ONZE ONAFHANKELUKHEID© W'J Z'JIM JARIG (i 00 JAAR]# Unie van Utrecht, 400 jaar geleden, grondslag van Nederlandse staat DE UNIE VAN UTRECHT (23jan.l579) en het ontstaan van Nederland VRIJ ZIJN KOST GELD Verdeling kosten van het le ger waarmee Oranje in 1568 een inval in Nederland deed. (Begin van de gewapende op stand tegen Spanje. Al was er voorlopig geen sprake van een algemene volksopstand in de Nederlanden). De organisatoren van de herdenking van de Unie van Utrecht hebben een fors programma opgezet Over Nederland en België verspreid, zelfs in Washington, zullen concrete bijdragen aan de herdenking van de vierhonderdste verjaardag van de Nederlandse staat tot stand komen. Hoogtepunt is de herdenkingsbijeenkomst aanstaande dinsdag in de Domkerk in Utrecht, die mede door de (eden van de koninklijke familie, het kabinet en de leden van Eerste en Tweede kamer wordt bijgewoond. Begin mei wordt een historisch congres gehouden, waar Nederlandse en buitenlandse historici onder meer zullen spreken over de toenemende kritiek op het functioneren van de moderne gebureaucratiseerde verzorgingsstaat. Eind april komen tweeduizend landgenoten naar Utrecht om deel te nemen aan de manifestatie „Democratie '79". Tijdens deze manifestatie wordt een nformatiemarkt gehouden waar personen, organisaties, groepen en instellingen, die actie voeren voor verdere democratisering, hun ideeën kunnen doorgeven. Verder zijn er tentoonstellingen (waaronder de internationale tentoonstelling „De kogel door de Kerit?" in het Utrechtse Centraal Museum), concerten In het gloednieuwe Muziekcentrum aan het Utrechtse Vredenburg en wekelijkse orgelconcerten in de pas weer in gebruik genomen Nicolaikerk in de Domstad, theatervoorstellingen, een „Twaalf provinciënspel" van de NCRV en andere „volksfeesten", elke week een Unie-feest in telkens een andere Utrechtse wijk, enz. Een unicum in het Nederlandse muntwezen is de onlangs in 10 miljoen-voud uitgegeven speciale rijksdaalder (Unierijksdaalder) die gewoon aan het geldverkeer deelneemt Volgende week wordt een Uniepostzegel van 55 cent uitgebracht. Er komen twee herdenkingsboeken (waarondereen wetenschappelijke bundel), uitgaven voor de jeugd, bijzondere tegels en tal van andere zaken. Op alle grote Utrechtse gebouwen en in alle winkelstraten zullen speciale Unie-vlaggen worden uitgestoken. Kortom, de stad Utrecht, die uiteraard hoopt dat heel veel Nederlanders haar de komende maanden een extra bezoek brengen, staat in het zonnetje en wie zou dit de Domstad willen misgunnen? De kosten van de herdenking worden geraamd op drie miljoen gulden, waarvan één miljoen door het rijk wordt bijgedragen; de rest komt van provincie, gemeente en bedrijfsleven. Rond vijfduizend mensen zijn - nog afgezien van de bezoekers - bij de feestelijkheden betrokken. De organisatoren hebben een overzichtelijke folder met alle festiviteiten e.d. samengesteld. Wie er meer over wil weten kan zich ojn. tot de VW Utrecht wenden. ;èï5?esc l - i) r< - fttfr - J 0s V* I - I Boven het- volledig ondertekende exem plaar van de Unie van Utrecht In het Stad sarchief van Gent met daarop de handte keningen van vier Gelderse edelen, die op eigen Initiatief tekenden namens de ridder schap van hun gewest Het onderste stuk geeft de handtekeningen onder het exem plaar van de Unie van Utrecht In hat Alge meen Rijksarchief te Den Haag. Die van de Gelderse edellieden ontbreken. Hei tijdsverschil tussen de ondertekening van belde tractaten Is ongeveer een week UTRECHT De stad Utrecht maakt er geen geheim van: wie de Domstad in deze maanden binnenrijdt wordt daar geconfronteerd met levensgrote borden met de tekst: „Herdenking van vierhon derd jaar Unie van Utrecht; grondslag van de Nederlandse staat". Ongetwij feld zal de Unie van Utrecht bij velen nog wel ergens in de herinnering zwe ven. evenals de Unie van Atrecht, maar