ONZE ONAFHANKELUKHEID©
W'J Z'JIM JARIG (i 00 JAAR]#
Unie van Utrecht,
400 jaar geleden, grondslag
van Nederlandse staat
DE UNIE VAN UTRECHT (23jan.l579) en het ontstaan van Nederland
VRIJ ZIJN KOST GELD
Verdeling kosten van het le
ger waarmee Oranje in 1568
een inval in Nederland deed.
(Begin van de gewapende op
stand tegen Spanje. Al was er
voorlopig geen sprake van
een algemene volksopstand in
de Nederlanden).
De organisatoren van de herdenking van de Unie van Utrecht hebben een fors
programma opgezet Over Nederland en België verspreid, zelfs in Washington,
zullen concrete bijdragen aan de herdenking van de vierhonderdste verjaardag
van de Nederlandse staat tot stand komen.
Hoogtepunt is de herdenkingsbijeenkomst aanstaande dinsdag in de Domkerk
in Utrecht, die mede door de (eden van de koninklijke familie, het kabinet en
de leden van Eerste en Tweede kamer wordt bijgewoond.
Begin mei wordt een historisch congres gehouden, waar Nederlandse en
buitenlandse historici onder meer zullen spreken over de toenemende kritiek
op het functioneren van de moderne gebureaucratiseerde verzorgingsstaat.
Eind april komen tweeduizend landgenoten naar Utrecht om deel te nemen aan
de manifestatie „Democratie '79". Tijdens deze manifestatie wordt een
nformatiemarkt gehouden waar personen, organisaties, groepen en instellingen,
die actie voeren voor verdere democratisering, hun ideeën kunnen doorgeven.
Verder zijn er tentoonstellingen (waaronder de internationale tentoonstelling
„De kogel door de Kerit?" in het Utrechtse Centraal Museum), concerten In het
gloednieuwe Muziekcentrum aan het Utrechtse Vredenburg en wekelijkse
orgelconcerten in de pas weer in gebruik genomen Nicolaikerk in de Domstad,
theatervoorstellingen, een „Twaalf provinciënspel" van de NCRV en andere
„volksfeesten", elke week een Unie-feest in telkens een andere Utrechtse wijk,
enz.
Een unicum in het Nederlandse muntwezen is de onlangs in 10 miljoen-voud
uitgegeven speciale rijksdaalder (Unierijksdaalder) die gewoon aan het
geldverkeer deelneemt Volgende week wordt een Uniepostzegel van 55 cent
uitgebracht. Er komen twee herdenkingsboeken (waarondereen
wetenschappelijke bundel), uitgaven voor de jeugd, bijzondere tegels en tal
van andere zaken.
Op alle grote Utrechtse gebouwen en in alle winkelstraten zullen speciale
Unie-vlaggen worden uitgestoken. Kortom, de stad Utrecht, die uiteraard hoopt
dat heel veel Nederlanders haar de komende maanden een extra bezoek
brengen, staat in het zonnetje en wie zou dit de Domstad willen misgunnen?
De kosten van de herdenking worden geraamd op drie miljoen gulden,
waarvan één miljoen door het rijk wordt bijgedragen; de rest komt van
provincie, gemeente en bedrijfsleven. Rond vijfduizend mensen zijn - nog
afgezien van de bezoekers - bij de feestelijkheden betrokken.
De organisatoren hebben een overzichtelijke folder met alle festiviteiten e.d.
samengesteld. Wie er meer over wil weten kan zich ojn. tot de VW Utrecht
wenden.
;èï5?esc l
- i) r< -
fttfr - J
0s
V* I
- I
Boven het- volledig ondertekende exem
plaar van de Unie van Utrecht In het Stad
sarchief van Gent met daarop de handte
keningen van vier Gelderse edelen, die op
eigen Initiatief tekenden namens de ridder
schap van hun gewest Het onderste stuk
geeft de handtekeningen onder het exem
plaar van de Unie van Utrecht In hat Alge
meen Rijksarchief te Den Haag. Die van
de Gelderse edellieden ontbreken. Hei
tijdsverschil tussen de ondertekening van
belde tractaten Is ongeveer een week
UTRECHT De stad Utrecht maakt er
geen geheim van: wie de Domstad in
deze maanden binnenrijdt wordt daar
geconfronteerd met levensgrote borden
met de tekst: „Herdenking van vierhon
derd jaar Unie van Utrecht; grondslag
van de Nederlandse staat". Ongetwij
feld zal de Unie van Utrecht bij velen
nog wel ergens in de herinnering zwe
ven. evenals de Unie van Atrecht, maar
menigeen is zich er niet van bewust
dat „we" toen geboren werden. Welnu,
we verklappen geen geheim als we
schrijven dat de omstandigheid dat dit
jaar zo uitbundig aandacht geschonken
wordt aan de Unie van Utrecht in niet
geringe mate te danken is aan het en
thousiasme van de burgemeester van
de Domstad, tevens oud-leraar geschie
denis. Henk J. L. Vonhoff. Met een lan
ge reeks van argumenten en zijn zware
basstem heeft hij heel wat Stichtenaren
gemotiveerd om er wat moois van te
maken. En jawel, de goede stad
Utrecht staat de komende maanden
(om precies te zijn van 23 jan tot 5
juni) bol van de plechtigheden en festi
viteiten.
