Holocaust verandert Duitse samenleving
Frans aardewerk brengt
nieuw leven in oud ambacht
GEWEST
LEIDSE COURANT
ZATERDAG 3 FEBRUAR11979 PAGINA^
3 I
Stroom telefoontjes en brieven gaat door
BONN - Het leken gewoon
drie oude mannetjes die je
's middags op een bankje in
een park zou kunnen aantref
fen, mopperend over de hoge
prijzen van een pakje tabak.
Maar wat die bejaarde heren
voor de tv-camera vertelden,
waren getuigenissen uit de
hel. De actualiteitenrubriek
„Report" van de Südwestfunk
zond op 30 januari de inter
views uit die een redacteur
had gemaakt met drie tot le
venslang veroordeelde voor
malige bewakers van het
concentratiekamp Auschwitz,
unieke en schokkende docu
menten die voorgoed de door
neo-nazi's verbreide „leugen
van Auschwitz" weerspraken.
De gesprekken waren opgeno
men in een kritische afleve
ring van het programma dat
geheel was gewijd aan de
„Endlösung" van de joden in
de tweede wereldoorlog en
aan de houding van de Duit
sers -zowel in West als Oost-
tegenover hun eigen verleden.
Op zichzelf een gebeurtenis
die past in de reeks documen
taires en gedramatiseerde ge
schiedschrijving die de West-
duitse televisie al jaren op
het scherm brengt en die als
zodanig ook geen bijzondere
aandacht zou verdienen, ware
het niet dat deze aflevering
van ..Report" plaatsvond op
een tijdstip dat iedereen nog
de mond vol had van „Holo
caust", de Amerikaanse film-
serie die een heel volk aan
het denken heeft gezet. Alleen
daarom al is het nuttig om
nog eens op deze „spectacu
lairste gebeurtenis in de ge
schiedenis van de Duitse TV"
(Frankfurter Rundschau) te
rug te komen.
Misschien zullen geschied
schrijvers later inderdaad
spreken van „Het tijdperk
vóór en dat van na Holo
caust". Want dat men in de
Bondsrepubliek ook na afslui
ting van de serie nog niet tot
de orde van de dag is overge
gaan, is pas deze week in vol
le omvang gebleken. De
stroom van telefoontjes bij de
verschillende televisiestations
(tijdens de uitzendingen meer
dan 30.000) hield ook na de
serie onverminderd aan, even
als het aantal brieven dat
naar kranten en omroepen
werd verstuurd. Documenta
tiemateriaal dat vormingsinsti
tuten hadden samengesteld,
verdween als sneeuw voor de
zon en moet in hoeveelheden
van honderdduizenden stuks
worden aangevuld. Geen o-
penbare bijeenkomst deze
week in de Bondsrepubliek,
of de sprekers, hetzij in poli
tieke dan wel religieuze of
andere maatschappelijke
functies werkzaam, grepen
elke gelegenheid die zich aan
bood aan om een verklaring
over Holocaust af te leggen.
Opmerkelijk ook was de reac
tie van de schrijvende media.
Op een enkele uitzondering
na hadden de meeste kranten
en tijdschriften zich van tevo
ren respectievelijk afwach
tend, koel, gereserveerd of ne
gatief, maar in alle gevallen
op een academische manier
over de serie uitgelaten. Dat
geldt zelfs voor een massa
blad als Bild dat altijd meent
de wijsheid in pacht te heb
ben als het er om gaat te pei
len wat er in de „volksziel"
leeft Pas geleidelijk aan
drong het tot de redacties
door wat daar avond aan
avond, tot diep in de nacht,
voor de beeldbuis gaande
was. Wakkergeschrokken
poogde men deze week de
schade in te halen. Dat begon
maandag met het weekblad
Der Spiegel dat twee weken
tevoren een uiterst wrang, af
wijzend artikel over Holo
caust had gepubliceerd. Nu
vulde het blad onder de kop
„De moord op de joden
schokt de Duitsers" maar
liefst 18 pagina's met het ti
telverhaal dat bestond uit re
portages, documenten, analy
ses en beschouwingen, onder
andere een zelfbekentenis van
hoofdredacteur Rudolf Aug-
stein. Hetzelfde was het geval
in de andere grote (opinie)-
bladen die vele pagina's wijd
den aan de uitzending en aan
de oorzaken en gevolgen er
van, waarbij ook Stern-hoofd
redacteur Henry Nannen zich
tot een uitvoeringe schuldbe
kentenis onder de titel „Ja, ik
was te laf" had laten verlei
den. Het gerenommeerde
weekblad „Die Zeit", een van
de weinige dat zich van het
begin af aan voor de uitzen
ding van Holocaust had uitge
sproken, wijdde zijn voortref
felijke wekelijkse bijlage
„Dossier" aan Holocaust.