menigeen is zich er niet van bewust dat „we" toen geboren werden. Welnu, we verklappen geen geheim als we schrijven dat de omstandigheid dat dit jaar zo uitbundig aandacht geschonken wordt aan de Unie van Utrecht in niet geringe mate te danken is aan het en thousiasme van de burgemeester van de Domstad, tevens oud-leraar geschie denis. Henk J. L. Vonhoff. Met een lan ge reeks van argumenten en zijn zware basstem heeft hij heel wat Stichtenaren gemotiveerd om er wat moois van te maken. En jawel, de goede stad Utrecht staat de komende maanden (om precies te zijn van 23 jan tot 5 juni) bol van de plechtigheden en festi viteiten. Bij de presentatie van het herdenking sprogram, deze week op het Utrechtse stadhuis, vertelde drs. S. Broenveld van de Leidse Universiteit, iets over het ontstaan van de Unie. Het is volgens hem voor een goed begrip van de slui ting van de Unie van Utrecht van 1579 nodig even terug te grijpen naar het jaar 1576, toen de z.g. Pacificatie van Gent tot stand kwam. De burgeroorlog in de Nederlanden bood bij de sluiting ervan weinig uitzicht op een ovenwin ning van een van de strijdende par tijen, n.l. de landvoogd van Philips II, Requesens, en de op dat moment nog opstandige gewesten Holland en Zee land. Bij de Pacificatie van Gent werden de samenwerking tussen alle gewesten en de gehoorzaamheid aan Philips II be klemtoond. De Pacificatie vertoonde echter enkele zwakke plekken; de rege ling van het godsdienstige probleem werd naar de toekomst verschoven en Philips II zelf was er geen partij bij. Dat gaf tot allerlei verwikkelingen aan leiding waarna enkele zuidelijke gewes ten Artesië, Henegouwen en wat la ter ook Waals Vlaanderen besloten tot samenwerking met de in 1578 door de koning benoemde landvoogd Parma. Zij wilden niets weten van samenwer king met de door de noordelijke ge westen naar voren geschoven tegen- landvoogd aartshertog Matthias en ver wierpen de politiek van de Staten-Ge- neraal. Ook het opdringen van de cal vinisten wezen ze af omdat dit strijdig zou zijn met de Pacificatie. Zo vormden zij op 6 januari 1579 de Unie van Atrecnt (de Noordfranse stad die we onder de naam Arras kennen). Een gebeurtenis die daèr helemaal niet leeft; Atrecht/Arras heeft de zesde ja nuari zonder meer voorbij laten gaan. (Eerste poliheke verwijdering kissen deNoordelijke^n Zuidelijke Nederland^^ Doel: gezamenlijk Nederlands verzef legen Spanje. In1580 door verraad hjdelijk voor Nederland verloren gebied. Dilwerd tof basis voor grote Spaanse aanval in Nederland. Gebied van de Zuidelijke Nederlanden dal zien in mei 1579 mei de Spaanse koning verzoende.(De splitsing lus sen de Noordelijne-enZuide lijke Nederlanden werd loen een feil). Gebied in de Zuidelijke Nederlanden dal prak tisch onafgebroken on der Spaans gezag bleef. Huidig Nederland, België en Luxemb. j Steden mei veel industrie- a Belangrijke handelssteden. '^^Gebied waarin veel textielindustrie, ta pelhandel De Nederlanden waren een van de belangrijkste industrie- en handelslanden. Er was veel geld (in handen van een min derheid). Antwerpen was Eu ropa's belangrijkste havenstad, Amsterdam een zeer belang rijk centrum voor het interna tionale geldwezen. Spanje ont ving aan belastingen uit de Nederlanden totaal 7x een waarde gelijk aan heel de Spaanse zilveraanvoer uit Amerika. De economie van de Nederlanden had op gezette tijden te kampen met grote prijsstijgingen zonder dat de lonen gelijke tred hielden. Spanje had meer problemen dan alleen maar Nederland .De opstand in de Nederlanden kwam voor Spanje zeer ongelegen want het moest gelijktijdig rekening houden met vijandschap van Frankrijk en Engeland, dreiging van de grote Turkse macht in de Middellandse Zee, moeilijkheden met Portugal en regelmatige bedreiging van zijn zeeroutes door zeerovers. Het L- Spaanse leger in de Nederlanden werd soms verminderd daar