Rond bouw kerncentrales
hangt waas van geheimzinnigheid
Bonn vraagt inlichtingen
over oorlogsmisdadigers
Half volle melk
hele liter f|jdeiijk
'Bijna-botsing9 in
Frans luchtruim
Partijen schieten
in Iran op als
paddestoelen
Paus ziet ook af
van intronisatie
Bombardement
op stad in opstand
in Nicaragua
M.
BUITENLAND
LEIDSE COURANT
WOENSDAG 30 AUGUSTUS 1978 pagina 11
Voordat strafbaarheid verjaart
(Van onze correspondent, Ami van Vree)
BONN De Bondsregering wil naar een
groot aantal landen een verzoek doen
uitgaan waarin zij vraagt om haar in te
lichten over tot nu toe onbekend gebleven
belastend materiaal ten aanzien van nazi-
oorlogsmisdadigers. Deze oproep is in
eerste instantie bedoeld voor die landen
die tijdens de tweede wereldoorlog onder
de Duitse bezetting te lijden hadden. Ach
tergrond van deze maatregel is het feit
dat op 31 december van het volgend jaar
in de Bondsrepubliek de strafbaarheids-
termijn voor moord gepleegd in oorlog
stijd afloopt. Daarnaast wil de regering
een documentatie samenstellen over de
vervolging van nazi-misdadigers die kan
dienen als basis voor het te verwachten
parlementaire debat over een eventuele
verlenging van deze termijn.
Vanuit het buitenland, met name door
Israël en Polen, zijn al pogingen in het
werk gesteld om de verjaringstermijn te
verlengen. Maar op dit moment ziet het er
niet naar uit, dat een meerderheid in de
bondsdag bereid zal zijn voor de derde
keer een dergelijke wetswijziging goed te
keuren. Eigenlijk zou de termijn al in 1965
zijn verjaard, maar men voegde er toen
vier jaar aan toe omdat de rechtspleging
in Duitsland tot 1949 vrijwel stil had gele
gen. In 1969 verlengde men de verjarings
termijn nog eens met tien jaar. Beide
keren gingen de debatten in de Bondsdag
met heftige emoties gepaard.
De verjaringstermijn geldt niet voor die
misdaden waarvan alle gegevens voorhan
den zijn en waarover een gerechtelijke
procedure op gang is gebracht (ook al is
de dader onvindbaar of wellicht al overle
den). Het Centraal Bureau voor de Opspo
ring van Nazi-misdaden in LudWigsburg is
dan ook al geruime tijd bezig het haar
bekende materiaal naar de rechtbanken te
versturen. De laatste tijd is daar een aan
zienlijke hoeveelheid nieuw materiaal uit
enkele Oostbloklanden, met name uit Po
len, bijgekomen. Niettemin bestaat de
vrees in Bonn dat een of ander land
opzettelijk materiaal uit de oorlogstijd ach
terhoudt, om pas na afloop van de verja
ringstermijn ermee, op de proppen te ko
men en dharmee de Bondsrepubliek in een
kwaad daglicht te stellen.
TIJDENS STIPTHEIDSACTIE
VERKEERSLEIDERS
PARIJS Als gevolg van de
stiptheidsactie van de Franse
luchtverkeersleiders is het zon-
in het luchtruim boven
Lyon bijna tot een ramp geko-
toen twee Caravel straal-
verkeersvliegtuigen elkander
;er korte afstand kruisten,
volgens zekere inlichtingen op
enkele meters of tientallen me
ters. Een Caravel van de Fran-
nationale luchtvaartmaat
schappij Air France die regel
matig verbindingen onder
houdt tussen Genève en Tou
louse en onder voortdurende
controle van het verkeerscen-
trum van Aix-en-Provence
stond, kruiste een toestel van
hetzelfde type van een West-
duitse chartermaatschappij,
toestel dat in ongeveer om
gekeerde richting vloog van
Portugal naar Düsseldorf. Een
ander op een hoogte van
5600 m rond 'vijf uur 's mid-
plaatselijke tijd. De snel
heid van elk toestel bedroeg op
dat moment ongeveer 800 km
.lur. Het Duitse vliegtuig
vloog onder condities, waarbij
de vlucht niet gevolgd, gecon
troleerd en geadviseerd wordt
door de luchtverkeersleidings
centra. In het geval van zo'n
vlucht draagt de gezagvoerder
de volle verantwoordelijkheid
voor de verkeersveiligheid van
zijn vlucht. Hij kan daarbij
evenwel van de radio-infra
structuur en van de radio-elek
trische hulpmiddelen op de
grond gebruik maken, maar
moet in beginsel beneden de
zogenaamde luchtwegen vlie
gen, om botsingen met gecon
troleerd verkeer te vermijden.
