STALIN
j aanva!
aak to»
imeradM
n overml
fcü grote
ird ftu beroemde
n v
zei Kroetsii
'oo an denken, fl
êe hij heeft ook
sto
?lang, actiï
antistalinS
tische teneur
en wil, Soeslov was de taaie lobbyist en Kosygin
had genoeg ervaring om premier te worden.
Imperialisme
Zij streefden een soort imperialisme na, zij het op
grotere schaal, dat door Staling in de jaren na de
oorlog gebezigd werd in oost-Europa. Dit imperia
lisme ging samen met een openlijk uitgesproken
vastberadenheid om de „verdedigingscapaciteiten
van de Sovjet-Unie te versterken". Wat veel leek
op het credo van Stalin van de verdediging van
het „socialisme in één land".
Het gevolg is wel, dat Stalin, behalve in naam,
gerehabiliteerd is. De op hem gerichte persoons
verheerlijking is overgedragen op Breznjev. Brezj-
nev kon, toen Kroetsjev eenmaal politiek mond
dood was gemaakt, ongestoord aan zijn rehabilita
tieprogramma voor Stalin beginnen.
Zes maanden nadat Kroetsjev verdwenen was,
werd Stalin al weer lieftallig door mijmerende
generaals beschreven. Breznjev noemde hem „een
uitmuntende militaire leider". De Pravda doopte
inmiddels de Stalinperiode om tot „een van de
meest briljante tijdperken in de geschiedenis van
partij en land". Omstreeks diezelfde tijd begonnen
de pogingen om iemand als Solzjenitsin de mond
te snoeren. Sinjavski en Daniel werden gearres
teerd en er werd een begin gemaakt met een
systematische vervolging van de dissidentenbewe
ging, die toen de kop begon op te steken.
Breznjev heeft onlangs nog de „illegale onderdruk
king" van de jaren dertig veroordeeld, maar onder
zijn leiderschap zijn aan de KGB ongekend grote
volmachten toegezegd, zowel in binnen- als buiten
land. En verder werden honderdduizenden uit de
partijrangen weggezuiverd.
Medio 1966 werd Breznjev de „primus inter pares"
in het Kremlin. Hij had Stalins kroon van secreta
ris-generaal overgenomen en het presidium Sta-
lingsnaam van politburo gegeven. Onlangs heeft
hij zichzelf, net als Stalin, tot „maarschalk voor
het leven" laten benoemen. Natuurlijk heeft hij,
net als Kroetsjev en Stalin echo's laten horen over
„collectief leiderschap", maar echo's plegen snel
te versterven.
In Kiev zei, eind vorig jaar, een plaatselijke partij
leider dit over Breznjev: „De titanische activiteiten
van het centrale comité van de communistische
partij en het politburo worden geleid door de
uitmuntende theoreticus van het wetenschappelijk
communisme, de politicus van wereldformaat, de
partij- en staatsleider met de verziende blik: Leo
nid Iljitsj Breznjev..."Zelfs^^alin zou niet meer
hebben durven te
Enkele maa^^^l^bten werd St^A in het open
baar door de^H^c^Bforezen voor Zijn werk als
industrieel plannenml^^^n als ^Bnan, die ge
zorgd had voor de colle^^^^ie v^jjgle landbouw;
dat laatste kwam
migratie dan
boeren (koelakkATB^B^^^^^T verder warme
woorden voo^^r,,opvoe^B^^^^Broductie" een
idee dat. vo^ros het partijblad.^Planceerd was
door Stalin op het 15e partijcongres.
Tot op zekere hoogte is dit allemaal wel logisch:
Kroetsjev heeft Stalins wapenfeit openlijk erkend
en Breznjev heeft, terwijl hij nonchalant de tame
lijk populaire Kroetsjev aanviel, zijn gedachten
over Stalin verdiept. En de gehele wereld kan het
met Breznjev eens zijn, als hij zegt dat de monu
menten van Stalin maar al te zichtbaar blijven in
de Russische militaire macht in de industrie capa
citeit en in de gecollectiviseerde boerenbevolking.
Maar net als 130 jaar geleden de geest van het
communisme, belichaamd in Marx en Engels, in
Europa rondwaarde, zo jaagt een heel belangrijke
geest de hedendaagse communisten op. De soms
„angry young man" onder de Russische dichters,
Jevgeni Jeoetoesjenko schreef kort na Kroetsjevs
aanval op Stalin: „Zeker is er veel veranderd.
Maar achter de toespraken wordt een sinister spel
gespeeld.
Wij praten en praten over dingen die wij gisteren
niet noemden, maar zij zeggen niets van de dingen
die wij zelf gedaan hebben".
