Jean Delumeau: Het christendom
is minder bedreigd dan velen denken
t
kerk
wereld
1045
Protestantse diensten, kerstdagen j sswaïs
OVER DE TOEKOMST VAN HET CHRISTELIJK GELOOF
GEWEST
LEIDSE COURANT
ZATERDAG 23 DECEMBER 1978 PACT
jTA
Leiden: H. Lodewijk za 10 en 19, 20 10 hoogmis,
nachtmissen 21.30 Ned. 23.30 lat., Vigilimis 18
H. Middelares za 19. zo 9.30 O L-Vr. Onbevi. Ontv.
za 19. zo 10.45. lat.hoogmis. 14.30 open stal met
spel van kinderen 21.30 pl. nachtmis gem. koor. 24
nachtmis (jongerenkoor) H. Leonardus za 19 gedial.
mis. zo 20.30 nachtmis jongerenkoor. 23 nachtmis
gem. koor H. Petrus vrijdag 19 alg. boeteviering,
za 19. zo 10.30 en 19 gezinsmis met kinderkoor.
21 nachtmis met gem. koor, 23.30 nachtm. met
jongerenkoor St. Ant. van Padua za 19. zo 9.30,
20 kindernachtmis. 23 plechtige nachtmis O.L-Vr.
Hemelvaart za 19. zo 11 20 kerstviering gezinsviering
m.m.v. The Lords Focks. 22 2e kerstviering met dames
en herenkoor. 24 3e kerstviering m.m.v. The Lords
Focks Oud Kath.kerk zo 10 gebedsdienst. 22 mis
van kerstnacht.
Aarlanderveen: zo 7.30, 10.30, 23 nachtmis met
jongerenkoor, dep. Ter Aar zo 9, 21 gezongen
nachtmis.
Alphen a.d. Rijn: De H. Geest za 19. zo 9 hoogmis,
16 „Rondom de stal. kerstviering voor kleuters, 19
LEIDEN H. Middelares 1e k. 24.00 nachtmis
(hoogmis). 9.30. 11.30; 2e k. 9.30. 11.30 0. L
Vr. Onbevi. Ontv. 1e k. 10.45 pl. hoogmis. 12.15,
15 Kindjewiegen. 2e k. 9.30 en 12.15, 10.45 Hoogmis
H. Leonardus 9 gedial. mis, 10.45 hoogmis met
gem. koor, 2e k. 9 gedial. mis. 10.45 gez. H. mis
H. Petrus 1e k. 9.30. 11 hoogmis. 2e k. idem
H. Lodewi|k 1e k. 8.30 dageraadsmis. 10 lat.
hoogmis. 11.30, 18. 19 Lof; 2e k. 8.30. 10 hoogmis.
11.30 St. Ant. van Padua 1e k. 9.30, 11 hoogmis,
13 kindjewiegen; 2e k. 10 mis met samenzang
A. L. Vr. Hemelvaart 1e k. 11; 2e k. 9.30 Oud
Kath. kerk 1 e k. 10 hoogmis.
Aarlanderveen: 1e k. 10.30 hoogmis; 2e k. 8, 11
hoogmis; dep. Ter Aar 1e k. 9,2e k. 9.
gez. kerstviering m.m.v. Bronzangertjes. 21 jongeren-
kerstviering m.m.v. Fauntan Folks, 23.30 kerstnacht
viering m.m.v. Broncantorij H. Bonifatius za 19,
zo 10. 20.30 1e nachtmis. 23 2e nachtm. H. Pius
za 19. zo 10.30. 16.30 kinderkerstfeestviering, 20.20
jongerenviering. 23.30 nachtmis.
Boskoop: za 17.30 De Stek. 19 parochiekerk, zo 10
Rar.kerk, 19 idem. 21.30 id. 22.30 De Stek, 24 par.kerk.
azerswoude-Dorp: H.H. Engelbewaarders za 19
boeteviering zonder euch., zo 10 hoogmis. 19 gezins
viering. 21 jongerenmis. 23 nachtmis H. Bernardus
Rijndijk zo 10 euch., 20.30 kerstnachtdienst. Het Anker
za 19. zo 8.45 euch. 18.30 gezinsviering, 21.30
jongerenviering, 23.30 nachtmis (Kerstnachtdienst).
Hoogmade: za 19 boeteviering met communie, zo
19.30 kindernachtmis, 23 nachtmis (géén ochtend
dienst).
De Kaag: za 19 boeteviering, zo 10 hoogmis, 23
nachtmis.
Katwijk a.d. Rijn: za 19 biechtviering, zo 9.30 hoogmis,
21.30 en 24 nachtmissen. Rijnsburg Kerstgemeen
schap za 19 boeteviering, zo 22 nachtmis.
Alphen aan den Rijn: De H. Geest 1e k. 10 dagmis
van Kerstmis, 11.30 hoogmis van Kerstmis; 2e k. 10
euch. viering met volkszang. H. Bonifatius 1e k.
10 greg. hoogmis; 2e k. 10 en 11.30 H. Pius 1e
k. 10.30 hoogmis; 2e k. 9 en 10.30.
Boskoop: leen 2e k. d. 10 in parochiekerk.
Hazerswoude-Dorp: H. H. Engelbewaarders 1e k.
10.30 pl. hoogmis; 2e k. 9 met orgel. 10.30 jongeren
koor/jeugdkoor H. Bernardus 1e k. 10 hoogmis
op het feest van de geboorte van Christus. 2e k.
10 hoogmis; Het Anker 1e k. 8.45 hoogmis; 2e k.
8.45 euch. viering, 11.15 idem.
Hoogmade: 1e k. 10 hoogmis, 19 avondmis; 2e k.
10 euch. viering met zang.
De Kaag: 1 e k. 10 hoogmis. 2e k. 10 hoogmis.
Langeraar: za boeteviering en euch., zo 10 stille mis,
21 gezinsviering 23 pl. nachtmis.
