A/oningbouw en laboratoria 4%
jen explosieve combinatie
WONEN IN
EEUWENHOEK
KAN WONEN
IET 'KNALGAS'
BETEKENEN
„Verdoezeld"
Kinderen
„Nooit"
3Jj
LEIDEN Is het verantwoord
woningen te bouwen in het
Leidse stadsdeel dat de
)euwenhoek heet? Afgezien van
ver de problemen die het Leidse
gemeentebestuur nog zal
ontmoeten om de grond in de
;n euwenhoek voor woningbouw te
gr. verkrijgen (ook de universiteit
teen heeft een claim op de grond
iik gelegd), dreigt een ongewoon
)~tal aspect de plannenmakerij te
loorkruisen. In de Leeuwenhoek
zijn universitaire laboratoria
gehuisvest, een congestie van
chemische werkzaamheden.
Voorlopig lijkt het Leidse
emeentebestuur zich weinig aan
I te trekken van het potentiële
ssen gevaar dat woningbouw op dit
terrein met zich zou kunnen
ebrengen. Waarschuwingen van
Iverse deskundigen zijn door het
college min of meer als loze
M alarmeringen met een dubbele
odem afgedaan. Een onderzoek
naar mogelijke gevaren is nog
tiet aangevat. In bijgaand artikel
probeert verslaggever Peter
KI Viering een bijdrage te leveren
pan een dergelijk onderzoek, dat
1 in het belang van de eventuele
toekomstige bewoners van de
Leeuwenhoek in elk geval
uitgevoerd diende worden.
Leiden Leiden, een stad met 102.750 zielen. Een
stad met een oude universiteit, maar ondanks haar
ouderdom gestaag groeiend en zodoende een
vruchtbare Alma Mater voor duizenden studenten,
die jaarlijks hun door examens gepijnigde hoofden
op haar schoot ter ruste leggen. Leiden, een stad
met twee sleutels in zijn wapen. Sleutels die op
alle deuren passen en niet zouden misstaan als
vignet in de kop van het gemeentelijke kringloop
papier. Sleutels die daarentegen niet passen op de
sloten van deuren die er niet zijn, van huizen die
er niet zijn. De huizen van de niet-bezitter, de wo
ningzoekende. Van de man of vrouw, die niettemin
ook wel een eigen woning wii hebben, 't Liefst
eentje in de sociale sector en als het niet anders
kan, dan toch maar een koopwoning.
Het links-liberale college (PvdA en WD) in de
Sleutelstad weet er alles van en piekert zich dan
ook dagelijks suf om met veel worden goede Leid
se wol te spinnen, zodat er een kluwen van plan
nen op tafel komt te liggen, die een leidraad moet
vormen voor de woningbouw tot ver in de jaren
tachtig.
De gemeente zou een deel van de van huizen ver
stoken burgerij naar een maagdelijk stuk land, dat
grenst aan het Academisch Ziekenhuis, willen lei
den. Dat beloofde land heet de Leeuwenhoek. Het
is ruim 40 ha groot en biedt bouwgrond voor een
kleine 2500 woningen. Maar er staan ook laborato
ria, waar studenten van de Rijks-Universiteit Leiden
(RUL) zich verdiepen in de kennis van de chemie,
kernenergie, virus- en DNA-recombinantonderzoek.
Voor dat Leeuwenhoek-plan heeft de gemeente al
een programma van eisen opgesteld, een schets
matig ontwerpje, dat verder uitgewerkt gaat wor
den. „Een plan dat niet ingaat op de werkelijke ge
varen die er aan woningbouw op de Leeuwenhoek
kleven", meent een aantal chemici. „Een ontwerp
dat de feiten verdoezelt", zeggen weer anderen,
onder wie de Inspecteur voor de Volksgezondheid
in Zuid-Holland, de heer C. J. van Kuijen.
Er is wat vreemds aan de hand met dat Leeuwen
hoekterrein, wordt er van alle kanten gefluisterd.
Waarom zou de gemeente nu uitgerekend haar zin
nen hebben gezet op een lap grond, waar de RUL
laboratoria heeft staan, waarin chemische en radio
actieve proeven worden genomen en waar het af
val van deze proeven Hgt opgeslagen in makkelijk
bereikbare uit beton opgetrokken gebouwtjes, alle
afgesloten door houten deuren, die als het ware
door een kinderhand te openen zijn?