Air France ontkende in een
communiqué ten stelligste dat
er een zgn. bijna-botsing had
•plaatsgehad maar de verkeels,-
leiders van het centrum van
Aix zeiden maandagmiddag
dat zij door' middel van de
banden waarop de radiocom
municaties staan, in staat zul
len zijn het incident te recon
strueren. De Duitse gezagvoer
der had volgens het centrum in
Aix verklaard dat het. zicht
goed was en hij zou zijn koers
lichtelijk veranderd hebben.
De bonden van luchtverkeers
leiders hebben aan de Franse
luchtvaartdienst een telegram
gezonden waarin ze elke ver
antwoordelijkheid van de hand
wijzen aangaande vliegtuigen
die niet onder toezicht van de
Franse controlecentra vliegen.
Hoea Kwo-feng toast met sjah Iran
Voorzitter Hoea Kwo-feng van de Chinese communistische partij
toast hier met de sjah van Iran (rechts). Hoea Kwo-feng, die
zich aanvankelijk in Joegoslavië en Roemenië zeer fel heeft
uitgelaten over de Sovjet-Unie, sloeg in de laatste fase van zijn
bezoek aan Roemenië een aanmerkelijk rustiger toon ten
opzichte van Rusland aan. Hij is. thans voor een meerdaags
bezoek in Iran.
TEHERAN (DPA) Politieke partijen schieten in de
nieuwe „Iraanse lente" "ha een ijstijd van ruim drie jaar,
waarin er alleen de eenheidspartij Rastakhiz was, als
paddestoelen uit de grond. De Perzen schijnen zich niets
meer aan te trekken van de door de sjah ingestelde
Rastakhiz.
Vooruitlopend op de beloofde persvrijheid drukken de
kranten in Teheran de meest uiteenlopende verklaringen,
meningen en eisen van opposanten van werkelijk allerlei
richtingen af; van oude bekenden zowel als van volledig
nieuwe politiek actieve Perzen. Gisteren was het aantal
plotseling aan het daglicht getreden groepen en partijen
reeds tot 17 gestegen.
Alleen de communisten, in 1949 in Iran verboden, hebben
zich nog niet officieel voor het voetlicht durven vertonen.
Dit zal ook wel niet gauw gebeuren, want alleen partijen,
die de monarchie aanhangen, zullen mogen gaan deelnemen
aan de aangekondigde „voor honderd procent" vrije parle
mentsverkiezingen van volgend jaar.
Thans worden in Iran uitlatingen verspreid, die nog maar
enkele weken geleden alleen maar door gezworen tegen
standers van de sjah in het buitenland werden gedaan.
Afschaffing van de dictatuur, beëindiging van de onder
drukking en onvoorwaardelijke vrijlating van politieke
gevangenen zijn eisen, die juist ten gevolge van de onder
drukking tot dusverre, nu alleen maar luider worden
geroepen.
In hoeverre de reeds 37 jaar regerende monarch deze
ontwikkeling in de hand zal kunnen houden, vragen politie
ke waarnemers in Teheran zich steeds scherper af. Er is
minder sprake van Autoriteit dan wel van puur toegeven.
