ingsuitslag steun
inet-Van Agt
PvdA verbaasd
en geschrokken
EcidócSomont
Drie zetels winst CDA
en PvdA Zuid-Holland
Kabinet-Van Agt
versterkt positie
CDA: hechte plaats
BINNENLANDleidse courantdonderdag 30 maart 1978 pagina 13
(Van onze parlementaire redactie)
Den Haag „Het is een flinke jongen, die dit kabinet omver
krijgt. De uitslag van de verkiezingen voor de Provinciale
Staten betekent een victorie voor het kabinet. Ondanks het
feit dat we in de drie maanden dat we bezig zijn, onderworpen
zijn geweest aan zware aanvallen en ondanks het feit dat we
impopulaire maatregelen hebben moeten nemen en moeten
aankondigen, hebben de kiezers toch in meerderheid gezegd:
het is de moeite waard dat jullie er zijn"
Met deze woorden reageerde gisteravond laat premier Van Agt
op de voor het CDA zo gunstig uitgevalen verkiezingsuitslag
I en op oppositieleider Den Uyl, die een onverminderde strijd
aankondigde. „De kiezers vinden blijkbaar niet dat het CDA
op het verkeerde spoor is terechtgekomen, door met de WD
te gaan regeren. En hoewel de WD helaas enig verlies heeft
geleden, is het totale resultaat voor de coalitie per saldo toch
positief. De basis voor het kabinet is veybreed en het kabinets
beleid zal door de winst van het CDA en het verlies van de
WD echt niet veranderen. We. gaan gewoon door met het
uitvoeren van het regeerakkoord", aldus premier Van Agt.
De leiders van de oppositiepartijen hebben gisteren wel hun
twijfel uitgesproken over de stelling, dat het kabinetsbeleid
ongewijzigd zal blijven. Den Uyl (PvdA) zei te vrezen dat,
gezien het feit dat de CDA-winst voor een groot deel afkomstig
is van mensen die vorig jaar WD of Boerenpartij hebben
gestemd, de druk binnen het CDA voor een rechtser beleid
zal toenemen. „Aantjes zal het veel moeilijker krijgen", aldus
Den Uyl. Ook was hij er bang voor, dat de WD zich er na
het verlies van gisteren sterker voor zal gaan maken, om
duidelijker het eigen gezicht binnen de regeringscoalitie te
tonen. Ook dat zou een ruk naar rechts kunnen betekenen,
of op zijn minst kunnen leiden tot meer spanningen in het
kabinet en tussen de Kamerfracties van CDA en WD, temeer
daar het CDA zijn eisen ook zou kunnen gaan opschroeven.
De fractieleiders Terlouw (D'66) en mevrouw Beckers (PPR)
lieten zich gisteren in gelijke bewoordingen uit. De voorman
nen van CDA en WD, Aantjes en Rietkerk bestreden echter
met alle kracht de door de oppositie geuite vrees en twijfel
voor wat betreft de gevolgen van de verkiezingsuitslag op het
beleid.
„Ik zie niet in waarom Aantjes het moeilijker zou krijgen en
waarom het beleid sterker naar rechts zou moeten gaan", aldus
Rietkerk. „In totaal is de regeringscombinatie versterkt uit de
verkiezingen tevoorschijn gekomen. Dat betekent juist dat de
samenwerking tussen CDA en WD nog verder versterkt en
uitgebouwd kan gaan worden". Volgens Aantjes moet de
oppositie het landelijk effect van de verkiezingsuitslag niet te
zeer overtrekken. „Weliswaar leid ik uit de uitslag af, dat de
kiezers binnen de regering een zeer zwaar gewicht aan het
CDA willen toekennen, maar de betekent voor ons niet dat
wij daardoor ho(gere eisen zullen gaan stellen aan onze coalitie
partner. We moeten samen het regeerakkoord blijven uitvoe
ren", zo zei de CDA-fractieleider.