Leiderdorp: H. Menswording za 19 samenzang, zo
10.30; 20 gezinsmis. 22 nachtmis met dames- en
herenkoor. 24 nachtmis met jongerenkoor (voor deze
diensten vooraf plaatsen reserveren).
Leimulden: za 19, zo 9.30 hoogmis, 11.15, 21.30,
24.00.
Llsse: Agathakerk za 19 avondmis, zo 10.30 H. Mis
met adventsliederen. dep. Poelpolders: za 19. zo 20.30
met jongerenkoor. 23.30 nachtmis; Mariakerk: za 19
avondmis met volkszang, zo 10 hoogmis, 11.45, 20
jongerenmis. 23.30 nachtmis met dames en heren
koor; H.H. Engelbewaarders Beekburgkerk: za 19
boeteviering, zo 9.30,11 boeteviering. 22.00 nachtmis.
Nieuwkoop: za 19. zo 9 hoogmis, 10.45,19 kerstavond
viering.
Nieuwveen: za 19, zo 9 en 11, 20 met gemengdkoor,
22.30 m. jongerenkoor.
Nieuw-Vennep: za 19 boeteviering, zo 9.30 hoogmis,
20 gezinsdienst, 22 nachtmis, 24 jongerendienst.
Katwijk a.d. Rijn Ie k. 21.30 eerste nachtmis, 24
tweede nachtmis; 11.15 2e k. 11.15; kerkgemeenschap
Rijnsburg 2e k. 10.30 hoogmis.
Langeraar: 1e k. 7 jongerenviering, 10 hoogmis: 2e
k. 10 hoogmis. 11.30.
Leiderdorp: H- Menswording 1e k. hoogmis met
dames en herenkoor met instrumentale begeleiding,
12 jongerenmis. 14-16 uur kerk open om de kerst
kribbe te bezien en kerstliederen te zingen; 2e k.
10.30 themadienst met jeugdcantorij uit Oegstgeest.
Lelmuiden: 1e k. 9.30 en 11.15; 2e k. 9.30 en 11.15.
Lisse: Agathakerk 1e k. 24 nachtmis. 7 jongerenmis.
9.15 gezinsmis, 11 hoogmis; 2e k. 10.30 hoogmis;
dep. Poelpolder 1e en 2e k. 10; Mariakerk 1e k.
8.30 H. mis. 10 Hoogmis met kinderkoor, 11.45; 19.30
Noorden: za geen avondmis, wel biechtgelegenheid;
zo 9 en 10.30,24.00 nachtmis.
Noordwijk: (Maria ter Zee): za 19 boeteviering, zo
10 euch. viering met samenzang 21 1ste nachtmis
gezinsviering 24 2e nachtmis met dames- en heren-
Noordwljk-Blnnen: za 19 boeteviering met euch.
viering; zo 10 hoogmis. 19 gezinsnachtmis, 21 nacht
mis met groot koor, 23.30 nachtmis met jongerenkoor.
Noordwljkerhout: St. Jozef za 19 boeteviering en
euch.; zo 10 hoogmis met gem. koor. 21 nachtmis
jongerenkoor, 23.30 nachtmis koor Rokazano; St.
victor: za 19 boeteviering met euch., zo 10.30, 20.30
met heren- en dameskoor, 23 met dames- en heren
koor.
Oegstgeest: St. Willibrord: za mis met boeteviering;
zo 10.30 hoogmis met samenzang, 17 kleuterkerstvie
ring, 19.30 gezinsnachtmis, 21.30 nachtmis met koor,
22.30 nachtmis met schola.
Oegstgeest: Bonaventura Marienpoelstr. za 18.30
euch. viering ned.; zo 9.30 euch. ned., 11 id. latijn,
19 nachtmis lat., 21.00 nachtmis ned.
samenzang met alle koren in de kerk. H. H. Engelbe
waarders Beekbrug 1e k. 9 gezinsviering. 10.30 pl.
H. mis in concelebratie; 2e k. 10.30 gezinsviering
m. Kerstliederen.
Nieuwkoop: 1e k. 24 nachtmis. 9 hoogmis. 10.45,
19; 2e k. 9 en 10.45.
Nieuwveen: 1e k. 11 met gem. koor; 2e k. 9 en
11 (gezinsviering).
Nieuw Vennep: 1e k. 10.30 pl. hoogmis. 14 Kindjewie
gen; 2e k. 9.30 hoogmis (greg.) 11 euch. viering.
Noorden: 1ek.9,10.30 hoogmis. 2e k. idem;
Noordwijk (Maria ter Zee: 1e k. 24 nachtmis met
dames en herenkoor, 10 met dames- en herenkoor;
2e k. 10 euch. viering met samenzang.
Noordwijk-Binnen: 1e k. 10 hoogmis, 11.30 met
liederen; 2e k. idem.
Noordwljkerhout: St. Jozef 1e k. 8 herdertjesmis met
gezinsmiskoor, 10 kersthoogmis met gem. parochie
koor. 15.30 Kindjewiegen; 2e k. 10 hoogmis met
gemengd koor. St. Victor 1e k. 8 gezinsviering
met kinderkoor, 10.30 kerstviering met jongerenkoor;
2e k. 9.30 hoogmis met herenkoor. 11 met kinderkoor
Oud Ade: za 9, 17—18.30 biechtgelegenheid. 19
avondmis; zo 8.30 hoogmis 10.30 gemeenschapsmis
241e nachtmis.
Oude Wetering: za 19; zo 10.30. 19, 22 nachtmis.
Roelofarendsveen: Mariapresentatie. za 19 boetevie
ring met communiedienst; zo 9 en 11, 21.30 en 23.30
nachtmissen, 21.30 met King's Combo en 23.30 eigen
koor.
H. Petrusbanden: za 19 avondmis en boeteviering;
zo 9.30 hoogmis. 21.30 en 23.30 nachtmissen.