Bij de presentatie van het herdenking
sprogram, deze week op het Utrechtse
stadhuis, vertelde drs. S. Broenveld van
de Leidse Universiteit, iets over het
ontstaan van de Unie. Het is volgens
hem voor een goed begrip van de slui
ting van de Unie van Utrecht van 1579
nodig even terug te grijpen naar het
jaar 1576, toen de z.g. Pacificatie van
Gent tot stand kwam. De burgeroorlog
in de Nederlanden bood bij de sluiting
ervan weinig uitzicht op een ovenwin
ning van een van de strijdende par
tijen, n.l. de landvoogd van Philips II,
Requesens, en de op dat moment nog
opstandige gewesten Holland en Zee
land.
Bij de Pacificatie van Gent werden de
samenwerking tussen alle gewesten en
de gehoorzaamheid aan Philips II be
klemtoond. De Pacificatie vertoonde
echter enkele zwakke plekken; de rege
ling van het godsdienstige probleem
werd naar de toekomst verschoven en
Philips II zelf was er geen partij bij.
Dat gaf tot allerlei verwikkelingen aan
leiding waarna enkele zuidelijke gewes
ten Artesië, Henegouwen en wat la
ter ook Waals Vlaanderen besloten
tot samenwerking met de in 1578 door
de koning benoemde landvoogd Parma.
Zij wilden niets weten van samenwer
king met de door de noordelijke ge
westen naar voren geschoven tegen-
landvoogd aartshertog Matthias en ver
wierpen de politiek van de Staten-Ge-
neraal. Ook het opdringen van de cal
vinisten wezen ze af omdat dit strijdig
zou zijn met de Pacificatie.
Zo vormden zij op 6 januari 1579 de
Unie van Atrecnt (de Noordfranse stad
die we onder de naam Arras kennen).
Een gebeurtenis die daèr helemaal niet
leeft; Atrecht/Arras heeft de zesde ja
nuari zonder meer voorbij laten gaan.
(Eerste poliheke verwijdering kissen
deNoordelijke^n Zuidelijke Nederland^^
Doel: gezamenlijk Nederlands
verzef legen Spanje.
In1580 door verraad hjdelijk
voor Nederland verloren gebied.
Dilwerd tof basis voor grote
Spaanse aanval in Nederland.
Gebied van de Zuidelijke
Nederlanden dal zien in mei
1579 mei de Spaanse koning
verzoende.(De splitsing lus
sen de Noordelijne-enZuide
lijke Nederlanden werd
loen een feil).
Gebied in de Zuidelijke
Nederlanden dal prak
tisch onafgebroken on
der Spaans gezag bleef.
Huidig Nederland,
België en Luxemb.
j Steden mei veel industrie-
a Belangrijke handelssteden.
'^^Gebied waarin veel
textielindustrie,
ta pelhandel
De Nederlanden waren een
van de belangrijkste industrie-
en handelslanden. Er was veel
geld (in handen van een min
derheid). Antwerpen was Eu
ropa's belangrijkste havenstad,
Amsterdam een zeer belang
rijk centrum voor het interna
tionale geldwezen. Spanje ont
ving aan belastingen uit de
Nederlanden totaal 7x een
waarde gelijk aan heel de
Spaanse zilveraanvoer uit
Amerika. De economie van de
Nederlanden had op gezette
tijden te kampen met grote
prijsstijgingen zonder dat de
lonen gelijke tred hielden.
Spanje had meer problemen dan alleen maar Nederland .De
opstand in de Nederlanden kwam voor Spanje zeer ongelegen
want het moest gelijktijdig rekening houden met vijandschap
van Frankrijk en Engeland, dreiging van de grote Turkse
macht in de Middellandse Zee, moeilijkheden met Portugal en
regelmatige bedreiging van zijn zeeroutes door zeerovers. Het L-
Spaanse leger in de Nederlanden werd soms verminderd daar
Spanje elders mankracht nodig had.