Het is onmogelijk om ook
maar een klein deel van de
pennevruchten van de talloze
redacteuren en hun opinies
weer te geven. Maar duidelijk
is dat in verschillende vormen
twee vragen, die zelf nauw
met elkaar samenhangen, tel
kens en overal weer opdui
ken. De eerste luidt: waarom
heeft een film als Holocaust
bijna 40 jaar na dato datgene
wat al die tijd met succes
was verdrongen, in één klap
tot levendige herinnering ge
maakt bij de ouderen en tot
grote interesse gevoerd bij de
jongeren
En de tweede vraag: waarom
had de grote hoeveelheid in
formatie die al jaren voor ie
dereen beschikbaar was en
die ook in massamedia als ra
dio en tv volop aandacht
kreeg, nog geen fractie van
de uitwerking op het grote
publiek gehad die Holocaust
teweegbracht
Een definitief antwoord op
deze vragen, zo het al ooit ge
geven kan worden, zal nog
wel enige tijd op zich laten
wachten. Nu worden voorlo
pig deelaspekten van het pro
bleem aangesneden: voor het
eerst was het publiek in de
gelegenheid zich met individu
ele personen te identificeren
en was het daardoor tegelijk
in staat zich de afschuwelijke
waarheid daarachter in te
voelen en te beleven; de ver
antwoordelijke geschiedschrij
vers en publicisten hebben tot
nu toe de jodenvervolging en
vernietiging altijd veel te ab
stract voorgesteld; de jeugd is
nooit met de eigen geschiede
nis vertrouwd gemaakt; de
deling van Duitsland en de
Koude Oorlog hebben er voor
gezorgd dat de bevolking veel
banger werd voor de commu
nisten dan ze ooit voor de
fascisten is geweest.
Allemaal benaderingen die
slechts een deel van de werk
elijkheid omvatten. „Het ef
fect van Holocaust", schreef
Michael Schwarze dan ook in
de Frankfurter Algemeine
Zeitung, „is uit zichzelf niet
te verklaren. De film is als de
steen die een onderaards ge
welf afsluit". De uitwerking
ervan vergelijkt hij met die
van de serie „Roots" in de
Verenigde Staten: even plotse
ling als onverklaarbaar.
Net zo min als ooit duidelijk
zal worden waarom uitgere
kend een routinematig ver
vaardigd produkt uit de studi
o's van Hollywood de Duitse
bevolking zo in rep en roer
kon brengen, zal de vraag
kunnen worden beantwoord
waarom alle voorafgaande po
gingen om het publiek over
zijn jongste geschiedenis voor
te lichten, de mist zijn inge
gaan. Het meest verhelderen
de op deze kwestie werpt
mijns inziens Günther Roh-
rbach, tot voor enkele dagen
hoofd van de afdeling Drama
en Amusement van de WDR
en als zodanig nauw met de
voorbereiding van Holocaust
betrokken. „Maandenlang",
schrijft hij over zijn werk
kring, „hadden de mensen die
de film kenden, evenals dege
nen die over een stabiel voor
oordeel beschikten, de uitzen
ding ervan beschouwd als iets
pijnlijks, als een dubieuze
boetedoening van onzeker ge
worden televisiefunctionaris-
sen. Het waren dezelfde men
sen die zich als vertegenwoor
digers van een „culturele na
tie" boos maakten over die
barbaren uit Hollywood die
zelfs de meest afschuwwek
kende gebeurtenis van deze
eeuw ondergeschikt leken te
maken aan hun schaamteloze
commerciële bedoelingen.