Het antwoord is gecompliceerd maar ook veelzeg
gend: „Omdat we niet anders kunnen, omdat alle
grond die voor woningen geschikt zou zijn verge
ven is. Van de slechtste terreinen kiezen we de
beste uit. Dat is het tragische van de stedebouw",
aldus wethouder C. Waal (Ruimtelijke Ordening en
Openbare Werken).
Voor C. J. van Kuijen, Inspecteur voor de Volksge
zondheid in de provincie Zuid-Holland, vormen de
plannen die Leiden met de Leeuwenhoek heeft een
activiteit die hij met argusogen in de gaten houdt.
„Ik wil eerst wel eens een risico-analyse van de
gemeente onder ogen krijgen, waarin precies ver
meld staat welke gevaren er verbonden zijn aan
het bouwen van woningen in de buurt van labora
toria. Het programma van eisen doet daar erg ge
heimzinnig over. Ik kan zelfs zeggen, dat de veilig-
.heidsaspecten die betrekking hebben op bouw in
de Leeuwenhoek goeddeels door de gemeente ver
doezeld worden. Er staat weinig nieuws in".
„De gevaren zijn nooit duidelijk In beeld gebracht,
men heeft deze tot nog toe onvoldoende geïnven
tariseerd. Zo'n^ inventarisatie zou getoetst moeten
worden aan een groot aantal milieuwetten (hinder
wet, kernenergiewet) en aan de regels die gelden
voor het bouwen in het kader van de ruimtelijke
ordening. En ook al heb ik die gegevens, dan nog
wil ik meer weten. Ik wil weten welke proeven er
worden gedaan en in welke mate het chemisch on
derzoek zich in de komende twintig jaar ontwikkelt.
Pas dan kan ik beoordelen of bouwen in de Leeu
wenhoek ongevaarlijk is".
Dr. S. J. Roorda, de directeur-beheerder van het
Gorlaeuslaboratorium dat met een aantal gebouwen
in het Leeuwenhoekterrein domineert, weet precies
hoe het met de (on) veiligheidsmarges op zijn
grondgebied is gesteld. Dr. Roorda: „Als je mij zou
vragen, is wonen of werken in de Leeuwenhoek le
vensgevaarlijk, dan zou ik zeggen nee, dat is echt
niet het geval. Maar als mij gevraagd wordt, is het
een gevaarlijk terrein voor mensen die niet weten
wat ze doen, kinderen bijvoorbeeld, dan moet ik ja
zeggen. Dan is het een uitermate gevaarlijk gebied,
een voorbeeldje: in mijn laboratoria wordt gewerkt
met 20.000 chemicaliën, die alle verschillen in gra
den van vergiftigheden. Studenten weten daarmee
om te gaan, maar kinderen weten dat niet. Je zou
dus om alle gebouwen op dit terrein een hele moe
ten zetten om te voorkomen, dat kinderen er in
kunnen. Bij elkaar liggen hier circa 20.000 liter
hoogst explosieve stoffen opgeslagen, waaronder
alcohol, ether, aceton en benzeen. In het Gorlaeus
laboratorium zijn 400 zuurkasten te vinden, waarin
de studenten hun proeven doen. Al deze kasten
ventileren de vrijgekomen chemische dampen naar
buiten. Die komen dus gewoon in de lucht terecht.
Is dat gevaarlijk? Ik zou zeggen, niet gevaarlijker
dan het roken van een sigaret, maar ik weet niet
hoe gevaarlijk dat kan zijn. Als je asthmatisch
bent, kan het misschien best erg vervelend zijn. En
om weer op die kinderen terug te komen... Op dit
terrein staan twee gebouwtjes waarin alle che
misch afval van de laboratoria in Leiden wordt op
geslagen, zowel van het AZL als van de analisten-
school. Dat zijn duizenden liters uitermate brandba
re stoffen. Die gebouwtjes zijn dusdanig geconstru
eerd dat de wind er door kan waaien, zodat er
zich geen gasvorming kan ontwikkelen. Dat houdt
evenwel in dat vuur er makkelijk in kan komen. Af
gelopen zomer, had een familie met kinderen op
dit terrein haar tent opgeslagen en een kampvuur
aangelegd pal tegen het afvalhuisje. Dit heeft een
enorme paniek veroorzaakt toen de veiligheidsmen
sen (acht man veiligheidsdienst en 36 man alarme
ringsdienst -red.) er achter kwamen. Ze wisten niet
hoe snel ze het vuur moesten doven. Maar dat is
nog lang niet alles... Er wordt op en rond de Leeu
wenhoek kernonderzoek verricht, waarbij radio-acti
viteit vrijkomt (Sylvius- en bio-chemischlaboratori-
um). Er wordt geexperimenteerd met ziekteverwek
kende virussen, het DNA-recombinantonderzoek en
noem maar op. Over het terrein vinden transporten
plaats met helium, waterstof, ether enz. Langs rijks
weg 44 loopt een pijpleiding van Rotterdam naar
Schiphol, waardoor benzine wordt vervoerd of kero
sine als brandstof voor vliegtuigen. De Leeuwen
hoek lijkt mij, als men het me eerlijk vraagt, nu
niet bepaald een gebied om woningen te bouwen".