Rijpwetering: za 19 met dameskoor; zo 9 met
herenkoor. 21 met dameskoor. 23 met herenkoor.
Sassenheim: alg. boeteviering woensdag 20 om 19.30
en vrijdag 22 om 19.30; za 19; zo 11, 20 jongerenvie
ring van kerstmis.
Voorhout: woensdag en donderdagavond 19 boetevie
ring, vrijdag 22 dec. 19 kerstzangdienst; za 19
avondmis; zo 9 hoogmis. 20 jongerennachtmis, 23
plechtige kerstnachtwake.
Voorschoten: za 19 met zang; zo 10 met zang. 19
kindernachtmis. 21.30 nachtmis, 24 idem. aula Noord
Hofland 21 nachtmis.
Warmond: za 19; zo 10 hoogmis. 21 kerstviej
IK
Oegstgeest: 1e k. 10.30 hoogmis met dameskoor.
2e k. 10.30 (samenzang); Bonaventura: 1e k. 9 euch.
ned., 11 latijn, 2e k. 9 euch. ned., 11 euch. viering
latijn;
Oude Ade: 1e k. 24 nachtmis, 6 2e nachtmis, 10.30
hoogmis. 2e k. 8.30 hoogmis, 10.30 gemeenschaps-
Roelofarendsveen: Maria Presentatie: 1e k. 7 met
ouders met kinderen. 9.30 hoogmis, 15 Kindjewiegen;
2e k. 9 en 11. Petrusbanden: 1e k. 8 kindermis,
9.30 hoogmis. 11. 2e k. 9.30 hoogmis, 11. 12.15;
Rijpwetering: 1e k. 9 met herenkoor. 10.30 met
jongerenkoor, 15 kerstviering met kinderkoor. 2e k.
7.30 en 9 (herenkoor) 10.30 jongeren
Sassenheim: 1e k. nachtmis. 8 kerstmis voor gezin
nen, 10.30 hoogmis 14 kerstmis voor de kleintjes;
2e k. 11 uur;
Voorhout: 1e k. 9 euch. viering gezinnen, 10.30 pl.
hoogmis; 2e k. 9 hoogmis, 10.30 gezinsmis, 11.45.
foubrugge: za 19 boeteviering; zo 10 H. I
Vicilie van kerstmis, 23.30 nachtmis verzori
Kong's Kombo.
Zevenhoven: za 19: zo 9. 20.00 gezinsmil
nachtmis.
Zoeterwoude: Rijndijk Meerburgparochie za 11
renmis m.m.v. „Menswordingkoor"; zo 10 H.J
volkszang, 19.30 nachtmis met jongerenkoc
bruging", 22.30 nachtmis m.m.v. dames- e
koor, orgel, fluit, trompet; St. Jan: zo 10.301
zang. 22.00 nachtmis; Chr. Dienaarkerk: za lil
viering; zo 9.15 met zang. 21.30 nachtmi|
jongerennachtmis.
STOMPWIJK Zaterdag 23 december c
Eucharistieviering met gezangen, zondag!
slechts één Eucharistieviering om half t§
gezangen. Zondagavond 24 december on
Eigentijdse Kerstviering met eigentijds Ko<
bo.
Voorschoten: 1e k. 10 hoogmis, 15 Kim
2e k. 10 hoogmis;
Warmond: 1e k. 00.00 nachtmis. 8.30 k
met kinderen, 11 hoogmis; 2e k. 10 hoog
kerst met allerkleinsten;
Woubrugge: 1e k. 10 H. mis met volksz;
10 gezinsmis met schoolorkest;
Zevenhoven: 1e k. 9.10.45 hoogmis; 2e k. 9 hi
Zoeterwoude-RIjndijk: Meerburgparochie: 14:
hoogmis met dames en herenkoor 12 met volï?
2e k. 10 gezinsmis m.m.v. kinderkoor en instru§:
9'oep;
Zoeterwoude: St. Jan: 1e k. 10.30 gezinsmif.
10.30 hoogmis Chr. Dienaarkerk 1e k. 10 h
2e k. 9.15 met zang.
Stompwljk-Slnt Laurentlusparochle Eerstfc
dag middernachtmis om twaalf uur met gl*
koor en veel samenzang, om half tien Gei
om elf uur Hoogmis. Tweede Kerstdag euchaij
ringen om acht uur. half tien (Hoogmis) en
des middags om half vier Kinderkerstviering.
LEIDEN Herv. Gem. Hoogl. Kerk 10 ds. Pannekoek,
22.30 Kerstnachtdienst uitgaande van de Studentenek-
klesia; Marekerk 10 ds. Meijers, 17 ds. Blenk, Wou
brugge, 23 ds. Hemstede, kerstnachtdienst m.m.v.
Petrakoor; Maranathakerk 10 ds. Kooistra, 11 ds. Van
Achterberg en ds. Kooistra, kerstn.dienst; Merenwijk
„De Regenboog" 9.30 ds. H.J. v. Leeuwen. 23 ds.
v. Leeuwen en pastoor Van Well, 22 pastoor Van
Well; Bethlehemkerk 10 ds. De Jong; Bevrijdingskerk
10.30 ds. Wagenvoorde (Herv./Geref. dienst). 23
kerstnachtdienst ds. Boogert; Vredeskerk 10 ds. mw.
De Mey-Meulendijk Eglise Wallone 10.30 pasteur
Ribs Acad. Z.huis 10.15 ds. Baas. Katwijk Geref
Kerk Zuiderkerk 10 ds. Hortensius, 17 ds. Sytsma.
kerstnachtdienst; Petrakerk 10 ds. Sytsma, 17 ds.
Hortensius; Oude Vest 10 ds. Prins, 17 ds. Kooistra;
Maranathakerk 10 ds. Kooistra, 17 ds. v. Achterberg;
Bevrijdingskerk 9 en 10.30 ds. Wagenvoorde. 23 ds.
