DE RECLAME LEEFT VOORT
TROUW: EEN ONDERGRONDSE KRANT"
Oorlog vrede revolutie of rust
INNENLAND
LEIDSE COURANT
ZATERDAG 22 APRIL 1978 PAGINA 11
AMSTERDAM „Geef
dit blaadje na ernstige le
zing aan een ander, maar
zorg er voor dat die ander
niet weet van wien hij het
ontvangt. Verlies nimmer
de voorzichtigheid bij de
verspreiding uit het oog.
De verspreider worde aan
den ontvanger nimmer be
kend". Het zijn de eerste
regels van het eerste num
mer waarmee het illegale
blad „Trouw" op 18 fe
bruari 1943 midden in de
Tweede Wereldoorlog ver
scheen.
Hoeveel exemplaren daar
na van de persen zijn ge
rold, weet niemand. Enkele
cijfers geven een aanwij
zing. Drukkerij Kat te Hil-
legom heeft minstens
10.185.000 Trouwnummers
vervaardigd. Bovendien
verschenen er in januari
1945 dagelijks Trouwbulle-
tins in een oplage van
350.000 ofwel ongeveer
twee miljoen per week.
Trouw gold als het groot
ste illegale blad met dë
meeste edities, naar schat
ting zestig. Nauwkeuriger
gegevens helaas liggen vast
over de gevaren die deze
grandioze clandestiene
operatie met zich mee
bracht. Het geval van 120
mensen, door de Duitsers
vermoord vanwege hun ar
beid voor Trouw spreekt
voor zichzelf.
Aan de uitgeversmaat
schappij Kok te Kampen is
het te danken dat dit ver-
zetsmonument, gefundeerd
op het drievoudige graniet
van de trits God, Neder
land en Oranje, gaaf en
volledig tot het nageslacht
komt. Het boek „Trouw,
een ondergrondse krant",
dat vandaag is verschenen,
bevat een heruitgave van
alle Trouwnummers uit de
tweede wereldoorlog. Bo
vendien voorzag samen
steller Dick Houwaart de
unieke bundel van een in
leiding, die griezelig duide
lijk maakt hoeveel vragen
uit de bezetting ook anno
1978 nog actueel zijn.
Met de hand in eigen boe
zem durft hij bijvoorbeeld
het probleem oproepen:
„Bereiden de journalisten,
bereidt de journalistiek in
de meest uitgebreide zin
(radio, televisie, tijdschrif
ten, maar ook radiotechni
ci, zetters, opmakers, druk
kers) zich voor op een si
tuatie die gelijkenis ver
toont met de Duitse bezet
ting? Wordt er wel eens
over gesproken? Is er een
geestelijke bereidheid te
doen wat Trouw uit 1943
vraagt: Stop die arbeid; er
is maar één goede krant,
dat is een illegale krant.
Leren de bedienaars van
het meest gevaarlijke wa
pen in handen van bezetter
of dictatuur, dat wapen te
saboteren, lam te leggen, te
vernielen? Wa t Trouw in
1943 vroeg: Vernietig dat
wapen door ermee te stop
pen, is dat mogelijk? Ik
betwijfel het".
Ook aan de ambtenaren
legt Houwaart deze gewe
tensvraag voor. Een com
plex van omstandigheden
(maar met name het ver
warrende bestaan van de
zogenaamde „aanwijzin
gen", een richtsnoer voor
het gedrag van ambtena
ren), had in de oorlog tot
gevolg dat duizenden over
heidsdienaren blindelings
en vaak te goeder trouw in
de talrijke Duitse vallen
liepen. Het resultaat was
Dick Houwaart: „Trouw,
uitg. Kok, Kampen.
collaboratie op grote
schaal, ondanks het feit
dat er toch duizenden goe
de vaderlanders bij waren.
Het illegale Trouw begreep
die zwakheid. Schrijvers
zochten de aarzelenden, de
angstigen, de onverschilli
gen op. Zij wezen de weg
naar verzet en vaderlandse
plicht. Zij waarschuwden
voor de heilloze weg van
het compromis. Zij voed
den de gewetensconflicten.
Zij gaven de richting aan
waarin de hulpeloze bur
ger, de aan zijn lot overge
laten ambtenaar moest
gaan. Naarmate de bezet
ting zwaarder, de eisen van
de veroveraars harder en
de straffen genadelozer
werden, verhevigde zich
als het ware de strijd om
de ziel van de man of de
vrouw in dienst van over
heid en bedrijf'.