Overigens heeft de PvdA zich gisteren, ondanks het feit dat
men geschrokken is van de versterking van de CDA-aanhang,
zeer tevreden getoond met de eigen resultaten van de verkie
zingen. Den Uyl: „Het is ongelooflijk, dat wij de enorme
verkiezingswinst van vorig jaar mei ondanks een lagere op
komst hebben kunnen vasthouden en zelfs nog enigszins
hebben zien groeien. En ten opzichte van de Statenverkiezin
gen. van 1974 is deze uitslag voor ons natuurlijk helemaal
geweldig, met name als je kijkt naar het Zuiden. Wat de Staten
betreft hebben we over het hele land meer gewonnen dan het
CDA".
Desondanks reageerde men in het socialistische kamp ver
baasd en geschrokken op de winst van het CDA. Zowel
partijvoorzitter Ien van den Heuvel als de leden van de Tweede
Kamerfractie moeten toegeven dat tegen hun verwachting in
de affaires rond de belastingpraktijken van CDA-ers geen
enkele merkbare invloed op de verkiezingsuitslag hebben
uitgeoefend. De fractievoorzitter van D'66, Terlouw, en de
partijvoorzitter van de Democraten, Glastra van Loon, toonden
zich gisteren bijzonder verheugd over de stabilisering van de
kiezersaanhang van hun partij, door Den Uyl later op de avond
'betiteld als „bewonderenswaardig".
Terlouw: „Er is weliswaar een kleine teruggang voor D'66,
in vergelijking met vorig jaar, maar volgens mij ligt dat aan
de geringere opkomst. In ieder geval kun je met recht zeggen,
dat D'66 zich in de titanenstrijd tussen Van Agt en Den Uyl
geweldig heeft kunnen handhaven". Glastra van Loon: „Nu
is pas goed gebleken dat D'66 nooit een eendagsvlieg is
geweest". Met name werd gisteren door vertegenwoordigers
van D'66 gewezen op het belang van het feit dat D'66 na de
enorme terugval in 1974 nu weer in alle Staten is vertegen
woordigd.
PPR-fractielqider mevrouw Beckers zei gisteren dat ze blij
was, dat haar partij niet verder was gekelderd dan vorig jaar
bij de Tweede Kamerverkiezingen. „Ik zie nog steeds een
redelijke basis om verder te gaan. De PPR zou bovendien weer
enigszins omhoog kunnen komen bij de gemeenteraadsverkie
zingen, waar vooral puur gemeentelijke belangen, waaraan
door de PPR hard is gewerkt, op het spel staan", aldus
mevrouw Beckers, die zich tenslotte ook afvroeg hoe lang de
Nederlandse kiezers de trend naar twee of drie grote partijen
nog als positief zullen ervaren.
Marcus Bakker (CPN) zei eveneens te verwachten dat zijn
partij, die naar zijn zeggen vorig jaar „in een dal is terechtge
komen en daar nog steeds in verkeert" over enige tijd weer
zal gaan groeien. „De politiek is in de afgelopen tijd teveel
geconcentreerd geweest op twee personen: Van Agt en Den
Uyl. Maar dat verandert wel weer", aldus Bakker.
Dolblij met de verkiezingsuitslag zwaait premier Van Agt in het Provincie
huis in Den Haag triomfantelijk naar CDA-aanhangers.
Maar.Provinciale
Staten niet vergeten...
(Van onze parlementaire redactie)
DEN HAAG - De grote verrassing van de gisteren
gehouden statenverkiezingen was ongetwijfeld de
forse winst van het CDA, dat daarmee de grootste
politieke groepering van ons land werd. Velen, ook
de opiniepeilers, hadden het er de laatste tijd op
gehouden dat de PvdA zich als eerste partij zou
handhaven, maar de kiezers beslisten anders. De
grote overwinnaar van deze stembus was zonder
enige twijfel minister-president Van Agt, de man die
eind vorig jaar, na de maandenlange vruchteloze
formatiebesprekingen tussen PvdA, CDA en D'66 een
kabinet van CDA-ers en WD-ers vormde. De uitslag
van de verkiezingen moet dan ook in de eerste plaats
gezien worden als een steun in de rug voor het beleid
van premier Van Agt en zijn kabinet.