Het door de sjah gewilde liberaliseringsproces in de richting
van politieke vrijheden als in West-Europa schijnt onder
druk van opgehoopte teleurstellingen nu niet meer binnen
vaste banen te lopen, maar een eigen dynamiek te hebben
ontwikkeld. En niemand weet precies waartoe dit zal leiden,
nu de Sjiitische-moslemleiders de concessies op politiek
gebied blijven afwijzen. Het bezoek van de Chinese partij
en regeringsleider Hoea Kwo-feng maakt het geheel nu
eigenlijk helemaal bizar. Hier ontmoet de leider van een
van de dichtsbevolkte landen ter wereld, dat het bezit van
de puurste communistische leer voor zich opeist, de repre
sentant van een regime, waarin de communisten staatsvij
and nummer 1 zijn.
ADVERTENTIE
Alleen voor Melkunie- of Menken Landbouw produkten.
Iiimiddels is al een neef van de paus ontdekt in de Verenigde Stagen.
Het is Silvio Luciani (78) in Marysville, Michigan, metselaar van origine
net als de vader van de paus. Silvio zag zijn neef voor het laatst
in 1976 toen hij in Italië was. Bereidwillig poseert hij voor de
fotografen met een foto van de nieuwe paus, wiens installatie hij
zondag hoopt mee te maken.
ROME Paus Jóhannes Paulus heeft ijiet alleen eefi kroning
maar ook een intronisatie afgewezen. De plechtigheid van
komende zondag wordt daarom „mis aan het begin van zijn
ambt als opperherder" genoemd, zo is uit het Vaticaan meege
deeld.
De plechtigheid, - die door officiële afvaardigingen uit meer dan
honderd landen wordt bijgewoond - onder anderen door de
vice-president van de Verenigde Staten Walter Mondale - begint
om zes uur 's middags op het Pietersplein. Tegen het woord
„intronisatie" hebben theologen van het Vaticaan bezwaar ge
maakt, omdat de nieuwe paus immers zijn troon al meteen na
zijn verkiezing had bestegen. Met het aannemen van zijn uitver
kiezing verkreeg hij meteen alle rechten en volmachten van een
paus.
Overigens hebben een honderdelf kardinalen nog een benauwd
kwartiertje doorgemaakt tijdens het conclaaf, volgens de Ita
liaanse kardinaal Egidio Vagnozzi. Op een gegeven ogenblik, na
de eerste twee stemmingen, konden de kardinalen vrijwel niets
meer zien vanwege de slierten rook die uit een barst in de pijp
van het befaamde kacheltje kwam waarin de stembriefjes wer
den verbrand.
De kardinalen kregen het benauwd, begonnen te hoesten en zelfs
te „huilen" toen de rook de kapel vulde. Twee ramen moesten
jvordfn geopend om de smerige rook kwijt te raken. Het was
maar „een akelig kwartiertje", aldus kardinaal Vagnozzi.
Een boek met brieven, die 'de nieuwe paus indertijd heeft
geschreven aan het adres van lang overleden persoonlijkheden,
is sinds zijn verkiezing een bestseller. De brieven werden geschre
ven voor een kerkblad in Padua in de jaren zestig en het begin
van de jaren zeventig. Het oog van het Italiaanse publiek is er
nu pas op gévallen. De brieven zijn gericht aan schrijvers als
Dickens en behandelen de actualiteit van de dag.
Zowel in de Tweede als in de Eerste Kamer is gistermiddag
nog het overlijden van paus Paulus herdacht. In de Eerste Kamer
geschiedde dat door voorzitter Thurlings en minister Pais na
mens de regering. In de Tweede Kamer door voorzitter Vondeling
en minister Van der Klaauw.
MANAGUA (AFP) Leger
vliegtuigen van Nicaragua
hebben gisteravond „burgerlij
ke verzetshaarden" gebombar
deerd in de stad Matagalpa,
120 kilometer ten noorden van
Managua.
's Ochtends waren in diverse
steden van het land gevechten
uitgebroken tussen opstande
lingen en legereenheden waar
bij 73 officieren zijn gearres
teerd. In de gebombardeerde
stad zouden de opstandelingen
op een bepaald ogenblik bijna
de helft van, de stad in handen
hebben gehad. Er werd de ge
hele dag geschoten. De verbin
dingen met de rest van het
land waren afgesneden. In Ma
tagalpa wonen 60.000 mepsen.