Hetgeen Houwaart, bijna
35 jaar later, tot de ver
zuchting brengt:
doet zich de
wat doen de
en de politiem,
de voorbereidin
verhoopt het hoi
nen bieden aan e<
lijkbare situatie?
andere of nieuwe „aanwij
zingen", hoe ambtenaren
zich dienen te gedragen?
En als ze er zijn, liggen ze
dan weer in geheime kast
jes van de topambtenaren,
of heeft elke ambtenaar
van hoog tot laag, van se
cretaris-generaal tot por
tier, die aanwijzingen in
zijn lade liggen? Ik betwij
fel het. Toch vraag ik niets
onbehoorlijks. Ik vraag
niets anders dan wat
Trouw in 1943 vroeg aan
de mannen, die in dat jaar
nog aan de top van het
ambtelijk apparaat ston
den. Een vraag aan de
overgebleven commissaris
van de koningin, aan de
nog gebleven burgemees
ters: Verdwijn, saboteer,
stop met uw verderfelijke
arbgid. Door Duitse beve
len op te volgen, werden
magistraten en amtenaren
van alles te proberen de
samenleving in oorlogs- of
bezettingssituatie in stand
te houden. Onze vredes
taak is te voorzien in een
systeem dat het overleven
als vrij volk mogelijk
maakt. Dat kan ook bete
kenen dat de samenleving
in plaats van te blijven
functioneren, in een tijde
lijke chaos en wanorde ten
onder moet gaan. Het ge
ven van „aanwijzingen" is
daartoe een middel. Het
aankweken van gevoelens
van ongehoorzaamheid,
van een zich kritisch op
stellen tegenover het han
delen van de overheid, het
aanleren van sabotagetech-
nieken, het nemen van
maatregelen om het regi
stratiesysteem te vernieti
gen (ook van banken en
giro) en het leren denken
in het nemen van besluiten
recht op
een progressief geluid in
agen. Want er werd vijf-
tar geleden niet geadver-
voor „iedere man". Aan
dere gewone man was niets
verdienen. Nee, de adver-
nties werden gericht tot hen
ie zich een uitsta
ninstens drie costuui
lias er geen grote groep men
en die geen rooie cent te
ierteren hadden.
Set was een schijnwereld die
ie reclame tot in de Tweede
wereldoorlog vrijwel onbe
schadigd in stand wist te hou-
fcn. Hoewel men toch niet
lelemaal om de crisis heen
ion. Om de bittere ellende van
ïonderduizenden werklozen.
Vant gezamelijk smeekten de
ndustriën: „Geeft ons weer
Verk - Werk! Koopt Neder-
andsche waar,dan helpen we
flkaar! „Tja, dat waren slech-
tijden, die dertiger jaren,
ïet waren ook tijden waarin
nen ideeën had die ons nu wel
vat vreemd in de oren klin-
ien. Van dokter Meinsma had
men in die tijd nog geen weet.
Integendeel:„Er is geen man
die niet rooken kan", luidde
toen het oordeel. Of sterker
nog: „Rookt U „Eden" toch
niet haastig, maar langzaam
en gelijkmatig. Op dergelijke
wijze genoten is zij een bron,
die tot bezieling en bevorde
ring van het lichamelijke wel
zijn bijdraagt. Een gezonde
zorgenverdrijfster voor gezon
de menschen, omdat ze door
haar lichte en toch pittige
smaak u nooit zal vervelen en
men kan met stijgend genot
van haar steeds meer rooken
dan van iedere andere".
Niet alleen de crisis, maar ook
de oorlogsjaren dringen maar
langzaam door in het reclame
wereldje. En dan nog op een
toon waaruit blijkt dat men de
bezetting en de goederen-
schaarste als een zeer tijdelijk
gebeuren ziet. Men adverteert
gewoon door. Wanneer het
geld opraakt en er ook geen
goederen meer zijn om aan te
bieden krijgen de advertenties
alleen een wat andere inhoud.
Wees zuinig op uw costuum,
zo luidde de goede raad van
een Amsterdams kledingma
gazijn. „Haal die elleboog van
tafel. Daar slijt uw costuum
erg snel van". En Robinson
laat weten dat het staan met
doorgezwikte enkels niet goed
is voor schoenen. Ze slijten
dan aan één kant en zelfs
produkten van Robinson kun
nen daar niet tegen.