Vice-minister-president Hans Wiegel bracht in het
Dorpshuis van zijn woonplaats Amerongen lachend
zijn stem uit. Toen wist hij nog niet dat zijn partij
een klein verlies zou lijden.
De tweede conclusie die getrok
ken kan worden is dat de ellen
lange, in vele opzichten bedroe
vende, kabinetsformatie van
1977 de belangstelling van de
kiezers voor het politieke be
drijf niet heeft aangetast. Oppo-,
sitieleider Den Uyl voorspelde
een paar weken geleden dus
terecht dat de opkomst niet on
der de formatieperikelen van
het afgelopen jaar zou lijden.
Het is bijzonder verheugend
voor de democratie van ons
land, dat de opkomst bij deze
statenverkiezingen (79.12 pro
cent) vier-en-een-half procent
boven die van 1974, de vorige
statenverkiezingen lag. En die
was toen ruim zes procent gro
ter dan die bij de statenverkie
zingen van 1970. Dat mag best
wel eens gezegd worden na al
het geweeklaag van de afgelo
pen tijd over het z.g. teruglopen
van de politieke interesse van
het Nederlandse volk.
Conclusie nummer drie is dat
de verbrokkeling in de Neder
landse politiek opnieuw is afge
nomen. CDA, PvdA en WD
behaalden gisteren samen bijna
86 procent van de stemmen,
ruim twee procent meer dan bij
de Kamerverkiezingen van 1977.
De voorspelling van de liberaal
Geertsema van enkele jaren ge
leden, dat de Nederlandse poli
tiek een driestromenland wordt,
nadert meer en meer de werke
lijkheid. Enkele kleine partijen,
die tot voor kort nog een (be
scheiden) rol in de Nederlandse
politiek speelden, zoals DS'70 en
de Boerenpartij, zijn nu vrijwel
weggevaagd. Ze moeten wel
over bijzonder veel moed en
irrealisme beschikken als ze
zouden besluiten hun activitei
ten voort te zetten. Nieuwe lilli
putters als de RPF, de CVP (een
afsplitsing van de BP) en de
1KB kregen geen enkele kans.
De CPN liep verder terug, de
PSP werd echter weer wat min
der klein.
Triest was de verkiezingsuitslag
ook voor de PPR, die tot de zeer
kleine partijen is gaan behoren.
Haar positie wordt langzamer
hand vergelijkbaar met die van
D'66 bij de vorige statenverkie
zingen.
De grootste van de kleine partij
en (of, zoals men wil, de kleinste
van de grotere partijen) D'66
heeft haar fraaie verkiezings
winst van vorig jaar vrijwel
kunnen handhaven, maar ze zal,
naar het zich laat aanzien,
geenszins zo groot worden dat
men van een vierstromenland
(een term die Kamerlid Brink
horst gisteravond gebruikte) in
de Nederlandse politiek zal kun
nen spreken.
De stabielste aller partijen, de
SGP, handhaafde zich volledig,
maar het GPV leed weer onder
de „concurrentie" van de RPF.
Nu het CDA met een bijzonder
gunstig resultaat uit de stembus
is gekomen, is het duidelijk dat
het samengaan van KVP, ARP
en CHU een electoraal succes is
en dat het optreden van het
door Van Agt geleide kabinet in
de christen-democratische gele
deren goed gevallen is. De ver
onderstelling is gewettigd dat
vroegere stemmers op KVP,
ARP en CHU die het niet eens
waren met de samenwerking
met de progressieve partijen en
daarom vorig jaar op de WD
stemden, nu in het CDA terug
gekeerd zijn. Het is niet onwaar
schijnlijk dat het CDA een nog
duidelijker stempel op het kabi
netsbeleid zal gaan zetten.