Deze hoogmoedigen, deze
twijfelaars hebben er iets van
kunnen opsteken. Holocaust
heeft niet alleen ons histori
sche bewustzijn veranderd,
het heeft ons ook geleerd wat
massacommunicatie kan bete
kenen. Gebruikelijk was: wat
belangrijk is in de uitzendin
gen van de Duitse tv richt
zich op een ontwikkelde bo
venlaag. Dat geldt voor dra
ma's en films net zo goed als
voor documentaires, commen
taren, nieuws. Het nieuwe en
verrassende van Holocaust is
volgens Rohrbach dat in een
cultuur die van boven naar
beneden is gericht, zich een
film heeft waargemaakt „van
onder naar boven" en dat hij
daarbij alle tot nu toe gelden
de criteria heeft verstoord.
Deze handige rolmeetband is een van de kado's,
waaruit u een keuze kunt maken, als dank voor
het aanbrengen van een nieuw kwartaalabonnement.
woonplaats
Stuur als dank voor de moeite de rolmeetband paar:
woonplaats:
Deze bon in open envelop zonder postzegel sturen -raar.
antwoordnr. 349. Leiden.
Lelden H. Lodewijk za. 10.00 u. en 19.00 u..
zo. 8.30 u.. 10.00 u. hoogmis, 11.30 u.. 18.00 u..
19.00 u. Lof; H. Middelares za. 19.00 u.. zo. 9.30
u. hoogmis, 11.30 u.; O.L Vr. OnbevL Ontv. za.
19.00 u.. zo. 9.30 u.. 10.45 u. hoogmis. 12.15 u.;
St. Antonius van Padua za. 19.00 u. euch. met
muzikale omlijsting, zo. 9.30 u.. 11.00 u. euch. met
koor. 12.15 u.; H. Leonardus za. 19.00 u., zo. 9.00
u., 10.45 u. hoogmis. 12.00 u.; H. Petrus za 19.00
u.. zo. 9.00 u.. 10.30 u. hoogmis. 12.00 u. en 18.00
u.; O.L Vr. Hemelvaart zat. 19.00 u.. zo. 8.30 u..
9.30 u.. 11.00 u. euch.. mmv. Dames en Heren
koor; Oud Kath. Kerk zo. 10.00 u. hoogmis.
Aarlanderveen za. 19.00 u.. zo. 7.30 u., 10.30
u hoogmis; dep. Ter Aar zo. 9.00 u. hoogmis,
12.00u.
Alphen a/d Rijn De H. Geest za. 19.00 u.. zo.
9.00 u.; 11.30 u. hoogmis, mmv. Bronzangertjes;
H. Bonifatius za. 19.00 u., zo. 8.30 u.. 10.00 u.
hoogmis, 11.30 u.; H. Pius za 19.00 u., zo. 9.00
u.10.30 u. hoogmis. 11.45 u.
Boskoop za. 17.30 u. in De Stek. 19.00 u. in
parochiekerk, zo. 9.30 u. en 11.00 u. par. kerk.
Hazerswoude-Dorp H.H. Engelbewaarders za.
19.00 u. met orgel. zo. 8.00 u.. 10.00 u. hoogmis
en 11.30 u. (om 14 dagen)
Hazerswoude-Rljndl|k zo. 10.00 u. euch. H. Ba
rnardus; Het Anker za. 19.00 u. euch., zo. 8.45 u.
en 11.15 u. euch.
Hoogmade za. 19.00 u„ zo. 10.00 u.
De Kaag za. 19.00 u. avondmis, zo. 8.00 u.,
10.00u. hoogmis.
Katwijk a/d Rijn za 19.00 u.. zo. 9.30 u. hoog
mis. 11.15 u.; Kerkgemeenschap Rijnsburg za.
19.00 u., zo. 10.30 u.
Langeraar za 19.00 u.. zo. 8.30 u., 10.00 u. en
11.30 u.
Leiderdorp H. Menswording za. 19.00 u. jonge
renmis. zo. 9.0(1 u.. 10.30 u.. 12 u.
Leimuiden za. 19.00 u.. zo. 7.30 u.. 9.30 u.
hoogmis. 11.15u.
Usse Agathakerk. za. 19.00 u.. zo 8.30 u..
10.00 u. hoogmis. 11.30 u.; dep. Poelpolder za.-
19.00 u.. zo. 9.00 u. en 11.30 u.; Mariakerk. za.
