hebben nagelaten Dan kom je uit
bij ongeveer 8 percent van de totale
Nederlandse bevolking een verschrik
kelijk hoog getal, een terrein bovendien
dat veel te lang braak is gebleven.
Het nu verschenen boek heeft een voor
geschiedenis van jaren gekend. Onafhan
kelijk van elkaar waren ergotherapeuten
(mensen die verzwakte of uitgevallen li
chaamsfuncties met behulp van systema
tische oefeningen proberen te herstellen)
reeds lang bezig tips over aangepaste
kleding te verspreiden. Het is aan het
bestuur van de BOSK te danken geweest
dat de voorlichting op dit gebied gecen
traliseerd werd. Na een oproep in het
tijdschrift voor Ergotherapie kwam een
samenwerking tot stand tussen het kin
derrevalidatiecentrum Lyndensteyn in
Beetsterzwaag, het revalidatiecentrum
voor Delft en Omstreken, het Zeeweg
.Ziekenhuis in IJmuiden en de bekende
Johanna Stichting van dokter A. Klap
wijk in Arnhem.
„Pas Mode Aan", het voortbrengsel van
deze collectieve inspanning, blijkt een
schat aan tips en foefjes te bevatten om
hetzij confectiekleding te veranderen,
hetzij moeders te prikkelen tot het maken
van leuke kleren voor hun kinderen,
waarbij ze hun creativiteit kunnen combi
neren met vindingrijkheid. De algehele
strekking vat dokter Klapwijk aldus sa
men: „Gehandicapt zijn hoeft niet te bete
kenen dat je problemen hebt met je
uiterlijk". De informatie begint heel sim
pel met middeltjes tot gezichtsbedrog,
waarmee je een figuur dikker, slanker,
Een broek laat zich makkelijker aan- en
uittrekken als er een rits in de zijnaad zit.
korter of langer kunt doen lijken („een
V-hals, een V-vorm en raglanmouwen
inplaats van ingezette mouwen maken
slanker").
Maar al snel verschuift de aandacht naar
de zelfredzaamheid. Een kind of wie dan
ook die zichzelf kan aankleden krijgt
meer zelfvertrouwen en hetzelfde geldt
voor allerlei andere activiteiten van het
dagelijks leven. Vandaar de vele sugges
ties om het aankleden (beter gezegd: het
aantrekken van kleren die er nog leuk
uitzien ook) tot haast verbazingwekkend
simpele handelingen terug te brengen.
Een broek met een rits in de zijnaden
gaat veel gemakkelijker aan en uit dan
een instapbroek. Broek en onderbroek
kunnen met klittenband aan elkaar wor
den gezet zodat je maar één inplaats van
twee keer hoeft in en uit te stappen. Bij
bloezen of jasjes kan men voorlangs, dus
niet op de naden van de mouwen, ritsen
zetten. Wijde capes die over rolstoel en
al heen gedragen worden, zijn prakti
scher dan jassen. Maar bestaande jasjes
laten zich ook heel wel aanpassen, bij
voorbeeld met behulp van ritsen of door
stug materiaal zoals leer en suède te
voorzien van gebreide banden tussen de
zijnaden en bij de mouwinzet
Naast de algemene zijn er ook speciale
kledingstips voor bepaalde groepen ge
handicapten. Een kind dat een arm of
een been mist of stijve gewrichten heeft
vraagt in zijn kleding een andere benade
ring dan het spastische kind. Sokken of
kousen zonder teenstuk houden de voeten
warm, maar de tenen vrij zodat een kind
zonder armfunctie toch met de tenen iets
kan doen. Kinderen die veel speeksel
laten lopen, kun je inplaats van een
onsmakelijke slab ook een hesje met
uitritsbare voorpanden geven van vi-
stram (afwasbaar en ademend kunstleer).
Gladde stoffen ghjden beter over een
prothese en zijn dus gemakkelijker aan
te trekken; in een wollen trui kan men
een stukje gladde voering zetten. Broeks
pijpen en mouwen kunnen worden ge
voerd met stevige stof, zodat ze niet slap
hangen wanneer de prothese niet gedra
gen wordtInstapschoenen en schoe
nen met elastische veter zijn gemakkelij
ker aan te trekken. Lange truien en
bloezen die in het kruis gesloten worden
met knopen, drukknopen of klittenband,
blijven goed zitten. Zo gaat het bladzijde
na bladzijde door en wat de tekst niet
zegt maken de illustraties wel duidelijk.
Een boek, kortom met veel nut of het
nu om iemand gaat die worstelt met
confectiematen dan wel om kinderen,
volwassenen en bejaarden met een handi
cap plus hun ouders en verzorgers.
PIET SNOEREN
Pas Mode Aan, uitg. Callenbach Nijkerk,
f 16,50
V-vorm maakt slank
Voor rolstoelpatienten is een cape handiger dan een jas.