Voor de PvdA moet het een
grote teleurstelling zijn dat zij
niet meer de grootste partij is.
In de verkiezingscampagne van
de afgelopen weken wees zij er
keer op keer op dat het kabinet-
Van Agt ten onrechte op het
regeringskussen zit. Meermalen
riep Den Uyl uit dat de kiezers
via hun stem op 29 maart dit
gevoelen tot uitdrukking zouden
moeten brengen.
Het belangrijkste electorale doel
van de PvdA is gisteren niet
bereikt, maar wel is het voor
Den Uyl en de zijnen een vol
doening dat ten opzichte van de
voor de PvdA zeer succesvolle
verkiezingsresultaten van 1977
opnieuw een, zij het minieme
winst werd behaald.
De WD heeft haar zegetocht
van de afgelopen jaren niet kun
nen voortzetten. Na de forse
stemmenwinst van de laatste
verkiezingen moest ze nu iets
terug. In het licht van het verle
den, toen de WD qua grootte
een middenpartij was, geen on
verklaarbare zaak.
Het „Wiegel-effect" dat zoveel
nieuwe kiezers trok, neemt af.
En daarbij komt, dat een aantal
WD-kiezers van vorig jaar
naar aangenomen mag worden,
naar het CDA is overgegaan.
Welke gevolgen de forse winst
van het CDA en het verlies van
de WD op de coalitie zullen
hebben is op dit moment niet te
bekijken. De, althans in de
Tweede Kamer, niet al te beste
relatie tussen CDA en WD, zal
er niet beter op worden - het
CDA zal zelfbewuster gaan op
treden - maar voor het kabinet
als zodanig is de stembusuitslag
een versterking. Het steunt nu
op ruim 52 procent van de kie
zers (1977: 49.8 procent).
Bij dit alles mag men niet verge
ten dat Nederland gisteren niet
een nieuwe Tweede Kamer
koos, maar de provinciale sta
ten. Opiniepeilingen hebben uit
gewezen dat een, zij het klein
deel van de kiezers via de stem
bus een provinciale voorkeur
uitdrukte. De provinciale cam
pagneleiders en de statenkandi-
daten hebben dus bepaald niet
voor niets gezwoegd.
In de staten komen, heel wat
verschuivingen. In het algemeen
winst voor CDA en PvdA, ver
lies voor de WD, zeer forse
winst voor D'66, groot verlies
voor de PPR, minder zetels voor
het GPV, handhaving van de
SGP, nullijn voor BP en DS'70,
verlies voor de CPN.
Nederland heeft een boeiende
verkiezingsdag achter de rug.
De effecten ervan zullen zicht
baar worden bij de onderhande
lingen over de collegevorming
in de staten en - indirect - in
de Eerste Kamer.
Flevoland
mocht niet
LELYSTAD - Flevoland met
zijn 50.000 inwoners mocht gis
teren niet stemmen. Dat heeft
vice-premier Wiegel, die gisteren
op bezoek was in deze polder
wel geweten. Hij werd bijna be
dolven onder de vele verzoeken
- soms zeer dringende - om zo
snel mogelijk ook voor Flevo
land een provinciale indeling te
maken.
Lelystad stond bovendien bijna
op zijn kop. Huis aan huis was
namelijk een verkiezingskrant
verspreid van de stichting Bur
gerschapskunde te Leiden, die
deze krant in opdracht van de
provincies Noord-Holland, Ut
recht, Groningen, Overijssel en
Friesland samengesteld had.
Akkoord, aldus de bewoners
van Lelystad, wij kunnen dus
ook stemmen. Maar dat ging
niet door, ondanks vele, zeer
vele, boze telefoontjes naar het
stadskantoor in Lelystad.
De Statenverkiezingen'hadden een landelijke betekenis.