19.00 u. avondmis, zo. 8 30 u.. 10.00 u. hoogmis,
11.45 u.; H.H.' Engelbewaarders za. 19.00 u. avond
mis. zo. 8.00 u.. 9.30 u. hoogmis. 11.00 u. en
17.45 u. avondmis.
Nieuwkoop za. 19.00 u., zo. 9.00 u. hoogmis,
10.45 u., 19.00 u. Lof.
Nleuwveen -
za. 19.00 u..
:o. 9.00 u. en 11.00
Nieuw Vennep za. 19.00 u. avondmis, zo. 9.30
u. hoogmis. 11.00 u euch.
Noorden za. 19.00 u. avondmis, zo. 9.00 u. en
10.30 u. hoogmis.
Noordwl|k (Maria ter Zee) za 19.00 u. euch. met
samenzang, zo. 9.30 u. hoogmis lat. zang. 11.00 u.
euch. met samenzang.
NoordwiJk-BInnen za. 19.00 u.. zo. 8.00 u.,
10.00 u. hoogmis. 11.30u.
Noordwijkerhout St. Jozef za. 19.00 u. euch.
met samenzang, zo. 10.00 u. hoogmis euch. met
koorzang. 11.30 u. euch. met samenzang; St. Vic
tor za. 19.00 u. met zang door dameskoor, zo.
9.30 u. hoogmis met herenkoor.
Oegstgeest St. Willibrord za. 19.00 u.. zo. 10.30
u. hoogmis. 12.00 u. met samenzang.
Bonaventura Mariënpolstr. za. 18.30 u. euch. ned.,
zo. 9.00 u. euch. ned. 11.00 u. euch. latijn.
Oud Ade za 9.00 u.. 19.00 u. avondmis, zo.
8.30 u. hoogmis. 10.30 u. gem.schapsmis.
Oud Wetering za. 19.00 u.. zo. 11.30 u. hoog-
Roelofarendsveen Maria Presentatie: za. 19.00
u.. zo. 9.00 u. en 11.00 u.; H. Petrusbanden za.
19.00 u.. zo. 9.30 u. hoogmis, 11.00 u 12.15 u.
Rijpwetering za. 19.00 u„ zo. 7.30 u.. 9.00 u.
met herenkoor. 10 30 u.
Sassenheim za. 19.00 u.. zo. 9.30 u. hoogmis.
11.00 u.
Stompwljk za. 19.30 u„ zo 8. 9.30
(hoogm),11.18u.
Voorhout za. 19.00 u.. zo. 9.00 u.. 10.30 u..
11.45u.
Voorschoten za 19.00 u.. zo 10.00 u. hoogmis.
11.30 ut
Warmond za 19.00 u.. zo. 8.30 u.. 10.00 u.
hoogmis. 11.30 u.
Woubrugge za. 19.00 u.. zo. 10.00 u. hoogmis.
Zevenhoven za. 19.00 u.. zo. 9.00 u. hoogmis.
10.45 u.
Zoeterwoude-Rijndijk Meerburgparochie za
19.00 u. met wisselende koren; zo. 10.00 u. hoog
mis met wisselende koren, 12.00 u. met volkszang.
18.00 u. zonder koorzang.
Zoeterwoude St. Jan Zuidb. weg zo. 10.30 u.
hoogmis; Chr. Dienaarkerk za. 19.00 u. met zang,
zo. 9.15 u. hoogmis.
Lelden Herv. Gem. Hoogl.kerk 10 dr. Lamping.
11.45 Stud.dienst, Marekerk 10 ds. Meijers, 17 dr.
Bezemer. Scheveningen. Maranathakerk 10 ds. v.
Achterberg, Merenwijk 10 ds. v. Leeuwen en pas
tor van Well, 17 da v. Leeuwen (Vesper IKON t.v.-
uitz.). Bethlehemkerk 10 ds. Pannekoek. Bevrij
dingskerk 10.30 ds. v.d. Boogert. Vredeskerk 10.