Spanje elders mankracht nodig had. NEDERLAND DEEL VAN SPAANS RIJK ISpaanse Nederianden. Oostzeevaart, handelsvaart en Middellandse Zee, en verwerving van koloniën brachten Nederland voorspoed (al bleef de welvaart in ons land zeer ongelijk verdeeld). Sedert eind 16de eeuw ver wierf Nederland een groot koloniaal rijk en han delsposten. Eerst kwamen de kooplieden, daarna volgende de soldaten...Bovenstaande kaart toont welkegebeiden korte of lange tijd Nederlands be zit waren. De Spaanse kroon kreeg in 1551 het gezag over de Nederlanden (ca. 3 miljoen inwo ners). Nederland komt in verzet (Tachtigjarige Oorlog 1568 1648). Al was het niet direct een massale volksopstand. In 1581 verklaart Nederland zich los van de Spaanse troon. In 1648 erkent Spanje het vrije Noord-Nederland. De Zuidelijke Nederlanden ble ven Spaans tot begin 18de eeuw. ONZE LEVENSLOO gezagsgebied van Nederland J^.Ho||J 1576-. Amsterdam! na8jaar J^^pUfrechf opstand C«^^lolland •Walcheren oAntwerpen Brussel Nederland ingelijfd bij' Frankrijk (n?üI 1810-1813 SPLITSING BelgieonK'' sfaah. fE* Grens Konink- rijk Nederland 1815-1830 ioHB'JOo rieNed. konif 'Door splitsing van het rijk van Karel-5 (1551) kwamen de Noordelijke en Zuidelijke Neder landen (tot voorbij Luxemburg) onder Spaans gezag, maar in het Spaanse wereldrijk was nauwelijks plaats voor de Nederlandse belangen. Spanje streefde naar het overwicht in Europa en algeheel herstel van de r.k.-kerk. Daarbij had het te kampen met gebrek aan industrie en geld (staatsbankroet in 1575). Holland en Z.-Nederland waren belangrijk als geld- en industriebron voor Spanje. De Nederlanden werden geregeerd vanuit Madrid en Brussel. De Nederlanden zelf waren allerminst een eenheid. Er waren scherpe tegenstellin gen tussen katholieke en protestanten; rijke burgerij en verarmde adel; steden en gewes ten; rijk en arm alsmede grote taalverschillen. Een nationaal gevoel, bestond nauwelijks, hoogstens een groeiend saamhorigheidsbesef. In 1568 komt gewapend verzet op tegen de Spanjaarden, o.a. Willem van Oranje was in dat verzet belangrijk. Vooral in het begin was er geen sprake van een algemeen verzet. Een groot deel van het volk was pro-Spaans, mede op godsdienstige gronden. Ondanks dat velen pro-Spaans waren brak toch verzet tegen Spanje los vanwege onder meer felle geloofsvervolging, te groot Spaans gezag met veel invloed van vreemdelingen, inflatie, hoge belastingen enz. In de Zuidelijke Nederlanden verzoende de Unie van Atrecht (17 januari 1579) zich Spanjaarden] Elders sloten diverse gewesten (gewesten waren autonoom) op 23 jani 1579 een bondgenootschap in het reeds lang aan de gang zijnde verzet tegen Span( Dit was de Unie van Utrecht. Het gebied vap deze Unie werd weliswaar in de loop van tijd door Spaanjse aanvallen verkleind, maar de Unie bleef bestaan. Zij het: naar buil één, naar binnen verdeeld. Hoewel niet als zodanig bedoeld werd de Unie in feite de grondslag van de Nederlan< staat, uiteindelijk ontstond uit de Unie de Vrije Nederlandse Republiek, die een were macht werd. Uitgaande van de Unie van Utrecht bestaat Nederland thans 400 jaar. Dit wordt herdacht. Na Napoleon werden de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden korte herenigd, maar dat bleek geen succes. Er kwam een scheiding en daarmee ontstonr België, Luxemburg en Nederland, die na wat wijzigingen de huidige staten werden. 