Zwaar gevochten werd ook in
de steden Jinotepe en Diriam-
ba (45 kilometer ten zuiden van
Managua).
Over eventuele slachtoffers
van het bombardement was
vanuit Matagalpa niet direct
iets bekend, alleen dat ambu
lances af en aan reden in de
in brand gevlogen delen van de
De nationale garde voerde ver-
sterkingen aan door de lucht,
maar de opstand scheen zich
alleen maar uit te breiden, zo
werd verder uit Managua ver
nomen. De algemene staking
die zolang zou moeten door
gaan totdat president Somoza
zou aftreden bleef zich volgens
de berichten uit Managua ook
uitbreiden.
President Somoza heeft echter
op een persconferentie in Ma
nagua gezegd dat hij aanblijft
tot zijn ambtstermijn is ver
streken om Nicaragua uit han-
het
houden.
„Waar het in Nicaragua 1
gaat is het voortbestaan van
democratie", aldus Somoza.
te
ADVERTENTIE
100 gram
Een heerlijke schijf van
malse stykjes rosbief.
Geraffineerd gekruid en
gevuld met champignons.
Een smakelijk beuken
geheimpje van uw Keur
slager. 2x2 minuten flink
heet in de koekepan bakken
of op de barbecue.
[k] uw Keurslager
Italiaanse
prins blijft
in hechtenis
(Van c
correspondent)
ROME De Italiaanse troo
nopvolger in ballingschap.
Victor Emmanuel, blijft zeker
nog enkele weken in arrest in
de gevangenis van Ajaccio op
het eiland Corsica. In twee
gerechtelijke instanties is een
verzoek van zijn advocate tot
voorlopige in vrijheidstelling
van de Prins van Napels afge
wezen. Op het vliegveld van
Ajaccio hebben tweè prfve-
vliegtuigen, een Beechcraft en
een Mystère dagenlang tever
geefs staan wachten om de
prins over te brengen naar zijn
villa op het kleine Franse ei
landje Cavallo ten zuiden van
Corsica. Ze zijn gehuurd door
de familie van de prins.
De Franse gerechtelijke instan
ties willen eerst afwachten hoe
het genezingsproces zich ont
wikkelt van de 19-jarige Duit
ser Dirk Geerd Hamer, die
door de prins zodanig met twee
karabijnschoten is gewond dat
zijn linkerbeen moest worden
geamputeerd. De prins vuurde
de schoten af toen hij in het
maanlicht een sloep, waarin de
Duitser lag te slapen, aanzag
voor een sloep die gestolen was
van zijn eigen jacht. Tevoren
waren er verschillende keren
wrijvingen geweest tussen een
groep Italiaanse rijkeluiszoons
en de als arrogant bekend
staande prins, die thans aan
voert dat hij daardoor erg geïr
riteerd is geweest.
PAS BENOEMDE NEDERLANDSE B 3SCHOP IN BRAZILIË:
(Van onze correspondent Jos Schurink)
RIO DE JANEIRO „De arbeiders die aan
de bouw van de atoomcentrales werken komen
met allerlei mooie beloften hier naar toe. Zij
komen uit het arme noordoosten en uit centraal
Brazilië en hen wordt voorgespiegeld dat zij
in het beloofde land terechtkomen. Maar de
werkelijkheid is wel even anders".
Aan het woord is Jan Wildering^een Devente-
naar, die zondag 20 augustus j.l. als eerste
bisschop in Angra dos Reis werd geïnstalleerd.
Dom Vital zoals hij door de Brazilianen wordt
genoemd, - heeft een werkterrein gekregen zo
groot als bijna half Nederland. Toevallig bevin
den zich in dat gebied niet alleen de werf van
scheepsbouwer Verolme, maar ook de in aan
bouw zijnde Braziliaanse atoomcentrales die
straks op het Almelose uranium zullen moeten
draaien.