NEDERLAND DEEL
VAN SPAANS RIJK
ISpaanse Nederianden.
Oostzeevaart, handelsvaart en Middellandse Zee,
en verwerving van koloniën brachten Nederland
voorspoed (al bleef de welvaart in ons land zeer
ongelijk verdeeld). Sedert eind 16de eeuw ver
wierf Nederland een groot koloniaal rijk en han
delsposten. Eerst kwamen de kooplieden, daarna
volgende de soldaten...Bovenstaande kaart toont
welkegebeiden korte of lange tijd Nederlands be
zit waren.
De Spaanse kroon kreeg in 1551 het gezag over de Nederlanden (ca. 3 miljoen inwo
ners). Nederland komt in verzet (Tachtigjarige Oorlog 1568 1648). Al was het niet
direct een massale volksopstand. In 1581 verklaart Nederland zich los van de Spaanse
troon. In 1648 erkent Spanje het vrije Noord-Nederland. De Zuidelijke Nederlanden ble
ven Spaans tot begin 18de eeuw.
ONZE LEVENSLOO
gezagsgebied van
Nederland J^.Ho||J
1576-. Amsterdam!
na8jaar J^^pUfrechf
opstand
C«^^lolland
•Walcheren
oAntwerpen
Brussel
Nederland ingelijfd bij'
Frankrijk (n?üI
1810-1813
SPLITSING
BelgieonK''
sfaah. fE*
Grens Konink-
rijk Nederland
1815-1830 ioHB'JOo
rieNed. konif
'Door splitsing van het rijk van Karel-5 (1551) kwamen de Noordelijke en Zuidelijke Neder
landen (tot voorbij Luxemburg) onder Spaans gezag, maar in het Spaanse wereldrijk was
nauwelijks plaats voor de Nederlandse belangen. Spanje streefde naar het overwicht in
Europa en algeheel herstel van de r.k.-kerk. Daarbij had het te kampen met gebrek aan
industrie en geld (staatsbankroet in 1575). Holland en Z.-Nederland waren belangrijk als
geld- en industriebron voor Spanje. De Nederlanden werden geregeerd vanuit Madrid en
Brussel. De Nederlanden zelf waren allerminst een eenheid. Er waren scherpe tegenstellin
gen tussen katholieke en protestanten; rijke burgerij en verarmde adel; steden en gewes
ten; rijk en arm alsmede grote taalverschillen. Een nationaal gevoel, bestond nauwelijks,
hoogstens een groeiend saamhorigheidsbesef. In 1568 komt gewapend verzet op tegen de
Spanjaarden, o.a. Willem van Oranje was in dat verzet belangrijk. Vooral in het begin was
er geen sprake van een algemeen verzet. Een groot deel van het volk was pro-Spaans,
mede op godsdienstige gronden. Ondanks dat velen pro-Spaans waren brak toch verzet
tegen Spanje los vanwege onder meer felle geloofsvervolging, te groot Spaans gezag met
veel invloed van vreemdelingen, inflatie, hoge belastingen enz.
In de Zuidelijke Nederlanden verzoende de Unie van Atrecht (17 januari 1579) zich
Spanjaarden] Elders sloten diverse gewesten (gewesten waren autonoom) op 23 jani
1579 een bondgenootschap in het reeds lang aan de gang zijnde verzet tegen Span(
Dit was de Unie van Utrecht. Het gebied vap deze Unie werd weliswaar in de loop van
tijd door Spaanjse aanvallen verkleind, maar de Unie bleef bestaan. Zij het: naar buil
één, naar binnen verdeeld.
Hoewel niet als zodanig bedoeld werd de Unie in feite de grondslag van de Nederlan<
staat, uiteindelijk ontstond uit de Unie de Vrije Nederlandse Republiek, die een were
macht werd. Uitgaande van de Unie van Utrecht bestaat Nederland thans 400 jaar. Dit
wordt herdacht. Na Napoleon werden de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden korte
herenigd, maar dat bleek geen succes. Er kwam een scheiding en daarmee ontstonr
België, Luxemburg en Nederland, die na wat wijzigingen de huidige staten werden.
1840 telt Nederland 11 provincies. De kaart geeft over onze geboorte - 400 jaar geit
en onze levensloop boeiende informatie.
van Oranje streefde daarom naar hech
tere samenwerking tussen de noordelij
ke gewesten, niet om de Pacificatie te
verbreken maar om een tweede verde
digingslinie op te werpen voor het ge-
val de Pacificatie zou bezwijken. Hem
stelde een concept op, welk stuk op
23 januari 1579 werd ondertekend. De
Unie van Utrecht was een feit. Jan van
Nassau zette zijn handtekening, vier
Gelderse edelen (die overigens geen
:aa rn
te van de Pacificatie. Met name Willem
de Groningse Ommelanden. Evenals de
geiinieerden van Atrecht verklaarden zij
de Pacificatie trouw te züllen blijven.