1840 telt Nederland 11 provincies. De kaart geeft over onze geboorte - 400 jaar geit en onze levensloop boeiende informatie. van Oranje streefde daarom naar hech tere samenwerking tussen de noordelij ke gewesten, niet om de Pacificatie te verbreken maar om een tweede verde digingslinie op te werpen voor het ge- val de Pacificatie zou bezwijken. Hem stelde een concept op, welk stuk op 23 januari 1579 werd ondertekend. De Unie van Utrecht was een feit. Jan van Nassau zette zijn handtekening, vier Gelderse edelen (die overigens geen :aa rn te van de Pacificatie. Met name Willem de Groningse Ommelanden. Evenals de geiinieerden van Atrecht verklaarden zij de Pacificatie trouw te züllen blijven. Snel breidde de Unie van Utrecht zich uit ten zuiden van de grote rivieren. Staatsstuk De Unie van Utrecht was in eerste in stantie opgezet om een stuk militaire verdediging op touw te zetten tegen het Spaanse geweld, maar de betekenis van de Unie is aanzienlijk breder. Men moet bedenken dat het toen een hele stap was om bijvoorbeeld de Gronin gers en de Hollanders in één unie te brengen. In die tijd voelde iemand uit Gelre zich in het geheel niet verwant met de Zeeuwen ot de Hollanders. De Unie van Utrecht hield in dat een aan tal gewesten samen een nieuwe staat kundige eenheid ging vormen. Niet op basis van een doelbewust streven maar ertoe gebracht door de loop der ge beurtenissen. Het oorspronkeliikë in de Unie van Utrecht samenwerkende aan tal gewesten nam, zoals gezegd, toe: tot zeven, de latere Republiek der Ver enigde Nederlanden. Zo werd een reglement voor een de fensief verbond een soort Grondwet, een staatsstuk bij uitstek, waarop men zich tijdens de Republiek meer dan twee eeuwen zou beroepen als men ei gen gelijk, of ongelijk van anderen, wil de bewijzen. En toen, na de Franse tijd. het Koninkrijk der Nederlanden was ontstaan, werd meermalén naar de Unie van Utrecht verwezen. De historici zijn het erover eens dat het voor een belangrijk deel aan de Unie van Utrecht te danken is dat de gewesten indertijd niet uit elkaar gedreven zijn. Uit dit uiterst beknopte historische overzicht moge blijken dat het nietr overdreven is om de Unie van Utrecht te herdenken. Nederland heeft niet. zoals de Verenigde Staten (onafhanke lijkheidsdag) en Frankrijk (14 juli) een nationale nerdenkingsdag. Daarom is het helemaal niet zo gek om komende dinsdag, de 23ste januari, na vierhon derd jaar terug te kijken naar die acte- ondertekening in de kapittelzaal van de Utrechtse Domkerk. Dinsdag komen velen uit ons land in diezelfde Domkerk bijeen om de her denking luister bij te zetten: de konink lijke familiq, de leden van het kabinet, de Raad van State en andere hoge staatscolleges, de leden van de Eerste en Tweede Kamer (in de parlementsge bouwen in Den Haag wordt die dag niet vergaderd) en vele anderen. De herdenking wordt rechtstreeks via de tv in de huiskamers gebracht. Betekenis Burgemeester Vonhoff. voor wie dit be langrijke en drukke dagen en maanden zijn, ni6t alleen omdat „zijn" Utrecht in het zonnetje wordt gezet, maar ook omdat hij zich weer eens helemaal als historicus kan uitleven, merkte dezer dagen op dat men in het buitenland vaak verbaasd is over het feit, dat Ne derland tussen grote mogendheden als Frankrijk, Duitsland en Engeland onafhankelijkheid heeft weten te t ren. Dat is wellicht te danken aan wat gëisoleerde geografische liggii maar ook aan de omstandigheid dat gewesten elkaar in 1579 in de Ur^ van Utrecht vonden. „Deze Unie heeft als oorsprong ons koninkrijk, als staatsvorm met voor die tijd opmerkelijke burgerlijk invloed, en als redelijk tolerant besi zeer grote betekenis gehad", aid* Vonhoff. Hij hoopt dat op de diveif manifestaties die de komende tijd in I buiten Utrecht plaats hebben bezinnii) op begrippen als verdraagzaamhej democratie, federalisme en vrijheid belangrijke functie zal krijgen. Het i vindt Vonhoff, bepaald niet geforceei om aan te knopen bij staatkundige- democratiseringstendensen die nu vi op ter discussie staan. Zo betrekkelijk gering als de histd sche betekenis van de Unie v* Atrecht is, zo groot is die van de Uf» van Utrecht. Niet alleen Vonhoff ma* ook vele anderen hopen dan ook, d aan de komende viering zoveel mo0 lijk Nederlanders zullen meedoen. EVERT MATHIB

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1979 | | pagina 20