„Aan de bouw van die kerncentrales werken
zo'n achttienduizend man", zo vervolgt de 47-ja-
rige bisschop Wilderink. „Je hebt er de Duitse
experts, de Braziliaanse ingenieurs en de ge
schoolde arbeiders. Die wonen allemaal in spe
ciale, goede onderkomens met hun vrouwen en
kinderen, als ze dat willen. Daarnaast heb je
de vele duizenden gewone arbeiders die veelal
na drie of vier maanden weer weggaan. Zij
leven in houten barakken, mogen hun gezinnen
niet meenemen; zij wonen met hun vieren op
een kamertje, waar zij om de acht uur het bed
aan de volgende moeten afstaan....".
In de zomer van 1975 sloot het Braziliaanse
militaire bewind een atoomverdrag met West-
Duitsland dat voorziet in de levering van een
tiental nucleaire installaties, ter waarde van zo'n
twintig miljard gulden. Braziliaanse kerngeleer
den bestreden fel de noodzaak van dit grootse
dure project. Tevergeefs. In Angra dos Reis en
omgeving, op 150 km. ten zuiden van Rio de
Janeiro, is men nu druk doende met de bouw
van kerncentrales en een reactorenfabriek.
Dom Vital: „De houten barakken zijn omgeven
door prikkeldraad. De gewone arbeiders hebben
buiten hun werk dan ook helemaal geen contact
met de andere groepen, ingenieurs bijvoorbeeld.
In hun woongebieden mogen zij helemaal niet
komen. Dat is verboden. Het eten is ontzettend
slecht. Het loon bedraagt zo'n 1500 Cruzeiros
per maand (nog geen tweehonderd gulden),
waarvan dan nog eens vijfhonderd Cruzeiros
afmoet voor eten, vervoer".
In Angra dos Reis is men bezig met de bouw
van drie kerncentrales, een met de Noordameri
kanen en twee met de Westduitsers. Vanaf de
openbare weg zijn die werkzaamheden tot in
details te fotograferen.
Vraagt men evenwel via de officiële kanalen de
bouwplaats te mogen bezoeken, dan wordt dat
geweigerd. Verder dan in een voorlichtingskan
toortje mag je niet komen. Ook mag je ter
plaatse niet spreken met ingenieurs of gewone
arbeiders.
Dom Vital: „Wij hebben enkele religieuzen op
het bouwterrein. Ook zij wonen gescheiden van
de gewone arbeiders. Als er eeh mis of bijeen-
Dom Vital voor het zestiende-eeuwse Car-
melietenklooster te Agra dos Reis.
komst is, gebeurt dat bijna stiekum. De arbei
ders gaan er één voor een heen. Hopelijk gaat
dat veranderen. De arbeiders hebben althans
een aanvraag ingediend voor een vergaderzaal
waar ook de mis opgedragen kan worden."
Rond de in aanbouw zijnde kerncentrales te
Angra dos Reis-hangt een waas van mysterie.
Enkele weken geleden verschenen berichten in
de Braziliaanse pers, dat de ondergrond niet
deugt en dat de centrales gaan verzakken. Daar
voor was al eens geschreven over zes ingenieurs
die met de geheime politie moeilijkheden had
den gekregen nadat zij hadden geweigerd te
verklaren dat zij instaan voor de veiligheid van
de centrales. Dit voorjaar werd voorts bekend
dat er tussen mei en november 1977 vele tiental
len ongelukken en branden op de bouwplaats
hebben plaatsgevonden die in een later stadium
rampen zouden hebben veroorzaakt Over de
sociale situatie - om dat woord maar te gebrui
ken voor de heersende wantoestanden - was tot
op heden nooit iets bekend geworden.
Dom Vital: „Er bestaat iets wat niet in de haak
is. Een paar weken geleden hield de politie een
razzia in de barakken. De criminaliteit in de
streek neemt sterk toe. Het contact van de
arbeiders met de buitenwereld is vrij gering.