ds. mw. de Mey-Meulendijk, Eglise Wallone 10.30
pasteur Ribs. AZ.huis 10.15 ds. Bovenberg, Dia-
c.huis 10.30 ds. van Hof Jeugdkapeldiensten: Vre
deskerk 10, Goede Herder 10.30 - Geref.Kerken:
Zuiderkerk 10 ds. Sytsma, 17 ds. Koolstra. Petra-
kerk 10 ds. Vegter, 17 da Haverkamp. Oude Vest
10 ds. Gesink. 17 ds. Sytsma, Maranathakerk 10
ds. v. Achterberg. 17 ds. Versluys. Bevrijdingskerk
9'ds. Haverkamp. 17 ds. Bovenberg. Groenhoven
10 da Koolstra - Merenwijk aula Valkenpad 9.30
er. 11 euch./avondmaal - Geref. Gem. 10 en 16.30
leesdiensten - Chr. Geref. Kerk 10 en 17 da
Brandsma. Ermelo - Geref. Kerk Vr. 10 en 17 ds.
Gootjes - Geref. Gem. Ned. 11.30 en 17.30 lees
diensten - Doopsgez. en Rem. kerk 10.30 da Mey-
ering - Baptistengem. 10 ds. v. Mameren - Ev.
Luth. kerk 10.15 ds. v.d. Horst Delft - Nieuw
Apost. Kerk 9.30 en 16 diensten - Ev. Chr. Gem.
10 dhr. Dikkes - Leger des Heils 10 en 19.30 sa
menkomsten - Zevendedagsadv. 11 ds. Bouwer -
Ev. Centrum Zijlsingel 10 dhr. Zijlstra - Zending
swerk Jeruel 18 samenkomst.
Aarianderveen Herv. Gem. 10 ds. Wolthaus, 19
ds. Boogert, Leiden - Geref. Kerk 10 ds. Teneyen-
huis. 18.30 ds. Femhout - Chr. Geref. Kerk 19.30
en 17 ds. v. Maris, Soest.
Ter Aar Herv. Gem. 10 ds. Quak, Vianen. 18.30
ds. Lindenburg - Geref. Kerk 9.30 en 18.30 dien
sten.
Abbenes Herv. Gem. 9.30 ds. Goverts.
Alphen a.d. Rijn Herv. Gem. Opstandingskerk
10 Dienst 18.30 ds. v.d. Heiden, Adventskerk 10
ds. Hanemaaijer, 17 Dienst. Kruiskerk 10 da v.d.
Heiden - Geref. Kerk Salvatorkerk 10 ds. Stolk,
18.30 kand. Teneyenhuis, Maranathakerk 10 ds.
Femhout 18.30 ds. Stolk - Marthastichting 20 sa
menkomst - Beptistengemeente 10 ev. Smit. 18.30
ds. Koekkoek - Leger des Heils 10 en 19.30 sa
menkomsten - V.E.Gem. 10 dhr. Bulthuis.
Alphen-Noord Herv Geref. Kerken: Goede Her
der 9 ds. Mulder. 10.30 ds. v. Santen 18.30 zang-
dienst. De Bron 9 ds. v. Santen. 10 ds. v.d. Ree.
10.30 ds. Mulder. 18.30 ds. Verheul. Ashramcollege
9.30 ds Verheul - Sionskerk 9.30 ds. van Daalen.
Veenendaal 18.30 ds. Verploeg, Oudshoomseweg
10ds.Oort.
Bodegraven Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds. Cir
kel, Woudenberg. 18.30 ds. Quartel, Gouda, Salva
torkerk 10 ev. dienst ds. Richter, 18.30 ds. de
Vreugd, Bethlehemkerk 10 ds. Kalkman, 18.30
kand. van Doelen, Veenendaal - Geref. Kerk 10 en
18.30 ds. 'tHart.
Hazerswoude Herv. Gem. 9.30 ds. Hartveld.
Rotterdam, 18.30 ds. Geertsema - Geref. Kerk 10
ds. Versluys. 17 ds. Nierop, Koudekerk.
Hoogmade Herv. Gem. 10 ds. de Vree.
De Kaag Herv. Gem. 10 ds. Carstens.
Katwijk a.d. Rijn Herv. Gem. Diensten: Dorps
kerk 10 en 18. Ontmoetingskerk 10 en 18.30 - Ge
ref. Kerk 10 ds. v.d. Horst. 17 ds. Vrolijk.
Katwfjk aan Zee Herv. Gem. Diensten: Nieuwe
Kerk 10 en 18. Oude Kerk 10 en 18. Ichtuskerk 10
en 17. Pniëlkerk 9.30 en 18. School 10 - Geref.