Copyright The Guardian en Persunie
Nikita Kroetsjev wilde uit alle macht hervor
men en de mensen daartoe motiveren. Het
enige dat hij bereikt heeft is, dat Rusland
een wat menselijke^ gezicht kreeg.
v en de zijnen zetten Kroetsjev aan de kant om zelf de eerste plaatsen te bezetten,
monumenten bleven bestaan, maar Breznjev ondernam wel de nodige reizen. Hier
lij een ontmoeting met Fidel Castro van Cuba.
n onze correspondent Michaël Simmons)
De Rusische communistische partij
vijftien miljoen leden, van wie er
iljoen al in de partij actief waren vóór
dood vijfentwintig jaar geleden. Daarbij
n nog eens vijf miljoen leden toevoegen,
der Stalins leiderschap, hun eerste stappen
gedaan op de partijladder,
al deze mensen is de erfenis van Stalin
kelijk verbonden met hun politieke vor-
!n, zo stelt een Sovjetemigrant in een recent
elk willekeurig partijlid is ten dele verant-
elijk voor wat de partij doet, zelfs al heeft
iraan niet direct deelgenomen,
taat het op het ogenblik eigenlijk met het
van Stalin? Stalin, wiens werkelijke naam
isvili was, was 44 jaar en al aangewezen als
;ider toen Lenin op 53-jarige leeftijd een te
dood stierf. Lenins hersenvolume was bij
od tot ongeveer een vierde geslonken. Een
ist, die de sectie op het stoffelijk overschot
oond had, schreef later: „Wij ontdekten een
e aderverkalking in de hersenen. Het verba-
'kkende is niet, dat hij met een dergelijke
ting nog kon denken, maar dat hij er nog
heeft kunnen leven..."
sjev en Kennedy. Kroetsjev sprong met
rati dleiders om op een manier, die Stalin
mausoleum, c.q. graf, heeft moeten
chr omdraaien-
iinj
deieilige stoel" van Lenin had Stalin eigenlijk
:t d 'gestolen dan geërfd. Lenin had hem altijd
r S ïtrouwd en zelfs voor hem gewaarschuwd,
de toen Lenin op 21 januari 1924 de laatste
e I uitblies, was Stalin binnen een paar uur aan
ve jodsbed. De volgende dag had hij al brieven
an ïrd naar de partijgetrouwen, waarin hij hun
;re-1 hard drukte om toch vooral Lenins aanwij-
/an r te bleven opvolgen. Stalin was er, om de
ove kist naar het station van Gorki te dragen,
jl t lar het stoffelijk overschot naar Moskou
erd werd. Stalin stond in Moskou aan het
van de erewacht en hielp het lichaam naar
aatste rustplaats in het mausoleum op het
Plein te dragen. Iets minder dan dertig jaar
zou aan Stalin deze hoge eer ten deel vallen:
laats in het mausoleum, naast Lenin.
Kroetsjev hoorde dat Stalin gestorven was,
lai hij. Hij-had daar alle reden toe, want, zo
I ëf hij later, hij had veel aan Stalin te danken
L" Kroetsjev was een van de districtspartijse-
issen, die in 1931 benoemd werden. Tien jaar
m was hij van dat groepje de enige, die nog
actief was.
les B
v »efd
ten
•na 'de beruchte zuiveringen in 1943 een aanvang
ct> n, werd Kroetsjev lid van het 139 man tellen-
eftentrale Comité van de partij. Omstreeks 1938
ki iij een van de veertig leden, die niet gearres-
Di !i<of geliquideerd warerfl^Kroetsjev had het
-lij iefd en dat dankte
't partijcongres
\vjj moeten er
geprezen is.
iensten bewe-
:ek Kroetsjev
iaarsheid met
niettemin een
3f»over Averell Harrim;
met Peter
best
fnan was".
•artijcongres van 1956 is de historie ingegaan
at van Kroetsjevs aanval op Stalin. Een jaar
en had hij al diens opvolger, Malenkov, eruit
./tot. Kroetsjev ging te keer tegen de geweld-
ngen, de rechtsverkrachtingen en de persoons-
srlijking uit de Stalinperiode. Maar een paar
daarvoor had Kroetsjev Stalin zeer geprezen,
lat deze niet bang was geweest de partij te
ren en tot eênheid te brengen",
y tsjevs felle redevoering moet veel van zijn
- iprders hogelijk verbaasd en wellicht gefrus-
v d hebben. Was dit nu dezelfde Kroetsjev, die
e 137 nog de Totzkisten zo had aangevallen,
it die het gewaagd hadden hun „verraderlijke
len op te heffen tegen kameraad Stalin, Stalin,
hoop, Stalin, ons verlangen en Stalin, het licht
J* ie ontwikkelde en progressieve mensheid"?
an niet genoeg op gewezen worden, dat Leonid
ijev zelf en zijn vertrouwenslieden maar een
y vee sporten onder Kroetsjev op de politieke
ef stonden, toen de zuiveringen om hen heen
n Iden.