Een collega van de heer Roordb van de Delftse
T.H., drs. Th. J. Boerstra, stelt als hem om zijn me
ning omtrent de Leeuwenhoek wordt gevraagd, dat
de gemeente Leiden nooit aan dit ambitieuze
bouwplan moet beginnen. Boerstra voert zelf het
beheer over een aantal proeffabrieken van de T.H.
aan de Delftse Julianalaan. Zijn hogeschool had
zo'n twee jaar geleden het plan opgevat om een
laboratorium in de nabijheid van een woonwijk te
bouwen. Hoewel het plan omgekeerd is aan het
plan van de gemeente Lelden verschilt het in es
sentie niet. Het gaat om laboratoria en woonhuizen
in eenzelfde gebied. Van de kant van de bevolking
rezen er dermate grote bezwaren tegen de nieuw
bouw van dit driehoekig complex, dat de T.H. bij
nader inzien afzag van het hele idee. „De mensen
hadden gelijk", zegt de heer Boerstra. „Of het nu
werkelijk gevaarlijk zou zijn geworden doet eigen
lijk helemaal niet terzake. Angst is een voldoende
argument om van een plan af te zien. Telkens een
transport met chemicaliën langs je deur te zien
gaan is niet bevorderlijk voor je gezondheid. Trou
wens niemand kan zeggen of er werkelijk niets kan
gebeuren in een gebied waar proeven worden ge
daan. Ga dus nóóit woningbouw met laboratoria
mengen, want je krijgt gedonder. En dan zijn het
de plannenmakers van nu, die over vijf jaar met
spandoeken voor je deur staan. Zo is het natuurlijk
ook nog wel een keer".
Dus niet bouwen in de Leeuwenhoek? Men zou het
zo denken, als men de heren chemici op hun
woord gelooft. Mengen kan gevaarlijk zijn. Zij kun
nen het weten. Waterstof en zuurstof (beide twee
ongevaarlijke stoffen) vormen in gemengde toe
stand „Knalgas" en dat is een zeer explosieve
combinatie. Het laatste woord over de Leeuwen
hoek is daarom nog niet gesproken. Temeer als
men bedenkt, dat ook de universiteit een claim op
het immense terrein heeft gelegd. De grond is
overigens van geen van de touwtrekkende partijen,
dus noch van de gemeente, noch van de universi
teit, maar van het Rijk. Grond die de gemeente in
1975 aan het Rijk verkocht om de nieuwbouw van
het Academisch Ziekenhuis te kunnen realiseren.
Van dat nieuwbouwplan heeft het AZL tenslotte af
gezien. De grond ligt nu te koop aangeboden. Het
touwtrekken tussen de twee partijen kan beginnen.
De RUL sterkt zich mentaal tijdens deze krachttoer^
in de overtuiging dat woningbouw in de buurt van
laboratoria onrealistisch is. De gemeente hecht
veel gewicht aan een uitspraak van de voormalige
staatssecretaris van Volkshuisvesting en Ruimtelij
ke Ordening, Jan Schaefer, dje er in juni 1977 op
wees, dat de betrokken gronden door de gemeente
voor woningbouw kunnen worden aangewend. De
conflictstof rond de Leeuwenhoek heeft zich derhal
ve metershoog opgehoopt en het ziet er voorals
nog niet naar uit, dat (jeze met een krachtige oos
tenwind de zee in wordt geblazen.
PETER VIERING
Directeur dr S.J. Roorda van hefGorlaeuslaboratorium
Een van de opslagplaatsen van chemisch afval wordt leeggezogen.