Boogert. Groenhoven 10 ds. Verdoorn; Jeugdhaven-
diensten: De Mirt 10 mw. Owel; Mierennest 10 dhr.
v.d. Tuin Merenwijk aula Valkenpad 9.30 en 11
euch./avondmaal Geref. Gem. 10 en 16.30 Lees-
diensten Chr. Geref. Kerken 10 en 17 ds. Tijmes,
Amersfoort Geref. Kerk Vr. 10 en 17 ds. Gootjes
Geref. Gem. Nederland 11.30 en 17.30 leesdiensten
Doopsgez. en Rem. Gem. 21.30 dhr. Knoppers,
kerstnachtdienst Ev. Luth. Kerk 10.15 Kinderkerst
feest, 22 kerstnachtdienst Nieuw Apost. Kerk 9.30
en 16 diensten Baptistengem. 10 ds. v. Mameren
Ev. Broederschap 10 dhr. Dikkes Leger des
Hei Is 10 en 19.30 samenkomsten Zevendedagsadv.
11 ds. Bouwer Ev. Centrum 10 dhr. Zijlstra
Zendingswerk Jeruel 18 samenkomst.
AARLANDERVEEN Herv. Gem. 10 ds. Wolthaus
Geref. Kerk 10 ds. De Vree, 18.30 ds. De Wit,
Lisse Chr. Geref. Kerk 9.30 en 17 ds. De Joode,
Rijnsburg.
TER AAR Herv. Gem. 10 ds. Nicolai, 11 kerstnacht
dienst Geref. Kerk 9.30 en 18.30 ds. Bezemer.
ABBENES Herv. Gem. 9.30 ds. Den Harder. 19
uur idem.
ALPHEN A/D RIJN Herv. Gem. Opstandingskerk
10 ds. Hanemaaijer; Kruiskerk 10 dienst; Adventskerk
10 ds. Droogers, Bodegraven, 23 ds. Vree; Salvator-
kerk 10 ds. De Wit. 18.30 ds. v.d. Heiden; Maranatha
kerk 10 ds. Stolk, 18.30 drs. Vree Baptistengem.
10ev. v.d. Sande, 22.30 kerstnachtdienst ds. Koekkoek
m.m.v. De Lichtdragers Marthastichting 20 interk.
dienst Leger des Heils 10 en 19.30 samenkomsten
Volle E.G. 10 samenkomst.
HAZERSWOUDE Herv. Gem., diensten 10 en 18.30
Geref. Kerk 10 en 17 dgr. v.d. Kraan, Rotterdam.
ALPHEN-NOORD Herv. Gem. 9 ds. Hoogendijk HD,
23 gezamenlijke dienst; De Bron 10.30 ds. Hoogendijk
HD; Ashram 9.30 ds. Van Santen Geref. Kerk Goede
Herder 10.30 ds. Verheul. 23 idem gez. dienst; De
Bron 9 ds. Verheul, 10 en 19 ds. v.d. Ree, 23 ds.
Hoogendijk; Driehoorne 19 ds. Koers Sionskerk
9.30 ds. Verptoeg. 18.30 ds. De Jong, Leiden; Ouds-
hoornseweg 10 ds. Oort.
boskoop Dorpskerk 9.30 ds. Heymans. 9.30 ds.
Stelwagen kerstnachtdienst; De Stek 7.30 en 9.15
ds. Heymans en ds. Stelwagen Geref. Kerk 9.30
en 17 ds. Dijkstra Chr. Geref. Kerk 9.30 en 17
diensten.
hazerswoude Herv. Gem. 9.30 ds. Geertsema,
18.30 ds. Boer.
hoogmade —Herv. Gem. 10dr. Van Vliet
de kaag Herv. Gem. 1Q ds. Brokerhof, Voorhout.
23 ds. Carstens.
katwijk a/d rijn - Herv. Gem. 10 ds. Samson,
18 dienst; Ontmoetingskerk 10 ds. Gebraad, 18.30
ds. Wuister Geref. Kerk 9.30 ds. v. Halsema. 17
ds. v.d. Horst.
katwijk aan zee Herv. Gem. Nieuwe Kerk 10
ds. Arkeraats, 18 ds. Schuurman; Oude Kerk 10 ds.
Vink, 18 ds. Hovius; lachtuskerk 10 ds. Roon. 17
ds. Vroegindewey; Pniëlkerk 9.30 ds. Hovius, 18 ds.
Vink; School 10 ds. De Vos Geref. Kerk Triomfator-
kerk 10 ds. v. Halsema. 17 drs. Schouten; Vredeskerk
10 ds. v.d. Horst, 17 ds. v. Halsema, gecomb. dienst
Chr. Geref. Kerk 10 en 17 diensten Geref. Kerk
Vr. 10.15 dienst. 15.30 ds. Zomer Volle e. Gem.
9.45 ds. Bulthuis Soefiebeweging 16 eredienst.
koudekerk a/d rijn Herv. Gem. 10 ds. v.d.
Linden, 22 kerstnachtdienst in Herv. Kerk Geref.
Kerk 10ds. Dijkstra. Boskoop, 18.30 ds.Nierop.
leimuiden Herv. Gem. 9.30 dienst Geref. Kerk
9.30 ds. Los, 23 kerstnachtdienst in de Dorpskerk
ds. Nicolai.
leiderdorp Herv./Geref. diensten: Dorpskerk 10,
pl.m. 18.30; Hoofdstraat 10; Scheppingskerk 9 en
10.30.
lisse Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds. De Gelder;
Pauluskerk 10 ds. 't Hooft, 19 ds. De Gelder Geref.
Kerk 10 en 17 dienst Chr. Geref. Kerk 10 en 16.30
ds. Van Dijken Geref. Gem. 10 en 17ds. Hakkenberg
Geref. Kerk Vr. BV Salv. 10.45 en 17 ds. Schuurman
Geref. Kerk Vr. 10 en 14.45 kand. Venema.
nieuwkoop Herv. Gem. 9.30 ds. Bronsgeest,
kerstnachtdienst ds. Bronsgeest Geref. Kerk 9.30
ds. Sysling, Leiderdorp. 18.30 ds. Rang Chr. Geref.