Kerk Triomfator. 10 ds. v.d. Horst. 17 ds. Vrolijk,
Vredeskerk 10 ds. Meynen, 17 ds. v.d. Horst - Chr.
Geref. Kerk diensten 10 en 17 - Geref. Kerk Vr.
10.15 Dienst. 15.30 ds. Hoff - Volle Ev. Gem. 9.45
ds. Bulthuis-Soefibeweging 16 eredienst.
Koudekerk Herv. Gem. 10 en 18.30 Dienst - Ge
ref. Kerk 10 en 17ds. Nierop.
Leiderdorp Herv./Geref. Kerken 10 ds. Geursen,
18.30 idem. Hoofstr.kerk 10 ds. Doesburg, Schep-
Gedeeltelijk ter herkenning, gedeeltelijk om niet hardhandig met de
wet in aanraking te komen, draagt elk stuk de naam van de heden
daagse maker: Masse Frères.
VLAARDINGEN - Heel lang
zaam en heel precies, soms
met een levertijd van enkele
maanden, vervaardigt een
aardewerkfabriek in het
Franse Desvres bij Boulogne
imitaties, „namaaksels" van
originele Delftse produkten
uit de 17de en 18de eeuw,
maar ook van pronkstukken
in oude stijl uit Straatsburg,
Rouaan, Nevers, Marseille,
Montpellier en tientallen an
dere. Voor Nederland heeft
de handelaar in bouwmateri
alen A. Baauw in Vlaardin-
gen een agentuur op zich ge
nomen. „Dat doe ik in m'n
vrije tijd", aldus Baauw. „Er
zit nog geen dagtaak in; voor
dit soort aardewerk, relatief
vrij kostbaar, bestaat slechts
een klein, selectief publiek.
Het zal nog veel tijd kosten,
voor dit produkt voldoende
bekendheid heeft gekregen"
Op het eerste gezicht, vluchtig
bekeken, lijkt Baauw een
dubbele toonzaal met twee
soorten aardewerk te beher
en: plezierig souvenierwerk
dat voornamelijk aardig is
voor de toeristen die per bus
worden aangevoerd en zich
snel een stukje Delfts blauw
willen aanschaffen, maar ook
goedgelukte imitaties van mu
seumstukken. Wat wil
Baauw?
De Vlaardinger wil in feite
een tegenstrijdigheid. Hij kan
vertellen, hoe deskundigen
stukken uit zijn collectie ver
warren met originelen, om al
dus te bewijzen dat zijn aar
dewerk op ambachtelijk vlak
niet hoeven onder te doen
voor museumstukken. Aan de
andere kant geeft Baauw ook
onmiddellijk toe, dat een ech
te deskundige zonder meer
verschil zal kunnen zien. Niet
alleen, omdat het handels
merk van het Franse bedrijf
in het aardewerk staat ge
drukt onder het glazuur
maar ook, omdat opzettelijk
verschillen zijn aangebracht,
om niet met de wet in hand
gemeen te raken.
Baauw: „Inderdaad zijn origi
nelen onbetaalbaar. Maar wie
op het idee zou komen om
onze produkten in Amerika
als origineel te verkopen, zal
vermoedelijk tegen de lamp
lopen. Een Amerikaanse
kunstkenner, die schatten wil
betalen voor een Hollands ori
gineel, zal ook wel over zo
veel vakkennis beschikken of
naslagwerken, dat hij er niet
intuint. Ook zal het niet kun
nen voorkomen, dat ons aar
dewerk na een paar jaar op
zolder te hebben gelegen,
voor origineel zal worden ver
sleten. Het merk van het
Franse bedrijf, Masse Frères,
staat er immers in".
Maar met dit onderscheid
houdt het verschil tussen ori
gineel en imitatie op. Baauw:
„Imitatie is een beladen
woord, het maakt dit aarde
werk goedkoper dan het is.
Misschien is namaaksel beter,
of reproduktie".
Maar welk woord aan dit
nieuwe aardewerk wordt ge
geven, „in de stijl van" komt
er wellicht het dichtste bij.