Alleen in groepen van drie durven de arbeiders
naar buiten te gaan. Een vakbond? Nee die
hebben zij ook niet Wel hebben zij onlangs de
bisschop gevraagd hen te helpen bij de oprich
ting daarvan- Natuurlijk staat de bisschop ach
ter hen en wij brengen hen ook wel bijeen om
over hun situatie te praten, maar de organisatie
van een bond moet van henzelf uitgaan".
Ogenschijnlijk zonder emoties vertelt de Neder
landse bisschop over de sociale nood van de
arbeiders die kerncentrales moeten bouwen, ge
scheiden en ver weg van hun families, in met
prikkeldraad omgeven houten barakken, zonder
vertier, zonder geld, met voortdurende bewa
king, met een kamertje voor hun vieren, met
één bed, met slecht eten. Vertelt'over een arbei
der die een paar weken geleden met open polsen
in het water werd aangetroffen. Zelfmoordpo
ging.
Dom Vital: „In 1949 kwam ik naar Brazilië, was
zeventien jaar. Je had toen het ideaal van het
missionaris zijn, van mensen bekeren, van be
schaving bijbrengen. Zo warén de jongens toen.
Dan kom je hier en merk je dat de werkelijk
heid heel anders is dan je had gedacht".
Als Carmeliet maakte pater Vital (Wilderink) in
dit land zijn priesteropleiding af. Zijn Brazi
liaans verblijf werd voor twaalf jaar onderbro
ken voor het studeren en later doceren van
filosofie en theologie in Italië en Frankrijk.
Kwam in 1967 terug, werkte drie maanden als
gewoon arbeider en besteedde sindsdien zijn tijd
voornamelijk aan de begeleiding van klooster
lingen en de vernieuwing van religieuze gemeen
schappen, „die veel te ver van het volk afston
den en zich met de kleine minderheid van de
bevolking bezighielden, veelal met particuliere
scholen waaruit de middelen van bestaan kwa-
In 1974 werd hij tot bisschoppelijk vicaris be
noemd voor de streek Angra dos Reis. Hier zette
hij zijn vernieuwingswerk in de Kerk voort.
Basisgemeenschappen kwamen van de grond.
waarin de gelovigen- zich vooral bezighouden
met hun eigen sociale problemen. De kerken,
lange tijd alleen nog maar bezocht door wat
vrouwen en kinderen, raakten weer vol. Kern-
merkend voor de veranderingen in de Brazi
liaanse kerk is misschien wel, dat niet Dom
Vital zondag tijdens zijn installatie het volk
toesprak, maar dat de vertegenwoordigers van
de basisgemeenschappen een brief voorlazen,
waarin het volk precies vertelde wat het van
de nieuwe bisschop verwacht.
Dom Vital: „In dit gebied zijn ontzettend veel
sociale problemen. De industrialisering heeft
voor een ontzettende toeneming van de bevol
king gezorgd". „Vooral de nucleaire industrie
trekt vele arbeiders aan. Er zijn nu zo'n 200.000
inwoners, een aantal dat spoedig zal oplopen tot
boven het miljoen.
Als wij niet snel beginnen met sociale voorzie
ningen loopt het hier helemaal uit de hand en
gaat hetzelfde gebeuren als in de buitenwijk
Nova Iquazu met zijn grote marginaliteit en
armoede".
(In deze buitenwijk van Rio de Janeiro wordt
er gemoord door gewone misdadigers en door
het beruchte para-politionele doodseskadron; de
lokale bisschop is al eens ontvoerd en wordt
herhaaldelijk met de dood bedreigd. J.S.).
Zowel wat betreft de arbeidssituatie bij de bouw
van de kerncentrales als wat betreft de andere
noden in zijn streek is Dom Vital dus bepaald
niet optimistisch. „Soms voel je je machteloos",
zegt hij, „wij zitten hier met maar dertien
priesters en voor de rest steunen wij op de leken
en de basisgemeenschappen, die door het be
wind altijd met wantrouwen worden bekeken
Het enige wat redding kan brengen is als de
gewone man zich bewust wordt van zijn rechten
en waardigheid".
De in aanbouw zijnde reactorenfabriek nabij Angra des Reis.