Kerk 9.30 dienst, 14.15 ds. Hamstra.
nieuwveen Herv. Gem. 9.30 ds. De Vree. Leimui-
nieuw vennep Herv. Gem. 9.30 en 23 (kerst
nachtdienst) ds. Goverts Geref. Kerk 9.30 ds. Rang.
16.30 ds. Wijngaarden Chr. Geref. Kerk 9.30 ds.
Visser, 15ds. Wallet. Ouderkerk a.d. IJssel.
noordwijk Herv. Gem. diensten: Voorstraat 10
en 19; Hoofdstraat 9. 10.30 en 17; De Rank-lchtus
10 en 15.30 Geref. Kerk Hoofdstraat 9.30 ds.
Elgersma, gez. dienst met kerstspel, 23 kerstnacht
dienst ds. Keuning en ds. Warnink; Vinkelaankerk
3 ds. Gebraad Geref. Kerk 1e k. 9.30 en 17 ds.
swsxtomw»! v.\ A -. v sw i v Roon. 18 ds. Vroegindewey; Ichtuskerk 10 ds.
Boer, 17 ds. Arkeraats; Pnielkerk 9.30 ds. De
Jong, 18 ds. Schuurman; School 10 ds. Schuur-
leiden Herv. Gem. 1ste kerstdag: Hoogl.kerk 11.30 en 17.30 leesdiensten Doopsgez. en Rem. alphen-oudshoorn Herv. Gem. Goede Her- üZr3eryj' idndnrdienst- Vredeskerk6Ie k° ds
10 ds. R. v.d. Kley, Leiderdorp. 11.45 oecum. stu- Kerk 1e k. 10.30 ds. Kuipers - Ev. Luth. kerk der 9 ds. v. Santen; De Bron 10.30 ds. v. Santen 17 hY „d Horst - Gmef Keric Vr ie k
dentendienst; Marekerk 10 ds. De Jong, 17 ds. geen opgave Nieuw Apost. Kerk 9.30 en 16 Geref. Kerk Goede Herder 10.30 ds. v.d. Ree; in 15 ris Hnff is30 dienst Voile EG 9 45 ds!
Meyers; Maranathakerk 10 ds. v. Achterberg; Me- diensten Bapisten Gem. 10ds.v. Mameren. De Bron 9 idem, 18.30 ds. Verheul; Ashram 9.30 Ru'ithni*
oon w- u-- aarlanderveen Herv. Gem. 1e k. 10 ds. ds. Verheul Sionskerk 1e k. 9.30 en 18.30 ds. koudekerk a/d rijn Herv Gem 1e k. 10
Wolthaus. 2e k. 10 zangdienst - Geref. Kerk 1e Verploeg.Oudshoornseweg 10ds.Oort ïs ï.d ünden-Geref Kerk 10ds.Nierop!
BODEGRAVEN - Herv_ Gsm Ie k Dorpskerk 10 LEIMUIDEN - Herv. Gem. 1e k. 9.30 ds. De Vree
ds. Droogers. 18.30 ds. De Vreugd; Salvaorkerk Gere, Kert[ k. 930 m ,g (z,„gdiensl) ds.
Is V, 5',5'S n'v U ,siSrï°9n™L Bathlehenv LOS - Chr. Ger. Kerk 1e k. 9.30 en 2e k. 9.30 ds.
kerk 1 e k. 10 ds. De Vreugd, 18.30 ds. Richter.
bodegraven Geref. Kerk 10 en 16.30 ds. Bui
tenhuis.
boskoop Herv. Gem. diensten 9.30 en 18.30
Geref. Kerk 1e k. 9.30 en 17 ds. Omta Chr.
Ger. Kerk 9.30 en 17 ds. Langevelde.
renwijk Regenboog 9.30 ds. Hortensius, 11 ds.
Hortensius en pastor Van Well, 16 ds. Van Leeu
wen, kerstfeest voor de kinderen; Bethlehemkerk
10 ds. Pannekoek; Bevrijdingskerk 9.30 en 10.30
ds. Boogert; Vredeskerk 10 dr. Lamping; Eglise
Wallone 10.30 pasteur Ribs; Acad. Z.huis 10.15 ds.
Bovenberg; Diac.huis 10.30 ds. Van 't Hof. 2de
kerstdag geen diensten.
LEIDEN Geref. Kerken: 1ste kerstdag: Zuider
kerk 10 ds. Sytsma; Petrakerü 10 ds. Vegter; Oude
Vest 10 ds. Koolstra; Maranathakerk 10 ds. v. Ach
terberg; Bevrijdingskerk 10.30 en 9 ds. Boogert;
Groenhoven 10 ds. Verdoorn. In Geref. Kerken 2e
k. 10 en 16.30 ds. Boogaard Chr. Geref. Kerk
10 kand. Teneyenhuis, 2e k. dienst in Geref. Kerk
ds. Wolthaus Chr. Geref. Kerk 1e k. 9.30 en 17
ds. De Vries, Heerde.
ter aar Herv. Gem. 1e k. 19 ds. Lindenburg,
18.30 zangdienst Geref. Kerk 1e k, 9.30 en
18.30 diensten.
abbenes Herv. Gem. 1e k. ds. Den Harder
9.30 uur.
alphen a/d rijn Herv. Gem. Opstandingskerk
1e k. 10 ds. v.d. Heiden, 18.30 kand. Teneyenhuis;
Adventskerk 1e k. 10 ds. Hanemaaijer; Kruiskerk
1e k. 10 ds. Bogers Geref. Kerk 1e k. 10 drs.
Stolk, 18.30 kand. Teneyenhuis; Maranathakerk 1e
k. 10 drs. Vree. 18.30 ds. Bogers Marthastich
ting 20 interk. dienst.