Maar gelukkig krijgen de ad
verteerders gelijk in hun op
vatting dat de oorlog een tijde
lijke zaak was. Er verschijnen
talloze advertenties van oude
vertrouwde merken, die laten
weten weer terug te zijn. Ne
derland gaat weer bouwen
aan zijn toekomst. Met vereen
de krachten gaat men aan de
slag en met de Marshall-hulp
in de rug blijft succes niet uit,
hoewel de politionele acties in
Indië even roet in het eten
dreigen te gooien. Maar iede
reen en ook de adverteerder,
leeft mee met de jongens over
zee. Voor wat de bouw aan de
welvaart betreft blijkt het
slecht een kortstondig inter
mezzo.
Het gaat steeds beter. „Ga
over op eletriciteit. Heel Ne
derland heeft straks aardolie.
Koop een scheerapparaat, een
radio, televisie, consumeer,
consumeer. roepen de ad
verteerders. En Nederland
consumeert want van overcun-
sumptie had nog niemand ooit
gehoord. In die tijd zei men
wel dat ons land eindelijk te
vreden mensen had, het gaat
goed met de industrie, iede
reen heeft werk en de perso
neelsadvertenties zijn zelfs
zeer smekend van toon. Er is
geld genoeg en dat geld wil
wel rollen. Er wordt gegeten,
gedronken en gesnoept en zo
veel mogelijk luxe wordt aan
geschaft. Een en ander resul
teert in een enorme loon- en
cunsumptie-explosie. De limo
nade, eerst nog alleeen voor
verjaarspartijtjes, wordt een
dagelijkse frisdrank. Bier,
wijn, sherry en jenever wor
den dranken die iedereen wel
in huis heeft. En is niets om
bang voor te zijn. Alleen mis
schien om een vetrol te veel
te krijgen en daarvoor zijn er
zoetjes. De vrouw wordt uit
haar keuken bevrijdt, krijgt
meer tijd en minder kinderen.
Op dit alles volgt de sexuele
revolutie Van allies en nog
wat wordt in kranten en tijd
schriften aangeboden door
vrij minimaal geklede dames.
Tenminste in een aantal tijd
schriften. In andere kranten
en tijdschriften, vooral de
katholieke, werden laag uit
gesneden japonnen vooralsnog
hoogsluitend gemaakt; bikini's
Het wordt allemaal nog mak
kelijker als de betaalcheque
wordt geïntroduceerd; geld is
niet meer nodig, je kunt zelfs
platzak op vakantie. Het zijn
de stormachtige, rebellerende
zestiger jaren waarin Avenue
onze huiskamers binnenkomt
en iedereen leeft op kamer
breed tapijt.
worden met de retourcheer- Nederland eet zich vol. On
spuit omgebouwd tot eendeli
ge badpakken en te korte rok
ken worden weer welvoegelijk
lang gemaakt.
Maar hoe (on)kuis de adver
tentie ook in de krant kwam
er bleek wel uit dat Nederland
geld uit gaf; met bakken te
gelijk. Nederland eet zich vol
aan de welvaart en haalt zijn
gezondheid uit pillen en de
dennegeur uit een spuitbus.
danks Robert Jasper Groot-
veld die op alle sigaretterecla-
mes in de hoofdstad een K
van kanker kalkt. Ondanks
dat kleine deel van de bevol
king dat protesteert tegen de
verslaving van de consument,
tegen het materialisme, tegen
het kopen, kopen, kopen. Het
protest blijft beperkt tot pro
vo's en kabouters. De rest van
de bevolking zit voldaan ach
ter zijn zwart-wit-tele vis ie en-
wil nog maar een ding: kleu
rentelevisie.
De reclame werd wat losser in1-'
het taalgebruik, maar verder
bleef alles hetzelfde. Misschien-
wat extra bezorgdheid over de
gezondheid waarvoor echter
slanka's en halva's werden op-
gevoerd de meervoudig on-
verzadigde vetzuren hun intre
de deden en er halvarettes en,
nicotine-armesigaretten op de,.,
markt werden gebracht.
Maar dan opeens: het rapport,-,
van Rome. We hebben te wei-.,
nig grondstoffen, het geloof in
de ongebreidelde economische
mogelijkheden worden aan
het wankelen gebracht. Er
verschijnen nu opeens heel an
dere advertenties: wees ver
standig met energie, wees zui
nig. Een lichte ongerustheid is
inmiddels ook tot het publiek
doorgedrongen. Maar de echte
kater is nog niet aangetreden.
Wie werk heeft leeft er nog
lekker op los. Geen geld? Ook
geen probleem. De banken
staan voor u klaar.
Nee de grote kater wacht nog
op zijn beurt. Voorlopig
droomt Nederland nog weg in
de nostalgie van grootmoeder-
stijd terwijl de Bokma voor
iedereen koud staat. Men rea
liseert zich volgens de recla
memensen nog niet dat niets