Winst of verlies van de regeringspartijen moest, bij de
kleine marge waarover het kabinet-Van Agt beschikt, in
ieder geval politiek-psychologische gevolgen hebben. Onder
aanvoering van drs. Den Uyl zelf heeft de PvdA een
geweldige krachtsinspanning ontwikkeld. Het resultaat er
van kan niet worden weggevaagd door het commentaar,
dat hij gisteravond voor de televisie gaf: „Ik weet niet of
je deze uitslag als winst voor het kabinet moet beschou
wen". De hele campagne van Den Uyl was slechts op één
doel gericht: de positie van het CDA zo wezenlijk te
verzwakken, dat daardoor de basis aan het kabinet zou
komen te vervallen. Dót is de inzet van deze verkiezingen
voor de PvdA geweest en het is op zjn minst onoprecht
die opstelling, nadat de kiezers hebben gesproken, te looche-
nen.
Nu het CDA de grootste partij is geworden moet dit de
positie van het kabinet-Van Agt, waarin het CDA ook de
grootste verantwoordelijkheid draagt, wezenlijk versterken.
De standvastigheid van het CDA bij de onmogelijk lange
kabinetsformatie van 1977 is beloond door een versterkt
vertrouwen van de kiezers. Het leiderschap van premier
Van Agt in en na die formatie heeft zijn bekroning gevon
den in deze Statenverkiezingen. En de vaak onbeheerste
oppositie van de socialisten in de eerste drie maanden van
het nieuwe kabinet heeft het team van Van Agt dus
versterkt in plaats van verzwakt.
Om met CDA-voorzitter Steenkamp te spreken: het CDA
is weerbestendig gebleken. En om Van Agt te citeren: hij
lust Joop groen.
De overwinning van het CDA bij de Statenverkiezingen
strekt zich uit over de gehele linie. De toch nog steeds
nieuwe politieke groepering heeft in alle provincies stem
menwinst geboekt. Maar ook het bij verkiezingen nog al
eens optredend verschil tussen stedelijk gebied en platte
land heeft voor het CDA deze keer geen rol gespeeld: zowel
in de grootste steden als op het platteland heeft deze partij
haar positie verbeterd. Het jonge CDA heeft een hechte
plaats bij het kiezerskorps verkregen.
Ook de PvdA kan tevreden zijn. De bij de Kamerverkiezin
gen van vorig jaar geboekte winst is bijna behouden. De
daaruit voortvloeiende vooruitgang vergeleken met de Sta
tenverkiezingen van 1974 is spectaculair: 36 nieuwe statenze-
tels.
Aan de voortdurende groei van de liberale WD is een halt
toegeroepen. De aanhang van Wiegel verloor, zowel ten
opzichte van de Statenverkiezingen van 1974 als in vergelij
king met de Kamerverkiezingen van vorig jaar.
Het CDA heeft overal verloren terrein herwonnen. In
Limburg beschikt zij weer over een absolute meerderheid.
In tal van andere provincies is zij opnieuw de grootste partij
geworden. In weer andere provincies, waar zij in 1974
de tweede plaats aan de WD moest afstaan, heeft zij
zich na de PvdA opnieuw als tweede kunnen klasseren.
INTERESSANT is ook, dat de kiezers vergeleken met
de Kamerverkiezingen van vorig jaar hun houding
tegenover de kleine en splinterpartijen niet hebben gewij
zigd. Van een werkelijk herstel van PPR, PSP en CPN is
geen sprake, alleen D'66 heeft zich bewonderenswaardig
kunnen handhaven. Dat de middenmoot van het kiezersvolk
wat naar rechts is verschoven! mag voor het CDA geen
reden zijn van de tot nu toe gevolgde lijn af te wijken.
Het politieke driestromenland CDA, PvdA en WD
is versterkt uit de bus gekomen. De grote drie zouden,
indien het om Kamerverkiezingen zou zijn gegaan, met 132
zetels uit de bus zijn gekomen, tegen 130 thans.