Ger. Kerk 9.30 en 17 ds. Langevelde.
hazerswoude - Herv. Gem. 1e k. 9.30 en 18.30
ds. Geertsema, 2e k. 9.30 gez. dienst met Geref.
Kerk Geref. Kerk 1e k. 10 en 17 ds. Versluys,
2e k. 10 ds. Versluys.
de kaag Herv. Gem. 1e k. 10 ds. Carstens.
hoogmade Herv. Gem. 1e k. 10 dr. Van Vliet.
katwijk a/d rijn Herv. Gem. 1e k. Dorps
kerk 10 ds. Teygeler; Ontmoetingskerk 1e k. 10
LEIDERDORP Herv./Geref. diensten: Dorpskerk
1e k. 10 en 18.30; Hoofdstraat 10, Scheppingskerk
9 en 10.30.
LISSE Herv. Gem. Dorpskerk 1e k. 10 ds. 't
Hooft, 19 ds. 't Hooft; Pauluskerk 10 ds. De Ge
lder Geref. Kerk 1e k. ds. De Wit en mevr. Van
Vliet-Bruin Chr. Geref. Kerk 10.30 en 19 ds.
Van Dijken Geref. Gem. 10 en 16 ds. Hakken
berg. 2e k. 10 kinderkerstfeest Geref. Kerk Vr.
BV 1e k. 10 kinderkerstfeest Geref. Kerk Vr. 10
kand. Venema, 16.30 ds. Simpelaar.
NIEUWKOOP Herv. Gem. 1e k. 9.30 ds. Brons
geest, 2e k. 9.30 dhr. Van Elden. Putten Chr
10.15; v. Wijckersloot 16.30 Geref. Kerk 10 ds.
Vegter, 19.30 ds. Ter Linden Geref. Kerk Vr. BV
8.45 ds. Janse, 16 ds. v.d. Berg Volle Ev.
Broederschap 16 samenkomst.
OUDE WETERING Herv. Gem. 9.30 ds. Overgaauw,
Valkenburg Geref. Kerk 9.30 ds. Meyer, 17 ds.
Wijngaarden.
RIJNSATERWOUDE Herv. Gem. 9.30 ds. Abma,
Kortenhoef. 19 ds. De Kruijf Chr. Ger. Kerk 9.30
dienst, 14.15 ds. Bouw.
RIJNSBURG Herv. Gem. Grote Kerk 9.30 ds. v.
Niel, 23 ds. Bogerd kerstnachtdienst; Bethelkerk 9.15
ds. Bogerd. 17 ds. v. Niel Geref. Kerk Petrakerk
9.30 ds. Baaijen, 17 ds. Huisman; Immanuel 9 en
10.30 ds. Huisman; Maranathakerk 9.30 ds. Huisman.
17 ds. Baaijen Chr. Ger. Kerk 9.30 en 17 ds. De
Joode.
SASSENHEIM Herv. Gem. 10 ds. v.d. Meer. 22.30
Ger. Kerk 9.30 dienst. 14.15 ds. Hamstra.
nieuwveen Herv. Gem. 1e k. 9.30 en 18.30
ds. Molenaar.
nieuw-vennep Herv. Gem. 1e k. 9.30 ds. Go
verts Geref. Kerk 1e k. 9.30 ds. Rang, 2e k.
15.30 gezinsdienst Chr. Ger. Kerk 9.30 en 15
ds. Visser.
noordwijkerhout - Herv. Gem. 1e k. 10 ds.
Kalkman.
noordwijk Herv. Kerk 1e k. Voorstraat 10 en
19; Hoofdstr. 10 en 17; De Rank-lchtus 10 en
16.30 Geref. Kerk 1e k.: Hoofdstraat 9 ds. War
nink, 10.30 ds. Keuning; Vinkelaan 9.30 ds. Elgers
ma; Stichtihgskerk 11 ds. Warnink, 2e k. Hoofd
straat, 10 zangdienst.
oegstgeest Herv. Gem. 1e k. Groene Kerkje
10.30; Pauluskerk 10; Gem. Centrum 10.30; v.
Wijckersloot 16.30 Geref. Kerk 1e k. 10 ds.
Heemskerk Ger. Kerk Vr. BV 8.45 en 16 ds. v.d.
oudé wetering Herv. Gem. 1e k. 9.30 ds.
Lalleman Geref. Kerk 1e k. 9.30 ds. Treurniet.
rijnsaterwoude Herv. Gem. 1e k. en 2e k.
9.30 ds. De Kruijf Chr. Geref. Kerk 9.30 dienst,
14.15 ds. Bouw.
rijnsburg Herv. Gem. 1e k. Grote Kerk 9.30
ds. v.d. Bogerd. 16 kinderkerstfeest; Bethelkerk
9.15 ds. Van Niel Geref. Kerk 1e k. Petrakerk
9.30 ds. Baaijen, 17 ds. Huisman; Immanuelkerk 9
en 10.30 ds. Huisman, 17 dr. Van Oeveren. Mara
nathakerk 9.30 dr. Van Oeveren, 17 ds. Baaijen
kerstnachtdienst in Geref. Kerk ds. Rebel -L
Kerk 10 ds. v. Santen. 17 ds. Huisman Np
Bond geen dienst V.E.G. 19 samenkomst.
VALKENBURG Herv. Gem. 9.30 ds. Lallemiieer
Wetering, 19.30 kerstnachtdienst in Herv L
Overgaauw en drs. De Raadt Geref. KI,
dienst, 19.30 zie Herv.opgave Geref. Kerk!
ds. Hoff, 17 dienst.
VOORHOUT Herv. Gem. 10 ds. Carstens, U
kerstnachtdienst ds. Brokerhof en ds. VarT
VOORSCHOTEN Herv. Gem. Dorp 10 I
Schoot. 22 kerstnachtdienst ds. Meyering™
Rijndijk, 10 ds. Meyering Geref. Kerk 10
Zwart, 22 ds. De Zeeuw; aula 9.30 ds. Del
WARMOND Herv. Gem. 10 en 23 uur \A
Tonkelaar.