Snel breidde de Unie van Utrecht zich
uit ten zuiden van de grote rivieren.
Staatsstuk
De Unie van Utrecht was in eerste in
stantie opgezet om een stuk militaire
verdediging op touw te zetten tegen
het Spaanse geweld, maar de betekenis
van de Unie is aanzienlijk breder. Men
moet bedenken dat het toen een hele
stap was om bijvoorbeeld de Gronin
gers en de Hollanders in één unie te
brengen. In die tijd voelde iemand uit
Gelre zich in het geheel niet verwant
met de Zeeuwen ot de Hollanders. De
Unie van Utrecht hield in dat een aan
tal gewesten samen een nieuwe staat
kundige eenheid ging vormen. Niet op
basis van een doelbewust streven maar
ertoe gebracht door de loop der ge
beurtenissen. Het oorspronkeliikë in de
Unie van Utrecht samenwerkende aan
tal gewesten nam, zoals gezegd, toe:
tot zeven, de latere Republiek der Ver
enigde Nederlanden.
Zo werd een reglement voor een de
fensief verbond een soort Grondwet,
een staatsstuk bij uitstek, waarop men
zich tijdens de Republiek meer dan
twee eeuwen zou beroepen als men ei
gen gelijk, of ongelijk van anderen, wil
de bewijzen. En toen, na de Franse
tijd. het Koninkrijk der Nederlanden
was ontstaan, werd meermalén naar de
Unie van Utrecht verwezen. De historici
zijn het erover eens dat het voor een
belangrijk deel aan de Unie van
Utrecht te danken is dat de gewesten
indertijd niet uit elkaar gedreven zijn.
Uit dit uiterst beknopte historische
overzicht moge blijken dat het nietr
overdreven is om de Unie van Utrecht
te herdenken. Nederland heeft niet.
zoals de Verenigde Staten (onafhanke
lijkheidsdag) en Frankrijk (14 juli) een
nationale nerdenkingsdag. Daarom is
het helemaal niet zo gek om komende
dinsdag, de 23ste januari, na vierhon
derd jaar terug te kijken naar die acte-
ondertekening in de kapittelzaal van de
Utrechtse Domkerk.
Dinsdag komen velen uit ons land in
diezelfde Domkerk bijeen om de her
denking luister bij te zetten: de konink
lijke familiq, de leden van het kabinet,
de Raad van State en andere hoge
staatscolleges, de leden van de Eerste
en Tweede Kamer (in de parlementsge
bouwen in Den Haag wordt die dag
niet vergaderd) en vele anderen. De
herdenking wordt rechtstreeks via de tv
in de huiskamers gebracht.
Betekenis
Burgemeester Vonhoff. voor wie dit be
langrijke en drukke dagen en maanden
zijn, ni6t alleen omdat „zijn" Utrecht in
het zonnetje wordt gezet, maar ook
omdat hij zich weer eens helemaal als
historicus kan uitleven, merkte dezer
dagen op dat men in het buitenland
vaak verbaasd is over het feit, dat Ne
derland tussen grote mogendheden als
Frankrijk, Duitsland en Engeland
onafhankelijkheid heeft weten te t
ren. Dat is wellicht te danken aan
wat gëisoleerde geografische liggii
maar ook aan de omstandigheid dat
gewesten elkaar in 1579 in de Ur^
van Utrecht vonden.
„Deze Unie heeft als oorsprong
ons koninkrijk, als staatsvorm met
voor die tijd opmerkelijke burgerlijk
invloed, en als redelijk tolerant besi
zeer grote betekenis gehad", aid*
Vonhoff. Hij hoopt dat op de diveif
manifestaties die de komende tijd in I
buiten Utrecht plaats hebben bezinnii)
op begrippen als verdraagzaamhej
democratie, federalisme en vrijheid
belangrijke functie zal krijgen. Het i
vindt Vonhoff, bepaald niet geforceei
om aan te knopen bij staatkundige-
democratiseringstendensen die nu vi
op ter discussie staan.
Zo betrekkelijk gering als de histd
sche betekenis van de Unie v*
Atrecht is, zo groot is die van de Uf»
van Utrecht. Niet alleen Vonhoff ma*
ook vele anderen hopen dan ook, d
aan de komende viering zoveel mo0
lijk Nederlanders zullen meedoen.
EVERT MATHIB