M la'il Soeslov (75), is de grijze eminentie in een
reeks politburo's geweest. En in 1933-1934
e'hij de zuiveringen in de Oeral. Stalin nam
op in zijn select gezelschap. Voor hem geldt
- ook voor Breznjev, Koeznetsov, Kosygin, An-
1 >ov, Gromiko, Patolitjev, Dobrinin en vele an-
lSTn geldt: zij stonden allen dicht bij Stalin of
•ezetten, met zijn zegen, belangrijke posities,
rel iedereen, die zich een plaatsje in het
nlin verworven had, moet Kroetsjevs toe-
ak van 1956 hebben gehoord en zij zullen al
ït uit puur eigen
f toegestaan^hoe c
Lenin, wiens werkelijke naam Vladimir Oeljanov was, in zijn laatste levensjaren tezamen
met zijn zuster Maria Oeljanova in Gorki. De deskundigen waren verbaasd dat hij met
zulke, door aderverkalking aangetaste hersenen, nog zo lang heeft kunnen leven, laat
staan denken.
van die toespraak in praktijk werd gebracht. Maar
een paar jaar daarvoor moeten zij ook allemaal
gestemd hebben vóór de plaatsing van Stalins
stoffelijk overschot in het mausoleum van Lenin.
En ze hebben dat ook gedaan toen, na het 22e
partijcongres in 1961 besloten werd Stalin uit het
mausoleum te verwijderen en te begraven in een
heel diep gat bij de muur van het Kremlin....
De periode tussen 1956 en 1961 was zeer verwar
rend, voor zowel stalinisten als antistalinisten. Het
debat tussen beide kampen is altijd buitengewoon
fel geweest. Aan de ene kant waren er de opstan
den in Hongarije en Polen, waar, tot grote schrik
van het Kremlin, stalinistische regiems het veld
moesten ruimen. Voorts begon China zich los te
wrikken van Moskou en tenslotte kwam het tot
een werkelijke breuk met Albanië.
Lovende woorden
Maar aan de andere kant had Stalin al wat van
zijn aanzien herwonnen, dat hij na zijn dood
verloren had en die ontwikkeling heeft zich voort
gezet. Maarschalk Gretsjko, persoonlijke vriend
van Breznjev en tot zijn dood minister van defen
sie, heeft in zijn memoires lovende woorden voor
Stalin als militair leider. De graadmeter voor
officiële opvattingen, namelijk de grote Sovjet-en
cyclopedie, kwam al in 1961 tot de conclusie, dat
Stalins naam „onscheidbaar is van het marxisme-
leninisme".
Met andere woorden, de stalinisten bleven redelijk
actief, ondanks de uitstoting van de „anti-partij-
groep", namelijk Molotov, Malenkov en Kagano-
vitsj, Stalins zwager. Zij zijn nu alle drie weer in
Moskou terug: hoogbejaard, lichtelijk seniel en
goed verzorgd door van Breznjev toebedeelde pen
sioenen.
Vanwaar die kentering? Waarschijnlijk omdat
„Kroetsjev de vooruitstrevende", „Kroetsjev de
onbedwingbare" geworden was. Hij reisde de we-'
reld af en sprak met wereldleiders op een manier,
die Stalin in zijn mausoleum heeft moeten doen
omdraaien. Hij stond toe dat stalinistische exces
sen openbaar werden gemaakt. Bijna vanaf het
begin van zijn ambtsperiode had Kroetsjev zich
met veel enthousiasme op de economische hervor
mingen geworpen; een weg vol voetangels en
klemmen. Van meet af aan heeft hij moeten
vechten tegen de weerstand van bepaalde politici,
die blijkbaar al hun revolutionair élan verloren
hadden. Zij bleven staan achter Stalins nadruk op
de zware industrie, vooral steenkool en staal, en
de landbouw vonden zij niet iets, dat bijzondere
aandacht behoefde.
Deze mensen had Kroetsjev willen motiveren. Toen
hij de Amerikanen toebeet: „Wij zullen jullie be
graven", was dat geen militaire, maar een economi
sche uitdaging. Hij heeft dan ook bereikt, dat af
en toe de debatten over de economische hervor
mingen oplaaien, met welke debatten hij begonnen
is.
Kroetsjev wilde ook de provincies wakker schud
den. Hij trok zich persoonlijk het lot van de boeren
aan en maakte een einde aan de misstanden,
veroorzaakt door Stalins reusachtige, almachtige
en ondoelmatige industriële ministeries.
Kroetsjev bleef tot vlak voor zijn val hervormings
gezind. „Lenin heeft ons geleerd", zei hij, „dat wij
niet bang behoeven te zijn om ons van alles te
ontdoen dat overbodig en lastig is geworden". Zijn
tegenstanders namen zich deze uitspraak ter harte
en drie maanden later was Kroetsjev van het
politieke toneel verdwenen.
Want Kroetsjev had ook toegestaan, dat de buiten
landse politiek hopeloos uit de hand liep met de
blunder Cuba. Een onvergeeflijke fout, die het
begin van zijn politieke einde betekende.
De drie mannen, die het leiderschap overnamen,
Breznjev, Soeslov en Kosygin waren alle drie
conservatieve puristen en wat scholing betreft
Stalinisten. Het viel hun niet moeilijk om Kroetsjev
te laten duikelen: Breznjev had de politieke macht