„Buitengewoon verheugend voor
mijn partij", zo noemde
ex-premier Den Uyl gisteravond
de verkiezingsuitslag. Toch kon
er geen lachje af. Hier volgt
hij met zijn vrouw de uitslagen
via een transistorradiootje,
in een' zijkamertje van het
gebouw van de Maastrichter Staar.
Goed fout
in de
peiling
DEN HAAG-Mau
rice de Hondt, opinie
peiler van onder
meer VARA's Rooie
Haan vóór de Twee
de Kamerverkiezin
gen van vorig jaar,
voorspelde gisteren
rond half acht de
grootste overwinning
voor de PvdA. Dan
zou het CDA volgen,
terwijl de PPR con
stant zou blijven.
Niets echter van dat
alles. Gaandeweg
werd het ook Mauri
ce de Hondt duide
lijk, dat hij er volko
men naast zat met
zijn voorspelling, dat
het CDA niet verder
zou komen dan 32
33 procent en dat de
PPR gelijk zou blij
ven. Er is later op de
avond helaas geen
correctie gekomen
van de heer De
Hondt
KLEINE PARTIJEN WEG UIT STATEN; D'66 VIJF ZETELS
(Van een onzer verslaggevers)
DEN HAAG De verkiezingen van giste
ren hebben geen schokkende wijzigingen
teweeg gebracht in de machtsverhouding
tussen de drie grote partijen in de provin
ciale staten van Zuid-Holland. PvdA en
CDA boekten ieder een winst van drie
zetels, terwijl de WD er één op achteruit
ging. Een aantal kleine partijen (GPV,
CPN, Boerenpartij, DS'70 en PSP) zal niet
meer in de staten terugkeren, de PPR
behoudt één zetel. Opvallend in de uitslag
is verder het behoud van de drie zetels
van de Staatkundig Gereformeerde Partij
en de grote winst (vier zetels) van D'66.
De uitslag geeft een winst te zien voor het
progressieve blok in de Zuidhollandse sta
ten. Die winst komt vooral op rekening van
de PvdA, die voortaan niet met 31 maar
met 34 zetels in de staten vertegenwoor
digd zal zijn. De winst van D'66 (van één
naar vijf zetels) wordt afgeroomd door het
verlies van de PPR (van vier zetels naar
één). De linkse fracties in de staten zullen
daardoor in totaal 40 zetels bezetten.
Ook het CDA en de WD zullen gezamen
lijk 40 zetels bezet houden. Het CDA zag
zijn aantal groeien van 20 naar 23, de WD
zakte daarentegen van 18 naar 17 zetels.
In de komende vier jaar zal opnieuw de
SGP een doorslaggevende rol vervullen.
Die rol zal vooral duidelijk worden bij
beslissingen van de staten óver de macht
van de provinciale overheid.
Van de verwachte nek-aan-nek-race tussen
de PvdA en het CDA is alleszins sprake
geweest. De beide partijen hielden elkaar
bij iedere tussenstand ongeveer in even
wicht voor wat de winst betreft. Hoewel
het CDA landelijk de grootste partij is
geworden, moet die partij het in Zuid-Hol
land afleggen tegen de PvdA. Het verschil
in aantal zetels - elf - bleef evenwel gelijk
Bij de kleine partijen is verder het verlies
van de CPN (twee zetels) opmerkelijk. De
communisten zullen derhalve met de verte
genwoordiger van de Pacifistisch Socialis
tische Partij, de Boerenpartij, en het Gere
formeerd Politiek Verbond niet in de sta
ten terugkeren.
De Zuidhollandse staten zullen begin juni
uit hun midden een nieuw college van
Gedeputeerde Staten formeren. De ver
wachting is dat in de samenstelling van GS
geen veranderingen zullen worden aange
bracht Het college bestaat thans uit drie
PvdA-gedeputeerden, twee van het CDA
en één van de WD.
T
S