WASSENAAR Herv. Gem. diensten: Dorpsi
16.30 en 19; Kievitskerk 10; Messiaskerk 19; r
trum 9.30 Ned. Prot. Bond 22,30 ds. T
kerstavonddienst Geref. Kerk Zijllaan dieré
en 17; Zuid 10 drs. v.d. Kamp.
WOUBRUGGE Herv. Gem. 9.30 ds. Blenk, Q
ter, 18.30 dr. Van Vliet, Hoogmade Gera
9.30 en 18.30ds. Versluys, H'woude.
ZEVENHOVEN Herv. Gem. 9.30 ds. Lindj
Ter Aar.
ZWAMMERDAM 10 dhr. Christ. 18.30 ds i
Geref. Kerk 9.30 ds. v.d. Heiden. 18.30 ds. Bé
Chr. Geref. Kerk 1e k. 9.30 en 17 ds. De Joode. Ia F
sassenheim Herv. Gem. 1e k. 9 en 10PFin
v.d. Meer Geref. Kerk 1e k. 10 ds. Van p, d<
Chr. Geref. Kerk 10 ds. Rebel Nedp ka
Bond 10.30 dhr. Klijnsma. Leiden. L j
valkenburg Herv. Gem. 1e k. 10 ds.f",u
gaauw, 16 kinderkerstfeest, 2e k. 10 gez. Raa
ds. Overgaauw Geref. Kerk 1e k. 9.30 erf den
drs. De Raadt Geref. Kerk Vr. 1e k. 8.4jitii
Wilschut, 17 ds. Hoff. iPS i
voorhout - Herv. Gem. 10 ds. Brokerhof, f
voorschoten - Herv. Gem. dorp: 1e I
ds. v.d. Schoot, Rijndijk, 10.30 ds. Meyerir
i 11 kand. Bijl Geref. Kerk 1e k.fkerj
17 ds. De Zwart.
warmond Herv. Gem. 1e k. 10 ds. Dflïjf®
keiaar (met kerkkoor).
wassenaar Herv. Gem. Diensten: Dofte J
10, 16.30 en 19; Kievitskerk 10; Messiaskéu z
Dorpscentrum 9.30 Geref. Kerk 1e k. 10jnaa
ds. v.d. Meulen; Zuid 10 ds. v.d. Kamp -wpn,
Prot. Bond 1e k. en 2e k. (De Burcht) ds. Vff
woubrugge - Herv. Gem. 1e k. 9.30 ds ko1
man. Katwijk Geref. Kerk 1e k. 9.30 drie. Ei
17 dienst voor de jeugd. [pro
zevenhoven - Herv. Gem. 1e k. 9.30 engyel
Nicolai, 2e k. 9.30 kerstfeest Zondagsschool. l?
zwammerdam - Herv. Gem. Ie k. 9.30 lPie
Heiden. 18.30 kand. Teneyenhuis Herv. Gi£ssi
k.10ds. Mostert. hikt
Kerstmis 1978. Mensen, die de lange mars tot nu
toe hebben meegelopen, zien terug op het begin.
Gemengde gevoelens overheersen, zoals vaak ook
in het verleden. Maar ook nu zijn er, die de voort
gang blijven zien, zoals de Franse historicus Jean
Delumeau, die In zijn kritisch boek over tweedui
zend jaar christendom nochtans nieuw perspectief
tekent Daarom Is zijn werk „Einde van het chrls-
tendom een boek om met Kerstmis aandacht
aan te besteden. Hetgeen hierbij gebeurt
Is het einde van het
Christendom in zicht
Er zijn nog al wat men
sen, buitenstaanders én
zij die van harte meele
ven met het wel en wee
van de christelijke kerk,
die geneigd zijn een der
gelijke vraag met ja te
beantwoorden. En inder
daad zijn er ook genoeg
aanwijzingen die hen
daarin gelijk schijnen te
geven. Het is daarvoor
niet nodig het kerkelijk
leven van twintig, dertig
jaar terug te vergelijken
met de huidige stand van
zaken.
Jean Delumeau, een Frans
historicus en een geënga
geerd christen, heeft die
vraag eveneens ernstig onder
ogen willen zien en er een
antwoord op willen geven.
Delumeau gaat daarbij uit
van zijn inzichten op het ge
bied van de kerkgeschiedenis
en confronteert de daar aan
getroffen feiten met wat hij
essentieel acht voor het
Christendom haar bood
schap zoals die is bewaard in
de evangelieën.
Wat is daar in twintig eeu
wen kerkgeschiedenis van te
recht gekomen
Schijnbaar is er, zegt Delu
meau inderdaad, nog al wat
voor te zeggen dat het chris
tendom op zijn retour is. De
ouderen onder ons denken
met weemoed terug aan de
glorieuze feesten, de volle
kerken, de processies met
hun prelaten in weelderige
gewaden. Zij wisten dat het
bestaan zelf en de geschiede
nis daarvan geborgen waren
in een religieuze zingeving
die velen juist nu zo pijnlijk
ontberen.
Gewetens
Maar er waren ook minder
prettige kanten aan die sterk
overheersende positie van de
kerk. Delumeau noemt daar
van enkele: de macht over
de gewetens, het dreigen met
de eeuwige verdoemenis als
men niet gehoorzaamde. Was
dat terecht Veel geestelij
ken oefenden een macht uit
die moeilijk te rijmen was
met de opdracht vervat in de
evangelische boodschap.
Delumeau verdedigt vervol
gens de zinvolle stelling dat
wie momenteel klaagt over
het gebrek aan werfkracht
van het christelijk geloof er
niet aan ontkomt de hand in
eigen boezem te steken en
het verleden van die kerk te
onderzoeken om zo haar fou
ten onder ogen te zien. Wie,
zegt de auteur, aanspraak wil
maken op de toewijding van
mensen, ontkomt niet aan
zo'n gewetensonderzoek.