Baauw, die zich de laatste ja
ren onafgebroken met deze
mengvorm van kunst en am
bacht heeft beziggehouden:
„Ook in vroegere eeuwen
maakte men gebruik van be
staande ontwerpen en teke
ningen. Er zit iets in, een re
den waarom het Delfts blauw,
maar ook aardewerk uit an
dere steden in Europa, zo be
roemd is geworden. Welnu.
pingskerk 9 en 10.30 Mw. Jacobi.
Leimuiden Herv. Gem. 9.30 ds. Bos, Badhoeve
dorp, 19 ds. Molenaar.
Nleuwveen Geref. Kerk 9.30 en 19 ds. Los.
Usse Herv. Gem. Dorpskerk 10 en 19 ds. 't
Hooft, Pauluskerk 10 ds. de Gelder HA - Geref.
Kerk 10 en 19 ds. de Wit - Chr. Geref. Kerk 10
16.30 ds. v. Dijken. 19 ev.dienst ds. v. Dijken - Ge
ref. Gem. 10 en 1,6 ds. Hakkenberg - Geref. Kerk
Vr. BV Salv. 9 en 17 ds. Schuurman - Geref. Kerk
Pr.str. 10 leesdienst 15 ds. Gootjes. Leiden.
Nieuwkoop Herv. Gem. 9.30 en 18.30 H A. ds.
Bronsgeest - Ger. Kerkdiensten 9.30 en 18.30 -
Chr. Ger. Kerk 9.30 Dienst. 14.15 ds. Hamstra.
Nieuwveen Herv. Gem. 9.30 ds. Molenaar, 18.30
ds. Klusener.
Nieuw-Vennep Herv. Gem. 9.30 ds. Schram. Ab
coude. 19 ds. Goverts - Geref. Kerk 9.30 ds. Wijn
gaarden. 16.30 ds. Rang.
Noordwijk Herv. Gem. Voorstraat 10 ds. Keu-
ning, 19 ds. van Dok Rotterdam, Sole Mio 9 ds.
Keuning, Hoofdstraat 9 ds. Bakker, 10.30 ds. War-
nink, jeugddienst. 17 dr. Elgersma. De Rank-lchtus
10 kand. Jongkind. Langerak. 17 ds. Hovius, Kat
wijk - Boerenburg Vierboet 10 jeugdkapeldienst -
Geref. Kerk Hoofdstr." 9 dhr. Bakker, 10 30 ds.
Warnink, 17 ds. Elgersma. Vinkelaanke'rk 9.30 ds.
Elgersma, 17 ds. Warnink, Stichtingskerk 11 ds.
Bosman.
Oegstgeest Herv. Gem. Groenekerkje 10 ds. ter
Linden, Pauluskerk 10 ds. Mackaay. Gem.cmtr.
10.30 ds. Wagenvoorde, 19 ds. Brokerhof. Voor
hout. jeugdkerk 10.30 Jan Robbers. Endegeest
•9.30 ds. Friederich. Diac.huis 10.30 ds. v. 't Hof,
van Wijckersloot 16.30 ds. Jansen Schoonhoven -
Geref. Kerk 10 ds. Heemskerk, 19 ds. Brokertiof -
Volle Ev. Broederschap 16 samenkomst.
Oude Wetering Herv. Gem. 9.30 ds. Lalleman -
Geref. Kerk 9.30 ds. de Boer. 17 ds. Meyer.
Rijnsaterwoude Herv. Gem. 9.30 ds. de Kruijf,
19 ds. Muis, Oudenbosch - Chr. Ger. Kerk 9.30
Dienst, 14.15 ds. Bouw.
Rijnsburg Herv. Gem. Grote Kerk 9.30 ds. v.
Niel HA. 17 ds. v.d. Bogerd HA. Bethelkerk 9.30
ds. v.d. Bogerd. 17 ds. v. Niel - Geref. Kerk Petra-
kerk 9.30 dr. v. Oeveren. 17 ds. Huisman, Immanu-
ëlkerk 9 en 10 30 ds. Huisman. 17 ds. v. Wijk. Ma
ranathakerk 930 ds. Baaijen. 17 dr. v: Oeveren -
Chr. Geref. Kerk Diensten 9.30 en 17.
Sassenheim Herv. Gem. 9 en 10.30 ds. v.d.
Meer, 18.30 ds. Boer Katwijk - Geref. Kerk 10 dr.
Vlijm, Leiden. 17 ds. Baas, Katwijk - Chr. Geref.
Kerk 10 ds. Rebel. 17 ds. Visser, Nieuw Vennep -
Volle Ev. Gem. 19 samenkomst in kerk NPB.
Valkenburg Herv. Gem. 10 ds. Veldkamp, Denj
Haag, 18.30 jeugddienst - Geref. Kerk 9.30 en
18.30 kand, Wind, Ermelo - Geref. Kerk Vr. 9.30
ds. Hoff, 17 leesdienst.
Voorhout Herv. Gem. 10 ds. Brokerhof.
Voorschoten Geref. Kerk 10 ds. de Zeeuw, 19
jeugddienst, aula 9.30 Herv. dienst.
Warmond Herv. Gem. 10 en 17 ds. den Tonke-
laar.
Wassenaar Herv. Gem. Diensten: Dorpskerk 10.
16.30 en 19. Kievitskerk 10, Messiaskerk 10. Dorp
scentrum 9 30 - Ned. Prot. Bond 10.30 ds. Werner
- Geref. Kerk Dorp 10 en 17 ds. v.d. Meulen, Zuid
10 en 17 drs. v.d. Kamp.
Woubrugge Herv. Gem. 10 ds. Oort, 18.30 ds.
Meyers. Leiden - Geref. Kerk 9.30 kand. Visser.
A'dam, 18.30 ds. Hartkamp.
Zevenhoven Herv Gem. 9.30 ds. va. Doorn.
Doorwerth. 19 ds. Nicolai - Geref. Kerk 9.30 dhr.
Goedhart. 19 ds. Nicolaï.
Zwammerdam Herv. Gem. 10 ds. Haakman.
18.30 ds. Steinhart jeugddienst in Geref. Kerk -
Geref. Kerk 10 ds. v.d. Heiden.
kopje „kunst" vallen, blijft
onbesproken; sommige stuk
ken zijn niet meer dan erg
goed ambachtelijk werk, an
dere neigen naar het kunst
zinnige, al naar gelang van de
smaak van de kijker.
Baauw: „Die vraag moet ie
der voor zich maar beant
woorden. Wie een stuk aarde
werk mooi vindt, zal aan de
vraag of het kunst is, voorbij
gaan. In elk geval kan ieder,
die bewonderaar is van stuk
ken die in musea zijn opgeno
men, bij ons terecht. Hij zal
alleen verschil kunnen zien,
als hij origineel en namaak
naast elkaar legt. Maar in
werkelijkheid koopt hij vrij
wel hetzelfde, ambachtelijk
gezien."
En dan is er uiteraard een^j
groot financieel verschil: mu-^
seumstukken zijn onbetaal-L^
baar, het werk in Vlaardingen P t
kan weliswaar niet goedkoop,
zijn variërend van een(n(
paar tientjes tot enkele dui-^e
zenden maar is aanschaf-
baar. Baauw: „Een echte lief-^,
hebber kan hier terecht, zon-a
der angst rommel in handen^
te krijgen. De levertijd isjgr
soms ook enkele maanden.^
Alleen, het publiek hiervoor
is nog niet groot. Men zal dit|as
aardewerk langzaam moeten
herontdekken"
F.J. BROMBERG
Een aantal stukken in de toonzalen in Vlaauringen van „Het
aardsgoed"
die ambachtsvorm, of het nu
kunst is of niet, wordt in
Frankrijk opnieuw toegepast".
Baauw kan uitleggen en
aantonen hoe de tekening
op het aardewerk ontstaat,
soms na vier keer bakken,
met steeds andere kleuren en
motieven. „Ongelooflijk tijdro
vend. Natuurlijk zou men een
of meer fasen in bewerking
over kunnen slaan, maar dan
zou dit aardewerk in de
buurt komen van de goedko
pe souveniers en dat willen
wij juist vermijden".
De twee toonzalen van ,,'t
Aardsgoed" knap dubbel
zinnig —aan de Vlaardingse
Kortedijk 71 geeft werk te
zien van verschillende stijlen
uit vele steden, die destijds
wereldbekend werden.' Het is
knap nagemaakt en in som
mige gevallen zijn nieuwe
ontwerpen gebruikt. De vraag
of al deze stukken onder het