Kruistochten, godsdienstoor
logen, inquisitie, brandstapels
voor de ketters. Deze ver
schrikkingen die de kerkge
schiedenis ontsieren, Delume
au laat ze de revue passeren,
niet uit een soort masochis
me, maar wel om duidelijk
te maken dat deze misstap
pen mede de scepsis verkla
ren waarmee velen zich nu
opstellen tegenover de offi
ciële kerk. Zij is de draag
ster van een liefdesbood
schap maar wat heeft zij er
zelf mee gedaan
De verbondenheid
met de armen
Natuurlijk heeft Delumeau in
dat verleden ook veel goeds
aangetroffen. De geschiedenis
van de kerk is, zoals hij
schrijft, er een van dubbel
zinnigheid. Zij deelde niet al
leen de macht, maar ook de
zorg voor armen en misdeel-
den; het werk van de kloos
ters voorzag in allerlei urgen
te behoeften; de prediking en
het onderwijs betekende de
doordringing van culturele en
ethische waarden, die zozeer
gemeengoed geworden zijn
dat weinigen er nog maar bij
stilstaan dat zij van oor
sprong christelijk zijn; de uit
ingen van christelijke kunst
zijn onvervangbaar door de
manier waarop zij stem ge
ven aan de in ieder mens le
vende religiositeit.
Hoe is die dubbelzinnigheid
van de kerk ontstaan? Voor
Delumeau is zowel haar wel
dadige uitwerking als haar
rol in oorlogen en ketterjach
ten slechts begrijpbaar van
uit de plaats waarop zij in
het openbare leven beslag
legde. De christelijke kerk
was verbonden met de we
reldlijke macht, zij was de
godsdienst van de heersers
en net als welke andere in
stelling die met macht is be
kleed, is zij van tijd tot tijd
aan die macht bezweken.
Wie Delumeau tegenwerpt
dat de christelijke kerk wel
de godsdienst moest worden
van de heersers om zo het
evangelie te kunnen versprei
den en het dus een anachro
nisme is haar met de kennis
van zaken en de opvattingen
van vandaag te beoordelen,
antwoordt hij dat haar dwa
lingen en tegenstrijdigheden
toch maar ontrouw beteken
den aan de boodschap waar
van zij zegt de draagster te
zijn. Bovendien, aldus Delu
meau, in heel de geschiedenis
van de kerk vindt men men
sen die haar macht en rijk
dom hebben aangeklaagd.
Daarvan is de vrijwel anonie
me twaalfde-eeuwse monnik
Arnaud van Brescia een
voorbeeld; hij waarschuwde
voor de kerkelijke rijkdom
men en moest zijn kritiek
vervolgens bekopen met de
dood op de brandstapel. Het
geldt ook voor Savonarola en
Erasmus die haar verwikke
ling met de staatsmacht heb
ben gewraakt.
Dubbelzinnigheid
verdwijnt
Als men de geschiedenis van
de dubbelzinnige rol van de
kerk nagaat, wordt Delume-
au in tegenstelling tot hen
die zo nostalgisch terugblik
ken naar haar glorieuze
voorkomen van weleer, niet
somberder bij het aanbreken
van de nieuwe tijden. In de
Middeleeuwen omsloot de
kerk, zoals Delumeau in zijn
studie aantoont, het hele le
ven met een christelijk ver
nis. Grote delen van het plat
teland (en de meeste
middeleeuwers waren platte
landers) waren echter met de
christelijke leringen onbe
kend. Om het leven te kun
nen domineren, annexeerde
de kerk de meest eigenaardi
ge, aan het evangelie wezens
vreemde elementen. Slechts
een kleine elite was met haar
geboden vertrouwd en han
delde er naar.
De protestantse Hervorming
en katholieke Contra-Refor
matie zouden - in de zestien
de eeuw! - een kerstening
doorvoeren die niet tot uiter
lijkheden beperkt bleef.
Het loskomen van de macht
schept voor de christenen
van vandaag een toestand
die gelijkenis vertoont met
de dagen van voor Constan-
tijn toen de christenen mas
saal werden vervolgd. Net als
toen kan ook nu de beteke
nis van hun geloof opbloeien
in een wereld waarin haat en
onrecht woeden en wie goed
ziet, bespeurt daarvan ook de
tekenen.
Om de kerstening
De indruk zou kunnen post
vatten dat Delumeau chris
tendom en kerstening - waar
van hij de omvang het essen
tiële kenmerk noemt om te
besluiten tot wanhoop of op
timisme over het voortbe
staan van de christelijke
kerk - herleidt tot slechts een
verantwoord sociaal gedrag
of een veredelde vorm van
humanisme. Deze vereenzelvi
ging waarmee het bestaans
recht van de kerk ontkend
zou worden, maakt Delume
au echter heel duidelijk niet.
Delumeau bepleit de a
vaar ding van een fundamc
teel Credo waarvan de
zenis, de evangelise
zaligsprekingen en de eucl
ristie een wezenlijk bestar
deel vormen.
Hij onderstreept ook het
lang van het gebed en
pleit de oecumene en
recht op een pluriforme liti
gie, te veel om in dit ko:
bestek op te noemen. Ma
bovenal getuigt hij van ha
fundamenteel religieuze kei
het geloof dat de liefde si
ker is dan de dood. Het b<
van Delumeau moet voor
len een pijnlijke bevragi
van de kerkgeschiedenis zi
maar het fundeert evene<
voor wie de tekenen des tij
verstaat vanuit een his
risch gezichtspunt, een pi
spectief voor het Christel
geloof dat reëele verwacht
gen in zich draagt.
PAUL VAN VELTHOV
Jean Delumeau, Einde
het Christendom?.
Uitgave Gooi en Stic|
Hilversum.
Prijs ƒ20,60.
